İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk - Süleyman ...

18tabiiyetle (uyruk bağı) 57 bağlı olan kimsenin vermiş olduğu zararlardan tabidurumdaki şahıs sorumlu oluyordu. Tabi durumunda bulunan, örneğin hanımların,çocukların, kölelerin, hayvanların ve şahsa ait olan malların sebep olduğu zararlardansorumluluk, birinci derecede kendisine uyulan şahsa aitti. Veli, velayeti altındabulunan kimselerin vermiş oldukları zararlardan sorumlu olmakla birlikte, onlarınüzerinde hayatlarını da içine alabilecek şekilde çok geniş tasarruf yetkisine sahipbulunmaktaydı. 58 Đslâm hukuku, Arap toplumunda bahsi geçen hukuk anlayışınınhâkim olduğu bir ortamda doğup gelişmeye başlamıştır. Đslâm, mevcut anlayışlardankendi ölçülerine uygun olanlarını bırakmış, eksik olanlarını ıslah etmiş ve ölçülerineuymayanları da reddetmiştir. 592. Kur’an ve Sünnette SorumlulukKur'an ve Sünnet'te sorumluluğun önemini vurgulayan birçok ifade ve Đslâmhukuku eserlerinde de sorumluluk fikrini yansıtan birçok terim mevcuttur. Fakat"mesuliyet" kelimesinin, Türk pozitif hukukunda kullanılmış olduğu terim anlamıyla,son dönem Đslâm hukuku çalışmaları istisna edilirse, kaynak eserlerde kullanıldığıgörülmemektedir. Bununla birlikte Kur’ân-ı Kerîm 60 ve Hadîs-i Şerifler’de 61"mes'ûl" kelimesinin, sözlükteki "sorumlu" anlamını ifade ettiğini ancak "mesuliyet"kelimesinin hukuktaki sorumluluk anlamında bir kavram olarak kullanılmamışolduğunu belirtmekte fayda vardır. 62 Mesuliyet kelimesi, Batılı hukukların Đslâmülkelerinde kabul edilmesinden sonra yapılmış olan tercümelerde ve kanunlaştırmafaaliyetlerinde, hukuk sahasında bir terim olarak kullanılmaya başlanmıştır. 6357585960616263Tabiiyet/Uyruk: Diğerine göre daha büyük olan kabile ötekini uyruğu ve sorumluluğu altınaalıyordu ve bu anlaşma vb. yollarla oluyordu. Bu durum, kan diyeti vb. hukukî-malî-cezaî birtakım sorumlulukların paylaştırılmasını sağlıyordu. Bunun bir benzerini Medine Vesikasında dagörüyoruz. Bkz. Hamidullah, Đslam Peygamberi, I-II, Đrfan Yy., Đstanbul 1991, I, 202 vd.Cevad Ali, V, 490 – 491; Bedrân, 28–29.Bedrân, 23, 32.Ahzab 33/15, Furkan 25/16, Đsra 17/34. ayetler örnek olarak verilebilir. Ayrıca Đsra 17/34'ün dahageniş açıklaması için bkz. Beydâvî, Nâsiruddin Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru't-Tenzîl veEsrâru't-Te'vîl, I-V, Muessesetü Şabân, Beyrut ty., III, 202.Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Đsmail b. Đbrahim, el-Camiu’s-Sahih, I-VIII, Dâru Sahnun veÇağrı Yy., Đstanbul 1413/1992, Cum'a, 11, Đstikraz, 20, Vesâyâ, 9; Müslim, Ebû'l-Hüseyn Müslimb. el-Haccac el-Kuşeyrî, es-Sahîh, Dâru Sahnun ve Çağrı Yy., Đstanbul 1413/1992, Đmâret 20.Sirâc, Muhammed Ahmed, Damânu'l-Udvân fi’1-Fıkhi'l-Đslâm Dirâse Fıkhiyye Mukarene biAhkâmi'l-Mesuliyyeti't-Taksiriyye fi’1-Kânun, Dâru's-Sekâfe, Kahire 1990, 64.Batılı hukuk sistemlerinde sorumluluk, Fransızca "responsabilite", Almanca "haftung", Đtalyanca"responsabilita" ve Đngilizce "responsibility ve liability", daha sonra görüleceği gibi Đslâm hukukukaynaklarında genellikle "damân" terimiyle ifade edilmiştir. Mukayese için bkz. Hafif, Ali, ed-Damân fi'1-Fıkhi'l-Đslâmî, I-II, Ma’hedü'l-Buhûs ve'd-Dirâsâtü'l Arabiyye, by. 1971, I, 3, 11,