İçindekiler - İlahiyat Fakültesi - Marmara Üniversitesi

İrfânî Yorum ve Şâirin Niyeti 135
maktadır. Oysa Gazzâlî örneğinde gördüğümüz gibi, sûfîlere göre bu yanıltma,
şiirin sadece aldatıcı duygulara dayanmasından değil, aynı zamanda belirli bir
sistem içerisine alınması mümkün olmayan bir yolla düşünmesinden dolayıdır.
Şiir istiârelerle kurulur, misâl ve remizlerle düşünür ve “istiâreler yoluyla başka
mânâlara hamledilmeyecek bir söz yoktur.” Şiir, böylelikle epistemolojik sistemlerin
eksikliğini göstererek onların küllî bilgi sunmadaki gücünü sorgular ve onları
aciz bırakır. Bir anlamda, ontolojiyi epistemolojiye önceler. Platon’dan beri
felsefenin şiirle olan geriliminin muhtemel sebeplerinden biri de budur.
Yine Gazzâlî örneğinde gördüğümüz gibi, tasavvufî tecrübede, temsilin ve istiârenin,
“mazmûn” kelimesinin modern çalışmalarda iddia edildiği gibi, yüklenecek
belirli bir anlamı, geçmişi yoktur. Temsilî dil, sûfîlerde, kıyastan doğan bir
benzetme değildir. Aksine, hayâl üzerinden gayb ve şehâdet aleminde olan iki
şeyi birleştiren ve daima yöntemi önceleyen ontolojik bir yapıdadır. Misâl, kelimenin
zâhirî delâletinden daha “hakikîdir”. Bu şekilde yazılan bir şiirin belli bir
formu, biçimi olmadığı gibi belirlenmiş anlamlara indirgenmesi de mümkün
değildir. Çünkü onun şekli, daima “bir şeyin” şeklidir ve tezâhürler tekrar etmez.
O, geçmişi olmayan yahut geçmişi hep yeniden üreten sürekli bir başlangıç gibi
her kişinin tecrübesinde yeni anlamlar kazanır. Belki de bu nedenle sûfîler, şiirde
olduğu gibi, Kur’an yorumunda da belirli bir tefsir yöntemi önermezler ve hatta
baştan sona bir Kur’an tefsiri yapmamaya özen gösterirler.
Sûfîlere göre, bilgi ve varlık konusunu içine alan sorular birbirinden ayrı değildir.
Dolayısıyla yukarıda incelediğimiz şekilde, Gazzâlî, sâlikin aşk şiirlerini ve
bu şiirlerde geçen ibareleri şiirleri dinlerkenki irfânî tecrübesini ne psikolojik
açıdan ister varoluşsal bakımdan çözümleme konusu etmeye gerek görmez.
Böylelikle o, bize göre, bu ibarelerin belirli anlamlara indirgenmesi tehlikesini de
engellemeye çalışır.
Gazzâlî’nin şiir konusunda söylediklerini Fârâbî ve İbn Sînâ’nın görüşleri ile
karşılaştırdığımızda ise önemli bir fark ortaya çıkar. İlk bakışta Gazzâlî’nin yaklaşımı,
filozofların “şiirsel sözün ne yanlış ne de doğru olduğunu söyleyemeyeceğimiz”
anlayışının devamı gibi görünmektedir. Buradaki fark, muhtemelen, Fârâbi
ve İbn Sînâ’nın şiiri sadece “kavl” olması açısından bilgi konusu etmeleri,
muhâtabın anlayış durumunu dikkate almamalarıdır. Her ne kadar filozoflar,
şiirin estetik değerini muhatabta oluşan değişim ve heyecana bağlamış olsalar da
meseleyi epistemolojik olandan ontolojik olana taşıyamamış yahut taşımamış gibi
görünmektedirler. Bunun sonucu olarak da şiir, varlığın bilgisine ulaşmada
“burhân” a göre eksik ve kusurlu bir yöntem olarak en alt düzeylerde kalmıştır.
Aslında burhân, filozoflarda şiirle değil, cedel ve muğâlata ile kıyas edilebilir.
Filozofların şiiri kıyasa dahil etmeleri mecâzendir, çünkü onlara göre şiirin amacı
tasdik değil, tahyîldir ve etkileyici olması esastır. Bu sonuç, onların bir anlamda
Aristo’nun “katarsis” anlayışını benimsediklerini gösterir. Zira felsefî bilgiye karşı