ezârika'nın doğuşu ve görüşleri - Düşünce Tarihi

SONUÇ
Her toplum, kendine özgü, davranışlar sergiler. Bu davranışlar, bu toplum için
karakteristik olan varoluş, düşünüş ve hareket ediş tarzlarıdır. İslamiyette ortaya
çıkan itikadî nitelikli ilk farklılaşma olan Haricîler ve ondan ayrılan Ezârika da tarih
içerisinde oynadıkları roller itibariyle ve sergiledikleri davranışlarla kendilerini diğer
Müslümanlardan ayırt etmişler ve İslam fikir ve mezhepler tarihinde kendileri için
karakteristik olan görüşler ortaya atmışlardır.
Hz. Muhammed’den önce var olan Emevî-Haşimî çekişmesi Hz. Muhammed
döneminde onun Haşimoğullarının bir ferdi olması hasebiyle toplumda Umeyyoğullarına
yönelik bir antipatinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Hz. Ömer’in öldürülmesinden
sonra yeni halifeyi belirleyecek komisyonda, Ali ve Osman’ın karşı karşıya
gelmesi, Emevî-Haşimî çekişmesini tekrar gün yüzüne çıkarmıştır. Hz. Osman’ın
halifeliği döneminde olumsuz bazı icraatları ve bu icraatlarının toplumda ona karşı
bir muhalefet oluşturması ve öldürülmesi ondan sonra da Cemel ve Sıffîn savaşlarında
Müslümanların karşı karşıya gelmesi Müslüman toplum içindeki bir grubun
Emevî-Haşimî çekişmesine muhalefet ederek ayrılmasıyla sonuçlanmıştır.
Haricilik, siyasi ve dini açıdan fikir çerçevesi önceden tayin edilmiş bir
hareket olmayıp teşekkülünde birden fazla sebebin etkili olduğu bir harekettir.
Otoriter ve adil bir idare arayışı ile merkezi otoriteyi temsil eden kureyşin hakimiyetini
sarsıp, kendi içtimai ve etnik yapılarının gerektirdiği mizaç istikametinde fazla
derine girmeden Kur’an’a dayalı bir hayat anlayışını benimseyen, siyasi alanda
hilafetin kureyşliliğine karşı çıkarak, zalim imama başkaldırmanın vücubuna, itikadı
alanda ise mürtekib-i kebirenin ebedi azapta kalacağına inanan, çoğunluk olarak alt
sosyal ve ekonomik tabakalardan gelen kimselerin temsil ettiği bir harekettir.
Hariciliğin teşekkülünde iki dönem arz etmektedir: Hizipleşme ve fırkalaşma
dönemleri. Haricilik başlangıçta bir fırka olarak doğmamıştır. Haricilik ülke
yönetiminde kendisini hissettiren siyasi ve ekonomik problemlere bağlı olarak
hizipleşme şeklinde ilk defa kendini göstermiştir. Bu dönemi Hz. Ömer dönemindeki,
Küfe valilerinin tayininde yaşanan sıkıntıya kadar götürebiliriz. Yerel bazda yaşanan
bu sıkıntı, Hz. Osman’ın katli ve Hz. Ali’nin atanmasıyla ulusal düzeye taşınmıştır.
57