İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk - Süleyman ...

42Hanefîlerden et-Tahavî ve Malikîlerden Süleyman el-Kinânî’nin yazılı olarakyapılmasını gerekli gördükleri mezkûr sözleşmeler, 194 daha çok, gemi personelininhizmet sözleşmelerinin devrini de içine alan, geminin çıplak mülkiyetini kiralayan,modern hukukta “çıplak kiralama” adı verilen sözleşmedir. Bu sözleşme, denizticaret hukuku alanında ve borçlar hukuku anlamında bir kira sözleşmesidir. Busözleşme de navlun sözleşmesi türlerinden biri sayılır. 195 Kinânî’nin sözleşmedeyazılmasını şart koştuğu “gemi adamlarına ait notlar” kaydı, kuvvetle muhtemel kigemi kiralanarak devredilirken, gemi adamlarının haklarının korunması içindir.Günümüz modern hukuklarının kavramlarıyla ifade edecek olursak, buşekilde kiralama yapıp, denizde taşıma amaçlı ticari faaliyet yapan kiracı, donatansayılır. Ama geminin çıplak mülkiyeti (aynı) kendisinin olmadığı için üçüncü kişilerekarşı gemi işletme müteahhidi kabul edilir. Bu durumda geminin gerek teknik,gerekse ticari yönetimi, tamamen kiracıya geçer. Böylece bu kimse 196 ticari amaçlıtaşıma yapmak için kiraladığı gemiyi, üçüncü kişilere, bir kısmını veya tamamınıkiralamak üzere navlun/konşimento sözleşmesi gibi sözleşme yaparak işletir vedonatan gibi sorumlu olur. 197 Temel fıkıh kaynakları ve tarihi veriler incelendiğinde,ayrıntıda, geminin aynıyla ve taşıma amaçlı kiralanmasının da değişik şekil veşartlarda yapıldığı görülür. Bunlar deniz taşıma sözleşmesinin hukuki niteliğininbelirlenmesinde önemli sonuçlar doğururlar.Geminin Aynının Kiralanması (Sefine bi Aynihâ, Sea-Craft Leasing). Bu ikişekilde olur: Birincisi: Belirli bir geminin aynının, bir limandan öteki limana yüktaşımak üzere sözleşme yapılarak kiralanmasıdır. Đslam Hukukçuları böyle birsözleşmede gemi sahibinin sorumluluğunun, bu belirli geminin hasarı durumunda,yedek bir gemiyi kiralayanın tasarrufuna vermek olduğunu belirtirler. 198 Aksi194 Bkz. Şekil–4 ve açıklaması.195 Đzveren vd., 168. Çıplak kiralama (bare-boat charter, location, affretement encoque nue).196 Klasik eserlerimizde buna gemi işletme müteahhidi değil, kaid, müdir, rabbussefine, mellah, meniste’cere, men istekra denir. Bu kavramların hepsi birden bugünkü “taşıyan” kavramını karşılar kinavlun sözleşmesinin taraflarından biridir. Kaptan, patronu adına navlun sözleşmesi yaptığı, yükünyolculuk başlangıcı, süresi, ve varma limanına teslimi anında donatanı tam temsil ettiği içinçoğunlukla sanki bütün işleri o yapıyormuş gibi gözükür.197 Đzveren ve arkadaşları, 168 – 169; TTK. m. 946.198 Tahir, Mustafa Enver, Kitabu’l-Akriyati’s-Sufun (Khalilieh’in, Admiralty and Maritime Law’ı ilebirlikte) Brill NV., Leiden-Boston 2006, 16; Şemmahî, III, 535; Đbn Cüzey, 281.