ezârika'nın doğuşu ve görüşleri - Düşünce Tarihi

II. BÖLÜM
EZÂRİKA’NIN DOĞUŞU
1. Nafi b. el-Ezrak’ın Doğduğu ve İçinde Yaşadığı Ortam
Nâfi’nin tarih sahnesine çıktığı yer Basra’dır. Basra Hariciliğinin ilk
kurucusu Sıffîn’den sonra 500 kişilik bir Haricî topluluğunun başına geçerek
Basra’ya giden, Nehrevan’a katılan ve oradan kurtulup tekrar Basra’ya sığınan
Mis’ar b. Fedekî et-Temîmi’dir. 110
Muaviye’nin hilafetiyle tarih sahnesine çıkan ilk Haricî Sehm b. Galib et-
Temîmi el-Huceymî ile el-Hatîmu’1-Behilî ve yanlarındaki 70 taraftarıdır. 111 Ziyad b.
Ebihi’nin Basra Valiliğine atanması Basra Haricîliğinde yeni bir dönem başlatmıştır.
Bu dönemde Haricî ayaklanmaları yok denecek kadar azdır. Sadece 70 kişilik bir
Haricî kıyamı olmuş bu da Ziyad tarafından şiddetli bir şekilde bastırılmıştır. 112
Ziyad b. Ebîhi’nin ölümünden (53 / 673) sonra oğlu Ubeydullah b. Ziyad
sertlik konusunda babasını geride bırakarak, Haricîlerin en küçük davranışlarını
bahane edip onları hapse attırmış ya da el ve ayaklarını kestirerek sokağa bırakmıştır.
Ubeydullah' ın bunca yaptıklarına rağmen Haricîler, Ebû Bilal Mirdas b. Ûdeyye et-
Temîmi’nin etrafında toplanarak akınlarını “çete harpleri şeklinde” 113 sürdürmüştür.
Yaptıkları sebebiyle hapse atılan Ebû Bilal kendisine tanınan izin hakkını, ertesi gün
öldürüleceğini duymuş olmasına rağmen kötüye kullanmamış bu da onun affını
sağlamıştır. Ancak hapisten çıktıktan sonra 30 veya 40 kişi ile birlikte ayaklanmış ve
Basra’dan ayrılmıştır. Bunun üzerine Ubeydullah, Esleme b. Zur’a kumandasında
2000 kişilik bir orduyu onların üzerine sevketti. Ebû Bilal’in savaşmak istememesine
rağmen Esleme’nin ordusu hücuma geçmiş ama kısa zamanda yenilmişlerdir. 114
Bunun üzerine Ubeydullah 4000 kişilik bir orduyu Ebû Bilal’e sevk eder ve bu ordu
onu ve arkadaşlarını Cuma namazlarını kılarlarken mescidin içinde kılıçtan geçirirler.
110 et-Taberi, Tarih, I, 3367 vd.
111 et-Taberi, Tarih, II, 91 vd.
112 el-Müberred, Kamil, Ensab, 386 vd.
113 Vida, G. Levi Della, “Hariciler”, İ.A. V/I, 233.
114 el-Müberred, Kamil, 995.
32