7. Sayı - turan-sam

TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
Fikrim düşünür o əski anı,
Dürrə, səni sevdiyim zamanı.
Röyamı, nədir bu gördüyüm, ah,
Xülyamı, nədir bu aləm, ey vah!?
Artıq günəşin ziyası sönsün,
Artıq bu diyar məzarə dönsün! (4.33).
Bu kiçik şeir parçası ilk baxışda adama elə gəlir ki, Füzulinin «Leyli və Məcnun»
poemasından götürülmüşdür. Halbuki bu parça Füzuli poemasının və şairin uğursuz sevgisinin
oyatdığı təəssürat əsasında qələmə alınmışdır. Fikir, düşüncə S.Vurğunundursa, onun ifadə
tərzi, obrazları Füzuli poemasından gəlir. Füzulinin «Leyli və Məcnun» poeması S.Vurğunun
yaxşı bildiyi, duyduğu bir əsər idi. Bu və digər şeirlərdə də bu poemanın təsiri açıq
duyulmaqdadır.
Qoşma şəklində yazılan «Sızıltılarım» şerində də S.Vurğunun lirik qəhrəmanı ilə
Füzulinin qəhrəmanı arasında müəyyən yaxınlıqlar duyulur. Düzdür, Füzulidə sızıltı yox,
kədər vardır. Böyük insan kədəri vardır. Zamanın kədəri vardır. S.Vurğunun şerində şəxsi
kədər və özünün dediyi kimi, sızıltı qabarıq nəzərə çarpır. Ancaq bununla bərabər S.Vurğunun
şerində də elə məqamlar vardır ki, onu Füzuli ilə birləşdirir. Əgər Füzuli «Məndən, Füzuli,
istəmə əşari-mədhü zəmm, Mən aşiqəm, həmişə sözüm aşiqanədir» deyirsə, S.Vurğun da
onunla həmahəng olaraq yazır:
Xəstəyim, yalnızım, ürəyimdə qəm,
Nəyə dəyər həyat, olmasa həmdəm.
Sevdasız, sevgisiz həyatı sevməm.
Gəl çıxalım seyrə, güllər ötüşsün. (4.31).
Əgər Füzuli «Nə yanar kimsə mənə atəşi-dildən özgə, Nə açar kimsə qapım badisəbadan
qeyri» (3.317) deyərək fəryad qoparırsa, dərdinə yanan, halına acıyan, yaralarına
məlhəm qoyan bir həmdəm tapa bilmirsə, buna görə də kimsəsizlikdən şikayətlənirsə,
S.Vurğun da təxminən buna bənzər vəziyyəti əks etdirir. Eyni əhvali-ruhiyyə şerin predmetinə
çevrilir. Onun da sevgi nalələrini eşidən bir kimsə tapılmır:
Əskimişdir yaram, artıq sağalmaz,
Sevdayi-naləmi bir könül almaz.
Bu xəstə Vurğunun dərdi azalmaz.
Qoy sınıq könlümdə tellər ötüşsün. (4.31).
S.Vurğun bəzi hallarda Füzuli poeziyasının bu və ya başqa bir poetik xüsusiyyətindən
bəhrələnir. Məlum olduğu kimi, əsasən Nizami irsində qoyulan saqiyə müraciət şəklində
yazılan şeirlər, parçalar Füzulidə xüsusilə qabarıq nəzərə çarpır. Saqinamə kimi tanınan, ancaq
farsca yazılan «Yeddi cam» poemasını bir kənara qoyaraq, «Leyli və Məcnun» poemasında
Füzuli saqiyə müraciətdən sıx-sıx bəhrələnir. Füzuli poemasında bütün bəhsləri saqiyə
müraciətlə başlayıb saqiyə müraciətlə də tamamlayır. Bu cəhət onun əsərinə daha təsirli bir
məzmun və ruh verir. Saqi qəm sirdaşıdır, dərdlər həmdəmidir. Müəmmaları, müşkülləri açan,
dərdə dözməyən insanlara həmdəm olub onların qəminə şərik çıxan, təsəlli verən müstəsna bir
həmdərddir. S.Vurğun da elə bil ki, böyük sələfinin arxasınca gedərək saqiyə müraciət
formasından ustalıqla istifadə edir. Saqini bir həmdəm, həmdərd kimi köməyə, imdada çağırır,
özünün və dünyanın kədərindən söhbət açır. Bu baxımdan «Bir qətrə yaş» adlı şeir diqqəti
cəlb edir. Şeir kiçik bir saqinamə tərzində yazılmışdır. Düzdür, klassik ədəbiyyatda saqinamə
daha çox mütəqarib bəhrində yazılır. Nizami sənətinə hörmət əlaməti olaraq bu ənənəyə uzun
müddət riayət olunmuşdur. Çünki ilk saqinamələr Nizami tərəfindən «İsgəndərnamə»
poemasında həmin əsərlə eyni ölçüdə mütəqarib bəhrində yaradılmışdır. Ancaq Nizaminin,
xüsusən də Füzulinin «Leyli və Məcnun» poemalarında da çoxlu saqinamə parçaları vardır.
Görünür ki, bu cəhəti yaxşı bilən S.Vurğun saqinamə formasından istifadə sahəsində daha da
irəli getmiş və qoşma formasında saqinamə yazmışdır. Şerin birinci, üçüncü və beşinci
bəndləri saqiyə müraciətlə başlayır və ikinci, dördüncü bəndlər isə özündən əvvəlki saqiyə
müraciətli bəndlərin davamı kimi yazılaraq poetik nitqə bir təbiilik və əlvanlıq gətirilir.
32