6. Arkeometri Sonuçları Toplantısı [1990] - Kültür ve Turizm Bakanlığı

devrimi öncesi dönemi yaşayan bir kültürün mimarlığında demirin strüktürelkullanımından sözedildiğinde, burada demirin ana strüktüre katılan,ama, ona yalnızca yardımcı olan bir öğe olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.Osmanlı mimarisinde bu alanda, diğer mimari geleneklere göre şaşırtıcıbir kapsam genişliğinin yanısıra uzun bir evrim sürecinde oluşan büyükbir birikimle karşılaşılmaktadır. Kagir yapıların desteklenmesi için kullanılanstrüktürel demir ögeler çeşitli alt başlıklar altında toplanabilir.Bunlardan, kenetler, zıvanalar, gergiler,kirişler ve diğerleri gibi tekil öğeleryapı konstrüksiyonunun mesnetlenmesini sağlamak amacıyla kullanılmıştır..Kagir strüktürde, özellikle kubbe ve kubbeden gelen yüklerin karşılanacağıyerlerde yapı bünyesinde oluşan çekme gerilmelerini karşılamaküzere oluşturulan kuşaklama sistemleri ve yapıda çeşitli nedenlerle sonradanoluşan arızaların giderilmesi ya da önlenmesi için kullanılan tekil öğelerve düzenekler de bulunmaktadır. Bunlara ek olarak sanayi çağı uygulamalarıylakoşut az sayıda demir kubbe uygulaması Osmanlı mimarlığındastrüktürel amaçlı demir kullanımının ana repertuvarını oluşturmaktadır.Strüktürel amaçlı olmayan, yani strüktüre katkıda bulunmayan ya da onunasli bir bileşeni olmayan öğelerse, toplu ve topsuz pencere parmaklıkları,kapı ve pencerelerin demir aksamı, rezeler, ökçe ve taban demirleri, mandal.kanca ve halkalar, köşebentler, kazık başlıkları, sütun ve başlık bilezikleri,çiviler ve zincirlerdir.AmaçOsmanlı mimarisinde demir kbllantmı konusu, bu metalin üretim veişleme teknolojisiyle çok sıkı biçimde ilişkilidir. Konunun metalurjik açıdanincelenmesini gerekli kılan en önemli etken, 15. Yüzyılın ikinci yarısındaortaya çıkan ve 16. yüzyılın başlarında 10*15 ve 9*16,5 cm lik kesitlere,yaklaşık 10 m uzunluğa ulaşan demir gergilerin mimaride kullanılınasıdır.Aynı yüzyıllarda diğer toplumlar böylesi boyutlara sahip demir öğeler üretememcktedirler,Dolayısıyla, Osmanlı kültürünün demirin üretim sürecineve işleme tekniğine getirdiği katkılarm belirlenmesi gerekmektedir ki,bu konuda herhangi bir çalışma mevcut değildir. Bu çalışmada, yukarıdakiamaca yönelik olarak restorasyon esnasında ele geçen bazı demir öğelerüzerinde metalografik incelemeler yapılarak, 15-18. yüzyıl Osmanlı mimarisindekullanılan demir öğelerin karekteristikleri ve üretim teknolojilerisaptanmıştır.DENEYSEL ÇALIŞMALARİnceleme YöntemiEserlerden çıkarılan. ufak numuneler mekanik parlatmaya tabi tutularak,makroskobik ve mikroskobik olarak incelenmiştir. Eserlerin genelno