muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

önemli nokta vardır: Sadık rüya formatının aynı bu rüya için de kullanılmış olması. Yani; Hz.
Peygamber’in görmüş olduğu rüyalar formatında sunulması veya Cebrail’in insan suretinde
gelerek insanlara dinini öğretmesi gibi anlatılması durumu. Bu formatlar; aynen Memun’un
rüyası için de kullanılarak devletin, Aristo akılcılığını muhalif düşüncelerle mücadelesinde
kullanması için, bu akılcılığın, araştırılıp Arap-İslami kültürüne getirilmesi noktasında bütün
imkanların seferber edilmesinin meşruluğunun zemini hazırlanmıştır. 95
Cabiri, Memun öncesi dönem ile Helenistik dönem arasında bir benzerlik kurar. Şöyle
ki; Arap-İslami kültüründe Aristo, Memun’dan önceki dönemde yoktu. Aynen Helenistik
dönemde Neoplatonizm ve Hermetizm’in egemen olup Aristo’nun olmadığı gibi. Fakat bazı
lahuti Mesihiler, miladi ilk yüzyıldan beri Aristo’nun bazı kitaplarını kullanıyorlardı. Fakat
bunlar, sadece kıyasla ilgiliydi. Bunu da teslis akidelerini ispatlamak için kullanıyorlardı.
Bunun yanında diğer önemli kitaplarını kullanmıyorlar ve yasaklıyorlardı. 96
Cabiri, bu konu dahilinde ortaya koyduğu değerlendirmelerinin ışığında şu kanıya
varır: Nasıl ki İslam, Mekke’de Allah’a ulaşmak için putları aracı kılan avami
Hermetizm’e karşı bir tepki olarak ortaya çıkmışsa Memun zamanındaki “Diriliş” yada
“Aydınlanmacı” ve evrensel akla ulaşmaya çalışan hareket de Alim 97 Hermetizm’e,
yani; özellikle nübüvvetin imamların şahsında devam ettiğini iddia eden Şii İrfanı’na
karşı bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. İşte Arap dini rasyonel düşüncesi ile Aristocu
Yunan rasyonel düşüncesi arasındaki bu tarihi buluşma, aynı zamanda Arap beyani bilgi
sistemi ile Yunan burhani bilgi sistemi arasında olan bir buluşmadır da. 98
* * *
243) Cabiri’ye göre Memun’un bu rüyasında dikkat çeken başka bir husus daha vardır. O da, rüyanın güzel
etrafında odaklanması sanki Mutezile’nin husun-kubuh meselesini çağrıştırmaktadır. Fakat durum bunun tam
aksidir. Burada güzel (husun) ile istenen cevap şudur: Amaç, “güzelin mahiyetinin ortaya konması değil aksine
onun idrakinin yollarının sınırlandırılması ve dolayısıyla da ‘marifet’in, yani; bilgi yollarının
sınırlandırılmasıdır”. Bunu gerçekleştiren temel kahraman da Aristo’dur. Aynı Mutezile’nin nazariyesinde
olduğu gibi: Önce Akıl, sonra Şeriat ve en son Cumhur. Bu, Mutezile’nin husun-kubuh teorisini onaylamak
değildir. Burada tamamen farklı bir durum söz konusudur. İşin özü, “sonranın sonrası yoktur” sözünde
kilitlenmektedir. Yani demek oluyor ki; Aristo’nun belirttiği bilgi kaynaklarının dışında her hangi bir bilgi
kaynağı yoktur. Bunlar da; Akıl, Şeriat ve İcma’dır. Rüyada “sonranın sonrası yoktur” ifadesiyle kastedilen
Agnostizm ve İrfan’dan başkası değildir. Yani, onların yok edilmesi. Bu noktada Memun’un devletin bütün
imkanlarını seferber edip tercüme yoluyla Aristo akılcılığını Arap-İslami kültürüne kazandırmaya çalışmasındaki
gayesi; devlete şiddetli bir şekilde muhalefet eden Maniheist Agnostizm ve Şii İrfanı’nın bilgi kaynaklarını
bertaraf edip bunları, tarih sahnesinden diskalifiye etmektir. O halde Cabiri’ye göre bu tercüme faaliyetinden
Memun’un amacı; siyasi düşmanlarının ideolojik bilgi sistemlerine karşı kendisinin sığındığı başka ve temel bir
stratejinin bir parçasıdır. bkz. el-Cabiri, Tekvin, s. 223-224
95 el-Cabiri, a.g.e., s. 222-233
96 el-Cabiri, a.g.e., s. 235
97 =Entellektüel
98 el-Cabiri, Tekvin, s. 236