You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Neyrizi nisbəsi haqqında: orta yüzillərin adlı-sanlı tarixçi və hüquqçularından biri olan İbn əl-<br />
Əsir (1160-1234) “Əl-Lubab” əsərində “Neyrizi” nisbəsini belə göstərir: “Bu nisbə<br />
Azərbaycanın kəndlərindən biri olan Neyrizə bağlıdır. İmam Əbu Turab Əbdülbaqi Neyrizi<br />
Maraği həmin kəndə mənsubdur. O, inanılmış imamlardan və görkəmli fəzilət sahiblərindən<br />
idi. Nişapura köçdü və orada yaşadı, imamlığa və Uqeyl məscidində dərs deməyə təyin<br />
edildi...”<br />
Araşdırmalar göstərir ki, Neyriz Təbrizlə Marağa arasında bir yerdir. Orta yüzillərdə bütün<br />
Yaxın və Orta Şərqdə geniş yayılmış bir ənənə özünü burada da göstərir: belə ki, çox da<br />
tanınmayan bir kənd, qəsəbə və şəhərdən çıxmış alim, şair və b. doğulduqları yerlə yanaşı, o<br />
yerin daxil olduğu böyük şəhər və əyalətlərin də adlarından özlərinə nisbə götürürdülər.<br />
Azərbaycan alimlərindən: Abdullah Miyanəci Həmədani, Əhməd Çaharpərdi Təbrizi, Əbu Bəkr<br />
Bərucərdi Həmədani, Nafi bin Əli Sarabi Ərdəbili Azərbaycani və başqalarını göstərmək olar.<br />
Əbü-l-Abbas Fəzl Neyrizi də Azərbaycanın Neyriz məntəqəsindən olub, həm də Təbrizi<br />
nisbəsini daşımışdır. O, Evklidin həndəsəsini geniş şərh etmiş, bundan başqa V postulata aid<br />
ayrıca əsər yazmışdır. Onun bu əsəri hətta Ömər Xəyyam və İbn Heysəm kimi görkəmli<br />
alimlərə də böyük təsir göstərmişdir.<br />
Paralel xətlər nəzəriyyəsini daha təkmilləşdirib inkişaf etdirən Nəsirəddin Tusi olmuşdur. Tusi<br />
özünəqədərki bütün alimlərin bu məsələyə aid əsərlərini dərindən araşdırmış, Cövhəri, İbn<br />
Heysəm və Ömər Xəyyamın fikirlərini saf-çürük etmiş, onların nədə yanıldıqlarını<br />
göstərmişdir. Elm tarixçisi Adolf Yuşkeviç yazır: “Nəsirəddin Tusi paralellərə aid təlimin<br />
inkişafında və qeyri-evklid həndəsəsinin ilkin tarixində görkəmli yer tutur... O, böyük kəşflər<br />
etmişdir. 1<br />
Çox maraqlıdır ki, Avropa paralel xətlər nəzəriyyəsinə aid Şərqdə yaranmış bu təlimlərlə ilk<br />
dəfə Neyrizi və Nəsirəddin Tusinin əsərləri vasitəsi ilə tanış olmuşdur. Hələ XII əsrdə italyan<br />
alimi Herardo (1114-1187) Neyrizinin “Əsaslar”a yazdığı şərhi ərəb dilindən latın dilinə<br />
tərcümə etmişdir. Əvvəllər əlyazma halında yayılan bu tərcümə, sonralar çap edilmişdir.<br />
Neyrizi Avropada “Anaritius” adı ilə tanınmışdır.<br />
Nəsirəddin Tusinin “Evklidin “Əsaslar”ının redaktəsi” əsəri Romada 1594-cü ildə ərəb dilində,<br />
1657-ci ildə Londonda latın və ərəb dilində bir yerdə nəşr edilmişdir. Bu çaplardan qabaq<br />
onun əsərlərinin əlyazmalarından Romada hərtərəfli istifadə edilirdi.<br />
Avropada XII yüzildən başlayaraq Şərq elm və mədəniyyəti çox çətinliklə də olsa özünə yol<br />
açmağa başlayır, XIV-XVI əsrlərdə daha geniş ölçüdə yayılır. Bu dövrlərdə Avropada bir sıra<br />
universitetlərin - Bolon, Paris, Oksford, Kembric, Praqa, Vyana, Leypsiq, Bazel və b. - açılması<br />
dini, humanitar, fəlsəfə və təbiyyat elmlərinin tədrisi Şərqdə yayranmış elmlərin Avropaya<br />
keçməsinə böyük tərpəniş verir. Bu universitetlərin çoxunda Neyrizi, İbn Heysəm və<br />
Nəsirəddin Tusinin əsərləri əsasında riyaziyyat, həndəsə, triqonometriya və optikadan<br />
mühazirələr oxunur, yeni-yeni əsərlər yazılmağa başlayır.
Change language