İçindekiler - İlahiyat Fakültesi - Marmara Üniversitesi

76 Mehmet Bulğen
akılla birliktedir. 72
Tenâsüh inancının izleri Bektâşilik’te de görülür. Bektâşi menkibelerinde
rastlanan, tek bir rûhun Hz. Âdem’den başlayarak sırasıyla bütün peygamberlerin
bedeninde ve en sonunda da Hz.Muhammed’in bedeninde ortaya çıkması ve Hz.
Ali’nin Hacı Bektâş-ı Velî olarak yeniden dünyaya gelmesi; daha sonra da
kıyâmete kadar velîlerin bedeninde yaşamaya devam edecek olması, ayrıca,
büyük bir velînin rûhunun yine büyük bir velîde ortaya çıkması gibi ifadeler,
Bektaşîlik’teki tenâsüh fikrinin tezâhürleri olarak gösterilebilir. 73
Başta kelâmcılar olmak üzere İslâm ulemâsı, dinin temel esaslarıyla, özellikle
de Kur’ân, sünnet ve icmâ ile sâbit olan “âhiret inancı” ile çeliştiğini iddia ettikleri
tenâsüh akidesini bütün yönleriyle reddetmişler, müntesiplerini “küfür”le
ithâm etmişlerdir.
Ehl-i Sünnet’in iki büyük imâmından biri olan Ebü’l-Hasan el-Eş’arî (ö.
324/935) “aşırıya gidenler” olarak isimlendirdiği tenâsühü benimseyen fırkaların,
âlemin fânî olmadığını söyleyerek cennet ve cehennemin bu dünyada olduğunu
iddia ettikleri, dolayısıyla kıyâmet ve âhireti inkâr ettikleri; ayrıca bu kişilerin
İslâm dininin yasakladığı içki, zinâ ve diğer birçok haramı helâl saydıklarını
belirtir. 74 Abdülkâhir el-Bağdâdî (ö. 429/1037) de el-Fark beyne’l firak isimli
eserinde, “Kimler İslâm milletindendir, kimler değildir?” sorusuna cevap ararken,
“tenâsüh ve hulûl” inancını ölçü olarak kullanır. Bağdâdî’ye göre “ruh göçü”
inancına sahip Bâtınıyye, Beyâniyye, Cenâhiyye, Sebeiyye vb. fırkalar, “İslâm’dan
olmadıkları halde İslâm’a nispet edilen fırkalardır.” Böylelerinin cenaze namazı
kılınmaz, nikâhı kıyılmaz, kestiği yenilmez. 75 İbn Hazm (ö. 456/1064) da tenâsühü
savunanların küfre düştüğü konusunda icmâ olduğunu söyler. Ona göre İslâm
ümmeti, mükâfat ve cezânın kıyâmet koptuktan sonra ruhların bedenlerine iâde
edilerek cennet veya cehennemde gerçekleşeceği konusunda hem fikirdir. 76
Hüccetü’l-İslâm İmâm Gazzâlî (ö. 505/1111) de rûhun bedene bu dünyada iâdesi
anlamındaki bir tenâsüh inancına karşı olduklarını, ruhların bedenlerine avdetinin
ancak âhiret âleminde söz konusu olacağını belirtmektedir. 77
Ruh göçü ile çok sık ilişkilendirildikleri için mutasavvıfların bu konudaki görüşleri
ayrı bir önem taşımaktadır. Tasavvuf klâsiklerinin ilklerinden sayılan el-
Lüma' isimli eserinde Serrâc (ö. 378/988), “Ruhların bir bedenden diğerine
geçişine ve kıdemine kâil olanlar sapıktır ve apâşikâr ziyandadır.” demektedir.
72
İzmirli İsmail Hakkı, “Dürzi Mezhebi”, Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. I,II,III, İstanbul
1926, s. 36-39.
73
A. Yaşar Ocak, Bektaşi Menakıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul 1983, s. 139.
74
Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, I, 67, 77, 82, 114.
75
Bağdâdî,el-Fark beyne’l-firak, s. 13, 232.
76
İbn Hazm, el-Fasl, s. 166.
77
Gazzâlî, Tehâfütü’l-felâsife, İstanbul, 2005, s. 219.