İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk - Süleyman ...

24da işaret etmek gerekir. 95 Damân kavramının çeşitli anlam ve tamlamalarlakullanımına ilerleyen satırlarda değineceğiz.Sorumlulukla ilgili bir başka kavram da “zimmet”tir. Zimmet, sözlükte ahitve emân manasınadır. 96 Kaynak eserlerde ise şu şekilde tanımlanmıştır: “Şari'inşahısta takdir ettiği ve onu, ilzam ve iltizama; yani alacaklı ve borçlu, hak sahibi vemükellef olmaya müsait ve uygun kıldığı manevi bir vasıftır.” 97 , “Zimmet bir vasıftırki, onunla insan, menfaat ve mazarratına (lehine ve aleyhine terettüp eden şeylere) daehil olur.” 98 , “Zimmet, sorumluluk sahibi nefis; yani insanın bizzat kendisi demektir.Đnsan, lehine olsun aleyhine olsun, kendisini bağlayıcı olan mükellefiyetlere elverişlibir zimmet ile doğar.” 99 , “Zimmet, mutlak olarak mahallü'l-iltizam yani kişinin haksahibi ve mükellef olmasını sağlayan mahal” 100 olarak da tanımlanmıştır.Zimmet, doğumdan 101 itibaren insanda bulunan ve ondan ayrılmayan, lehindeolsun aleyhinde olsun insanın her türlü sorumluluk altına girmesini sağlayan birvasfıdır. Đslâm hukukçuları, her insanın zimmet sahibi olduğunu 102 belirtmeklebirlikte, yukarıdaki tanımlarda görüldüğü üzere bir kısmı zimmete “vasıf”, bir kısmı"mahal", diğer bir kısmı da insanın bizzat kendisi demişlerdir. Zimmetin bu şekildefarklı isimlerle ifade edilmesi kanaatimizce onun varlığının takdirî oluşundandır.Buna göre Đslâm hukuku kaynaklarında kullanılan zimmet kavramının, pozitifhukuklarda kullanılan sorumluluk kavramından kapsam itibariyle daha geniş biranlama sahip olduğu söylenebilir.95Huraşî, Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî Ebû Abdullah, eş-Şerhu's-Sağir alâ Muhtasari Sidi Halîl,I-VIII, Dâru Sadr, Beyrut ty, VIII, 9.96Đbn Manzûr, XII, 221.97Buhârî, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Abdülazîz, Keşfu'l-Esrâr an- Usûli Fahri'l-Đslâm el-Pezdevî, Tlk. Muhammed el-Mutasım-Billah el-Bağdadi, (Usûlü'l-Pezdevi ile), I-IV,Dâru'l-Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut 1417/1997, IV, 394; Ebû Zehra, Muhammed, el-Cerîme ve'l-Ukûbe fi'1-Fıkhi'l-Đslâmî, Dâru'1-Fikr el-Arabî, by.,ty. 49,53; amlf. Usûlü'1-Fıkh, Dâru'1-Fikr,Kahire ty., 308; Karaman, Hayrettin, Mukayeseli Đslâm Hukuku, I-III, Nesil Yy., Đstanbul 1991, II,17; Erdoğan, 62198Cürcânî, 47; Ali Haydar, Hoca Emin Efendizâde, Dureru'l-Hukkâm Şerhu Mecelleti'l-Ahkâm, I-IV, EbûzziyaMatbaası, Đstanbul 1330, I, 48; Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı Đslâmiyye ve Istılâhâtı FıkhiyyeKamusu, I-VIII, Bilmen Yy. Đstanbul 1991, I, 31; el-Mevsû'atü'l-Fıkhiyye, XXI, 274-279; TürkHukuk Lügati, (Türk Hukuk Kurumu tarafından hazırlanmıştır), Maarif Matbaası, Ankara 1944, 37199Buhârî, Keşfu'l-Esrâr, IV, 394; Ebû Zehra, Usûlu’l-Fıkh, 308; Karaman, Ana Hatlarıyla ĐslamHukuku, I-III, Ensar Yy., Đstanbul 1987, II, 17.100 Serahsî, Usûlü's-Serahsî, Thk. Ebû'1-Vefa el-Efgânî, I-II, Dâru'l-Marife, Beyrut ty, II, 333; el-Mevsû'atü'1-Fıkhiyye, XI, 274-279.101 Serahsî, el-Usûl, II, 333, 334.102 Buhârî, Keşfu'l-Esrâr, IV, 394; Ebû Zehra, Usûlü'1-Fıkh, 308.