7. Sayı - turan-sam

More documents

Recommendations

Info

TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org Bafra’daki köy adlarını oluşturan sözcüklerin kökenleri incelendiğinde ortaya çıkacak olan sonuç, yöreye yerleşen Türkmen kitlelerinin, anayurttan göçle, bu yeni coğrafyaya getirdikleri kültür öğelerini yansıtmaktaki yeterlilikleri hakkında ciddi fikirler verecektir. 108 köyün adı üzerinde yapılan sınıflandırmaya göre, Bafra köylerinin adlarının %77.7’sinin Türkçe, %9.2’sinin Arapça ve Farsça başta olmak üzere Doğu uygarlıklarının dillerinden gelme sözcükler olduğu görülür. Söz konusu köylerin %13.1’inin adı ise Türkçe ve yabancı kökenli sözcüklerin birleşmesiyle oluşmuş karma sözcüklerdir ‘’Bir ulusun yaşayış biçimi, inançları, gelenekleri, dünya görüşü, çeşitli nitelikleri ve hatta tarih boyunca bu toplumda meydana gelen çeşitli olaylar hakkında hiçbir bilgimiz olmasa, yalnızca dilbilim incelemeleriyle, bu dilin söz varlığının, söz hazinesinin derinliğine inerek bütün bu konularda çok değerli bilgiler ve güvenilir ipuçları elde edinebiliriz.’’ (Aksan, 2009:65) ‘’Bir ülkedeki coğrafya isimlerinin, o ülkede yaşayan halkın milliyetini tayin hususunda ne kadar sağlam bir delil olduğu da malumdur’’. (Atsız, 1997:52) ‘’Öyleyse şu tespitlerin isabetli olacağını düşünmek yanlış olmayacaktır. Görülen o ki Bafra yöresine yerleşen Türkmen kitleleri Orta Asya’da kullanmakta oldukları Türkçeyi büyük ölçüde bu yeni coğrafyayı adlandırmakta kullanmışlar, yerli halkın kullandığı Rumcayı neredeyse tümüyle silmişlerdir. Ancak bu dönemde ‘’yeni anavatan dilimizi daha iki medeniyet dili ile yakından temasa getiriyor: Rumca ve İtalyanca. Ancak bunlar yazılarını bilmediğimiz bir ayrı, Hıristiyan medeniyeti çevresine ait oldukları için bize hemen yalnız konuşmadan, kulakla alıntı yolundan teknik kelimeler vermişlerdir.’’ (Banguoğlu, 2007:143) Buna rağmen bunların, Batı Anadolu’dakilere göre daha az yoğun oldukları ve yerleşim yerlerini adlandırmada pek tutulmadıkları görülür. Yeni coğrafyaya uyum sağlamak için öğrenilmesi gereken balıkçılık, denizcilik gibi uğraş alanlarının terimlerini (vire, olta, yakamoz vb.) de öğrenen Türkler, illerini adlandırırken böyle bir zorunluluk olmadığından daha milli olmuşlardır denilebilir. Burada Bafra yöresine gelen Türklerin kendi kültürlerini yoğun bir şekilde yaşadıklarını söylemek mümkündür. Zira gittikleri coğrafyalarda kendi benliğini yaşatma gücünden yoksun, yerli halk tarafından eritilmeye maruz kalmış olan toplumlar düşünüldüğünde, yeni yurtlarda eski kültürü yaşatmanın önemi anlaşılmış olur. Bu noktada Bafra yöresine yerleşen Türklerin kültürlerinin en önemli öğelerinden olan dillerine karşı tutumlarının açıkça görülmesi, tarihi seyir içindeki konumlarını göstermede de önemli bir yardımcı olacaktır. Yine, Bafra köy adlarının %6’lık bir kısmının Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerden oluştuğu bulgusu, anayurttan göç sırasında yöreye yerleşen Türk kitlelerinin geçirdiği kültürel değişimin mahiyetini ve boyutunu gösterebilecek niteliktedir. Duruma devir ve saha olarak iki farklı açıdan bakılabilir. Söz konusu göç yolunun geçtiği sahalar Arap ve Fars kültürlerinin etkisinin yoğunlukta olduğu İran coğrafyası olduğuna göre, bu yolu kullanarak Bafra’ya yerleşmiş olan Türkmenlerin geçtikleri sahanın baskın kültürlerinden de kimi unsurları bünyelerine katarak yeni yurda yerleştikleri görülebilir. Devir açısından bakıldığında söz konusu olan 11. yüzyılda artık Türkler İslamlaşmış ve dini unsurların alınmasıyla başlayan bir serüven halinde yeni topraklara yerleşen kitlelerin üzerindeki etkisini göstermiştir. Bu unsurların kültürün önemli bir parçası olan dile yaptığı etkilerin oranı dönemin edebi eserlerinden izlenebilmektedir. Yine Bafra köylerinin adlarının %25’lik kısmı Türkçe kökenli sözcüklerle ve yabancı dillerden alınma sözcüklerin birlikte kullanıldığı karma sözcüklerle oluşturulduğu bulgusundan yola çıkarak Türk diline üzerinden geçtikleri coğrafyaların hâkim dillerinin etkisi gösterilebilir. Karma sözcüklere bakıldığında genellikle birleşmeyle oluşmuş oldukları görülür. Karma sözcüklerle verilmiş yer adlarının yalnızca yabancı sözcüklerle oluşturulanlara oranla daha fazla oluşu aslında öz kültürün hükmü altında yabancı kültürün de ne denli öz kültüre benzetilmeye, bizleştirerek sahiplenilmeye, hazmedilmeye çalışıldığını göstermek bakımından önemlidir. ‘’Böyle karma sözcüklerin bir kısmı sözlüklerde yerini almıştır da. Bakış açılarına göre ise karma kelimeler garabet (barbarizm, yadsınlık) veya yenilik (neolojizm) olarak görülmektedir.’’(Gözütok, 2008:21) 26
TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org Bir sözcük halk tarafından benimsenir, ses ritmi ve ahengi o dile uyarlanırsa dil tarafından hazmedilmiş, benimsenmiş demektir. Böyle bir sözcük artık milletin malı olmuş, ‘’halka mal olmuş’’(Kaplan, 2008:160) demektir ve bunu o dilin bir değeri olarak görmek gerekir. Sınıflandırmada yabancı kökenli olarak gösterilen sözcüklerin millet tarafından kabulleniliş, Türkçenin ritmine, ahengine, ses düzenine uyarlanmış olanların sayısı da bir hayli fazladır. Bunlara köylerin adlandırılmasında kullanılan gül, gazi, kereste, şirin gibi tümüyle halk diline yerleşmiş, deyim yerinde ise Türkçeleşmiş sözcükler örnek verilebilir. Yine yabancı kökenli sözcüklerin ciddi bir kısmının özel adlar olmaları dikkat çekicidir. Mevlana, Hıdırellez, (Hızır, İlyas) Hüseyin, İshak, Davut gibi Türk insanına ad olmuş sözcükler bunlara örnek verilebilir. Nitekim bu adların çeşitli uluslar tarafından kullanılmakta olması da önemlidir. Mesela İshak İshac(Ayzek), Davut Deivid(Deyvit) gibi birçok farklı milletin dilinde farklı telaffuzlara girmiştir. Bu iki tespit de Bafra yöresine yerleşen Türkmenlerin yerleşim yerlerini adlandırırken kullandıkları sözcükleri ya özünde kendilerine ait olanlardan ya da sonradan kendilerine ait olmuş olanlardan seçmeye özen gösterdiklerini kanıtlayıcı niteliktedir. Türkistan coğrafyasından Anadolu’ya akan Türk boyları yeni yerleştikleri ve sahiplendikleri yerlere kendi mühürlerini vurabilmek adına kendi kültürlerini tümüyle yerleştirmeye koyulmuştur. İşte, Bafra yöresine yerleşen Türklerin yerleşim yerlerini, köylerini adlandırma konusundaki tutumları da, bu noktada onların göç sırasındaki ve göç sonrasındaki kültürel değişimlerini göstermede önemli bir kaynak teşkil edecektir. Anadolu’ya yerleşen Türklerin geçirdikleri kültür serüveninin doğru bir şekilde aktarılması için, onların yerleşim yerlerini adlandırmadaki tutumları da göz ardı edilmemelidir. Söz konusu yer adlarını oluşturan sözcüklerin kökenlerini yabancı-milli olarak sınıflandırdıktan sonra, ad vermede etkin olan çevresel etmenleri de sınıflandırmak gerekir. Böyle bir sınıflandırma araştırmanın kısır döngüden kurtulması için gereklidir. (Aksan, 2009:107-108) Anadolu yer adlarındaki (özellikle köy adlarındaki) başlıca ad verme eğilimlerini şöyle saptamıştır:’’ 1.Yerleşim yerine ve çevresine ilişkin özelliklerin belirtilmesi: a.Yerin yapısına, konumuna ilişkin adlar verme b.Yerin çevresinin renk özelliklerini belirten adlar verme c.Yerin bir başka yere göre durumunu, konumunu belirleyen adlar verme d.Yerin ve çevrenin hayvanlarını belirleyen adlar verme e.Yerin ve çevrenin yapılarına ilişkin adlar verme f.Çevredeki akarsuları belirleyen adlar verme 2.Yerleşim yerine kişiyle, bireyle ilgili ad verme a.Yerleşim yerine o yerle ilgisi bulunan bir kişinin adını ya da sanını verme b.Dinle ilgili adlar verme ‘’ Aksan’ın Ö. Başkan’ın ‘’Türk Köy Adları Üzerine Bir Deneme’’ başlıklı makalesinden yola çıkarak, bunun üzerinde kimi değişikliklerle yapmış olduğu bu sınıflandırma, Anadolu Türklüğünün köylerini adlandırmadaki tutumunu belirlemek üzere yeterli ve tutarlı görülmektedir. Ancak tüm ülkeyi genellediğinden, tek bir yörenin köy adlandırma yollarını sınıflandırmak için tümüyle farklı olmasa da, bu sınıflandırmadan yola çıkılarak, yerel bir çalışma için, tek bir yörenin bünyesini de göz önüne alarak söz konusu sınıflandırma üzerinde kimi değişiklikler yapmak yerinde olacaktır. Nitekim sınırlı bir bölgenin yerleşim yerlerini adlandırmadaki tutumu ülke geneline göre az da olsa bir farklılık arz edecek, özel bir konuma sahip olacaktır. İşte bu nedenle Bafra’nın köylerinin adlandırılmasındaki yöntemleri Aksan’ın tespitinden yola çıkmak kaydıyla, kısmen değiştirerek sınıflandırmak gerekir. Bu çalışmada kullanılacak olan sınıflandırma şöyledir: a) Yerleşim yerinin diğer yerlere ve doğa elemanlarına göre saha ve devir bakımından konumu b) Yerleşim yerine hâkim olan ya da belirgin olan renkler c) Yerleşim yeriyle ilişkisi olan ya da o yere ciddi etkisi bulunan kişiler ç) Yerleşim yerinin baskın nüfusunu oluşturan kitlenin aile, sülale ya da boy adı 27
Page 1 and 2: TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 3 and 4: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Page 25: TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 77 and 78:
TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
ÜLKELER TURAN-SAM * YIL: 2010 * C
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151:
show all

7. Sayı - turan-sam

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?