ezârika'nın doğuşu ve görüşleri - Düşünce Tarihi

halifeye baskı yapanlar, tekrar Muaviye ile savaşa devam etmek istediler ama Hz. Ali
bunu kabul etmedi. 44
Eş’ as b. Kays, anlaşma metnini aldı ve Hz. Ali’nin askerleri arasında
okumaya başladı. Benu temim kabilesinin bulunduğu yere gelince “Urve b. Udeyye”
“Allah' in işinde hakeme mi başvuruyorsunuz Hüküm, ancak Allah’ındır” diyerek
Eş’ as’a saldırdı. Bunun üzerine çoğunluğunu Kurrâ’nın oluşturduğu grup Hz. Ali’nin
ordusundan ayrıldı. Bunlar, Allah’ın işinde insanların hüküm vermesine karşı
çıktıklarını belirterek, “Hüküm ancak Allah’ın” sloganını benimsediler. Böylece
Haricî hareketi başladı.
Sıffin savaşı sonunda Şamlılardan kırkbeşbin, Iraklılardan yetmişbin kişi
öldürüldü. Hakemler takriben 37/658 yılı Ramazan ayının sonunda Dumetu’l
Cendel’de karşılaştılar ve daha sonra 38/659 yılı Şaban ayında Ezruh’da toplandılar.
Bu ayın sonunda da Amr ikinci hilesiyle Hz. Ali’nin tahttan indirilmesi yolunda
büyük hilesini yaptı. Hakemler, Allah’ın kitabı, yetmediği yerde Resulünün sünneti
ile hükmetmek üzere Dumetu’l-Cendel’de ayrıldıkları zaman, Hz. Ali’de
yanındakilerle birlikte Kufe’ye çekildi. Fakat Hz. Ali’nin ordusunun çoğunluğunu
teşkil eden Temim kabilesinden bir grup Hz. Ali’ye tevbe etmesini önerdiler. “Eğer
tevbe edersen seninle birlikte oluruz” dediler. 45 Hz. Ali’den olumsuz cevap alınca
Küfe’ye girmeyerek Harura’da toplandılar. 46 Orada kendilerine, Sıffin’de Hz. Ali’nin
ordusunun sol kanat komutanlığını yürütmüş olan Şebes b. Rib’i et-Temimi’yi askeri
komutan, Abdullah b. el-Kevva el-Yeşkuri’yi de namaz kıldırmak üzere imam
seçtiler ve idareyi ellerine aldıktan sonra, Umur’u İslamiyyenin şura yoluyla
icra edileceğini, bey' atın Allah' a olduğunu ve iyiliğin emredilip kötülüğün
yasaklanacağını münadilerle ilan ettiler. Daha sonra Nuhayle’ye geçerek, başlarına
Abdullah b. Vehb er-Rasibi’yi seçtiler. 47 Hz. Ali barışçıl bir yoldan problemi çözmek
için Abdullah b. Abbas’ı onlara gönderdi. İbn Abbas’ın etrafını saran Haricilerle onun
arasında meydana gelen tartışma aynen şu şekildedir:
İbn Abbas: Emirü’ 1-Mü’minin’e kızmanızın sebebi nedir
44 Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev. Fikret Işıltan, Ankara 1963.
45 İbnu’l-Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, III, 173.
46 İbnü’l-Cevzi, Telbisu İblis, Mısır 1928, 91.
47 el-Eş’ari, Makalatu’l-İslamiyyin ve İhtilafi’l-Musallin, thk. Helmut Ritter, Wiesbaten 1980, 124.
15