Önsöz - turan-sam

vaxt onun həbsdən çıxmasından çox az keçmişdi - R.İ.) və məqalənin müəllifləri sırasında
onun adının getməsi cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmayacaqdı. Bundan Ziya müəllimin
əleyhinə istifadəediləcəyi qənaətində olan Əbülfəz bəy məqalənin müəllifləri sırasından öz
adını çıxardı. Təkrar edirəm ki, məqalə tamamilə Əbülfəz bəy tərəfindən yazılmışdı, onun
düşüncəsinin və qələminin məhsuludu. Adının qəzetdə getməməsinin təşəbbüsçüsü də özü
olmuşdu”.
Rafiq bəy İsmayıl
25.07.2002
Azərbaycanın uzaq keçmişdən başlayan bir tarixi vardır. Ön Asiyanın ən qədim dövlətləri ilə
onun siyasi və mədəni əlaqələrinin izi tarixin çox dərin qatlarına gedib çıxır. Təkcə bunu
demək kifayət olar ki, marksist alman alimi Bürhard Brentes dünyanın ən qədim mədəniyyəti
sayılan Şumer mədəniyyətinin qidalandığı köklərdən danışarkən, Gəncədərədə və
Dolmatəpədə tapılan, eramızdan qabaq VI-V minilliklərə aid edilən maddi mədəniyyət
abidələrindən də söz açır, onları Şumerdən qabaqkı (protoşumer) mədəniyyətə aid edir. 1
Müasir inkişafımızın əsas tələblərindən biri də qədim və orta əsr Azərbaycan tarixinin
hərtərəfli araşdırılması, Azərbaycan elm və mədəniyyətinin keçdiyi yolları, onun şərq
xalqlarının tarixində tuduğu yeri öyrənməkdir. “Dünənsiz - bugün, bugünsüz - sabah yoxdur”
fikri tarixin qüdrətli idrakı vasitəsi olmasından irəli gəlir.
Bugünkü elmi bəşəriyyətin yaratdığı bütün mütərəqqi mədəniyyətləri dərindən öyrənir və
ondan geniş ölçüdə bəhrələnir.
Azərbaycanın orta əsrlər tarixini, xüsusilə VII-XII əsrlər tarixini araşdırmaq, müasir dünya
tarixşünaslığı səviyyəsində öyrənmək sahəsində görkəmli Azərbaycan alimi, akademik Ziya
Bünyadovun xidmətləri hamımıza bəllidir. Z.Bünyadovun “Azərbaycan Atabəylər dövləti”
(Bakı, 1978, rus dilində) əsəri Azərbaycanda feodalizmin yüksək inkişaf etdiyi, orta əsr
Azərbaycan mədəniyyətinin çiçəkləndiyi bir dövrü işıqlandırır. Sözsüzdür ki, Azərbaycanın
siyasi-ictimai və iqtisadi tarixini dərindən bilmədən, onun mədəniyyət və elm tarixini də
öyrənmək mümkün deyil. Xüsusən ictimai fikir tarixini öyrənərkən siyasi, iqtisadi
münasibətlərin təsirediciliyini gözdən qaçırmaq olmaz. Dünya ədəbiyyatının nəhəng
korifeylərindən biri olan Nizami Gəncəvinin, görkəmli şairlərdən Mücirəddin Beyləqani, Xəqani
Şirvani, Fələki Şirvani və Məhsəti Gəncəvinin, çoxlu Azərbaycanlı alim, təbib və siyasi
xadimlərin həyat və yaradıcılığını öyrənmək, onların yaratdığı böyük mədəni irsi tədqiq edib,
qiymətləndirmək üçün ilk növbədə onların yaşadığı tarixi şəraiti dərindən bilmək gərəkdir.
Həmən sahələrdə çalışan, axtarış aparan bütün tədqiqatçıların ilkin ehtiyacını ödəmək üçün
Z.Bünyadovun əsəri tutarlı vasitədir.
“Azərbaycan Atabəylər dövləti” əsəri əslində tariximizin təqribən 150 illik bütöv bir dövrünü,
bu dövrün mədəni həyatının başlıca sahələrini öz səhifələrində əks etdirir.
Bəlli olduğu kimi, IX yüzillikdən Azərbaycan inkişaf etmiş feodalizm mərhələsinə keçmiş, XII
yüzillikdə onun yüksək zirvəsinə qalxmışdı. Atabəylər - İldənizlər dövləti o vaxta qədər