6. Arkeometri Sonuçları Toplantısı [1990] - Kültür ve Turizm Bakanlığı

analizi ile mevcut kalıntılann analizi leol-JSM-T330 tarama elektrorımikroskobuna bağlı Tracor Northern TN 5500 enerji ayınmlı x-ışınlarıçözümleyleisi (ENXS) ile yarı-kantitatif olarak gerçekleştirilmiştir. Sertlikölçümleri, mikro sertlik cihazı ile 1 kg yük altında Vickers ucu kullanılarakyapılmıştır.İNCELENEN ESERLERBu çalışmada incelenen örnekler, yapıda kullanını yerleri açısındau,kenet, zıvana, gergi ve onarım kuşaklaması olarakadlandırılan strüktüreltekil öğelerdir. Bunlara ek olarak strüktürel bir öğe olmayan pencere parmaklıktoplarından bir örnek de karşılaştırma amacıyla çalışma kapsamınakatılmıştır. Kenetler, yanaşık derzli örgüde taşları, üst yüzeylerinde açılanyuvalar içinde yerleştiriterek birbirlerine yatayda bağlayan ögelerdir. Zıvanaise, benzer şekilde taşlan düşeyde bağlamak için kullanılır. Şekil: I'de heriki ögenin yapı içersindeki konumu şematik olarak gösterilmiştir. ÖzgünOsmanlı belgelerinde genellikle 'kiriş' olarak adı geçen ve strüktürde aldıklarırollere göre değişik gruplar oluşturan gergiler ise büyük kesitlive metrelerce uzunluktaki demir ögelerdir. Demir gergilerin LS. yüzyılortalarında ilk kez Edirne'deki Üç Şerefeli Camii'de kullanıldığı bilinınektedir.Şekil: 2'de ise, demir gergilerin mesnetlenmesi ile ilgili, Osmanlımimarisinde rastlanan çeşitli mesnetleme sistemleri verilmiştir. İnceleneneserler hakkında genel bilgi ile bu eserlerde saptanan mikroyapı karekteristikleriayrı ayrı aşağıda belirtilmiştir.Örnek i: Kenet, Edirne Saray Mntfakları (15. Yüzyılın3. çeyreği)Saray içinde harap durumdaki Saray mutfakları, değişik kagir sistemlerinbir arada uygulandığı Erken-Osmanlımimarlığı örneklerinden biridir:Bu yapıda kullanılan sırur1ı sayıdaki demir öğeler, ayaklarm taş örgüsündekikenetler ve kemer açıklıklanndaki gergilerdir. Keııetler yaklaşık 19-22cm uzunlukta, 1.8-2. i cm genişliktedir ve uçları 3.5 cm kadar kıvrılmaktadır.Eserden alman örnekte yapılan makro incelemede kenetin, daha inceve uzun bir parçanın ikiye katlanması ile elde edildiği anlaşılmaktadır.Kenetin mikroyapısı Şekil: 3'de yer almaktadır. Mikrograflardan görüldüğüüzere mikroyapı esas olarak ferritik karekterde olup yer yer perlit'çe zenginbölgelerunevcutdur. Bu durum muhtemelen kenetin üretimi aşamasındatekrarlanan yeniden ısıtma işlemleri esnasında karbon difüzyonunurı yeralmasından kaynaklanmaktadır. Yapıda ayrıca bol miktarda kalıntılar.mevcut olup, yapılan prob analizinde bunların Tablo: I'de . görüldüğü.gibi fosfor ve potasyum yönünden zengin olduğu saptanmıştır. KenetinIII