7. Sayı - turan-sam

TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
(9)
BULGARİSTAN’DAKİ BAŞMÜFTÜLÜK KRİZİNE STRATEJİK YAKLAŞIM
Kader ÖZLEM ∗
Bulgaristan’da son dönemde yaşanan Başmüftülük krizi, ülkenin etnik ve dinsel
azınlıklar konusunda sağladığı hakları ve azınlıklara karşı izlediği politikaları bir kez daha
gündeme getirmiştir. Yaşanan bu kriz, ülkedeki Müslüman ahalinin sinirlerinin her geçen gün
biraz daha gerilmesine neden olurken; etnik ve dinsel barışın da risk altına girmesine neden
olmaktadır.
Bulgaristan Müslümanlarına Genel Bakış
Bulgaristan’da Jivkov diktasına bir ‘saray darbesi’ ile son verilmesinin ardından
ülkede demokrasi rüzgârları esmeye başlamıştır. Bulgaristan Türkleri bu dönemde partileşme
yoluna giderek Bulgar siyasi yaşamına entegre olurlarken; Sofya Yönetimi 1984-89 yılları
arasında Türk azınlığa uyguladığı asimilasyon politikaları ve sonucunda gerçekleşen zorunlu
göç dolayısıyla sorun yaşadığı Türkiye ile ilişkilerini geliştirmenin yollarını aramıştır. Bu
kapsamda Türk azınlık, Sofya Yönetimince iki ülke arasındaki ilişkilerde köprü olarak
kullanılmak istenmiş ve Türklere azınlık haklarında sembolik bir takım iyileştirmelerde
bulunulmuştur. Ancak, bu iyileştirmeler azınlığı tatmin etmekten çok uzak olmuştur.
Bulgaristan Türkleri etnik anlamda bazı haklarını elde etmiş olsalar da; dinî anlamda
ülkedeki Müslümanlar yaşanan demokratikleşme sürecinden olumlu yönde yeterince
faydalanamamışlardır. Söz konusu durum da 1990 ve takip eden yıllarda çözümlen(e)meyen
ve göz ardı edilen hayatî nitelikteki konuların daha sonraki dönemlerde çok daha makro
ölçekli sorunlar olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çerçevede, Başmüftülük
seçimleri örnek olarak gösterilebilir.
Aslında Başmüftülük seçimleri konusu, dinî sorunların yalnızca bir boyutunu
oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra, Bulgaristan Müslümanlarına yönelik misyonerlik
çalışmalarından, Osmanlı’dan kalma vakıf malları meselesine; Müslüman din adamları
konusundaki yetersizlikten, Müslümanlara yönelik toplumsal yaşamda ayrımcılığa (özellikle
Türklere yönelik) ve maddî sorunlara kadar bir dizi husus bu kapsamda değerlendirilebilir.
Dolayısıyla Bulgaristan Müslümanlarının yaşadığı sorunlar tek boyutlu değil; çok boyutlu bir
görüntü arzetmektedir.
Bulgaristan’daki Müslümanlar deyince, genel olarak Türk azınlık anlaşılsa da;
ülkedeki Müslümanlar, Türklerin yanı sıra Pomak, Roman ve Tatarlardan teşekkül olmaktadır.
Diğer bir deyişle, Bulgaristan Müslümanlarının Başmüftülük makamı sadece Türklerin değil;
farklı etnik kökenden gelen Müslüman grupların da dinî otoritesidir. Bu açıdan bakıldığında;
Başmüftülüğün, Türk, Pomak, Roman ve Tatarları din ortak bir paydasında buluşturabilen
stratejik bir kurum olduğu görülmektedir.
Hâlihazırda Bulgaristan Müslümanlarının 1400’ün üzerinde cami ve mescidi
bulunurken; bunlardan 230 kadar cami, imam yetersizliğinden dolayı ibadete kapalıdır. Öte
yandan, Sofya’daki Başmüftülük kurumuna bağlı 18 bölge müftülüğü ile 1000 civarında
imam, 1,5 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip olan Müslümanlara hizmet etmektedir. Ayrıca,
ülkede 3 tane İmam Hatip Lisesi’nin (Rusçuk, Şumnu ve Mestanlı) yanı sıra, Sofya’da da
Yüksek İslam Enstitüsü mevcuttur. 31 Başmüftülük tarafından koordine edilen imam yetiştirme
kursları ile birlikte, yaz aylarında Kur’an kursları düzenlenmekte ve Türkiye’ye ilahiyat
alanında eğitim görmek üzere öğrenciler gönderilmektedir. Bulgaristan Müslümanlarının
kurumsal anlamda sahip olduğu araç ve gereçler bu unsurlarla şekillense de; özellikle finansal
∗
Kader Özlem, Uluslararası İlişkiler Uzmanı - Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi Editörü,
kaderozlem@gmail.com. Bursa/TÜRKİYE.
31
Bulgaristan Müslümanları Başmüftüsü Mustafa Hacı Aliş ile tarafımızca yapılan söyleşi için bkz. “Balkanlar’da
Türk Kimliği ve İzi Kaybolmayacak”, Balkanlar’da Türk Kültürü, Sayı:79, Ocak-Şubat 2010, s. 22.
48