6. Arkeometri Sonuçları Toplantısı [1990] - Kültür ve Turizm Bakanlığı

SONUÇLARIN TARTIşILMASıİncelenen örneklerde saptanan müşterek karekteristikler aşağıdaözetlenmiştir.a) Demir öğeler esas olarak yumuşak (ferritik) demirden üretilmiştir.Yapıda, yer yer karbonca zengin bölgeler ve curuf bulnnmaktadır. Mikroyapıdayer alan curuf, tüm ögelerde aynı özelliklere sahip olup demir,potasynm ve fosfor yönünden modern teknoloji curuflarına kıyasla zengindir.Mikroyapıdaki tane boyutu dağılımının da heterojen olduğu gözlenmiştir.b) Demir. öğelerin üretim teknolojisi esas olarak sıcakta dövmeyedayanmaktadır. Diğer taraftan, kalın ögelerin üretiminde, dökümle şekillendirmeyerine dövülerek elde edilen şeritlerin kendi üzerine katlanarakve bu katlı parçanın sıcakta yeniden dövülerek birbirine kaynaşması ileelde edildiği görülmüştür. Katlama ve kaynaştırma işlemi, şüphesiz parçanınistenilen boyuta ulaşıncaya kadar devam etmektedir.c) 15-18. Yüzyıl arasında, Osmanlı demir üretim teknolojisinde herhangibir fark göze çarpmaınaktadır,Sıcak işlemin yaygın olarak kullarulmasmın nedeni, demirin çok yumuşakolmasındandır. Diğer taraftan, yapıda yer alan bol miktarda fosforcazengin curuf demirin sıcak işlenebilirlik özelliğini arttırmaktadır. Romaöncesi ve Geç-Orta çağ dönemlerinde yüksek fosforlu demirin dövülerekelde edildiği bilinmektedir ı. Fosfor, demiri karbondan daha sert vesoğukta gevrek yapar. Bu nedenle fosfor, modern çelik bileşiminde istenmeyenbir elementtir. Buna karşılık, fosfor ilavesi demirin ergime sıcaklığırudüşürdüğünden ı, sıcakta işlenebilirlik özelliği artar. Nitekim,İngiltere'de Danebury buluntuları üzerine yapılan bir araştırmada, fosformiktarının, üretilen malzemenin kütlesi ile orantılı olarak arttığuu ortayaçıkarmıştır 3, Demir içersinde fosforun keşfi 1784 yılına dayanmaktadır.Diğer taraftan,I7. ve 18. yüzyıl harpsikord telleri üzerine yapılan iucelemede0.23 mm çapındaki tellerin %0.22 ye varan fosfor içerdiği saptanmıştır4. Dolayısıyla, bu yüzyıllarda fosforlu-demir kullanımımn yaygın olmasıbu dönemiu geleneksel demir üretim teknolojisi hakkında fikir vermektedir.Avrupa'da demirin Bloomery " yöntemiyle üretimi 13-14. yüzyıla kadarsürmüştür. Daha sonraları, düşey fırınlarda üretim yavaş yavaş 'bloomery'yönteminin yerini almıştır. Ancak, özellikle küçük üretirn merkezlerinde(*) Bu yöntemde ergitmo işlemi, toprağa kazılan birçukur içersinde, ccvhcr ve kömürün karıştırılınasıile gerçekleşmektedir.114