İçindekiler - İlahiyat Fakültesi - Marmara Üniversitesi

120 Zeynep Gemuhluoğlu
semâdaki müzik, raks gibi unsurların yerilmesi için kullanılan “oyun ve eğlence”
olmaları bağlamında ele alır. O, adeta esprili bir dille “dünya hayatının da zaten
oyun ve eğlence” olduğunu söylerken oyun konusunda psikolojik açıdan önemli
tesbitler yapar. 33 Düşünürün oyuna ilişkin bu yaklaşımına, semâ meclislerinde
neden sadece Kur’an değil şiirin de okunması gerektiğini açıklarken de karşılaşırız.
Ona göre, Kur’an, hem zâhire hem de bâtına yönelik olduğu için bütün
ayetleri, dinleyenin hâline tatbik etmeye uygun düşmeyebilir. Ayrıca Kur’an,
sürekli okunduğu için kalpler ve kulaklar ona karşı bir alışkanlık kazanmıştır.
Oysa şiirde durum farklıdır: “Her yeninin bir lezzeti vardır, her yeni gelenin bir
çarpması, etkisi vardır, her me’lûfun beraberinde bir ünsiyet vardır ki bu etkiye
zıttır”. 34 O nedenle şiir, form olarak da içerdiği anlamlar itibariyle de sürekli bir
“başlangıç” gibidir. O sürekli “yeni” olmak durumundadır.
Gazzâlî, “semâ’ın âdâb ve tesirleri” bölümünü iki ana başlıkta ele alır. Birincisi
“anlama ve yorumlama” ikincisi de “vecd”dir. Anlama ve yorumlama kısmı,
semâda okunan şiirlerin anlaşılması ve yorumlanmasıdır. Gazzâlî burada, farklı
şiirlerden örnekler vererek, muhâtabın hallerine göre anlamın nasıl değiştiğini
gösterir. 35 Bu noktada, kişinin hali ile ulaştığı anlamdaki idraki hakkında ilginç
bir açıklama yapar –ki bu açıklamanın Heidegger’in hakikat tanımıyla benzerliği
ilginç bir araştırmanın konusu olabilir-: “..Sarhoş bir kimsenin sarhoşluğundan,
lezzet alan kişinin lezzetlenmesinden haberi yoktur. Onun haberi, sadece lezzet
aldığı şeyden olur… Bir şeyi bilmek, o şeyi bilmenin bilinmesine mugâyir ve
muhâliftir. Buna binaen, şey’i bilen kişi, bilmenin bilinmesi gerçekleştiğinde o
şeyden yüz çevirmiş sayılır. Bu hal bazen bir mahlûka olan sevgide bazen de
Yaratıcıya olan sevgide ortaya çıkabilir. Fakat bu hâl, gelip geçer, durmaz, çakan
bir şimşek gibidir.” 36
Gazzâli şiirin hallere göre anlamlarının değişmesi ve çoğalmasını ayna metaforuyla
açıklar : “Bunun misali, berrak bir aynadır. Zira esasında aynanın bir rengi
yoktur. Belki de rengi, ona bakanın rengidir. Şişe de böyledir; şişenin rengi,
içinde bulunanın rengine göredir. Esasen şişenin bir sureti de yoktur, belki onun
sureti, suretleri kabul etmesi, rengi de renkleri kabul kabiliyetinin hey’etidir.
Kalpte bulunan hakikati, orada hazır olana izafeten şâirin şiiri açıklar: Cam
inceldi, şarap inceldi ve biri diğerine benzedi. Böylece ayırdedilmeleri müşkül
oldu / Sanki şarap var kadeh yok; sanki kadeh var şarap yok.” 37
Gazzâli, ayrıca şiiri anlama ve yorumlamanın ondan lezzet almaktan ayrılama-
33
a.g.e., II, 1152.
34
a.g.e., II, 1173.
35
Gazzâlî, İhyâ, 1157, 1158.
36
a.g.e., II, 1159.
37
a.g.e., II, 1160.