40 Azınlıkça

Patrikhane ve uluslararasıcılıkAslı Bilge (Yeditepe Üniversitesi) / Samim Akgönül (Strasbourg Üniversitesi)Fener Rum Patrikhanesi olarak tanınıyor Türkiyekamuoyunda. Resmî söylemde de ismi bu şekilde. Farkedilmeyen,farkedilmek istenmeyen, farkedilse de reddedilenise bu kurumun ‘Fener’le ve ‘Rumluk’la organikilişkisinin her geçen gün azaldığı. Gerçekten de PatrikhaneCumhuriyet’le beraber indirgendiği yerel kiliselikten,zaman içinde, konjonktürün de yardımıyla, küresel kilisekonumuna geçti. “Eyüp Kaymakamlığına bağlıdır”, “FatihBelediyesine bağlıdır”, “İstanbul’daki bir avuç RumOrtodoksun ruhanî liderliğinden başka bir işlevi yoktur”demek, yeni dünya düzeninde Patrikhane’nin değişiminigörmezden gelmekten başka bir şey değil.Bu süreç yeni değilelbette. 19. yüzyılda,ulusçuluğun doğmasıylaberaber Fener kendi içinekapanmış, etnik bir kilisegörünümünü vermeyebaşlamıştır. Osmanlıİmparatorluğu’nun digerOrtodoks grupları yavaşyavaş kendi ulusal kiliselerinikurmuşlar, Fener’iRumluğa, yerelliğe sıkıştırmışlardır.Ancak gene19. yüzyılın sonundanve 20. yüzyılın başındanitibaren gerek Elenler’indünyanın her yerine göçetmesiyle, ve gerekse1923’ten sonra yavaş yavaşTürkiye Rumları’nınerimeye başlamasıyla Patrikhanetekrar, de factouluslararasılaşmaya başlamıştır. İtibarı ve önemi TürkiyeRumları’nın sayısı ile ters orantılı bir şekilde artmış,özellikle Kuzey Amerika Ortodoks kilisesine hakimiyetiyledenizaşırı bir nitelik kazanmıştır.Gerçekten de PatrikhaneCumhuriyet’le beraber indirgendiğiyerel kiliselikten, zaman içinde,konjonktürün de yardımıyla,küresel kilise konumuna geçti.“Eyüp Kaymakamlığına bağlıdır”,“Fatih Belediyesine bağlıdır”,“İstanbul’daki bir avuç RumOrtodoksun ruhanî liderliğindenbaşka bir işlevi yoktur” demek,yeni dünya düzenindePatrikhane’nin değişiminigörmezden gelmektenbaşka bir şey değil.tarihten sonra Patrikhane yavaş yavaş uluslararası niteliğeulaşmış, ancak gene de bir Grek kilisesi karakterinikorumuştur. Diğer bir deyişle Grek Ortodoksların(‘Rum’ terimi bu bağlamda sorunludur) Dünya çapındaruhanî lideri konumuna gelmiştir. Yunan bağımsız kilisesiylebirçok sorunu olmasına rağmen (özellikle “yenibölgeler”deki kilise malları, 12 ada ve Girit’in Atina’yadeğil Fener’e bağlı olması, vs) bu küresel itibar Atina tarafındanda kerhen kabul edilmiştir.Patrikhane’nin Uluslararası bir Ulusal kilise olma niteliğinden,Uluslararası ve çok Uluslu bir kilise halinedönüşme süreci 1990’lardan sonra hızlanır. Bu dönemde,SSCB’nin yıkılışıylaeski Sovyet bloğuna bağlıbirçok Ulus-Devlet kurulmuş,bu devletlerdenMoskova’nın hakimiyetindentamamen çıkmakisteyenler, gene Moskovakilisesine alternatifaramaya başlamışlar veFener’e yönelmişlerdir.Fener’in Grek olmayanOrtodoks gruplar ve uluslarnezdinde yıldızınınparlamasının sebebi, birtaraftan ulusal bir baskıyapamayacağının bilinmesi(Fener PatrikhanesiTürkiye’de bulunan birkurumdur! Yunanistan’dabulunsaydı endişe yaratabilirdi)diğer taraftan dauluslarası itibarının sonderece yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Bu kiliselerFener’in otoritesini kabul ettiklerinde, kendilerineMoskova’nınki gibi hegemonik bir baskı yapılmayacağınıbilmektedirler.Ancak yerellikten çıkışın asıl sebebi sosyolojik degiljeostratejik olarak görülebilir. Stalin, İkinci Dünya Savaşısırasında ve sonrasında Moskova Patrikhanesi’ninSovyetler Birliği’nin önemli bir dış politika aracı olarakkullanılabileceğini anlayıp, kiliseye karşı uygulanan baskıpolitikasını gevşettiğinde, Amerika Birleşik Devletleribu güce karşı bir denge unsuru oluşturmayı amaçlamıştır.Fener, bu iş için biçilmiş kaftan olarak görülmüş,NATO’ya yeni dahil edilen Türkiye’ye Amerikan vatandaşıAtenagoras Patrik olarak empoze edilmiştir. BuBunun en bilinen örnegi Estonya kilisesidir. Ülkedekiküçük Ortodoks azınlık Moskova ve Fener arasındaadeta paylaşılamamaktadır. Estonya hükümetinin dedestek verdiği Estonya Ortodoks Apostolik kilisesi 1996yılında Fener tarafından kendisine bağlı özerk bir kiliseolarak tanınmış, bu karar Moskova Patrikhanesi tarafındanbüyük tepkiyle karşılanmıştı. Fener ile bağlarıkoparan Moskova, kendisine bağlı Estonya Ortodoks kilisesidışında hiçbir kiliseyi tanımayacağını, bu kilisenintemsil edildiği hiçbir pan-ortodoks toplantıya da katıl-12 Azınlıkça