Uzbekistan - Przewodnik dla przedsiębiorców - Polska Agencja ...

26
Uwarunkowania geopolityczne
m.in. upatrywać jeszcze w czasach ZSRR. Powstałe po rozpadzie ZSRR państwa Azji
Centralnej od samego początku miały wyraźnie autorytarny charakter. Przywódcy
umacniali swoją władzę zwalczając opozycję polityczną.
W Uzbekistanie po zlikwidowaniu opozycji świeckiej i demokratycznej na arenie
politycznej pozostała jedynie opozycja islamska, która stopniowo zogniskowała
wszelkie przejawy społecznego niezadowolenia i stała się głównym zagrożeniem
dla ekipy rządzącej. W Tadżykistanie w czasie wojny domowej 1992-1997 Zjednoczona
Opozycja walczyła zbrojnie ze starą nomenklaturą partyjną odwołując się do
haseł islamskich. Relatywnie najmniejsza presja na świecką opozycję występowała
w Kirgistanie, choć i tam przez całą dekadę władze utrudniały i represjonowały jej
działalność (opozycja islamska w tej republice nie miała takiego znaczenia jak
w Uzbekistanie i Tadżykistanie).
Systematyczny nacisk ze strony reżimów rządzących spowodował rosnącą determinację
islamskich radykałów – nastąpił rozwój struktur Hizb ut-Tahrir (Islamskiej
Partii Wyzwolenia odmawiającej rządzącym legitymizacji władzy i dążącej do
stworzenia islamskiego kalifatu w Azji Centralnej), miały miejsce zamachy bombowe
w Taszkencie w lutym 1999 roku, a wreszcie zbrojne rajdy dobrze wyekwipowanych
bojowników islamskich na Uzbekistan i Kirgistan w 1999 i 2000 roku
(tzw. kryzysy batkeńskie).
Wydarzenia te – a zwłaszcza kryzysy batkeńskie – w sposób oczywisty obnażyły słabość
struktur państwowych i spowodowały, że wojujący islam stał się najpoważniejszym
wyzwaniem zarówno dla stabilności wewnętrznej republik, jak i całego regionu. Przywódcy
państw podjęli zdecydowane kroki mające na celu osłabienie lub zniszczenie
opozycji islamskiej – nastąpiły represje, aresztowania, prowokacje ze strony władz. Życie
religijne starano się w jak największym stopniu poddać kontroli aparatu państwowego,
funkcję tę powierzając religijno-administracyjnym strukturom oficjalnego islamu.
Działania takie okazały się jednak tylko częściowo skuteczne, co uwarunkowane było
kilkoma czynnikami:
a) sąsiedztwem Afganistanu pod rządami Talibów, otwarcie popierających rozwój
fundamentalizmu islamskiego i goszczących islamskich bojowników (m.in. Islamskiego
Ruchu Uzbekistanu) wraz z ich obozami szkoleniowymi;
b) niestabilnością wewnętrzną Tadżykistanu, w którym władze centralne nie sprawowały
kontroli nad dużą częścią terytorium państwa, co pozwalało bojownikom
bezpiecznie przebywać – np. w Dolinie Karategińskiej a niektórzy wyżsi urzędnicy
państwowi (dawniej działacze opozycji islamskiej – np. minister ds. nadzwyczajnych
Mirzo Zijo-Dżaga) „po cichu” wspierali islamskich bojowników;
c) utrzymywanie się realnego zagrożenia w bezpośrednim sąsiedztwie Uzbekistanu.
Do 11 września 2001 roku wielokrotnie wydawało się, że zmagania władz