You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Atabəylər dövlətində ən geniş yayılmış torpaq mülkiyyət forması iqta (kəsik pay) torpaqları<br />
olmuşdur. İqta torpaqları ümumiyyətlə bütün Şərqdə geniş yayılmışdır. Ziya Bünyadov hələ<br />
ilk tədqiqatlarında bu barədə yeni fikir söyləmiş, iqta institutunun xəlifə Harun ər-Rəşidin<br />
(786-808) dövründə yarandığını müəyyən etmişdir. 4<br />
“Azərbaycan Atabəylər dövləti” əsərində iqta institutunun tarixinin araşdırılması davam<br />
etdirilmişdir. Müəllifə görə, iqta institutu dövlətin iqtisadi əsasında çox böyük yer tuturdu.<br />
Atabəylər dövləti sistemində iqta mülkiyyət forması daha çox hərbi-len (bəxşiş) şəklini<br />
almışdı.<br />
K.Marks Osmanlı imperiyasından bəhs edərkən göstərirdi ki, onun hərbi qüdrətinin sirri hərbilen<br />
sistemində idi. Marksın bu mülahizəsi Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin yaranma və<br />
yüksəliş dövrünə də aid edilə bilər. Bununla yanaşı, həmin torpaq institutu hərbi başçıların<br />
iqtisadi cəhətdən qüvvətlənməsi və mərkəzi hakimiyyətə qarşı müxalifətə qoşulması, bir<br />
sözlə, mərkəzdənqaçma hərəkatı güclü feodal separatizmi üçün şərait yaratdı. Belə bir<br />
vəziyyət Qızıl Arslanın dövründən başlayır və bir qədər keçməmiş özünü tam açıq gösətrir.<br />
Müəllif bu əsərində şəxsi mülkiyyət, vəqf torpaqları haqqında gərəkli məlumatlar verərək,<br />
vergi sisteminin təhlilinə xüsusi yer verir. Dövlət daxilində əhalidən yığılan on beş verginin<br />
hər birinin səciyyəsini müəyyən etməklə, müəllif feodal istismarının konkret formalarını və<br />
mahiyyətini dövrün timsalında öyrənmək sahəsində mühüm iş görmüşdür. İndi<br />
respublikamızda Nizami Gəncəvinin həyatı və yaradıcılığı, Nizami dövrünün Azərbaycan elm<br />
və mədəniyyətinin tarixi böyük maraqla öyrənilir. Bu baxımdan Ziya Bünyadovun əsəri xüsusi<br />
əhəmiyyət kəsb edir. Kitabın sonuncu fəsli bilavasitə dövrün mədəni həyatından bəhs edir.<br />
Oxuculara və tədqiqatçı mütəxəssislərə ümumən bəllidir ki, XII-XVI əsrlərdə bəzi fasilələrə<br />
baxmayaraq, Azərbaycan elmi ədəbiyyatı və sənəti yüksək inkişaf yolu keçmiş, Yaxın və Orta<br />
Şərqin mədəni həyatında layiqli yer tutmuşdur. Müxtəlif dillərdə yazan və müxtəlif yerlərdə<br />
yaradan azərbaycanlı alim, şair, müsiqiçi, rəs<strong>sam</strong>, xəttat, bədii sənət ustaları, memar,<br />
nəqqas, fəqih (hüquqşünas) və müxtəlif ictimai fikir sahibləri Misirdən Hindistana, Orta Asiya<br />
və şimali Qafqazadək böyük bir ərazidə fəaliyyət göstərmiş, yazıb-yaratmışlar. Etiraf etməliyik<br />
ki, Orta əsr elm və mədəniyyət, ictimai fikir tariximiz hələ indiyədək gərəkli səviyyədə<br />
öyrənilməmişdir.<br />
Ziya Bünyadov Nizami dövründən bəhs edərkən haqlı olaraq göstərir ki, bu dövrdə fars dili öz<br />
inkişaf və təkmilləşməsinə görə Azərbaycan poeziya məktəbinə çox borcludur.<br />
Ulu Nizaminin yaradıcılığı XII əsr Azərbaycan şəhər mədəni mühitinin və poeziyasının,<br />
inkişafından doğan bir hadisə idi. Onun yaradıcılığı sənət və poeziya dünyasında öz mühiti ilə<br />
həmahəng olan ayrıca bir dünya, Şərq poeziyasının içərisində ayrıca bir poeziya idi.<br />
Z.Bünyadov Nizami Gəncəvinin həyatına aid bir sıra məlumatları üzə çıxarıb, dəqiqləşdirmələr<br />
aparmış, bununla yanaşı o dövrdə yaşayan bir sıra Azərbaycanlı şair, alim, həkim, müəllim və<br />
mədəniyyət xadimləri haqqında məlumat vermişdir ki, bunların bir çoxu ilə oxucular ilk dəfə<br />
tanış olurlar.
Change language