ezârika'nın doğuşu ve görüşleri - Düşünce Tarihi

2. Temel Harici Görüşler
Haricîlerin siyasi ve itikadi görüşleri 68/683’lere doğru sistematik bir nitelik
kazanmıştır. Onlara kimlik kazandıran önemli iki nokta, büyük günah işleyenin
durumu ve hilâfet hakkındaki görüşleridir.
a) Büyük Günah Meselesi
Akide ve amelden oluşan dinin emirlerini yerine getirmeyen ve yasaklarından
kaçınmayan kimseler Haricilere göre kafir kabul edilir. Öyle anlaşılıyor ki Hariciler,
kabile zihniyetinin tesiriyle islamın getirdiği ferdi sorumluluğu anlayamamış ve
günahla küfür arasındaki farkı tespit edememiştir. Haricilerce imanla İslam
ayrılmaz bir bütün olarak eş anlamda kullanılmıştır.
Hz. Ali’nin hakeme razı olmasından dolayı büyük günah işlediğini ileri süren
Haricîler, aynı zamanda onun küfre düştüğünü de iddia ettiler. Önceleri Hz. Ali’ye
dönük olan bu suç zamanla Haricilerin görüşlerini benimsemeyen herkese şamil
edildi. Tüm Hariciler büyük günah işleyenin kafir olduğunu kabul ettiler 78 ve Hz.
Osman, Talha, Zübeyr ve Hz.Aişe’yi de tekfir ettiler. 79
Haricîlere göre imân, amel ve itaattir. Bunların üçü birden imanın şartlarıdır.
Birisi bulunmayan kimseye mü’min denemez. Haricîler büyük günah işleyeni ya
kafir ya müşrik ya da münafık olarak kabul ettiklerinden, büyük günah işleyenin
öldürülmesine hükmettiler. Onlara göre kalbin tasdiki sahibini mü’min yapmaya
yetmemektedir. İnsan fiilinden dolayı mü’nin veya kafir olur. 80 Bu görüşlerini İblis’in
kıssası ile temellendirmişlerdir. Onların yorumuna göre, İblis Allah’ı bilmekte ve ona
inanmaktaydı. Secde etmemekle büyük günah işledi. Bu sebeple kafir oldu.
b) Hilafet Meselesi
İlk Hariciler ve diğerleri için esas olan nokta, İslam ümmetinin Kur’an’a
dayandırılması hususundaki ısrardır. Adaletin gerçekleşebilmesi için bütün işlerin
78 er-Razi, İtikadatu Fırakı’l-İslamiyye, Kahire 1978, 55-56.
79 er-Razi, İtikadatu Fırakı’l-İslamiyye, 51.
80 et-Talibi, Arau’l-Havarici’l-Kelamiye, Cezayir 1978, 134.
24