e-edukacja w kraju - E-mentor

metody, formy i programy kształceniarów – w sposób kolidujący z interesami konsumenta(knowledge in remix) 5 .CC z prawnego punktu widzenia jest nadal konstrukcjąteoretyczną, ponieważ brakuje orzeczeń w tejmierze. Niejasności dotyczą również kwestii wyboruprawa właściwego dla licencji CC, skoro są one realizowanew sieci. W dziedzinach jednoznacznie komercyjnych(muzyka) rola CC pozostanie przypuszczalnieniewielka. Tym niemniej może w jakiejś formie pomócw kompromisowym rozwiązaniu nielegalnej wymianyplików w grupach Peer-to-Peer (P2P) i uzyskaniu niezbędnejprzejrzystości – rozgraniczenia działań legalnychi nielegalnych. W tym kontekście należy zwrócićuwagę na fakt, że maleje zaufanie do systemów DigitalRights Management (DRM) i istnieje potrzeba obniżeniakosztów transakcyjnych – w przeciwnym razie barierapopytu utrudni rozwój rynku. Systemy DRM budząrównież wątpliwości na gruncie prawa konkurencji,a także ochrony konsumenta i prywatności 6 .Prawo autorskie jest w dużej mierze nieprzygotowanedo nowych zjawisk. W praktyce użytkownikmoże nawet nie wiedzieć, że łamie prawo lub korzystaz oprogramowania łamiącego zabezpieczenia. Prawiekażdy bloger korzysta z grafiki, obrazów, filmów czydźwięków, by wzbogacić lub uatrakcyjnić swoją stronęinternetową, ukształtować ją multimedialnie. Cudzedane są po prostu kopiowane z innych serwisów i tylkood oprogramowania, będącego akurat w dyspozycjiinternauty, zależy, w jakim stopniu, w jakim celu, w ramachjakich funkcjonalności i w jakim kontekście będąone następnie używane. Istoty i pochodzenia wieluz nich użytkownik nie jest w stanie sam ocenić. Napytanie: czy można to skopiować, prawo autorskie niedaje jasnej odpowiedzi. Zależy to bowiem od źródła,celu, medium, kontekstu, ewentualnie zastosowanychzabezpieczeń, kierunków orzecznictwa 7 .Kopia na własny użytek?Problemy ze zdefiniowaniem odpowiedzi napowyższe pytanie widać wyraźnie na przykładziekopii na własny użytek, której uzyskanie wymagazłamania zabezpieczeń. Pomijając nawet fakt (jaksię okazuje, również sporny), czy można w takimprzypadku złamać je celowo, by skorzystać z prawagwarantowanego w ustawie, należy skonstatować,że użytkownik może nawet nie być tego świadomy,korzystając z kupionego lub nieodpłatnie ściągniętegoz sieci oprogramowania.Problem ery Web 2.0 polega na tym, że serwisyinternetowe gromadzą ogromne ilości danych, a żądaniewyjaśnienia sytuacji prawnej konkretnego pliku(pytanie, czy trzeba zakupić licencję) jest całkowicienierealne i w istocie – gdyby ten postulat spełnić– powstałe koszty bardzo szybko zniszczą każdy takiserwis. Przykładowo eBay nie jest w stanie w pełnikontrolować każdego użytkownika i produktu, You-Tube – każdego pliku wideo, Yahoo! – każdej bazy danych,radio internetowe – każdej piosenki, e-serwisyprasowe – każdej informacji. Doktryna fair use, znanaod dawna w prawie i niewykluczająca eksperymentowaniaz rozmaitymi modelami biznesowymi, niestetyniewiele pomaga w wyjaśnieniu tych kwestii.Doktryna fair use w USA polegała na ograniczaniuustawowego prawa autorskiego w drodze orzecznictwasądowego. Zostało to uwzględnione w CopyrightAct z 1976 roku. Regulacja ta określa pewne zasady,które można zrekonstruować na bazie wieloletniegoorzecznictwa. Doktrynę fair use można zatem traktowaćjako instytucję hybrydową między common lawa statutory law 8 .Całość analizy ekonomicznej nie opiera się wprawdziena preferowaniu w danym przypadku jakiegośczynnika, jednak najczęściej podkreśla się rolę dopuszczalnościdanego działania – np. w ramach badań,edukacji, komentarza (purpose and character of the use),a także bierze się pod uwagę możliwe zakłóceniadziałania rynku lub wartości oryginalnego dzieła (effectof the use upon the potential market) – w szczególnościrozważa się wpływ badanego wykorzystania na ryneklicencyjny. Doktryna fair use jest stosowana case by case,a więc różni się od stosowania klauzul generalnychw prawie europejskim kontynentalnym, chociaż efektmoże być podobny (teoria trzech stopni) 9 .5The aim of Creative Commons is [...] to help artists and authors give others the freedom to built upon their creativity withoutcalling a lawyer first. Por. J. Schimmany, Creative Commons als neues Lizenzierungsverfahren in der Urheberrechtspraxis. EineÜberlegung am Beispiel der digitalisierten Musikbranche, VDM Verlag Dr. Müller, Saarbrücken 2007.6Por. Privacy 4 DRM. Datenschutzfreundliches und nutzungsfreundliches Digital Right Management (Team), Studie im Auftragdes Bundesministeriums für Bildung und Forschung, Technische Universität Ilmenau, 2005, s. 14 i następne; Ch. Arlt, DigitalRight Management Systeme. Der Einsatz technischer Maßnahmen zur Schutz der digitalen Inhalte, C.H. Beck, München2006, s. 9 i następne.7Por. M. Köhler, H.W. Arndt, T. Fetzer, Recht des Internet, 6. Auflage, C.F. Müller Verlag, Heidelberg 2008, s. 265;S. Bleisteiner, Rechtliche Verantwortlichkeit im Internet, Heynmanns Verlag, Köln 1999, s. 241 i następne.8Można wyróżnić następujące elementy analizy w ramach stosowania doktryny fair use:• dopuszczalność danego działania, np. w ramach badań, edukacji, komentarza (purpose and character of the use);• istota dzieła (nature of the copyrighted work) – zwłaszcza na tle dychotomii: idea – forma jej wyrazu (idea – expression);chodzi także o sposób ułożenia przejętych treści, ich relacji do własnego dzieła oraz to, czy treści te byłypublikowane;• ilość i jakość przejętych treści (amount and substantiality of the portion used) – im więcej kluczowych treści sięprzejmuje (heart of the book), tym mniejsza jest szansa powołania się na fair use;• zakłócenie działania rynku lub wartości oryginalnego dzieła (effect of the use upon the potential market) – w szczególnościrozważa się wpływ badanego korzystania na rynek licencyjny.9Por. A. Förster, Fair Use. Ein Systemvergleich der Schrankengeneralklausel des US-amerikanischen Copyright Act mit demSchrankenkatalog des deutschen Urheberrechtgesetzes, Mohr Siebeck, Tübingen 2008, s. 223 i następne.8 e-mentor nr 1 (28)