ezârika'nın doğuşu ve görüşleri - Düşünce Tarihi

Allah' in emir ve yasaklarına uygun olarak yürütülmesi şarttır. Buna göre Haricilerin
görüşlerinin hareket noktası, devletin en önemli niteliği olan adalet ilkesiyle Allah’ın
hükmünün gerçekleştirilmesinden birinci derecede sorumlu makam olması açısından
hilafet meselesidir. Haricîler Hz. Peygamberden sonra ortaya çıkan siyasi durumu
şöyle değerlendirmektedirler: Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’in hilâfetlerini sahih, Hz.
Osman’ın ilk altı senesini ve Hz. Ali’nin tahkime kadar olan hilafetini kabul edip,
bunlardan sonrasını reddetmişlerdir. 81
Haricîler, devlet başkanlığı gibi önemli bir mevkiyi, belli bir soy ve kabilenin
inhisarından koparıp, bu makama şartlarını taşıyan her Müslümanın seçimle
gelebileceği anlayışını cesaret ve ısrarla savunmuşlardır. 82
Halife, Müslümanlar
arasında yapılan hür seçimle iş başına getirilir; doğru yoldan ayrıldığı zamanda
azledilir ve öldürülür. Koruyucu çevresi az olacağı ve azledilmesi gerektiğinde güçlü
bir direniş gösteremeyeceği için Arap olmayan kimsenin halifeliği tercih edilir. Allah'
a itaat eden ve kendisi de itaate layık olan ilim ve zühd sahibi her mü' min siyahi bir
köle de olsa cemaatin seçimi ve bunun vazgeçilmez şartı olan biatla imam olabilir.
Onlar bu görüşlerini uygulamaya da koymuşlardır. Aralarından Abdullah b. Vehb er-
Rasibi’yi seçerek, kendilerine emir tayin etmişler ve ona “Emirü’1-mü’minin
demişlerdir.
Haricîler halifesiz İslam toplumunun olabileceğini dahi caiz görmüşlerdir.
Eğer imama ihtiyaç varsa, köleden, hürden, nebatlıdan, kureyşliden olmasında bir
sakınca görmemişlerdir.
Hariciler için devletin en önemli vasfı adalet olduğundan imamın ilk işi
iyiliği emretme ve kötülükten uzaklaştırma prensibini uygulamaktır. Aslında bu
prensip her mü' minin vazgeçilmez görevidir. Ahlaki endişenin doğurduğu bu görevi
yerine getirme hususunda Hariciler son derece serttir.
Sonuç olarak Büyük Haricî Fırkaları, (Ezârika, Muhakkime, Necedat,
Acaride, Sa’laibe, İbadiyye ve Sufriyye):
- Osman ve Ali’den teberriye,
81 el-Eş’ari, Makalat, 149.
82 el-Bağdadi, Kitabu Usuli’d-Din, Beyrut 1981, 275.
25