muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

halifenin tayini nassla değil seçimledir. Böylece hilafet meselesinin şer’i kıyasla
temellendirilmesi yaşanan realitenin geçmişe kıyas edilmesini getirmiştir. 71
Cabiri, bu konunun, Kelam’da kendisini İmamet kavramlaştırması şeklinde bulduğunu
ifade eder. Bu hususta konuşan ilk Sünni kelamcı Eş’ari’dir. Burada Eş’ari önemlidir. Çünkü;
kendinden sonrası için Ehl-i Sünnet hilafet teorisine temel oluşturmakla kalmamış aynı
zamanda kelamın imametle ilgili fonksiyonunu geçmişi meşrulaştırmasıyla sınırlamıştır. 72
Cabiri, Eş’ari’nin hilafet teorisini yaparken Şafii’nin usul-ü fıkıh kaidelerine dayandığı
görüşündedir. İlk önce Kur’an’a giderek Hz. Ebubekir’in hilafetini zorlama tevillerle
ispatlamıştır. İkinci olarak, hadise giderek Hz. Peygamber’e Hulefay-ı Raşidin’in hilafetlerini
ikrar ettirmiştir. Üçüncü olarak, dört halifenin de seçiminde Sahabe’nin icmaı olduğunu
söylemiştir. En son olarak, Hz. Ali ile Zübeyr ve Ayşe, Hz. Ali ile Muaviye arasındaki
çatışmaları içtihat meselesi olarak görmüş ve bunları tevil etmiştir. Böylece Şafii’nin
içtihadı, reyin kanunu haline getirmesi gibi Eş’ari de siyasi kelamı geçmişi
meşrulaştıran bir araç haline getirdi. Yani; “el-İbane müellifi, er-Risale müellifinin eksik
bıraktığı yerleri tamamlamıştır.” 73
Sonuç olarak Cabiri’ye göre; Fıkıh’ta Şafii, Kelam’da da Eş’ari, Arap aklının
sınırlarını belirlemişler ve onu naklin kontrolüne sistematik bir şekilde vermişlerdir.
Birisinin fıkıhçı diğerinin kelamcı olması itibariyle aralarında farklar vardı. Fakat bu farklar
aslında onları birleştiriyordu. Şafii’nin belirlemiş olduğu yöntemsel kurallar Eş’ari’nin
akidevi kurallarını içten yönlendiriyordu. Cabiri burada sözün özü şunu söylemek istiyor.
Şafii ile Eş’ari’nin serüveni esasında aynıdır. Şafii, rey ekolünden ayrılarak Ehl-i Hadis’e
geçmiştir. Eş’ari ise Mutezile’den ayrılarak Ehl-i Hadis’e geçmiştir. Dolayısıyla onların Ehl-i
Hadis’teki konumlarını sağlamlaştıracak olanlar bu ekolün önderleridir. Buna göre; Ehl-i
Hadis’in Şafii zamanındaki önderi Malik, Eş’ari zamanındaki önderi ise Ahmed b.
Hanbel’dir. Dolayısıyla aynı kaderi yaşayan iki insanın ilmi metodolojileri de bir takım
farklılıklara rağmen ayniyet göstermiştir. Fakat ilginçtir, ikisi de Ehl-i Hadis’in görüşlerini
temellendirirken geldikleri Rey ve Mutezile ekolünün yöntemlerini kullanmışlardır. 74
71 el-Cabiri, Tekvin, s. 110-111
72 el-Cabiri, a.g.e., s. 111
73 el-Cabiri, a.g.e., s. 111-112
74 bkz. el-Cabiri, Tekvin, s. 117-118