(1992) n°3 - Royal Academy for Overseas Sciences

— 378 —
en grotendeels werd gemarchandeerd. Deze heffing vond in wezen haar bestaansreden
in het feit dat, ingevolge de centrale planning, en o.m. wegens
de administratieve vaststelling van de prijzen, het formele winstcijfer de doelmatigheid
van de ondernemingen niet kan weerspiegelen. Sectoren met een
hoge winstmarge (vooral sommige consumptiegoederen) boekten inderdaad
een relatief hoge winst, die door de «aanpassingsbelasting» zou worden afgeroomd.
3.6. Toentertijd waren reeds stappen gezet tot de liberalisering van een
aantal prijzen, vooral dan van finale consumptieprodukten. Het aantal
goederen, die nog aan rechtstreekse allocatie en aan prijszetting door de plan-
autoriteiten waren onderworpen, werden geleidelijk gereduceerd. Aldus waren
in 1979 nog 86% van de brutowaarde van de productie in de machinebouw-
sector vervat in het stramien van de bevelsplanning ; in 1981 was dit cijfer
reeds geslonken tot 20% [5]. De toelevering van de inputs via de plannings-
instanties (het systeem van de zgn. «materiële balansen») werd ook afgebouwd :
in 1984 werden nog 256 basismaterialen centraal gepland, per eind 1987 nog
slechts 26 (Hsu 1991).
3.7. Zodoende ontstond een dubbelsporig allocatie- en prijszettingsysteem.
Enerzijds, goederen (vooral dan grondstoffen en basismaterialen) die door de
planbureaus werden gealloceerd en waarvan de prijs meestal relatief laag werd
gesteld ; anderzijds, goederen die op initiatief van de onderneming zelf mochten
worden verkocht, hetzij tegen gemajoreerde officiële prijzen, of tegen de prijs
die in een (min of meer) vrije markt tot stand komt.
3.8. Vanaf 1986, en vrij veralgemeend in 1987-88, werden de zgn. contractuele
management-responsabiliseringssystemen in werking gesteld. Zij beoogden
sommige nadelen van het vroegere economisch responsabiliseringssysteem te
cureren, alhoewel ook hier de basisfilosofie bestond in een contractuele verbintenis
vanwege de bedrijfsleider of de ondernemingsgemeenschap t.a.v. de
overheid. Een andere beweegreden was blijkbaar dat de winstbelasting, alhoewel
in beginsel op meer objectieve parameters gebaseerd, samen met de
eventuele «aanpassingsbelasting» een te hoge last en een te zwakke financiële
bemoediging constitueerde voor de ondernemingen ( C h i n a N e w s A n a l y s i s
1987). Terwijl de invoering van de winstbelasting beoogde de verhouding tussen
de overheid en de bedrijven te grondvesten op objectieve en onpersoonlijke
maatstaven, keerde men nu echter terug naar een genegotieerde en contractueel
vastgelegde overdracht van financiële middelen vanwege de ondernemingen
aan de overheid. Indien deze verbintenissen worden overschreden, kan het
overschot door de bedrijfsleiding zelf worden aangewend voor bonusuitkeringen,
sociale prestaties of investeringen. Wanneer daarentegen de contractuele
verplichtingen niet worden waargemaakt, zou de onderneming of zelfs de bedrijfsleider
uit eigen fondsen moeten bijpassen.