7. Sayı - turan-sam

More documents

Recommendations

Info

TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org (7) ÇİN – TÜRKİSTAN İLİŞKİLERİ Samet ZENGİNOĞLU 10 ÖZET Çin ile Türkistan coğrafyası arasındaki ilişkiler ve etkileşimler gerisinde çok derin tarihsel birikim barındırmaktadır. Her ne kadar bu çalışmanın amacı son dönem Çin – Türkistan ilişkilerini ele almaksa da, bu tarihsel arka planın göz ardı edilmemesi yerinde olacaktır. Yaklaşık yirmi asırdan beri başta Asya Hunları ve Göktürler olmak üzere, Türk Devletleri ve ayrıca birçok Hakanlıklar ve Boylar, Çin ile iletişim ve etkileşim içerisinde olmuşlardır. 11 Bütün bunlara ek olarak, Çin Seddi’nin yapım amacında ve Orhun Abideleri’nin 12 yazım sebebinde de bu etkileşimin doğal neticelerini görmek mümkündür. Bu geniş tarih yelpazesinde birçok önemli olay ve gelişme yaşanmasına rağmen bu çalışmanın amacı özellikle Soğuk Savaş sonrasından günümüze yaşanan gelişmeleri ele almaktır. Anahtar Kelimeler: Çin, Türkistan, Enerji, Güvenlik I) ÇİN – TÜRKİSTAN İLİŞKİLERİ A) XXI. YÜZYILDA İLİŞKİLERİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI II. Dünya Savaşı’nın ardından başlayan Soğuk Savaş sürecinde iki kutba ayrılan dünya sisteminde pek çok devlet, bu sürecin bir sonucu olarak yakın komşu devletleriyle bile ilişkilerini asgari düzeyde tutma durumu ile karşı karşıya kalmıştır. Bu ülkelerden biri de Çin olmuştur. Daha önce de belirtildiği üzere, çok uzun bir tarihsel geçmişin paylaşıldığı Türkistan ülkeleri ile ilişkiler bu süreçte korunan belli bir seviyeden öteye geçememiştir. Çünkü 1917 Bolşevik Devrimi’ni müteakip Türkistan coğrafyası Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) içerisinde yer almışlardır. Soğuk Savaş döneminin ardından pek çok baskın aktör gibi Çin’in de bu yeni yüzyılda dünyaya bakış açısını değiştirmeye başladığı görülmüştür. Aynı şekilde, 1990’ların başlarından itibaren bağımsızlıklarını kazanmaya başlayan Türkistan devletlerinin de dünyaya bakışının değiştiğini – kısmen de olsa – söylemek mümkündür. “Esas, Çin’in bugünkü dünya görüşünü etkileyen sürecin başlangıcı Soğuk Savaş’ın bitimi olmuştur. Soğuk Savaş sonrası dönemde ABD tarafından ilan edilen Yeni Dünya Düzeni, Çin tarafından benimsenmemiştir. Komünist bloğun çökmesiyle yalnız kalan Çin, ne tam manasıyla Komünist bir ülke olmuş ne de tam manasıyla Kapitalist bir ülke olmuştur. Sonuçta, Çin, 1990’ların ortalarından itibaren kendisini ve uluslararası sistemdeki yerini yeniden tanımlamaya gitmiştir.” 13 Bu yeniden tanımlama çerçevesinde, “Çin ile Orta Asya arasındaki hammadde ve nüfussal yapı dengesizlikleri bu ülkenin orta ve uzun dönemli stratejik izdüşümünde Orta Asya’nın önemli bir yer tutmasını beraberinde getirmektedir.” 14 Bu orta ve uzun dönemli stratejik izdüşümüne bakarsak, “Çin’in Orta Asya’ya karşı uyguladığı politikayı dört ana başlık altında toplayabiliriz: sınır bölgelerindeki istikrarın sağlanması, ülke içindeki belirli 10 Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Mezunu, Karaman/TÜRKİYE. 11 Bkz. Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2005, s. 57 – 207. 12 Türk – Çin ilişkilerine değinen, ehemmiyeti her geçen gün daha da fark edilen bir yazıt olan Orhun Abideleri için bkz. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2008. 13 Barış Adıbelli, Çin Dünyayı Nasıl Okuyor?, Cumhuriyet Gazetesi Strateji Eki, Yıl. 4, Sayı. 169, 27 Eylül 2007. 14 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, Küre Yayınları, İstanbul, 2007, s. 478. 38
TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org bölgelerin ekonomik gelişiminin artması, artan enerji ihtiyacı, Soğuk Savaş sonrası stratejik pozisyonunu düşünmesi.” 15 Buna karşın, Türkistan devletlerinin de belli politikalara sahip olmadığını söylemek haksızlık olacaktır. “Orta Asya Devletleri ise güvenlik endişelerini ortadan kaldırmak ve jeopolitik konumlarını avantaja dönüştürebilmek için üç temel politika yürütmeye çalışmaktadırlar. Orta Asya coğrafyasındaki etkin güçlerle mevcut siyasi ve ilişkilerinde denge politikası yürüterek bu durumdan azami faydanın sağlanması, BDT, ŞİÖ ve Orta Asya İşbirliği Örgütü gibi bölgesel örgütlenmeler vasıtasıyla karşılıklı bağımlılığın artırılması ve ülke içerisinde güvenlik politikalarını güçlendirilmesi ve tehdit algılamalarına uygun mücadele tekniklerinin geliştirilmesidir.” 16 a) Enerji Talebi ve Yansımaları Gerek sahip olduğu devasa nüfus ve sanayileşmenin doğal bir sonucu olarak Çin’in enerji talebi her geçen gün artmaktadır. Çin, uzun bir dönem boyunca enerjisinin büyük bir kısmını Ortadoğu bölgesinden almıştır – ki belli oranlarla da bu alımlar devam etmektedir. Fakat özellikle 2003 Irak işgalinin ardından bu bölgede istikrarın giderek zayıflaması ve ABD’nin artan etkisi sebebiyle Çin, enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi yoluna gitmiştir. “Bu bağlamda, Hazar ve Orta Asya enerji kaynaklarına yöneliyor. 1990’ların ortalarından itibaren İran, Hazar ve Orta Asya bölgesi, Çin için en önemli stratejik alanlar olarak ilan edildi.” 17 Değinildiği üzere, her ne kadar enerji kaynaklarını çeşitlendirilmesi ön planda olsa da esas etkenin ‘güvenlik’ olduğu aşikârdır. Çünkü “Çin, Orta Asya’dan yapılacak taşımacılıkta, yolların kontrolü açısından kendini daha güvende görmektedir.” 18 Enerji temelli olarak, Çin’in Orta Asya devletleri ile ilişkileri ilerleyen kısımlarda ayrı ayrı ele alınacaktır. b) Çin – Orta Asya İlişkilerinde Güvenlik Etmeni “Orta Asya Çin’in iç siyasi yapısı açısından da özel bir önem taşımaktadır. Çin’in uluslararası alanlarda sık sık dile gelen iki önemli problem alanı olan Doğu Türkistan doğrudan, Tibet ise dolaylı olarak Orta Asya ile bağlantılıdır.” 19 Her iki problem alanını da Çin ‘tehdit’ olarak algılamakta ve bu algı doğrultusunda, bu bölgelere farklı politikalar uygulanmaktadır. Çin her ne kadar bu bölgelerde yaşanan sıkıntıları kendi iç problemi olarak ve burada yaşayanları bu sıkıntıların müsebbibi olarak gösterse de, “ABD’de İkiz Kulelere yapılan saldırıların ardından oluşan yeni süreçte, Çin de terörizm algılamasını yeniden gözden geçirmiştir. Bu bağlamda, Çin ulusal güvenliği için bir tehdit olarak görülen ayrılıkçı hareketler bu süreçte farklı bir anlam kazanmıştır. Çin’e göre, ülke içerisinde ayrılıkçı fikirlere sahip belli başlı üç grup bulunmaktadır: Uygurlar, Tibetliler ve Moğollar. Buna rağmen, Çin merkezi yönetimi Tibetlileri ve Moğolları uluslararası terörizmin bir parçası olarak görmeyip, tamamen Uygurlar üzerine odaklanmıştır.” 20 Burada, neden Uygurlar üzerine yoğunlaştıkları sorulabilir. Çünkü öncelikle Doğu Türkistan’da yaşayan ve ‘ayrılıkçı’ olarak nitelendirilenlerin büyük bir kısmı Uygur’dur 21 . İkinci olarak Çin’in “güvenlik eksenli ilgisinin temel zeminini Kazakistan ve Kırgızistan’da var olan Uygur kopuntusunun etkinlikleri oluşturmaktadır.” 22 Hatta bilinmektedir ki, “geçmişte Çin ve Kazakistan arasında Uygur kopuntusu yüzünden soğukluk yaşanmıştı. Çin, Kazakistan’ı ayrılıkçı Uygurlara destek vermekle suçlamıştı.” 23 Fakat bütün bu durumlara 15 R. Kutay Karaca, Dünyadaki Yeni Güç Çin, Tek Kutuptan Çift Kutuba, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2004, s. 159. 16 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 156. 17 Barış Adıbelli, Büyük Avrasya Projesi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006, s. 93. 18 Örgen Uğurlu, Çevresel Güvenlik ve Türkiye’de Enerji Politikaları, Örgün Yayınları, İstanbul, 2009, s. 319. 19 Davutoğlu, a.g.e., s. 478 – 479. 20 Barış Adıbelli, Osmanlı’dan Günümüze Türk – Çin İlişkileri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 285. 21 “Doğu Türkistan’daki Müslüman Uygurların nüfusu, bölgenin toplam nüfusunun %47’sini oluşturmaktadır.” Ahsen Utku, Doğu Türkistan İpek Yolunun Mahzun Ülkesi, İhh Yayınları, İstanbul, 2009, s.15. 22 Doç. Dr. Mehmet Dikkaya, , Çin – Orta Asya İlişkilerinde Doğal Gaz Faktörü ve Muhtemel Bölgesel Sonuçları, http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=1321 23 Barış Adıbelli, Kazakistan Mücadelesi, Cumhuriyet Gazetesi Strateji Eki, Yıl. 4, Sayı. 167, 10 Eylül 2007 39
Page 1 and 2: TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 3 and 4: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Page 37: TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 83 and 84: ÜLKELER TURAN-SAM * YIL: 2010 * C
Page 89 and 90:
TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 *
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151:
show all

7. Sayı - turan-sam

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?