7. Sayı - turan-sam

TURAN-SAM * YIL: 2010 * CİLT: 2 * SAYI: 7 * YAZ 2010
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
rağmen özellikle Şangay İşbirliği Örgütü’nün de etkisiyle 24 bu örgüt içerisindeki Türkistan
ülkelerinin kendi ülkelerindeki Uygur kopuntusunun faaliyetlerini sınırladıklarını söylemek
mümkündür.
II) ORTA ASYA DEVLETLERİ VE ÇİN
A) KAZAKİSTAN
Her ne kadar önceki bazı dönemlerde, güvenlik bazında Kazakistan’ın Çin ile karşı
karşıya gelmiş olduğu bir gerçekse de, şu an için Orta Asya devletleri arasında Çin ile
ilişkileri yüksek düzeyde olan ülke Kazakistan’dır. En başta, “Kazakistan’ın uçsuz bucaksız
verimli toprakları ve zengin enerji kaynakları Çin’in iştahını kabartmış durumda. 3 milyon
kilometrekare yüzölçümü olan ve bu kadar geniş topraklarda sadece 15 milyon insanın
yaşaması 1.3 milyarlık Çin’i bölgeye çekmektedir.” 25
Şu an için, Kazakistan Çin’in en büyük ticari ortağıdır ve bu çerçevede bir dizi
atılım da gerçekleştirilmektedir. Örneğin, “iki ülke arasında ekonomik işbirliğinin
geliştirilmesi amacıyla ‘korgas’ adı verilen serbest bir ekonomik bölge ve uluslararası işbirliği
merkezi oluşturulması konusunda anlaşma imzalanmıştır. Korgas gümrük bölgesinde
oluşturulacak ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin kendi topraklarından 130 hektar, Kazakistan’ın ise
70 hektar dolayında bir arazi tahsis edeceği bölge iki ülke ticareti ve uluslararası ticaret
açısından oldukça önemli bir projedir.” 26 Bu ekonomik ilişkilere, siyasi ilişkilerin de
eklenlendiği görülmektedir. 2002 yılında imzalanan İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği
Anlaşması gibi bir dizi anlaşma imzalanmakta ve arta gelen ilişki düzeyine belli bir ivme
kazandırılması amaçlanmaktadır.
Belirtildiği üzere, bu geniş coğrafya, yoğun bir nüfusa sahip Çin’in ilgisini
çekmektedir. Çin, özellikle eğitim alanında “insan ihracı”na devam etmektedir. Bu ihraçlarda
göze çarpan ülkelerden birinin de Kazakistan olduğu belirtilmelidir.
B) KIRGIZİSTAN
Kırgızistan, doğal kaynaklar açısından zengin bir ülke değildir. Bunun yanında
yeterli bir teknolojiye sahip olduğu da söylenemez. İlk bakışta enerji kaynaklarının yetersizliği
Çin’in aleyhine bir durum gibi gözükse de Çin bu noktada farklı bir portre çizmektedir. Şöyle
ki; Kırgızistan’ın bu durumu dış borçlarının GSMH’sinin %70’ine tekabül etmesine sebep
olmaktadır ve Çin özellikle bu ekonomik yetersizliği kullanarak, iç piyasada Çin mallarının
fazlalaştırılmasıyla Kırgızistan ekonomisine hükmetmeye başlamıştır denilebilir.
C) TÜRKMENİSTAN
Belirtilmelidir ki, uluslararası siyaset açısından Türkmenistan bu coğrafyada nev – i
şahsına münhasır bir konumdadır. Çünkü “kurulduğu günden itibaren tarafsız ülke olduğunu
her fırsatta dile getiren Türkmenistan’ın tarafsızlık statüsü 12 Aralık 1995 tarihinde BM
tarafından kabul edilmiştir. Türkmenistan bu statüsü gereği siyasi nitelikteki hiçbir uluslar
arası örgütte aktif rol almamaktadır.” 27
Fakat her ne kadar siyasi anlamda tarafsız konumda olunsa da, ekonomi ve ticaret
alanında hiçbir ülkenin tarafsızlığından söz etmek mümkün değildir. Hakeza Türkmenistan’ın
enerji alanında Çin ile ilişkilerinin belli bir aşama kaydettiğini ve kaydetmeye de devam
edeceğini söylemek mümkündür.
Çin, Türkmenistan’a dünyanın en büyük beş doğal gaz deposundan biri olan Güney
Iolotan’ın geliştirilmesi için 3 milyar dolar borç vererek, bu ülkenin enerji sektöründeki
ağırlığını artırmıştır. Buna bağlı olarak, Çin petrol şirketi CNPC tarafından geliştirilen
doğalgaz rezervlerinin yakınından başlayan 1.833 kilometre uzunluğundaki boru hattı,
Özbekistan ve Kazakistan’dan geçerek Çin’e ulaşıyor. Yılda 40 milyar metreküp doğalgaz
24 Teşkilatın temel ilke ve amaçlarından bazıları bu kapsamda şu şekilde sıralanabilir: “üyeler arası karşılıklı
güveni, dostluğu ve iyi komşuluğu sağlamlaştırmak; terörizm, ayrımcılık ve aşırıcılığın tüm biçimlerine karşı
koymak.” Prof. Dr. Hasret Çomak (ed.), “Şanghay İşbirliği Örgütü ve Türkiye”, Bölgesel Politikalar, Umuttepe
Yayınları, Kocaeli, 2009, ss. 12, 13.
25 Adıbelli, Kazakistan Mücadelesi…
26 Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin, s. 173.
27 Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin, s. 178.
40