İçindekiler - İlahiyat Fakültesi - Marmara Üniversitesi

262 M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi
doğru bir hiyerarşi oluşur. Bu hiyerarşide dinin en mukaddes varlığı olan Allah’ın,
cemiyetin motor gücü olma yerine karşılık dört sınıftan hangisi lokomotif
olmalıdır? Sorusu Naima’nın tarih görüşünde oldukça önemli bir yer tutar.”
“Naima’da nesep asabiyetinden ziyade sebep asabiyeti önemli idi. İbn Haldun’un
kastettiği nesep asabiyetini Naima Osmanlı’da kılıç erbabına verir. Ona
göre devletin ilk kuruluş yıllarında, kalemden ziyade kılıca önem vermek gerekir,
ilmiye sınıfı daha sonraki devirler için önemlidir.”
Coşkun’a göre, Naima’nın bu sınıf taksiminin, Marksist, manada çatışmacı
sınıflar olmaktan çok, bir vücut içinde uyumlu birer uzviyeti andırdıklarını,
söylemeğe hacet yoktur. O sınıflaşmayı toplum ve devletin gelişme yıllarında
oluşmakta olan yapının zaruri bir neticesi kabul eder. Yalnız bu arada İbn Haldun’un
uzviyet ve tavırlar teorisini, gelişmiş bir toplum olan Osmanlıya uygularken
onu aştığını belirtmek gerekir.
Naima, tamamen bedendeki karışımları esas alarak geliştirdiği dört sınıf anlayışını,
bedenin gelişme duraklama ve zayıflama safhalarında tek tek uygulamıştır.
Ayrıca Naima, kendi devrindeki medrese uleması ile tekke uleması arasında
var olan ve kadı-sufi çekişmesi olarak da adlandırılan bir çekişmeden Kadızadeliler
Hareketinden söz etmektedir. Bu, Ortodoks (Sünni) ve Heteradoks (İtizali)
eğilimlerin zahir ve batın yorumların, resmi ve gayrı resmi dini anlayışların
olduğu kadar; İslam için tasavvufla fıkhın veya ahlakla hukukun rekabeti ve
mücadelesi meselesidir.
Bunun dışında en önemli konular olmak üzere Ali Coşkun, Naima’nın söz
konusu dönem Osmanlı toplumunun en temel problemlerinden biri olan Osmanlı’daki
sosyal şiddetin kaynağından ve sebeplerinden Naima’nın nasıl bahsettiğini,
asker sınıfı, tüccar sınıfı ve reaya ile din arasındaki ilişkilerden, hukuk ve din
arasındaki ilişkilerden Naima’nın diğer uluslarla ilgili düşüncelerinden bahsetmektedir.
Son bölümde Naima’nın ıslahatçılığına ve layihacılığına yer verilmiştir. Naima’nın
batılılaşma öncesi klasik ıslah reçeteleri peşinde olduğu fakat geleneksel
sistemi bozmadan tamir etmek anlayışında olduğu anlaşılmaktadır.
Bu eser, Osmanlı toplumunda din olgusu ile ilgili pek çok konuya değinmektedir.
Eserin satır satır dikkatlice okunması durumunda sadece Naima hakkında
değil, fakat aynı zamanda XVII. yüzyıl Osmanlı toplumu ve onun sosyolojisi
hakkında da geniş malumata sahip olunacaktır. Eser akıcı, sade ve anlaşılır bir
üslupla yazılmıştır, okunması salık verilir.