İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk - Süleyman ...

30kimseye verilmiş olan bir vedia veya âriyeten verilmiş olan bir mal aynıyla sahibineteslim edilir. 137 Örnekler çoğaltılabilir. Dikkat edilirse verilen örneklerde borç, belirlibir ayn ile ilgilidir ve o aynın bizzat kendisi teslim edilmek suretiyle, edimgerçekleşmiş olur. Başka bir mal veya o malın kıymeti ile -o malın kendisi varolduğu sürece- edim gerçekleşmez. Bu durumda sınırlı aynî sorumluluğun sözkonusu olduğunu söyleyebiliriz. Konuyu daha iyi anlamak için sorumluluğunçeşitleri üzerinde de durmak gerekir.5. Đslam Hukukunda Hukukî Sorumluluğun ÇeşitleriĐslâm hukuku kaynaklarında "tazminatla mükellef olma" anlamındasorumluluk için kullanılan damân kavramı, 138 aşağıdaki ayırımlar çerçevesinde elealınmaya çalışılacaktır. Medenî hukuk sahasında kişiyi sorumlu kılan borçkaynaklarını, sözleşmeler ve sözleşme dışı ilişkiler şeklinde iki grupta toplamakmümkündür. Đslâm hukukçuları, sözleşmelerden ve sözleşme dışı ilişkilerdenkaynaklanan sorumluluklar için bazı ayırımlar yapmışlar ve bu ayırımların dayandığıbazı kavramlar geliştirmişlerdir. Şöyle ki:Damânu'l-akd; sözleşmeden kaynaklanan sorumluluktur. Sözleşmeningereğini yerine getirmek ve ona muhalefette bulunmamak, Kur'ân 139 ve Sünnet’te 140açıkça ifade edilen temel hükümlerdendir. Sözleşmeler, akdi yapan taraflara bazıhaklar sağladığı gibi aynı zamanda bazı vecibeler de yükler. Eğer sözleşmenin gereğiyerine getirilirse iki taraf da gayesine ulaşmış, hakkı varsa almış, üzerine düşen birvecibe varsa onu da yerine getirmiş olur. Ancak eğer sözleşmenin gereği veyagerekleri yerine getirilmemişse bu takdirde üzerine düşeni yapmayan tarafın karşıtarafa vermiş olduğu zarar iki yönlü olabilir:Birincisi, sözleşmenin gereği olan vecibeyi yerine getirmemek sebebiyle karşıtarafın zararına sebep olmak. Đkincisi ise, sözleşme konusu olan mala zarar vermekveya yok etmek suretiyle karşı tarafı zarara uğratmak.137 Serahsî, el-Mebsût, XI, 109, 133; Đbn Kudâme, el-Muğnî, V, 358, VII, 280.138 Bedir, Casim Muhammed el-Yakub, el-Mesuliyye an Đsti'mâli'l-Eşyâi'l-Hatire fi'1-Kânûni'l-Kuveyt,Dâru'l-Kur'âni'l-Kerîm, Kuveyt 1980, 18 (Abdulfettâh Abdulbaki, bu eserin takdim yazısında, Đslâmhukuku kaynaklarında “mes’uliyet” kavramı yerine “daman” kelimesinin kullanıldığını ifade etmiştir).139 Maide, 5/1.140 Dârimî, Buyu', 55; Ebû Dâvud, Akdiye, 12; Tirmizî, Ahkâm, 17; Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammedb Abdillâh en-Neysâbûrî, el-Müstedrek alâ's-Sahihayn, Thk. Mustafa Abdulkadir Ata, I-IV, Dâru'l-Kütübi'l- Đlmiyye, Beyrut 1990, II, 23.