Temel ve İleri Moleküler Biyoloji Yöntemleri Genomik ve Proteomik Analizler

4
Kriminal Örneklerden DNA
İzolasyonu
• • • •
Ayşegül TOPAL SARIKAYA
Günümüzde tükürük, deri parçası, kan, saç, kemik, idrar ve sperm gibi nükleuslu hücre içeren her türlü biyolojik
kanıttan DNA profilleri elde edilebilmektedir. DNA profilleri populasyon içerisinde oldukça polimorfik olan kısa
ardışık tekrarlara (“Short Tandem Repeats, STR) ait lokuslar kullanılarak çıkarılmaktadır. Elde edilen verilerle adli amaçlı
kimlik saptanması, babalık tayini, akrabalık ilişkilerinin tayini, hırsızlık, öldürme ve ırza geçme gibi kriminal olayların
aydınlatılması sağlanmaktadır. Olay yerinden alınan biyolojik materyalden bir DNA profili elde edildikten sonra
bu profilin şüpheli bireyle uyuşup uyuşmadığının araştırılması için mağdurdan ve olayla ilgisi olduğu düşünülen
şüpheliden örnek alınıp incelenmelidir. Dışlama durumunda; uyuşmayan iki DNA örneğinin, %100 olasılıkla aynı
bireyden gelmediği kanaatine varılır (National Research Council, 1996). Dışlama görülmeyen durumlarda, olay
yerinden elde edilen biyolojik örneğin bireye ait olma olasılığı hesaplanmalıdır. Herhangi bir genetik işaretin belli
bir toplumda kullanım yararlılığının belirlenmesi ve bu işaretle ilgili olasılık hesaplamalarının yapılabilmesi için
incelenen genetik işaretin o toplumda görülme sıklığının bilinmesi gerekmektedir. Bu amaçla suçun işlendiği
bölgedeki toplumun genelini temsil eden veri tabanlarına ihtiyaç duyulur.
İnsan genomunun yaklaşık %10’u ardışık tekrar eden dizilerden oluşmaktadır. Değişken sayıda ardışık tekrarlanan
diziler (“Variable Number of Tandem Repeat”, VNTR) birçok allele sahiptir. Bu alleller lokus içerisinde bir restriksiyon
bölgesinin bulunup bulunmamasına göre değil, birbirine komşu olan iki restriksiyon bölgesi içerisindeki ardışık
tekrar dizilerinin sayısına bağlı olarak oluşmaktadır. VNTR’ler mikrosatellitler ve minisatellitler olmak üzere alt sınıflara
ayrılırlar. Bazı kaynaklarda genomda tekrar eden diziler, VNTR’ler (minisatellitler ve mikrosatellitler) ve kısa ardışık
tekrarlar (“Short Tandem Repeat, STR) şeklinde ayrılmaktadır.
Adli çalışmalarda kullanılan PCR’ye (bkz. Bölüm 16) dayalı ilk uzunluk polimorfizmi minisatellitlerdir. Minisatellitler
uzunlukları 15-70 baz çifti arasında değişen tekrar birimlerine sahiptir ve STR’ler gibi PCR ile çoğaltılabilirler (Donnis-
Keller ve ark., Nakamura ve ark.). STR lokusları ya da mikrosatellitler uzunlukları 2-7 baz çifti arasında değişen nükleotid
dizilerinin ard arda tekrarlanmasıyla oluşur. STR lokusları insan genomu içinde yaygın olarak ortalama her 5-6 kb’de
bir bulunur. Her lokus içerisindeki tekrar birimlerinin sayısının değişken olması, insan populasyonu içerisinde yüksek
düzeyde bir polimorfizme neden olmaktadır. Bu nedenle STR lokusları çok değerli genetik işaretlerdir. STR’ler bağlantı
haritalarının oluşturulmasında, hastalık genlerinin belirlenmesinde, adli olaylarda kimlik tespiti çalışmalarında,
babalık testlerinde, insan kalıntıları ve antropolojik örneklerin incelenmesinde kullanılmaktadır.
Uygulamalar sırasında, genom üzerinde çoğaltılması hedeflenen her bir STR bölgesi için gerekli primer setleri aynı
reaksiyon tüpüne eklenmelidir. Çoklu sistemlerin yüksek ayrım gücüne, kolay ve güvenilir şekilde tanımlanabilme
rahatlığına sahip olması gerekmektedir. Çoklu PCR (bkz. 16.5.7) sonucu elde edilen ürünlerin değerlendirilmesinde
DNA kanıtını bırakan bireyin hangi alt populasyondan geldiği biliniyorsa hesaplama yapılırken bu alt populasyona
ait veri tabanı da kullanılmalıdır.
87