muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

sağlanıyorsa, toplumsal birlik ve düzenin sağlanması için de hükümdara boyun eğilmelidir.
Çünkü onların koymuş oldukları kanunlar Tanrı’dan mülhemdir. Böylece bunlar, Tanrı’nın
kainattaki düzenini tamamlayıcı bir birliğin oluşmasına yardımcı olurlar. 151 Bir de bunun
negatif yönü vardır. Şimdi Doğu toplumlarının hükümdarları bu bakış açısından hareketle;
kendilerinin Tanrı’nın yeryüzündeki vekilleri olduklarını ve, içtimai ve iktisadi düzenlemeleri
onun adına yaptıklarını söylerler. Diyelim ki; bir sene hiç yağmur yağmadı, ürünler verimsiz
oldu ve bu da kıtlık getirdi. Bu v.b. ya da daha farklı başarısızlık durumları ortaya çıkınca
bizatihi Tanrı’nın iradesi de eleştirilmiştir. Yani; bu başarısızlıklar, zalim bir hükümdar
tarafından ortaya konuluyorsa, onun üzerinden Tanrı’ya karşı hoşnutsuzluk sesleri
yükseltilmiştir. 152
Bu hükümdar tasavvuru verildikten sonra Cabiri, yöneten-yönetilen arasındaki ilişki
açısından Doğu-Batı toplumlarının anlayışlarının karşılaştırılmasında, Michael Foucault’nun
araştırmalarının sonuçlarını genel olarak sunar: Doğu toplumlarında bu ilişki çoban-sürü
tasavvuruyla ortaya konur. Bu durum; kendisini, Mısır, Babil ve Asur gibi devletlerde açıkça
gösterir. Fakat bu tasavvura Batı toplumlarında hiçbir şekilde rastlanmaz. Doğu insanı, çoban
kimliğini sadece hükümdara giydirmez. Aynı zamanda bunu Tanrı’ya da giydirir. Çünkü ikisi
de aynı sürüyü gütmektedirler. 153
Cabiri’ye göre Müslüman toplumlar, Batı’nın yapmış olduğu zihinsel devrimi
gerçekleştirememiştir. Bunlar, çobanın yegane otorite olmasına alışkındır. Bu noktada,
çobanların çoğalması, Tanrıların çoğalması gibi algılandığından, oluşturulacak
çoğulculuğa karşı şiddetli bir teyakkuz uyanır. Dolayısıyla bu durum, siyasi alanda
küfür ve ilhad durumunu doğurur. Cabiri’nin bu son belirlemesinden, siyaset
noktasında yapılanların, akide haline dönüştürüldüğü ortaya çıkmaktadır. 154
Altyapı-Üstyapı bağlamında, Kapitalizm öncesi toplumlarına, bunun sosyal görünümü
açısından dönülecek olursa Cabiri, Batılı araştırmacıların değerlendirmelerine tekrar eğilir.
Bunların yapmış oldukları değerlendirmeleri şu üç maddede özetler:
- Bu toplumlardaki altyapı-üstyapı arasında bir birliktelik vardır. Her hangi bir ayrım yoktur.
Dolayısıyla bunlar arasındaki ilişki karmaşık bir bütünlük arz eder.
151 el-Cabiri, a.g.e., s. 36. Mesela bu bağlamda, Mısır ve Mezopotamya medeniyetlerine bakılabilir.
152 el-Cabiri, a.g.e., s. 36
153 el-Cabiri, el-Akl, s. 39-40
154 el-Cabiri, a.g.e., s. 42-43