23.12.2012 Views

qarTuli folklori - Reso Kiknadze

qarTuli folklori - Reso Kiknadze

qarTuli folklori - Reso Kiknadze

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti<br />

humanitaruli fakulteti<br />

zurab kiknaZe<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong><br />

Tbilisis saxelmwifo universiteti<br />

Tbilisi 2007


© zurab kiknaZe, 2007<br />

Zurab <strong>Kiknadze</strong><br />

The Georgian Folklore<br />

naSroms safuZvlad udevs leqciebis kursi,<br />

romelic sami aTeuli wlis ganmavlobaSi ekiTxeboda<br />

filologiis fakultetis studentebs<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetSi.<br />

SeiZleba iTqvas, rom masSi gatarebuli<br />

bevri idea, SesaZloa, winaaRmdegobrivi, wlidan<br />

wlamde ibadeboda auditoriaSi msmenelTa winaSe,<br />

maTTan warmosaxviT dialogSi.<br />

2


winasityva<br />

vidre adamiani Tavis nafiqrs da saTqmels damwerlobis meSveobiT<br />

gadmoscemda, didi xnis manZilze, _ romlis xangrZlivoba ganuzomelia, _<br />

yvelaferi, rac misi mentaluri sferos kuTvnileba iyo, zepirsityvierad<br />

vrceldeboda. mwignobrobas ar gauuqmebia zepirmetyveleba, igi Tansdevs<br />

kacobriobis istorias dRemde sxvadasxva doneebze, yoveldRiuri<br />

sakomunikacio metyvelebiT dawyebuli SemoqmedebiT damTavrebuli. sadac<br />

arsebobs ena, iq zepir sityvas bunebrivrivi asparezi aqvs. metic SeiZleba<br />

iTqvas _ enis funqcionirebis bunebrivi saxe da arxi zepirmetyvelebaa,<br />

ena ar gaCenila imisTvis, raTa aucileblobiT xelovnuri niSnebis<br />

tyveobaSi moqceuliyo. marTalia, mxolod damwerlobam gaxada<br />

SesaZlebeli istoria, Seiqna ra maxsovrobis saimedo WurWlad,<br />

amavdroulad, man dakarga bunebrioba da is cxovelmyofeli gavlena<br />

adamianze da uSualoba, romelic mas Tavisufal mdgomareobaSi hqonda.<br />

rom davazustoT, sityvierma Semoqmedebam, garkveulwilad, droismieri<br />

xelovnebis sferodan, romelsac dasabamiTve ekuTvnoda, sivrcismier<br />

(plastikur) xelovnebaTa sferoSi gadainacvla. mkiTxvels uxdeba<br />

xiluli niSnebisgan Semdgari teqstidan im uxilavis aRdgena, romelsac<br />

zepirsityvieri nakadi warmodagens. platoni `fedrosSi~ sokrates piriT<br />

gulubryviloebad naTlavs maT, vinc Caweril sityvas mosmenilze maRla<br />

ayeneben. platoni damwerlobis cud Tvisebad miiCnevs imas, rac mas<br />

mxatvrobasTan anaTesavebs. misi figurebi, ambobs igi, cocxlebiviT<br />

dganan, magram roca SeekiTxebi, medidurad duman. aseve iTqmis dawerili<br />

Txzulebis mimarT: igi laparakobs rogorc gonieri adamiani, magram<br />

SekiTxvaze maTi naTqvamis gamo sulmudam erTsa da imaves gpasuxoben.<br />

yoveli Txzuleba, erTxel Cawerili, yvelgan mimoiqceva _ maTTanac,<br />

visac esmis misi da maTTanac, visac ar egebis misi wakiTxva. Cawerilma<br />

Txzulebam Tavad ar icis, vis elaparakos da vis _ ara. sokrate ambobs,<br />

rom dauwereli sityva, romelic aris dawerilis ufrosi Zma, iwereba<br />

msmenelis gulSi da mas SeuZlia Tavis dacva da laparaki, visTanac<br />

egebis, da aseve SeuZlia dumdes. dawerili sityva mxolod asaxvaa<br />

cocxali sityvisa. Cven davsZenT, rom is, rac asaxulia, garkveuli azriT,<br />

mkvdaria. is emsgavseba TavisuflebisTvis gaCenil frinvels, romelic<br />

galiaSia gamomwyvdeuli.<br />

marTalia, damwerlobam zepirsityvieri teqstis materialurad,<br />

niSnebis saSualebiT, dafiqsirebiT maTi xangrZlivad Senaxvis saimedo<br />

garantia Seqmna, magram zepirsityvier Semoqmedebas waarTva misi arsebiTi<br />

Tviseba, romelic Tavdapirvel sinkretizmSi gamoixateboda. SesaZloa,<br />

naratiuli prozauli JanrebisTvis sadao iyos, magram poeturi teqstebi<br />

zepirsityvierebis damwerlobaSeuxebel klasikur xanaSi (da merec)<br />

mxolod sityvier informacias ar gadmoscemda, maT Tanaxlda hangi ara<br />

3


ogorc mxolod Sesrulebis teqnikuri mxare, aramed sityvasTan<br />

Sezrdili ganuyofeli mTlianoba. es ganuyofeli damwerlobam gaxliCa,<br />

ugulebelyo ra musikaluri mxare, romlis gareSe poeturi (da zogierTi<br />

TvalsazrisiT, saerTod) metyveleba ar arsebobda.<br />

garda amisa, damwerlobam ugulebelyo zepiri sityvis, dialoguri<br />

buneba, zepirsityvieri Semoqmedebis mTeli arsi, romelic mTqmelsa da<br />

msmenels Soris uSualo urTierTobaSi mdgomareobs. cocxali sityvis<br />

smenisas msmeneli mTeli arsebiT aris aris CarTuli am procesSi.<br />

folklorul teqsts, gansxvavebiT dawerilisgan, TavisTavadi arseboba<br />

ara aqvs _ igi mis msmenelTan erTad arsebobs, msmenelTan uSualo<br />

urTierTobaSi iZens sazriss. sadac ar aris msmeneli (auditoria), iq<br />

teqstic ar aris, an mas potenciuri arseboba aqvs da yoveli<br />

warmoTqmisas TiTqos xelaxla, aravin icis, mexsierebis romeli<br />

xveulidan ibadeba. cocxali sityvis gadacemis erTaderTi instrumenti<br />

xelTuqmneli bunebrivi garemoa haeri, romelic vibrirebs sityvis<br />

Sexebisgan, da ara damwerlobis niSnebi, romlebic transmisiis mxolod<br />

da mxolod teqnikuri an, Tundac, simboluri saSualebaa. da Tavad es<br />

saSualeba _ wigni _ iZens masSi `Cadebuli~ Sinaarsisgan damoukidebel<br />

Rirebulebas da xdeba kulturi faqti.<br />

ar unda gvkvebos imis iluziam, rom wignebSi dabeWdili<br />

zepirsityvierebis (zRaprebidan dawyebuli andazebiT damTavrebuli)<br />

teqstebi ramdenadme srulyofil an namdvil (avTentur) warmodgenas<br />

gviqmnian zepirsityvier Semoqmedebaze. bevr SemTxvevaSi es aris im<br />

organuli nayofisgan darCenili CenCo, romelic adamianis noosferoSi<br />

uxilavad arsebobda da ganapoxebda mis cnobierebas. aq gvagondeba<br />

odisevsis sityvebi, romlebiTac man Tavisi awmyo mdgomareoba saukeTeso<br />

TavTavebisgan nalew bzes Seadara: ar metyoba, rogori TavTavic viyavio?<br />

wigni ar aris fokloruli Semoqmedebis bunebrivi adgili, ukeTes<br />

SemTxvevaSi, wigni misi samarxia (am sityvis rogorc dadebiTi, ise<br />

uaryofiTi azriT). anTologiebsa da mravaltomeulebSi dabeWdili<br />

folklorul masalas, garda zemoTaRniSnuli calmxrivobisa, kidev is<br />

nakli aqvs, rom igi mowyvetilia im yofas, romelmac is warmoSva. es did<br />

xarvezs qmnis folkloruli teqstebis adeqvatur aRqmasa da SecnobaSi,<br />

rac ar emuqreba literaturul nawarmoebs, romelic Tumca garkveuli<br />

tradiciis nayofia, magram ise organulad ar aris amozrdili<br />

tradiciidan da yofidan (an tradiciuli yofidan), rogorc <strong>folklori</strong>.<br />

rac unda did SemoqmedebiT potencias mivawerdeT xalxs, mwignobruli<br />

civilizacia Tavisi gardauvali Zlevamosili istoriuli msvlelobiT<br />

da kulturtregerTa Tu saxelmwifoebrivi politikis xelSewyobiT,<br />

cdilobs moicvas zepirsityvieri kultura, gadaiyvanos Tavis `baqanze~<br />

aqedan gamomdinare yvela SedegiT. tradiciuli yofis, sabolood,<br />

tradiciulobis, rogorc principis, rRveva, romelsac<br />

individualisturma mwignobrulma kulturam misca dasabami, Tavis mxriv,<br />

gzas uxsnis da amkvidrebs fsevdoxalxur Semoqmedebas. ar SeiZleba ar<br />

vaRiaroT xalxuri SemoqmedebiTi energiis TandaTanobiTi daSretis<br />

procesi, rac adreve aisaxa zepirsityvieri Janruli mravalferovnebis<br />

gaRaribebaSi. Zveli Janrebis asparezi ikargeba, axali aRar iqmneba.<br />

4


Tanamedrove <strong>folklori</strong> mxolod mxolod mkrTali Crdilia imisa, rac<br />

tradiciul xanaSi zepirsityvierebis saxiT arsebobda da xalxis yofacxovrebis<br />

yvela sferos (nivTiers Tu mentalurs) emsaxureboda. Tumca<br />

es Crdilic ki, msgavsad mravalnacadi odisevsis sityvebisa, erTgvarad<br />

amxels im movlenis sidiades, romelmac datova igi. fataluria, magram<br />

albaT kanonzomieric, rom misi Seswavla misi Semoqmedebis didi miqcevis<br />

Semdeg iwyeba. kvlav Sedarebas Tu movixmobT, Cawerili <strong>folklori</strong> hgavs<br />

kinematografis im SeCerebul kadrebs, romelTac arc dinamika da arc<br />

xma, arc feri, ar SemorCeniaT.<br />

miuxedavad zemoTqmulisa, xalxuri sityvierebis Semswavleli<br />

disciplina <strong>folklori</strong>stika erT-erTi warmatebuli dargia filologiis<br />

mecnierebis sferoSi. mis gankargulebaSia Janroblivad mdidari da<br />

mravalferovani masala, romelic namdvilad amouwuravia rogorc<br />

moculobiT, ise problematikiT da xedvis mravalmxrivobiT, misi<br />

momijnave disciplinebi (eTnologia-eTnografia, kulturuli<br />

anTropologia, religiaTmcodneoba, religiis istoria...) axal-axal<br />

perspeqtivebs gadaSlis mis winaSe da axal-axal amocanebs usaxavs mas.<br />

amitomac erTi monografiis farglebi ver moicavs zepirsityvier<br />

memkvidreobas mTeli misi sisruliT da mravalferovnebiT, da arc<br />

winamdebare wigns eqneba aseTi mizani. mkiTxveli gaecnoba mxolod<br />

ZiriTads, mxolod im arsebiTs, romelic, avtoris azriT, <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>folklori</strong>s individualobas warmoaCens.<br />

Sesavali<br />

im SemoqmedebiTi sferos saxelwodeba, romelic <strong>folklori</strong>s<br />

saxeliT aris cnobili, anglosaqsuri kompozitiT gamoixateba: folk-lore.<br />

raki, sazogadod, kompoziti, sul mcire, ori wevrisagan mainc Sedgeba,<br />

romlebic erTmaneTTan garkveuli kavSiriT arian Sekruli da, SesaZloa,<br />

SeduRabebulnic, misi Sinaarsic met-naklebad rTulia. kerZod, Cvens<br />

SemTxvevaSic, is masala, romelsac disciplina, saxelwodebiT,<br />

<strong>folklori</strong>stika Seiswavlis, ar aris martivi: igi ori wevris,<br />

saxeldobr, xalxisa da sibrZnis, urTierTSerwymaa. amitomac arsebiTia<br />

<strong>folklori</strong>stikis, rogorc damoukidebeli samecniero disciplinis,<br />

moculobisa da sazRvrebis dadgena, romlebic SeiZleba Seicvalos<br />

imisda mixedviT, Tu ras vigulisxmebT kompozitis folk+lore, rogorc<br />

mTlianis, cnebaSi. unda ganimartos am sayovelTao terminis Sinaarsi.<br />

ramdenadac Tavad termini Sedgeba ori sityvisagan _ "xalxi" da<br />

"sibrZne", terminiT aRniSnuli sagani Tavis interesebis sferoSi unda<br />

aqcevdes or realobas: is unda swavlobdes, erTi mxriv, xalxis, rogorc<br />

garkveuli erTobis, cnobierebas da SemoqmedebiT Taviseburebas, meore<br />

mxriv, im produqts, romelic Seqmnilia an gardaqmnilia am cnobierebaSi.<br />

<strong>folklori</strong>stma unda Seiswavlos xalxis cnobierebis struqtura,<br />

5


cnobierebisa, romelic Taviseburad aRiqvams yofierebis movlenebs da<br />

faqtebs, gardaqmnis da inaxavs maT. cxadi xdeba, rom eTnografia da<br />

eTnologia <strong>folklori</strong>stikis momijnave (Tu damxmare) sxva<br />

disciplinebidan yvelaze ufro axlos aris masTan, ramdenadac<br />

folklorul Semoqmedebas yofaSi udgas fesvi da misgan mowyvetili<br />

kargavs Tavis arsebiT niSnebs. es aris misi erT-erTi fundamenturi<br />

niSani, romelic mas literaturuli Semoqmedebisgan ganasxvavebs.<br />

folkloruli Semoqmedebis specifikuri niSnebi maT<br />

urTierTkavSirSi, maT erTobliobaSi, erTmaneTisgan gamomdinareobaSi<br />

unda iqnas ganxiluli da gaazrebuli. tradiciuli niSnebi xalxuri<br />

Semoqmedebisa, romlebic SeiZleba dayvanil iqnas gansazRvrul<br />

raodenobamde, rogoric aris anonimuroba, gavrcelebis zepiri forma,<br />

variantuloba da koleqtiuroba, arsebiTad, arawignuri kulturis<br />

damaxasiaTebeli da ganmsazRvreli niSnebia, riTac <strong>folklori</strong><br />

literaturas upirispirdeba, Tumca es niSnebi, met-naklebi intensivobiT<br />

da gansxvavebuli motivaciiT, mwerlobas anu individualur<br />

Semoqmedebasac axasiaTebs. warmoiSveba problema, romelic amgvarad<br />

iqneba dasmuli: ra gansxvavebaa, magaliTad, folklorul anonimurobasa<br />

da literaturul anonimurobas Soris, anu: ra iwvevs anonimurobas erT<br />

SemTxvevaSi da ra iwvevs _ meore SemTxvevaSi.<br />

problema ganzogadoebul saxes iRebs da yalibdeba Semdegnairad:<br />

erTmaneTs upirispirdeba ori kultura _ zepiri (udamwerlobo), smenaze<br />

dafuZnebuli, da wignuri (samwerlo), xedvaze dafuZnebuli. yuri da<br />

Tvali aq fundamenturi (amosavali) niSnebia, romlebic Tav-Tavis daRs<br />

aCneven am kulturebs. es problema gadaizrdeba msmenelisa da<br />

mkiTxvelis problemaSi. folklorul SemoqmedebaSi Cven saqme gvaqvs<br />

msmenelTan, rogorc folkloruli teqstis erT-erTi SesaZlebeli<br />

variantis potenciur avtorTan.<br />

termin "folklors" folklore, Tumca masSi nagulisxmevi masala _<br />

zepirsityvieri sibrZne Tu codna _ Tavisi arsiT anonimuria da<br />

principulad dauTariRebeli, avtoric hyavs da misi Seqmnis droc<br />

cnobilia. misi arseboba iwyeba 1846 wlidan, roca uiliam Tomsma (William<br />

Thoms) inglisur Jurnal "aTeneumis" (The Athenaeum) 22 agvistos nomerSi<br />

gamoaqveyna statia saTauriT "Folklore", sadac pirvelad gamoCnda termini,<br />

romelic man ori Zvelinglisuri (saqsonuri) sityvisgan _ folk (xalxi) da<br />

lore (sibrZne, codna) _ monetasaviT "moWra". statia daviwyebas mieca,<br />

magram mis furclebze dabadebuli termini sicocxlisunariani<br />

aRmoCnda. erTi welic ar iyo gasuli, rom Jurnali 1848 wels ukve<br />

aRfrTovanebas gamoxatavda am terminis swrafi gavrcelebios gamo.<br />

ramdenime wlis ganmavlobasi igi gascilda inglisis sazRvrebs da<br />

SeaRwia kotinentze, skandinaviaSi, slavur qveynebSi. man Secvala<br />

xalxuri Semoqmedebis aRmniSvneli manamde arsebuli saxelwodebani:<br />

"xalxuri siZveleni" an erTgvarad winaaRmdegobrivi "xalxuri<br />

literatura" da mtkiced daimkvidra adgili humanitarul disciplinaTa<br />

aRmniSvnel terminebs Soris.<br />

6


misi pirvelSemqmneli am sityvaSi, rogorc cnebaSi, ufro farTo<br />

Sinaarss gulisxmobda, vidre Cven dRes. u. Tomsi sityviT lore aRniSnavda<br />

xalxis Semoqmedebis iseT sferosac, romelic SeiZleba gaSualebiTac ar<br />

iyos dakavSirebuli sityvasTan, sityvier SemoqmedebasTan. lore "sibrZne"<br />

misTvis moicavda yvelafers, rac ki adamians, adamianTa sazogadoebas,<br />

Seuqmnia Tavisi Segnebuli cxovrebis manZilze anu, rac homo sapiensi da<br />

homo faberi arsebobs dedamiwaze. es unda iyos yvelaferi _ bumerangidan<br />

(Tu mas umartives iaraRad miviCnevT), vrcel sityvier teqstebamde an<br />

iseT rTul folkorul fenomenamde, rogoricaa andaza. sityvieri<br />

Semoqmedeba erT-erTi Semavali nakadia am dausabamo da ukidegano<br />

mdinarebaSi, romelsac xalxur kulturas vuwodebT. droTa viTarebaSi<br />

es termini TandaTan viwrovdeba da zogierT tradiciaSi, mag., CvenTan, is<br />

mxolod zepirsityvierebas gulisxmobs. Tumca SemorCenilia misi farTe<br />

mniSvnelobis kvalic iseT terminSi, rogoric aris "musikaluri<br />

<strong>folklori</strong>", romelic "xalxuri musikis" tolfardi cnebaa. am azriT<br />

<strong>folklori</strong>a xalxuri cekvebi, xalxuri saxioba, xalxuri medicina,<br />

xalxuri saxviTi xelovneba, mSenebloba, xelosnoba, stumarmaspinZlobis<br />

wesebi, wes-Cveulebani, xalxuri kulinaria... anu yvelaferi, romlis<br />

codna dauwereli saxiT, zepirmetyvelebiT an, Tundac usityvod _ qceviT<br />

Tu moqmedebiT gadaecema Taobidan Taobas.<br />

raki termini "<strong>folklori</strong>" kompozitia da ori cnebisagan Sedgeba,<br />

mecnieruli interesic masSi nagulisxmevi realobisadmi ormagi unda<br />

iyos. ras gulisxmobs folk "xalxi" da ras gulisxmobs lore "sibrZne",<br />

"codna"? ganvixiloT pirveli. ras warmoadgens is "xalxi", romelic<br />

atarebs am "sibrZnes"? am kompozitSi sibrZne-codnasTan mimarTebaSi<br />

“xalxi" gulisxmobs adamianTa imgvar simravles, romelic garkveul<br />

niSanTa erTobliobiT aris gaerTianebuli da Tavadac acnobierebs da<br />

ganicdis am erTianobas. es SeiZleba is niSnebi iyos, romelic erT erad<br />

Sekravs sxvadasxva warmoSobis xalxebs da tomebs. es iqneba ena,<br />

teritoria, saerTo warsuli, saerTo mteri. imisaTvis, rom xalxi<br />

"sibrZnis" matarebeli "folki" gaxdes, amisaTvis aucilebelia, rom<br />

garkveuli periodis ganmavlobaSi igi saerTo cxovrebiT cxovrobdes.<br />

arsebobs qarTveli xalxi, romelic Tavis TavSi atarebs saerTo<br />

warsulis xsovnas, warsulisa, romelic dasaxlebulia saerTo<br />

winaprebiT da saerTo mtrebiT. erT enaze molaparake xalxs saerTo<br />

religia kidev ufro mWidrod aerTianebs, didi xnis mkvidroba erT<br />

teritoriaze mSobliurs xdis am miwa-wyals da migraciis SemTxvevaSi<br />

inaxavs mis xsovnas. xalxi inaxavs "codnas" am miwa-wyalze, mis "sibrZnes",<br />

romelic Tqmulebis, legendis, gadmocemis saxiT gadadis Taobidan<br />

TaobaSi. xalxi adamianTa jgufebis organuli, Sezrdili krebulia,<br />

romelsac aqvs Tavisi Suaguli, kera, centri, Tundac sxvadasxvagvarad<br />

gamoxatuli. folki SeiZleba iyos ara mxolod eri, aramed erTi<br />

sagvareulo an erTi ojaxi, romelic Semokrebilia erTi keriis<br />

("Suacecxlis") garSemo da inaxavs winaprebis xsovnas da cecxls,<br />

rogorc ganivTebul xsovnas, ramdenadac es cecxli saerTo<br />

"Suacecxlis" nawilia. is ritualebi, romlebic sruldeba am keriasTan,<br />

7


sityvebi, am dros rom warmoiTqmis, is teqstebi, rac am dros<br />

moiTxroba, mag., zRaprebi svanuri lifanalis dros, roca keriasTan<br />

ikribeba mTeli ojaxi _ cocxlebi gardasul TaobebTan erTad, is,<br />

riTac cocxlebi umaspinZldebian winaparTa sulebs am dRes, es "sibrZne"<br />

da "codna", romelic Seqmnes am ojaxis Taobebma da inaxavs yoveli<br />

Taoba. mxolod Suagulis mqone adamianTa jgufs, Tundac<br />

mcirericxovans, ZaluZs Seqmnas lore da Seinaxos igi. riTac brbo<br />

xalxisagan gansxvavdeba, aris swored is, rom brbos ar SeuZlia Seqmnas<br />

"sibrZne", radgan mas ar gaaCnia mexsiereba, misi cnobiereba myisieria, is<br />

ver inaxavs im umartivess da umciressac ki, rasac is am wamSi "qmnis".<br />

"xalxad" SeiZleba miviCnioT stadionze Seyrili adamianebi, romelTa<br />

saerTo gulisyuri mimarTulia erTisken da, Tumca es erToba<br />

efemerulia, am erTobis ZaliT maT SeuZliaT Seqmnan "raRac", Tundac es<br />

raRac iyos frTiani SeZaxili, moswrebuli naTqvami, romelic anekdotSi<br />

da "legendaSi", iqneb "miTosSic" gadaizardos (XX saukunis 40-iani<br />

wlebis bavSvebs Soris gavrcelebuli iyo Tqmuleba, rom ganTqmul<br />

mcvels SavguliZes marjvena fexi hqonda "dabeWdili". es, namdvilad,<br />

SavguliZis miTosi iyo. baskebTan TamaSis Semdeg, ocdaaTian wlebSi<br />

bavSvTa Soris gaCnda legenda, rom baskebis mekare maimuni iyo da kudiT<br />

ekideboda horizontalur Zels). folkia armiac, samxedro qveganayofi,<br />

razmi, romelsac gadauxdia brZolebi da, Tundac is sxvadasxva<br />

pirovnebisa da aRmsareblobis adamianebisgan Sedgebodes, mas saerTo<br />

<strong>folklori</strong> eqneba da es misi "omisa da mSvidobis" <strong>folklori</strong> iqneba.<br />

xalxad SeiZleba miviCnioT saswavlebeli (saSualo skola, internati,<br />

gimnazia, universiteti, calkeuli fakultetic ki), Tu mis ukan dgas<br />

TaobaTa wyeba, romelTa maxsovroba inaxavs profesor-maswavlebelTa<br />

ucnaurobaTa anekdotur ambebs Tu maT araordinaluri saqcielT da<br />

yvelaferi es zepirad iqneba gadacemuli Taobidan Taobas. aseve folkia<br />

profesiuli gaerTianebani, rogoric aris, amqari Tavisi tradiciiT, wes-<br />

CveulebebiT, mfarveli wmidanebiT da TqmulebebiT maT arqetipul<br />

qmedebebze. am principiT Tu vixelmZRvanelebT, folki SeiZleba<br />

aRmovaCinoT yvelgan, ara mxolod da gansakuTrebiT soflad, sadac<br />

Cveulebriv eZeben xalxur Semoqmedebas, aramed yvelgan, sadac adamianTa<br />

jgufebs aqvT met-naklebad xangrZlivi periodi erTad cxovrebisa da<br />

saerTo miznebiTa da amocanebiT suldgmulobisa, saerTo gansacdelisa,<br />

saerTo mtris winaaRmdeg brZolisa, saerTo gamarjvebisa da saerTo<br />

marcxisa. yovel amgvarad gagebul erTianobas aqvs Tavisi lore, Tavisi<br />

"sibrZne" anu Tavisi sakuTari <strong>folklori</strong>. mas aqvs es, inaxavs da<br />

gadascems mas Tundac erTaderT Taobamde, ra Rirebulebisac ar unda<br />

iyos igi. or adamiansac ki, bavSvobidan, uxsovrobidan TanSezrdil or<br />

megobars aqvs sakuTari <strong>folklori</strong>, dauwereli mikromatiane yvelaferi<br />

imisa, rac maT ganucdiaT, unaxavT, mousmeniaT, umReriaT. maT aqvT<br />

TavianTi sakuTari "ena", sakuTari simboloebi, pirobiTi niSnebi,<br />

romlebic mxolod maTTvis aris gasagebi.<br />

magram amJamad Cveni yuradRebis sagania adamianTa erTianobis ara<br />

yvela safexuri, zemoT rom iyo gakvriT naxsenebi, aramed mxolod da<br />

8


mxolod imgvari erTianoba, romelic warmoadgens xalxs am cnebis<br />

sayovelTao gagebiT.<br />

Cveni sagania qarTveli xalxis <strong>folklori</strong> anu, rac igivea, <strong>qarTuli</strong><br />

xalxuri sityviereba. Tumca aqac, am SesityvebaSi, "xalxi" gulisxmobs<br />

ufro mets, vidre erovnuli erTobaa, ufro mets, rac aviwroebs kidec<br />

mis mniSvnelobas. es xalxi aris sakuTriv Semoqmedi an Semnaxveli<br />

yvelaferi imisa, rac Seadgens folklors. germaneli romantikosi<br />

filosofosi iohan gotfrid herderi (1744-1803) werda: "xalxi (Volk) aris<br />

bunebrivi da Seuryvneli nawili erisa, amitom is mowodebulia erovnuli<br />

sulis gamosaxatavad". amrigad, igi fiqrobs, rom erSi aris birTvi,<br />

xalxi, folki (germ. Volk), romelzec dakisrebulia Semoqmedebis misia da<br />

misi Seqmnilia is, rac <strong>folklori</strong>s saxelwodebiT aris cnibili. amave<br />

dros, aseTi gageba xalxisa uaxlovdeba xalxuri Semoqmedebis mistikur<br />

gagebas, romlis mixedviTac is RvTaebrivi warmoSobisaa. iakob grimi<br />

(1785-1863), <strong>folklori</strong>stikis erT-erTi fuZemdebeli, wers Tavis kolegas,<br />

germanel poets arnims: "Tu Sen CemsaviT gwams, rom religia RvTaebrivi<br />

gamocxadebis Sedegad warmoiSva, rom enis warmoSobac aseve<br />

sasawaulebrivia da rom igi ar warmoadgens adamianis gamonagons, isic<br />

unda irwmuno da igrZno, rom xalxur poeziasac igive warmoSoba aqvs".<br />

es Tvalsazrisi xalxur poezias upirispirebs xelovnur poezias,<br />

romelic wignuri kulturis wiaRSia Seqmnili. romantikosi<br />

<strong>folklori</strong>stebi (da pirveli <strong>folklori</strong>stebi mxolod romantikosebi<br />

iyvnen) fiqrobdnen, rom xalxuri leqsi aracnobierad ibadeba, rom<br />

xalxuri poezia aris adamianSi RvTaebrivis gamovlena. "igi SiSvelia da<br />

atarebs Tavis TavSi RvTis xats", werda vilhelm grimi. yoveli movlenis<br />

warmoSoba saidumloebiT aris moculi, saidumlo ki RvTiuri myofobis<br />

niSania. uZvelesi tradicia sityvieri Semoqmedebis dasabams RvTiur<br />

samyaroSi xedavs, rogorc dasturdeba homerosis poemebis dasawyis<br />

striqonebSi ("risxvaze mimRere, qalRmerTo...", "kacze miambe, muzav...").<br />

rogor unda gavigoT xalxuri Semoqmedebis RvTiuri warmomavloba?<br />

germaneli romantikosebi, cxadia, ar fiqrobdnen berZeni rafsodis<br />

kvalze, TiTqos xalxuri sityvierebis Sinaarsebi RvTiuri samyarodan<br />

aris nakarnaxevi. "RvTiuri" maT naazrevSi niSnavda "zeindividualurs",<br />

"zepirovnuls", rogoric namdvilad aris xalxuri Semoqmedeba. xalxuri<br />

Semoqmedi ganicdis Tavis TavSi imaze maRals, rasac misi yoveldRiuri,<br />

yofiTi arseba, misi pirovneba warmoadgens. zeindividualuri adamianSi is<br />

safexuria, romelic erTma tradiciam, SeiZleba, "RvTiurad" miiCnios,<br />

meorem _ saerTosaxalxod anu im realobad, rasac zemoT "xalxi"<br />

vuwodeT. rasac xalxuri Semoqmedi qmnis, Tavisi pirovnuli cnobierebis<br />

safexuridan, folkis cnobierebamde amaRlebuli qmnis. garkveuli azriT,<br />

rasac is qmnis, ar aris misi sakuTari pirovnuli Semoqmedeba. es aris,<br />

ZiriTadad, amominurobis sazrisi.<br />

Cven viciT zogadad, ras warmoadgens "xalxi", romlis cnobierebaSi<br />

daculia zepirsityvieri fondi. viciT, aseve zogadad, ras moicavs<br />

xalxuri Semoqmedeba (mis Janrul Semadgenlobaze qvemoT iqneba saubari).<br />

axla gavarkvioT, ra saxiT arsebobs igi, rogor vrceldeba, rogor da<br />

9


atom icvleba, Tu icvleba, vis SeuZlia misi Secvla, an roca qmnis<br />

adamiani, risi ZaliT da visi saxeliT qmnis imas, rasac qmnis.<br />

folkloruli Semoqmedebis specifika<br />

(arsebiTi niSnebi)<br />

es niSnebi erTmaneTisagan gamomdinarea, anu TiToeuli maTgani<br />

mizezic aris da Sedegic. magram isic unda iTqvas, da es mTavaria, rom<br />

yovel maTgans TviTkmari da damoukidebeli Rirebuleba aqvs <strong>folklori</strong>s<br />

gansazRvraSi, ramdenadac TiToeulSi Cans xalxuri Semoqmedebis bunebis<br />

mTeli sisavse.<br />

gavrcelebis zepiri forma<br />

es aris yvelaze TvalsaCino niSani folkloruli Semoqmedebisa,<br />

rac mis erT-erT saxelwodebaSic aris asaxuli: "zepirsityviereba".<br />

namdvilad, xalxuri Semoqmedeba zepirsityvieria, rogorc warmoSobiT,<br />

aseve gavrcelebis formiT: iqmneba zepirad da vrceldeba zepirad. es<br />

aris am zogadi niSnis ori aspeqti. zepirsityvieri teqsti SeiZleba<br />

Cawerili iqnas, magram es ar iqneba misi arsebobis bunebrivi forma (aris<br />

gamonaklisi: xalxuri epitafia, romelic mxolod da mxolod qvaze<br />

amokveTili saxiT arsebobs. es, ra Tqma unda, mxolod damwerlobis<br />

kulturaSia SesaZlebeli). mTeli damwerlobamdeli periodis sityvieri<br />

Semoqmedeba, romlis dasabami uxsovrobaSi ikargeba, zepiri saxiT<br />

gadaecema Taobidan Taobas uwyveti modenilobiT da ganagrZobs<br />

arsebobas wignuri civilizaciebis xanaSic da werilobiT saxesac iRebs,<br />

Tumca xalxuri sityvieri Semoqmedeba mxolod mosasmenad aris<br />

gamiznuli, rac garkveul daRs asvams mas. es qmnis mis Tavisebur<br />

poetikas, sakmaod gansxvavebuls wignuri Semoqmedebisgan, romelic<br />

sakiTxavad aris gamiznuli. gansxvaveba smenasa da kiTxvas Soris ar aris<br />

mxolod teqnikuri xasiaTisa. arsebobs smeniTi kultura am fenomenis<br />

(smenis) Taviseburebidan gamomdinare, da arsebobs kiTxviTi kultura,<br />

xedvis fenomenis Taviseburebidan gamomdinare. <strong>folklori</strong> ZiriTadad<br />

yuria, wigni (literatura) _ Tvali. grigol robaqiZe erTgan wers:<br />

"akakis leqsSi "yuria" meti, vidre "Tvali". amiT _ `yur~ sityviT mwerali<br />

akakis SemoqmedebaSi xalxur zepirsityvier stiqias aRniSnavs. "Tvali<br />

naklebia akakis leqsSi, ganagrZobs avtori, rogorc saerTod qarTul<br />

poeziaSi". amiT mas surs Tqvas, rom <strong>qarTuli</strong> wignuri poezia<br />

mniSvnelovanwilad nasazrdoebia xalxuri poeziiT.<br />

yurTasmenis prioriteti TvalTaxedvis mimarT udamwerlobo epoqaSi<br />

niSandobliv gamoxatulebas poulobs aedebisa Tu rafsodebis<br />

(mgosnebis) sibrmavis fenomenSi. maTi klasikuri magaliTi da<br />

warmomadgeneli homerosia, romlis poemaSi ("odiseaSi") aseve brma aedebi<br />

monawileoben _ demodoke da femiosi. brmebi iyvnen iaponeli moxetiale<br />

bivaboZuebi (biva-boZu), romlebic simebiani instrumentis (`biva”)<br />

akompanimentze asrulebdnen TavianT repertuars. maTi sibrmave qmediTi<br />

faqtoria rogorc zepiri SemoqmedebisTvis, aseve raime ambis zepir<br />

10


gardaTqmisTvis. Tvalis Zala da unari mTlianad sasmenelSia gadasuli,<br />

yuris Zala da unari xedvis xarjzea gafaqizebuli. mas SeuZlia<br />

mTlianad moicvas xedva, Caenacvlos mas, rasac mowmobs Tavad smenis<br />

aRmniSvneli sityvis gamoyeneba xedvis gamosaxatavad: yureba.<br />

msmeneli uSualod aRiqvams teqsts. msmeneli eswreba Semoqmedebis<br />

process, rac mis Tvalwin sruldeba, TiTqos xelaxla iqmneba misTvis,<br />

radgan yoveli axali Sesruleba pirvelSemoqmedebis badalia. xalxuri<br />

nawarmoebi mxolod maSin arsebobs aqtualurad, roca is warmoiTqmis.<br />

warmoTqmamde misi arseboba, garkveuli azriT, potenciuria _ is<br />

mTqmelis mexsierebaSi arsebobs rogorc SesaZlebloba. amitomac zepiri<br />

nawarmoebi arc erTi ganmeorebisas arasodes ar aris Tavisi Tavis<br />

igiveobrivi. msmeneli yovelTvis xedavs avtors Tavis win, radgan<br />

mTqmelis xmaSi avtoris xma esmis, maT Soris ar arsebobs drouli<br />

xarvezi, maT Soris ar arsebobs sxva Suamavali, garda haerisa, romelic<br />

vibrirebs da msmenelamde daubrkolebliv miaqvs sityva. rafsodSi,<br />

romelsac dRevandlamde moaqvs es sityva, msmeneli im pirvelmTqmels<br />

xedavs, Tumca misi saxeli da saxe samudamod dafarulia. ase ar aris<br />

literaturuli nawarmoebis SemTxvevaSi: mkiTxveli Tavad kiTxulobs<br />

teqsts, is mowyvetilia avtors, ver xedavs mas, ar esmis misi xma, Tumca<br />

mas SeuZlia ixilos misi saxe da misi saxelic cnobilia misTvis.<br />

mkiTxveli Tavad "axmovanebs" teqsts da svams maxvilebs. aris<br />

SemTxvevebi, roca literaturuli nawarmoebis avtori Tavad kiTxulobs<br />

teqsts (scenaze, televizorSi Tu radioSi), magram es ar aris arsebiTi,<br />

es ar aris is wesi, romlis ZaliTac arsebobs literaturuli<br />

nawarmoebi. aris sapirispiro SemTxvevebi, roca adamiani kiTxulobs<br />

wignSi dabeWdil xalxur nawarmoebs. magram, rogorc iTqva, wigni ar<br />

aris xalxuri sityvis bunebrivi adgili. wigni, wera, kiTxva<br />

antifolkloruli movlenebia. wignSi asoebiT dabeWdili xalxuri leqsi<br />

Cven SeiZleba SevadaroT mgalobel Cits, romelic galiaSia damwyvdeuli.<br />

marTalia, wigni inaxavs sityvas, romelsac JamTasvla uTuod waSlis<br />

adamianis mexsierebaSi, magram isic marTalia, rom wigni ver inaxavs mas<br />

cocxlad, radgan zepiri sityva ar aris wignSi dasabeWdad Seqmnili,<br />

rogorc gareuli frinveli ar aris gaCenili galiis binadrad. zepiri<br />

sityva Seqmnilia mudmivi ganuwyveteli qmnadobisaTvis, droSi da<br />

sivrceSi cvalebadobisaTvis.<br />

anonimuroba<br />

folkloruli teqstis anonimur xasiaTs ramdenime mizezi<br />

ganapirobebs. pirvel rigSi, unda iTqvas, rom anonimuroba ar niSnavs<br />

imas, rom folklorul nawarmoebs saerTod ar hyolia avtori. cnobili<br />

<strong>folklori</strong>sti vl. propi wers: `literaturaTmcodneobis tradiciebis<br />

skolaSi aRzrdilT Cven xSirad verc ki warmogvidgenia, rom poeturi<br />

nawarmoebi SeiZleba sxvagvarad warmoiSvas, vidre literaturuli<br />

Txzuleba individualuri avtorobisas. Cven sulmudam gvgonia, rom is<br />

viRacam pirvelma unda SeTxzas. Tumca SesaZlebelia sruliad<br />

gansxvavebuli xerxebi poeturi nawarmoebebis warmoqmnisa, da maTi<br />

Seswavla <strong>folklori</strong>stikis erT-erTi ZiriTadi da uZnelesi problemaa...<br />

11


warmoSobiT <strong>folklori</strong> unda davuaxlovoT ara literaturas, aramed<br />

enas, romelic aravis gamougonia da ara hyavs arc avtori da arc<br />

avtorebi. igi warmoiSveba da icvleba sruliad kanonzomierad da<br />

adamianTa nebisgan damoukidebliv...~ [propi 1976 :21-22]<br />

<strong>folklori</strong>s enasTan daaxloebaSi aris WeSmaritebis marcvali,<br />

magram Zneli dasajerebelia, rom romelime xalxuri poeturi nawarmoebi,<br />

Tundac ritualuri teqsti, Selocva Tu wyevlis formula, iseve<br />

uavtorod iyos Seqmnili, rogorc ena, rogorc aseTi, mis mTlianobaSi.<br />

ras warmoadgens sinamdvileSi es "sruliad gansxvavebuli xerxebi"?<br />

arseboben ki isini realurad, rom SesaZlebeli iyos maTi Seswavla?<br />

<strong>folklori</strong> Semoqmedebaa da Semoqmedeba mxolod adamianis pirovnebis<br />

unaria. Tuki arsebobs Seqmnili, unda arsebobdes viRac, romelic qmnis ..<br />

zemoTmotanili Sexeduleba folklorul Semoqmedebaze aSkarad<br />

panTeisturia, is uaryofs Semoqmeds da aRiarebs Seqmnilis TavisTavad<br />

warmoSobas. ena namdvilad uavtorod aris warmoSobili, folkloruli<br />

teqsti ki _ Seqmnili.<br />

folkloruli teqstis anonimurobis ZiriTadi pirobaa avtorobis<br />

uflebis principuli ararseboba tradiciul sazogadoebaSi. es is<br />

sferoa, romelsac yvelaze gvian daeufla kerZo sakuTrebis Segneba. Folkis<br />

wreSi myofma Semoqmedma ar SeiZleba miiCnios Tavi mis mier SeTxzuli<br />

teqstis iseTsave avtorad, rogoric literaturuli anu samwerlo<br />

nawarmoebis avtoria. individualuri avtori _ mwerali, rogorc<br />

Semoqmedi, ar ekuTvnis xalxs im azriT, rogorc ekuTvnis mas xalxuri<br />

avtori. pirveli gamoTqvams Tavis pirovnuls upiratesad, meore _<br />

xalxisas upiratesad. pirveli eZebs originalurs, sakuTars,<br />

ganumeorebels, jerarTqmuls. meore eZebs mxolod imas, rasac xalxi<br />

moiwonebs da dasturs dascems. da es mowoneba da dasturcema mravali<br />

Taobis manZilze grZeldeba. am mowonebis intuicia da alRo aqvs xalxis<br />

mgosans, romelic itvirTavs xalxis fiqris da suliskveTebis gamoxatvas.<br />

is koleqtivis niRabia, koleqtivi RaRadebs misi piriT, is misi xmaa, misi<br />

sayviria. rogor SeiZleba man ifiqros, rom rasac is warmoTqvams, misi<br />

sakuTrebaa? misi ganuyofeli sakuTreba mxolod misi niWia da unaria,<br />

romelsac is gamoTqmis `iaraRad~ iyenebs. is Tavisi niWiT aris<br />

gamorCeuli folkisgan.<br />

am niWieris Semoqmedebaze da misi Semoqmedebis nayofze amgvar tevad<br />

formulas ayalibebs vasil barnovi: `eris gulisnadebs pirvelad<br />

warmoTqvams romelime niWieri Svili erisa, naTqvami aRibeWdeba<br />

msmenelTa mexsierebaSi da gavrceldeba zepirsityvaobiT erTi adgilidan<br />

meore adgilas, erTi Taobidan meore Taobaze.“<br />

es `niWieri Svili“, cxadia, arsebobda realurad, fizikurad, Tavisi<br />

sisxliTa da xorciT. is daibada, cxovrobda, mokvda, sadRac miwaSi misi<br />

sakuTari Zvlebi marxia. usamarTloba iqneboda, wagverTva<br />

egzistencialuroba misi individualobisaTvis, magram, vimeorebT, Tavis<br />

SemoqmedebaSi, Tavis „naTqvamSi“, igi arasodes cdilobda Tavisi<br />

pirovnulis, individualuris, kerZos wamowevas misi gaxmaurebisa da<br />

gasajaroebis (gaqveynebis) mizniT. misi "naTqvami" namdvilad "eris<br />

gulisnadebs" Seicavs, is ubrunebs xalxs mis nafiqrals, ubrunebs<br />

12


gamokveTilad, imgvari formiT, rogoradac verc erTi maTgani ver<br />

Camoayalibebda. aTavisuflebs ra "mgalobel Cits" galiidan, igi aRar<br />

zrunavs da arc SeuZlia izrunos mis bedze, raTa erTxel "nagalobebi"<br />

pirvelqmnili saxiT iqnas Senaxuli. pirvelqmnili saxiT teqsts mxolod<br />

beWduri (da axal droSi eleqtronuli) wigni inaxavs.<br />

variantuloba<br />

sityvis zepiri gavrceleba gardauvalad iwvevs teqstis cvlilebas.<br />

zepiri sityva Tavisufalia, gansxvavebiT dabeWdili sityvisagan, magram<br />

mas axlavs nakli: igi eqvemdebareba droJams, romelic Tavis beWeds<br />

asvams mas. droSi da sivrceSi igi icvleba, aCens variantebs, rogorc<br />

Citi bartyebs. pirvelSemoqmedis piridan gamosuli teqsti `ibartyebs~.<br />

mkacri azriT, xalxuri teqsti mxolod da mxolod misi romelime<br />

variantis saxiT arsebobs, amaoa misi invariantuli anu arqetipuli, Tu<br />

"kanonikuri" teqstis Zieba. kanonikuroba mxolod literaturul<br />

SemoqmedebaSia saZiebeli, radgan literatura da misi avtori amas<br />

moiTxoven. mwerali, literatori ara mxolod Txzulebas qmnis, aramed<br />

aris am Txzulebis kanonikuri teqstis avtori, romlis xelyofis<br />

ufleba, Tundac gaumjobesebis mizniT, aravis aqvs. xalxuri<br />

SemoqmedebisTvis ucxoa kanonikuroba, is ar ipoveba bunebaSi, is<br />

`gafrenilia~, rogorc galiidan gaSvebuli frinveli. magram mainc<br />

arqetipi (pirvelqmnili teqsti) mTqmelis gonebaSi, mexsierebaSi<br />

"Crdilis" (ludvig vitgenStainis terminiT) saxiT aris daculi da is<br />

yoveli warmoTqmisas "cocxldeba", xorcs isxams, Tumca verasodes<br />

daemTxveva im pirvelTqmuls. am azriT aris yoveli warmoTqma axali<br />

Semoqmedeba, axal da axal variantTa Cena. am garemoebam warmoSva termini<br />

avtor-mTqmeli. xalxuri teqstis arseboba mxolod avtor-mTqmelTa mier<br />

warmoSobil variantebad aris warmosadgeni da SesaZlebeli. maT ricxvs<br />

dasasruli ar eqneba, Tu saerTod ar Sewyda tradicia da ar amowura<br />

variantTa Cenis SesaZlebloba. es maSin xdeba, roca mexsierebidan<br />

arqetipi waiSleba an fragmentebis saxiT sxva teqstis Semadgenel<br />

nawilebad iqceva.<br />

msmeneli potenciuri avtor-mTqmelia, romelsac SeuZlia<br />

`sakuTari~ variantis saxiT miitanos mosmenili teqsti kvlav msmenelTan<br />

da a.S. da a.S. TiToeul variants ama Tu im konkretul sazogadoebaSi,<br />

konkretul tradiciaSi, TavisTavadi mniSvneloba aqvs. yvela varianti<br />

damoukidebeli mTlianobaa da TviTmyofadia.<br />

zepirsityvieri nawarmoebis cvlilebis gardauvaloba gamowveulia<br />

im situaciiT, sadac is warmoiTqmeba anu sadac xdeba misi kvlavwarmoeba,<br />

SeiZleba iTqvas, misi xelaxali qmna. igi icvleba imisda mixedviT, Tu<br />

sad warmoiTqmis, vin ismens mas. msmeneli an msmenelTa krebuli _<br />

auditoria ganapirobebs teqstis ara mxolod cvlilebas, aramed swored<br />

amgvar da ara sxvanair cvlilebas. radgan es konkretuli auditoriaa. es<br />

auditoria qmnis am variants, es varianti am auditoriis variantia.<br />

radgan: mTqmeli warmoTqvams amaTTvis, vis winaSec igi dgas da ara<br />

abstraqtulad, msmenelisgan ganyenebulad, imisgan gansxvavebiT, rogorc<br />

me wigni melaparakeba, roca Cemsa da avtors Soris mxolod sayovelTao<br />

13


eWduri niSnebia. mTqmels yovelTvis msmeneli hyavs mxedvelobaSi,<br />

msmeneli ki yovelTvis konkretulia, mas Tavisi vinaoba aqvs _ uvinaobo<br />

auditoria ar arsebobs arc obieqturad da arc mTqmelisTvis. msmeneli<br />

arsebobs da Tavs iCens garemoSi, xolo garemo (es sofeli, es kuTxe)<br />

yovelTvis konkretulia. SeiZleba iTqvas, rom konkretuli garemo,<br />

auditoria, msmenelTa wre, badebs ama Tu im variants.<br />

marTalia, xalxuri teqsti mxolod variantebad da, amasTanave, rac<br />

mTavaria, Tanasworuflebian variantebad arsebobs, da es aris misi<br />

xalxurobis erT-erTi gadamwyveti niSani, mainc ar unda dagvaviwydes,<br />

rom teqsti Tavdapirvelad erTi iyo, radgan is erTi avtoris piridan<br />

gamovida. variantebi meoreulia, Tumca isini xalxuri zepiri teqstis<br />

bedisweraa.<br />

Znelia gaziareba im Tvalsazrisisa, romlis Tanaxmadac `araviTari<br />

Tavdapirveli, amosavali teqsti ar arsebula da arc SeiZleba<br />

arsebuliyo~ (vl. propi), rom `folkloruli nawarmoebi imTaviTve<br />

iqmneba ara erTaderTi teqstis saxiT, aramed mxatvrul CanafiqrTa<br />

realizaciebis saxiT, e. i. variantebad~ (b. putilovi). magram sakiTxavia,<br />

vis gonebaSi ibadeba es Canafiqri, Tu ara erTi pirovnebisa, Tundac is<br />

iyos koleqtivis zraxvaTa da azrTa wyobis (mentalitetis) gamomxatveli.<br />

koleqtiuroba<br />

raki xalxuri nawarmoebi mxolod da mxolod variantebad arsebobs<br />

da es aris misi arsebobis bunebrivi forma, anu uvarianto, erTaderT<br />

teqstad arsebuli nawarmoebi ver CaiTvleba xalxur nawarmoebad,<br />

laparaki mis avtorze, rogorc erT pirovnebaze, mainc principulad<br />

SeuZlebelia. misi variantebis SeqmnaSi Taobebi iReben monawileobas da,<br />

amdenad, amgvarad warmoSobili nawarmoebi saxalxo, koleqtiuri<br />

sakuTrebaa. is yvelas ekuTvnis, radgan mis SeqmnaSi monawileoba aqvs<br />

miRebuli ara mxolod pirvel mTqmels, aramed gardamTqmels da<br />

msmenelsac TaobaTa manZilze drosa da sivrceSi.<br />

koleqtiurobas meore mxarec aqvs. xalxuri nawarmoebi imitomac<br />

aris koleqtiuri sakuTreba, rom is gamoxatavs ara kerZo pirovnebis,<br />

aramed folkis suliskveTebas, is mtkiced zis ama Tu im sazogadoebis<br />

tradiciaSi, am cnebis ufarToesi gagebiT _ aq igulisxmeba ara mxolod<br />

tradiciuli poetika, poeturi gamomsaxvelobiTi xerxebi, rogorc saerTo<br />

monapovari, aramed yofiTi kultura da msoflxedvelobriv warmodgenaTa<br />

sistema _ mTeli memkvidreobiTi sulieri dovlaTi.<br />

koleqtiurobis xasiaTi kargad gamoTqva karl gustav iungma:<br />

`koleqtiuri aracnobieri Tu gaaqtiurda, kaci sakuTar Tavs aRar<br />

ekuTvnis” [iungi:62]. amgvarad aqvs dakarguli saxalxo poet-mTqmels<br />

sakuTari Tavi. garkveuli azriT, swored am dakargviT iqmneba namdvili<br />

xalxuri nawarmoebi rogorc koleqtiuri sakuTreba.<br />

tradiciuloba<br />

14


a aris tradicia? tradicia (gadmocema) is arxia (kalapoti),<br />

romelSic Taobidan Taobamde miedineba xalxuri yofa da, masTan erTad,<br />

Semoqmedeba. tradicia ganapirobebs xalxis (koleqtivis) yofis<br />

mdgradobas. koleqtivis konservatizmi _ yofiTi, msoflmxedvelobiTi,<br />

kulturuli, mxatvruli _ misi tradiciulobis meore mxarea.<br />

folkloruli Janruli sistemis urRvevoba da mdgradoba swored<br />

tradiciis Zalazea damyarebuli.<br />

tradiciul yofaSi Zlieria tradiciis mowola individis<br />

cnobierebaze. individi am tradiciis wiaRSia dabadebuli, aRzrdilia<br />

masSi da Tavadac am tradiciis, sxvanairad, mama-papis anderZnamagis<br />

gamtari da aRmsrulebelia. magram es ar gamoricxavs individualuri<br />

gadaxrebis rols tradiciaSi. arasodes individis cnobiereba ar aris<br />

avsebuli mTlianad tradiciuli msoflgancdiT, eTikur-moraluri da<br />

esTetikuri idealebiT. "adgili rCeba" individualurs, romelic, xSir<br />

SemTxvevaSi, aracnobierad, uneburad poulobs gamosavals da<br />

SeumCnevlad "iwveTeba" tradiciis kalapotSi. tradicia aris gadacema<br />

(laTinuri sityva traditio amas niSnavs), xolo rac gadasacemia, arasdros<br />

absoluturi sizustiT ar gadaicema, gadacemuli yovel jerze<br />

saxecvlilebas, Tundac umniSvnelos, Tavad gadamcemisTvisac<br />

SeumCnevels, ganicdis. magram yvelaferi es xdeba isev da isev mdgradi<br />

tradiciis farglebSi. ganaxlebuli nakadi kvlav miedineba, gza da gza<br />

gadaxarSavs ra am individualurs. magram Tu sazogadoebis istoria<br />

individualur gamovlenaTa istoriac aris, im pirveli tradiciidan<br />

aRebuli qani sabolood veRar Zlevs individualur gamovlenebs da<br />

tradiciac icvleba, anu axal tradicias eyreba safuZveli.<br />

mTqmelis mexsierebaSi daculi tradiciuli teqsti raRac axals<br />

iZens misi aqtualizaciis procesSi. warmoTqmuli teqsti ar aris<br />

identuri mexsierebaSi potenciurad arsebuli, daculi teqstisa.<br />

Semosuli siaxle, romelic qmnis gansxvavebas, mTqmeliseulia. es asea<br />

yoveli axali warmoTqmisas. siaxlis Semotana teqstSi mxolod maSin<br />

dasruldeba, roca is aRar warmoiTqmis, roca misi aqtualizacia aRar<br />

xdeba, anu is wyvets arsebobas, rogorc folkloruli teqsti.<br />

improvizacia<br />

improvizaciaze, rogorc xalxuri Semoqmdebebis, erT-erT niSanze,<br />

vlaparakobT, erTi mxriv, variantulobaa, meore mxriv,<br />

tardiciulobasTan dakavSirebiT. `improvizacia yvelganarsebulia, igi<br />

msWvalavs mTels folklors, myofobs yoveli cvlilebis dros,<br />

versiebisa da axali nawarmoebebis warmoqmnisas~ [anikini:116]<br />

garemo qmnis improvizaciis pirobas. erTi mxriv, arsebobs<br />

improvizaciis unari, meore mxriv, arsebobs auditoriis mzaoba<br />

improvizaciis molodinisTvis. improvizacia, romelic variants badebs,<br />

konkretuli situaciiT aris ganpirobebuli.<br />

ras warmoadgens situacia? risgan Sedgeba igi? “situacias unda<br />

mivakuTvnoT msmenelTa Semadgenloba. improvizacia sxvadasxvagvarad<br />

miikvlevs gzas imisda mixedviT, Tu vis uyveba mezRapre zRapars, bavSvebs<br />

15


Tu ufrosebs. monaTxrobi aRiqmeba msmenelTagan gansxvavebulad maTi<br />

ganwyobilebis _ mxiarulisa Tu naRvlianis mixedviT. es yvelaferi<br />

aisaxeba Semsrulebelze” [bogatiriovi:397] da, cxadia, monaTxrob<br />

nawarmoebze. amieridan is ukve sxvaa, es sxva aris swored is, rasac<br />

<strong>folklori</strong>stikaSi variants uwodeben.<br />

improvizacia, romelic gulisxmobs mTqmelis Semoqmedebas<br />

tradiciuli teqstis Sesrulebis (gadmocemis) procesSi, TiTqosda<br />

moumzadeblad, msmenelTaTvis moulodnelad, met-naklebad axasiaTebs<br />

TiTqmis yvela Janrs. gansakuTrebiT didi asparezi aqvs mas poeziaSi.<br />

improvizaciis mizania teqstis dafaruli SesaZleblobebis warmoCenagaRrmaveba<br />

_ improvizaciis mizezi Tavad teqstSi, mis fabulaSi Zevs.<br />

amis saukeTeso magaliTia `vefxvisa da moymis leqsis~ gagrZeleba. am<br />

baladaSi dedis motivis Semosvla improvizacias unda mivaweroT. mistvis<br />

amosavali `embrioni~ baladis boloswina striqonSi Zevs: `vin etyvis<br />

magis dedasa, kars usxeds qadag-misanni~. mTqmelis xelSi sityva `deda~<br />

improvizaciis stimuls iZleva. am moulodnelma gagrZelebam axal<br />

aspeqtiT gaaSuqa balada, romlis bunebrivi dasasruls bolo striqoni<br />

acxadebs: `uerTod ar daixarjvnis Cvenis afxazis isarni~.<br />

magram TiTqmis yvela xalxis foklorSi aris Janri, romelic<br />

mxolod da mxolod improvizaciis ZaliT arsebobs, SeiZleba iTqvas,<br />

improvizaciis Sedegia. es aris gaSaireba, romelic kafiis saxelwodebiT<br />

farTod aris gavrcelebuli aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi,<br />

gansakuTrebiT ki fSavSi, sadac am Janrs mkacrad Camoyalibebuli<br />

kanonebi aqvs. sxva moTxovnebTan erTad (mag., riTmis Seucvleloba),<br />

improvizacia aq gadamwyvetia, adre naTqvamis ganmeoreba, Tuki aseTi ram<br />

moxda, Caavrdnaa, marcxia kafiobis procesSi da igi unda Sewydes.<br />

gadamwyvetia aseve improvizacia xmiT natirlebSi, romlebic Tumca<br />

iyeneben tradiciul saxeebs, magram, ZiriTadad, improvizaciis efeqts<br />

emyareba. moulodneloba, SeiZleba iTqvas, auditoriis dakveTaa, romelic<br />

ganuxrelad sruldeba.<br />

am mxriv, SesaZloa, sakulto sityviereba iyos gamonaklisi, Tumca<br />

improvizaciis SesaZlebloba arc aq unda iyos gamoricxuli. marTalia,<br />

sakulto poeziisTvis ar aris damxasiaTebeli pirovnuli Careva teqstis<br />

Segnebuli Secvlis mizniT, ar arsebobs raime impulsi an motivi am<br />

CarevisTvis _ teqstis sakralizmi da misi aseve sakraluri warmoSoba<br />

amas ar uwyobs xels, mainc sporadulad dasturdeba improvizaciis<br />

SemTxvevebi. es maSin xdeba, roca sustdeba sakraluri teqstisadmi<br />

mowiweba da Semsrulebeli Tavs Tavisuflebis uflebas aZlevs.<br />

yofiToba<br />

yofiToba mniSvnelovani niSania, SesaZloa, yvela niSanze arsebiTi.<br />

ver vnaxavT iseT sferos xalxis yofisa, romelsac ar hqondes<br />

gamoxatuleba romelime folklorul JanrSi. ufro metic:<br />

folkloruli Semoqmedeba yofidan aris amozrdili da misi niadagiT<br />

sazrdoobs, magram Semoqmedeba yofis mimarT ar aris pasiuri, igi ara<br />

mxolod asaxavs, aireklavs yofas, metic, misi aqtivoba mimarTulia yofis<br />

16


mowesrigebisaken. <strong>folklori</strong>s Janruli sistema, yofidan amozrdili,<br />

Tavad zemoqmedebs yofaze, struqtura da sazrisi Seaqvs yofaSi.<br />

amasTanave, yofis gareSe folkloruli Semoqmedeba kargavs Tavis<br />

funqcias, romelsac is Janris farglebSi asrulebs. folkloruli<br />

Semoqmedebis Rirebuleba mxolod yofaSia da misi ZaliT Tavad yofa<br />

iZens Rirebulebas. imdenad mWidroa urTierToba Janrsa da yofas Soris,<br />

rom SesaZlebeli xdeba <strong>folklori</strong>s Janrobrivi Sedgenilobis mixedviT<br />

sazogadoebis yofis struqturaze, wesrigze msjeloba.<br />

yofiTobas kidev erTi aspeqti aqvs: folkloruli Semoqmedeba<br />

`naturaluri meurneobis~ principiT arsebobs da funqcionirebs. `xalxma<br />

Seqmna Janrebis iseTi mravalferovneba, rogoric literaturas arasodes<br />

gaaCnda~ [emelianovi:101]. sofeli, Tu aviRebT sofels, rogorc TviTkmar<br />

erTeuls, romelic Tavisi sakuTari bunebrivi resursebiT sazrdoobs<br />

(aqvs sakuTari savargulebi, saZovrebi, tye, wyaroebi da sxva), aseve<br />

Tavisi sakuTari ZalebiT ikmayofilebs inteleqtualur moTxovnilebebs.<br />

mis mentalobaSi araferia iseTi, rasac safuZveli soflis yofaSi ara<br />

aqvs. Tu sofels hyavs Tavisi sakuTari mWedeli an durgali, aseve hyavs<br />

Tavisi sakuTari mTqmeli, romelic inaxavs da gadascems zepirsityvier<br />

teqstebs. soflis zepirsityvieri `fondi~ daculia mis mexsierebaSi.<br />

Teoriulad SeiZleba gvefiqra, rom garedan, sxva soflidan, am sofels<br />

arafris Semotana ar uxdeba. magram sofeli ar aris imgvarad Caketili,<br />

rom srulebiT Tavisufali iyos gavlenebisgan an ar hqondes garedan<br />

Semosuli xmebisTvis yuris dagdebis moTxovnileba. oRond ucxo Temebi<br />

Tu siuJetebi soflis `qvabSi~, yofaSi, imgvarad gadaixarSeba, rom ukve<br />

soflis sakuTreba xdeba. yovelTvis arsebobdnen soflidan soflad<br />

moaruli profesionali mTqmelebi, romelTa naTqvamebi (leqsi iqneba Tu<br />

zRapari) `ileqeba~ soflis cnobierebaSi da variantebis saxiT, rogorc<br />

misi sakuTreba, ganagrZobs arsebobas.<br />

sinkretizmi<br />

laparakoben xalxuri Semoqmedebis sinkretizmze. ra aris<br />

sinkretizmi? "ucxo sityvaTa leqsikoni" amgvarad ganmartavs am termins:<br />

"Serwymuli arseboba, daunawevrebuloba, rac raime movlenis sawyis<br />

safexurze gvxvdeba". xalxur SemoqmedebaSi es gulisxmobs Semoqmedebisa<br />

Tu gadmocemis erTian aqtSi xelovnebis ramdenime dargis monawileobas.<br />

amosavali ki, cxadia, sityva iqneba, roca sityvier SemoqmedebasTan gvaqvs<br />

saqme. es niSani <strong>folklori</strong>sa SeiZleba ar mogveCvenos universalurad.<br />

magram es erTi SexedviT da mxolod maTi dRevandeli saxidan<br />

gamomdinare. klasikuri nimuSi sinkretizmisa aris, magaliTisTvis,<br />

xevsuruli sagmiro leqsi, romelsac adgilobriv "simReres" uwodeben.<br />

ras niSnavs es? es imas niSnavs, rom sityvieri teqsti, romelic ambis<br />

informacias inaxavs, ar gadaicema "mSralad", mxolod da mxolod<br />

verbalurad, aramed musikaluri hangis TanxlebiT. es imdenad myari<br />

tradiciaa, rom vaJa-fSavela Tavis leqsebs, romelTa Sorisac bevrs<br />

saTaurad uzis "simRera", fanduris xmaze Txzavda. aris Tu ara<br />

"simRere", rogorc Janri, sityvisa da hangis Tavdapirveli<br />

daunawevrebulobis anu sinkretizmis nimuSi? vaJas gamocdilebidan,<br />

17


omelsac safuZveli folklorSi aqvs, amosvliT SeiZleba dadebiTi<br />

pasuxi gaeces am kiTxvas. hangi Tan axlavs sityvieri teqstis Seqmnis<br />

process. hangi araTu awesrigebs sityvas, aramed CarTulia sityvieri<br />

Semoqmedebis procesSi, misi organuli monawilea.<br />

sinkretizmis sxva ufro rTuli magaliTebia xalxuri<br />

dResaswaulebi, sanaxaobebi, sadac erTianobaSia mocemuli sityva, Tundac<br />

virtualuri scenaris saxiT, mxatvroba (niRbebisa da Sesamoslebis<br />

saxiT), musika, cekvebi. aseTia `berikaoba~, `yeenoba~, romelTa xsovna<br />

dResac aqa-iq, Cvens daba-soflebSi, SemorCenilia.<br />

dasasrul, ar SeiZleba ar aRiniSnos, rom yvela es niSani,<br />

garkveulwilad, literaturul Semoqmedebasac axasiaTebs. gana<br />

mwerlobaSi ar aris dadasturebuli anonimuri Txzulebani? an<br />

variantebis naklebobaa? an rogor SegviZlia uarvyoT, rom yoveli<br />

literaturuli nawarmoebi garkveul tradiciaSia moqceuli? an romeli<br />

nawarmoebia, Rrmad individualisturic rom iyos, ramdenadme ar<br />

gamoxatavdes koleqtivis suliskveTebas, molodinebs, imedebs, ar<br />

upasuxebdes mis esTetikur mrwamss da a.S. yvela es niSani, literaturas<br />

marTlac, saziaro aqvs folklorul SemoqmedebasTan. magram TiToeuli<br />

am niSnis buneba da, ramdenadme, sazrisi gansxvavebulia imisda mixedviT,<br />

Tu sad vadasturebT mas _ folklorSi Tu literaturaSi.<br />

literaturis anonimuroba SemTxveviTia, ar aris gamowveuli<br />

Tavad Semoqmedebis bunebiT. iq, sadac saavtoro uflebis Segneba ar<br />

arsebobs, iq anonimuroba kanonzomieria; sadac es Segneba arsebobs, iq<br />

anonimuroba gamonaklisia, misi gamomwvevi mizezi an Tavad avtoris<br />

nebaSia, an raRac obieqtur garemoebebSi, romlebic SemoqmedebiT<br />

procesTan ar aris dakavSirebuli. aseve iTqmis zepirgavrcelebazec.<br />

warmosadgenia literaturuli nawarmoebis (leqsis) zepiri gavrceleba,<br />

magram misi bedi ar hgavs im nawarmoebis beds, romlis arsebobisa da<br />

gavrcelebis erTaderTi forma zepirsityvieria (amitomac<br />

zepirsityviereba folkloruli Semoqmedebis erT-erTi arsebiTi<br />

dasaxelebaa). sxvagvarad rom vTqvaT, literaturuli nawarmoebi<br />

miiswrafis beWdur sityvaSi mosaxvedrad, xolo folklorul nawarmoebs<br />

gaxsnili aqvs gza zepir asparezze.<br />

iSviaTad Tu literaturul nawarmoebs pirvel cdaSive<br />

srulyofili, yovel SemTxvevaSi, avtorisTvis damakmayofilebeli saxe<br />

mieRos. avtori SemoqmedebiT procesSi qmnis variantebs, vidre igi<br />

sabolood Tavisi Canafiqris srul gamoxatulebas ar dainaxavs.<br />

variantebi SeiZleba gadarCes, an, SesaZloa, avtorma saWirod ar miiCnios<br />

maTi SenarCuneba. literaturuli nawarmoebis variantulobis arsebiTi<br />

gansxvaveba zepirsityvieri teqstis variantulobisgan, pirvel rigSi, is<br />

aris, rom variantebi aq win uZRvis erT kanonikur, avtoris mier<br />

mowonebul teqsts, folklorSi ki piruku _ Tavdapirveli teqsti aCens<br />

drosa da sivrceSi variantebs, romlebic, rogorc wesi, iZenen<br />

damoukidebel Rirebulebas. meore gansxvaveba is aris, rom<br />

literaturuli variantebi avtoris mier dawunebulia da, ukeTes<br />

SemTxvevaSi, sarqivod aris ganwiruli, folkloruli nawarmoebi ki<br />

18


piruku _ mxolod variantebis saxiT arsebobs, romelTagan TiToeuli<br />

Rirebulia.<br />

amasTan dakavSirebiT unda SevniSnoT Semdegi: gavrceleblia<br />

mankieri praqtika, roca xalxuri poeziis gamocemisas gamomcemelTa an<br />

(gamomcemlis) mier arCeuli varianti ibeWdeba rogorc ZiriTadi teqsti,<br />

danarCeni variantebi gadatanilia boloSi (ix., magaliTisTvis, <strong>qarTuli</strong><br />

xalxuri poezia 12 tomad). romelime variantisTvis upiratesobis miniWeba,<br />

jer erTi, subieqturia, meore mxriv, es qmnis imis iluzias, TiTqos<br />

swored is iyos srulyofili teqsti, danarCenebi ki arasrulyofili,<br />

rac sruliad miuRebelia. Cven viciT, rom TiToeuli teqsti miukvleveli<br />

arqetipis variantebia da TiToeul maTgani TviTmyofadia. Tundac<br />

dazianebuli da mxatvrulad mdare, igi gamoxatavs ama Tu im tradicias<br />

da <strong>folklori</strong>sti valdebulia, mas sxva, ukeTesad CaTvlil variantebs<br />

Soris miuCinos Tanabari adgili. xSirad xdeba, rom dawunebuli varianti<br />

zogierT pasaJSi ukeTes wakiTxvas iZleva, vidre arCeuli teqsti. yvela<br />

variants Tavisi niSandoblivi Tavisebureba aqvs da <strong>folklori</strong>stmac<br />

saTanado pativi unda miagos mas. aqedan gamomdinare, yvela varianti unda<br />

ibeWdebodes ZiriTad nawilSi erTmaneTis miyolebiT, rom ar gaCndes<br />

mcdari warmodgena, TiTqos boloSi dabeWdili teqstebi TavSi moqceuli<br />

teqstis variantebi iyos. <strong>folklori</strong>stma unda daafasos TiToeuli<br />

soflis, kuTxis tradicia, romelmac Semoinaxa Tavad teqsti, xolo Tu<br />

rogor Semoinaxa igi, rogoria maTi Rirseba-naklovanebebi, es Sefasebis<br />

sakiTxia da mas Tavisi adgili aqvs.<br />

ramdenadac xalxur Semoqmedebis avtori anonimuria da<br />

<strong>folklori</strong>stikas arc uxdeba misi vinaobis dadgena, avtorobis sakiTxs<br />

aq cvlis teqstis ama Tu im variantis Semnaxvelis sakiTxi. is pieteti,<br />

romelsac literaturis istoria iCens avtorisadmi folklorSi<br />

mTqmelis pirovnebazea gadatanili. marTalia, xalxuri leqsi anonimuria<br />

da Cven araferi viciT da verc verasodes gavigebT raimes misi vinaobis<br />

Sesaxeb, samagierod bevri ram SegviZlia vicodeT Tavis mexsierebaSi an<br />

repertuarSi leqsis Semnaxvelis vinaobaze. isic marTalia, rom leqsi<br />

zeindividualuria, magram misi esa Tu is varianti garkveul pirovnebis<br />

saxelTan aris dakavSorebuli da misi pirovnebis daRs atarebs. ar unda<br />

dagvaviwydes, rom varianti yovelTvis Canaweria da konkretuli<br />

pirovnebisgan aris Cawerili. Canaweri Rirebulia mecnierebisTvis, Tu mas<br />

axlavs pasporti _ ase uwodeben <strong>folklori</strong>stikaSi yvela monacemis<br />

erTobliobas, romelic Caweril teqstTan aris dakavSirebuli. am<br />

monacemebis folklorul Canawers unda axldes cnobebi mTqmelis<br />

vinaobaze: gvari, saxeli, mamis saxeli, wlovaneba, warmoSoba, socialuri<br />

mdgomareoba, profesia, ganaTlebis cenzi _ aris Tu ara igi wera-kiTxvis<br />

mcodne, SeeZlo Tu ara wignSi waekiTxa teqsti, ramdenad sandoa igi,<br />

rogorc mTqmeli, ramdenad farToa misi repertuari da sxva; visgan da<br />

sad moismina teqsti... sasurvelia da aucilebelic, Camwerma mosmenil<br />

teqsts daurTos mTqmeliseuli SeniSvnebi, ganmartebebi teqstis garSemo<br />

_ es yvelaferi gvexmareba teqstis srulyofil gagebSi. aucilebelia<br />

Camwerma aRniSnos Caweris adgili da TariRi, da Tavisi vinaoba. Camwers<br />

ara aqvs ufleba raime Sesworeba Seitanos CanawerSi, unda axsovdes, rom<br />

19


mas saqme aqvs variantTan, romelic atarebs mTqmelisa da adgilis<br />

Taviseburebebs, rom araferi vTqvaT dialeqtur individualobaze.<br />

amrigad, pasporti folkloruli Canaweris aucilebeli Tanmxlebia.<br />

es aris anonimuri xalxuri nawarmoebis vinaobis ganmsazRvreli. mis<br />

gareSe Canaweri, Tunda genialuri teqstisa, Zalze naklulia. es aris<br />

fokloris Sekrebis wesi, romelic XIX saukuneSi Camoyalibda evropaSi<br />

da saqarTvelmdec movida. Tumca mas erTaderTi adepti hyavda petre<br />

umikaSvilis (1839-1904) saxiT, romelsac ekuTvnis am mxriv yvelaze<br />

Rirebuli folkloruli Canawerebi; misive Sedgenilia `programma<br />

xalxis sityvierebis nawarmoebis SekrebisaTvis~ (Tbilisi, 1882). Caweris<br />

wesebis pirvelsave punqtad aq vkiTxulobT:<br />

`yvelaferi unda daiweros swored ise, rogorc xalxi ambobs.<br />

damwerma (Camwerma, z.k.) Tavis tavs neba ar unda misces<br />

mcireodenis cvlilebis moxdenisaca. adgilobrivi gamoTqma,<br />

sityvebi, sityvebis dalageba frazebSi, frazebis<br />

erTmaneTTan damokidebuleba, _ yvelaferi sastikad<br />

unda daicvas damwerma; is adgilebic ki ar unda Sescvalos,<br />

romelic uzrod eCveneba. yuradReba unda mieqces metadre<br />

prozad sawersa, rom xalxis enis kilo da frazebis SekavSireba<br />

namdvili darCes...~<br />

meore da mesame punqtebSi vkiTxulobT:<br />

`zogierTi leqsi an zRapari anu sxva nTqvami xalxSi<br />

sxva da sxva cvlilebiT aris an sul mTlad, an zogi adgilebi<br />

da striqonebi, an ravdenime sityva. Zalian saWiroa, rom damweri<br />

marto erTs redaqcias ar dasjerdes, aramed yoveli gansxvavebac<br />

aRniSnos sxolioebsi, rom zogSi esa da es cvlilebaao. da Tu<br />

srulad bevri hasxvaveba, mTlad daiweros. es cvlilebis dawera<br />

imitom aris saWiro, rom xSirad mrTels dids leqsSi anu zRaparSi<br />

oriode sami sityva, sxva cvlilebiY xmarebuli, mrTelis Txzulebis<br />

fersa cvlis da zogjer Zvirfass ganZs Seadgens.~<br />

`zogs leqss an sxva naTqvams mTqmelni axsnas ukeTeben. es<br />

axsnac unda aRniSnos sxolioSi moxsenebiT, rom Tqmelis<br />

axsnaa. ra adgilic, anu romelime azri an sityva damwers<br />

ar esmis, hkiTxos glexs da, Tu man axsna misca, saWiroa amisi<br />

dawerac~.<br />

petre umikaSvilis mdidar folklorul CanawerebSi es wesi ganuxrelad<br />

aris daculi [umikaSvili:1937; umikaSvili:1964]. samwuxaroa, rom<br />

erTaderTi umikaSvili iyo, esoden did yuradRebas aqcevda<br />

folkloruli teqstis pasportis Sedgenas, rac sruliad<br />

ugulebelyofilia sxvata CanawerebSi. genialur vaJa-fSavelas bevri<br />

xalxuri leqsebi moyavs Tavis narkvevebSi, magram arsad ar uTiTebs arc<br />

mTqmelis vinaobas, arc Caweris adgils da wels. arada, bevri maTgani<br />

pirvelad mis mier aris gamoqveynebuli. aseve iTqmis ilia WavWavaZis da<br />

sxvaTa Canawerebis Sesaxeb. dResdReobiT fokloristebi savele muSaobis<br />

dros mxolod am principebiT xelmZRvaneloben.<br />

20


ac Seexeba koleqtiurobas da tradiciulobas, rac<br />

aucileblobiT moeTxoveba folklorul nawarmoebs, literaturuli<br />

nawarmoebisTvis mxolod fonia, romelzec mkveTrad isaxeba is arsebiTi,<br />

rac mis individualobas da novatorobas Seadgens. SeiZleba iTqvas, rom<br />

Tu folkloruli nawarmoebi arsebiTad mxolod koleqtivSi da<br />

tradiciaSi arsebobs, da aq mJRavndeba misi genialoba, literaturuli<br />

nawarmoebis Rirseba da Rirebuleba, misi genialoba mis individualobasa<br />

da novatorobaSi mdgomareobs.<br />

amrigad, verc erTs, TavisTavad aRebuls, zemoT CamoTvlil<br />

niSanTagan ver CavTvliT unikalurad <strong>folklori</strong>sTvis. jer, TiToeuli<br />

maTgani gansxvavebul saxes iRebs imisda mixedviT, sad gvxvdeba igi _<br />

folklorSi Tu literaturaSi; mere, maTi, rogorc aRiniSna,<br />

urTierTgamomavloba da ganpirobebuloba unikalurs xdis maT<br />

<strong>folklori</strong>sTvis, rac imas niSnavs, rom es niSnebi folklorSi<br />

organulia da ara SemTxveviTi, mis gareSe arsebul raRac faqtorebiT<br />

ganpirobebuli; da bolos, unikaluria Tavad Sexameba maTi, rac<br />

arsebiTia da, SeiZleba iTqvas, fundamenturi folkloruli<br />

SemoqmedebisTvis. es hgavs yvavilebis Taiguls, romelSic TiToeuli<br />

yvavilis individualoba sxvebTan SexamebaSi axal Tvisebas iZens.<br />

sxvaa am niSanTagan SeTxzuli Taiguli folklorSi da sxvaa _<br />

literaturaSi.<br />

`daZiruli kulturuli dovlaTi~<br />

j. Tomsis mier Seqmnil kompozitSi folk-lore pirveli sityva im<br />

mniSvnelobiT moxvda, romelic mas inglisur enaSi hqonda da aqvs: es<br />

aris mosaxleobis naklebad ganviTarebuli, mwignobrobas moklebuli<br />

fenebi. es is xalxia, romelic Tavis SemoqmedebaSi damwerlobas ar<br />

iyenebs _ qmnis zepirad da avrcelebs zepirad. magram ismis sakiTxi:<br />

rogor unda gavigoT, rom xalxi qmnis? xalxi xom pirovneba ar aris, rom<br />

qmnides? gamomdinare yovelive zemoT Tqmulidan, rac folkoruli<br />

Semoqmedebis specifikas exeboda, SegviZlia vTqvaT, rom qmnian yovelTvis<br />

erTeulebi, xalxis niWieri warmomadgenlebi, romelTac SeuZliaT<br />

gamoxaton xalxis suliskveTeba, interesebi, imedebi, sasowarkveTilebani,<br />

wuxili, molodinebi da a. S. isini, SeiZleba iTqvas, folkis zedafenis<br />

warmomadgenlebi arian. magram maT mier Seqmnilis realizaciisTvis anu<br />

mis `gamosaqveyneblad~ xalxs unda Seswevdes mosmenis unari, igi mzad<br />

unda iyos imisaTvis, raTa miiRos es mosmenili, aRmoaCinos masSi<br />

sakuTari, risi gamoTqmis Zali mas ar Seswevs. mxolod amis Semdeg<br />

SeeZleba mas mosmenilis damaxsovreba (Senaxva) da gatana-gavrceleba.<br />

maSasadame, arsebobs avtori da arsebobs mTqmeli, romlis meSveobiTac<br />

pirvelnaTqvami folkamde midis. mTqmeli aqtiuria, msmeneli pasiuri<br />

aRmqmeli. magram am pasiur masaSi yovelTvis moiZebneba pirovneba,<br />

romelic iRebs estafetas anu mTqmeli xdeba da a. S. fokloristikas<br />

yovelTvis saqme aqvs mTqmelebTan da ara avtorebTan, romelTa saxelebi<br />

samudamod dakargulia, TaobaTa mTqmelebSia ganzavebuli. roca zRapris<br />

mTxrobels (mezRapres) vusmenT, ar vfiqrobT, rom zRapari misi<br />

SeTxzulia; arc `vefxvisa da moymis~ Tu sxva sagmiro baladis<br />

21


Semsrulebeli ar aris misi avtori. arc erTi teqsti, romelsac Cven<br />

vismenT am Cvens aqtualur xanaSi, ar aris misi mTqmelis Seqmnili. magram<br />

Cven vambobT, rom mTqmeli ar gadmogvcems sxvisas, aramed isev da isev<br />

xalxisas, TiTqos xalxi iyo Semoqmedi. aucilebelia, dazustdes, ras<br />

niSnavs `xalxis Semoqmedeba~, ras vgulisxmobT, roca vambobT `xalxi<br />

qmnis? iseT rames xom ar mivawerT xalxs, romlis kompetencia mas ara<br />

aqvs, maSinac ki, roca erT pirovnebasTan gvaqvs saqme? Semqmnelia<br />

saxalxo mTqmeli Tu Semsrulebeli? Cven viciT, rom is Tavisas (mkacri<br />

azriT) ar asrulebs. iseve, rogorc hamletis monologi, romelsac<br />

vismenT, ar aris misi Semsruleblis dawerili.<br />

gasuli saukunis dasawyisSi eduard hofman-kraierma (1864-1937)<br />

amgvarad gamoxata folkloruli Semoqmedebis Tavisi koncefcia: `xalxi<br />

ar qmnis, aramed mxolod imeorebs Seqmnils~ (Das Volk produzier nicht, es<br />

reproduziert nur). es Teza iyo Sedegi im gamokvlevebisa, romelTa mixedviTac<br />

bevr xalxur simReras literaturuli winapari moeZebna. zogi avtori (i.<br />

grupe) ise Sors wavida, rom xalxs SemoqmedebiTi uZlurebac ki aRiara.<br />

misi azriT, yvela kulturuli faseuloba mosaxleobis maRal wreSia<br />

iqmneba da mxolod demokratizaciis procesis ganvlis Semdeg iqceva<br />

farTo masebis kuTvnilebad anu folklorad. am Teoriis mixedviT,<br />

<strong>folklori</strong>, rogorc hans naumanma (1886-1951) gamoxata, aris `daZiruli<br />

kulturuli dovlaTi~ (gesunkenes Kulturgut) [kokiara:556-557, bauzingeri:44-<br />

45].<br />

am Tvalsazrisis gaziareba misi arealis mxolod SezRudviT Tu<br />

aris SesaZlebeli. ra Tqma, unda yvela Janri ver CaiTvleba maRali<br />

fenebidan `daZirulad~ da ~daZirvac~ yovelTvis ar aris daqveiTeba,<br />

rRvevis procesis gamoxatuleba. qarTul folkorul sinamdvileSi<br />

xalxuri vefxistyaosnis saxiT Cven gvaqvs `daZiruli dovlaTi~, romelic<br />

aSkarad daqveiTebulia, degradirebulic ki. Tumca isic unda iTqvas, rom<br />

garkveuli saxiT tradicia mainc aris Senaxuli. TiTqos `daZiruli<br />

dovlaTis~ fenomeni Senaxvas unda gulisxmobdes, magram Tu ram iqna<br />

Senaxuli xalxur wiaRSi CaZiruli literaturuli vefxistyaosnidan,<br />

mxolod gardaqmnili saxiT iqna Semonaxuli. xalxma Taviseburad<br />

gardaqmna yvela ZiriTadi motivi, romelic SoTas poemis dedaarss<br />

Seadgens [qoriZe:102-150].<br />

magram <strong>folklori</strong> icnobs iseT `daZirul kulturul dovlaTs~,<br />

romelic met-naklebad wmida saxiT aris Senaxuli. es aris zRapari,<br />

romlis Canafiqri namdvilad ar aris xalxuri warmoSobis; rac masSi<br />

xalxuria, es misi Sesamoselia, romelic icvleba xalxidan xalxSi,<br />

mTqmelidan mTqmelSi. ra roli aqvs xalxs? xalxi mxolod<br />

Semsrulebelia, amdenadve _ Semnaxveli, magram Sesrulebis procesi<br />

improvizaciebis CaTvliT iqamde ar midis, rom zRapars struqtura da<br />

sazrisi daekargos. xalxuri mTxrobelis individualoba ar exeba<br />

zRapris Sidaformas, is mxolod mravalferovan samkaulebs qmnis mis<br />

garegan sxeulze, arsi igive rCeba. gveCveneba, TiTqos zRaparma Tavadve<br />

Semoinaxa sakuTari Tavi. igive SegviZlia vTqvaT `amiranianis~ Sesaxeb,<br />

romlis ideuri Canafiqri aSkarad scildeba xalxis mentalitetis<br />

22


kompetencias, magram misi dRevandlamde Semonaxuli, Tundac dalewili<br />

teqsti mainc inaxavs Tavdapirvel sazriss, rasac ver vambobT daZirul<br />

`vefxistyaosanze~.<br />

meore mxriv, isic udaoa, rom sityvieri Semoqmedebis nayofTa<br />

`daZirva~ xalxis mexsierebaSi am dovlaTis Senaxvis saukeTeso<br />

saSualebaa da, ramdenadac pasiuria (da aseTia igi principulad)<br />

koleqtiuri mexsiereba, imdenad mrTelad da Seuryvnelad inaxavs igi<br />

mibarebuls.<br />

literatura<br />

anikini: Аникин В.П. Теория фольклора, Курс лекций, М., 1996.<br />

bauzingeri: Bausinger H. Formen der “Volkspoesie”, Erich Scmidt Verlag, Berlin, 1980.<br />

bogatiriovi: Богатырев П.Г. Вопросы теории народного искусства, «Искусство», М.,<br />

1971.<br />

emelianovi: Емельянов Л. И. Методологические вопросы фольклористики, Л., «Наука»,<br />

1978.<br />

iungi: karl gustav iungi, analitikuri fsiqologiis safuZvlebi:<br />

sizmrebi, Tb., 1995.<br />

kokiara: Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.<br />

propi 1976: Пропп В. Я. Фольклор и действительность, М., «Наука», 1976.<br />

umikaSvili 1937: xalxuri sityviereba, nawili pirveli. leqsebi, andazebi,<br />

gamocanebi. redaqcia, biografia, winasityvaoba da SeniSvnebi f.<br />

gogiCaiSvilisa, federacia, 1937.<br />

umikaSvili 1964: xalxuri sityviereba, meore gamocema prof. mixeil<br />

Ciqovanis redaqciiT, oTx tomad I-IV, `literatura da xelovneba~, Tb.,<br />

1964.<br />

qoriZe: qoriZe e. `vefxistyaosnisa~ da ~tarielianis~ urTierTmimarTeba,<br />

Tsu, Tb., 1999.<br />

zepirsityvieri Janrebi<br />

erTi filosofiuri wigni, romlis <strong>qarTuli</strong> Targmani ioane petriws<br />

ekuTvnis, ase iwyeba: `yovelive simravle eziarebis raÁTame (rogorme)<br />

erTsa~. marTalia, es sityvebi mTels sinamdvilezea naTqvami, magram isini<br />

SeiZleba sityvieri Semoqmedebis mimarT gavimeoroT. <strong>folklori</strong>s<br />

sinamdvile mravalferovania, is sxvadasxva, erTmaneTisgan mravalgvarad<br />

gansxvavebul teqstebs Seicavs, magram yvela maT, mTels am simravles<br />

erTi niSani aqvs, riTac maT <strong>folklori</strong>s saxelwodebis qveS vaerTianebT<br />

23


da, imavdroulad, ganvasxvavebT samwerlo Semoqmedebisgan. am sakiTxze<br />

nawilobriv zemoT ukve iyo saubari. Cven viciT, ra niSnebi mijnavs<br />

zepirsityvierebas mwerlobisgan. axla visaubroT imaze, Tu ra niSnebi<br />

mijnavs erTi Janris zepirsityvier teqsts sxva Janris teqstisgan.<br />

Janri aris <strong>folklori</strong>s (zepirsityvierebis) amosavali damoukidebeli,<br />

TviTkmari odenoba. mas aqvs Tavisi sazRvrebi, niSnebi, funqcia da<br />

daniSnuleba yofaSi, Tavisi Sinaarsobriv-Tematuri Semcveloba, Tavisi<br />

poetika, is Tan sdevs da asaxavs sinamdvilis erT romelime mxares. vl.<br />

propi ase martivad da ubralod ganmartavs Janrs: “Janris specifika is<br />

aris, Tu ra sinamdvilea masSi asaxuli da rogori saSualebiT aris<br />

asaxuli”. da kidev: misi azriT, formas ganapirobebs Sinaarsi, anu Janri<br />

aris formisa da Sinaarsis erTianoba. es imgvari ganuyofeli erTianobaa,<br />

roca Sinaarsi moiTxovs swored amgvar formas da, piruku, es forma<br />

amgvari SinaarsisTvis aris Seqmnili. Tu analogias (Sedarebas)<br />

mivmarTavT, es aris WurWlisa da SigTavsis urTierToba, roca isini<br />

erTurTs gansazRvraven. formisa da Sinaarsis erTianoba tradiciiT aris<br />

ganmtkicebuli.<br />

yoveli nawarmoebi romelime Janrs unda ekuTvnodes, romelime<br />

JanrSi unda iyos gaerTianebuli. Janris gareSe, eulad arsebuli<br />

nawarmoebi iseTive anomaliaa, rogorc variantebs moklebuli<br />

folkloruli teqsti an adamiani vinaobis gareSe, adamiani, romelic arc<br />

erT jgufs ar ekuTvnis, an cxoveli, romelic arc erT saxeobas ar<br />

ganekuTvneba. rogorc folkloruli teqsti warmodgenilia variantebis<br />

saxiT da ara eulad, ara oblad, aseve fokloruli fondi Sedgeba ara<br />

calkeuli erTeulebisgan, aramed jgufebisgan, romlebSic saerTo<br />

niSnebiT aRWurvili erTeulebia gaerTianebuli. `leqsi vefxisa da<br />

moymisa~, SesaZloa, unikaluri iyos Tavisi mxatvruli RirebulebiT,<br />

magram is, rogorc garkveuli gvarisadmi kuTvnili teqsti, ar aris<br />

unikaluri. igi Janris farglebSia warmodgenili zepirsityvierebis<br />

fondSi.<br />

ra qmnis Janrs? Janrs qmnis niSanTa da maxasiaTebelTa (rogorc<br />

formis, ise Sinaarsis mxriv) erToblioba. es aris Janris sakiTxi,<br />

romelic folklors saziaro aqvs literaturasTan. magram erTia<br />

literaturis Janris amosavali da sxvaa folkloruli Janris amosavali.<br />

ra niSniT ganirCeva literaturaSi Janri anu gvari? arsebobs ori<br />

kriteriumi: formaluri da Sinaarsoblivi. formis mixedviT nawarmoebi<br />

SeiZleba ekuTvnodes prozas an poezias, dramas an eposs, miniaturas,<br />

novelas an romans. Sinaarsis mixedviT Tu davajgufebT nawarmoebebs,<br />

isini unda gavaerTianoT sxvadasxva jgufebSi Tematikis mixedviT.<br />

nawarmoebi, vTqvaT, romani, iqneba an yofiTi, an saTavgadasavlo, an<br />

istoriuli, an filosofiuri, an deteqtiuri da a. S. eposic, poemac aseve<br />

SeiZleba iyos gansxvavebul Tematikaze agebuli, Tumca formis mxriv<br />

isini erT JanrSi iqnebian moqceulni.<br />

folklorsa da literaturas SeiZleba hqondeT saziaro Janrebi.<br />

arsebobs lirikuli leqsi literaturaSi da arsebobs lirikuli leqsi<br />

folklorSi. arsebobs erTgan satrfialo, filosofiuri lirika da<br />

arsebobs meoregan amgvari Janris leqsebi. aseve saziaroa drama, romelic<br />

24


iseve udevs safuZvlad xalxur ritualur Tu sawesCveulebo sanaxaobebs,<br />

rogorc Teatralur spektaklebs. magram arsebobs Janrebi, romlebic<br />

mxolod literaturaSi an mxolod zepirsityvierebaSi gvxvdeba. qarTul<br />

folklorSi ver SevxvdebiT romanis Janris nawarmoebs, Tumca sxva<br />

xalxebis folklorSi is SeiZleba dasturdebodes. magaliTad, sparsuli<br />

dastanebi sxva araferia, Tu ara zepiri sagmiro-satavgadasavlo<br />

(safalavno) romanebi paraleluri siuJetebiT, personaJTa simravliT da<br />

sxva [gvaxaria]. folklorSi ar arsebobs imgvarad organizebuli leqsi,<br />

rogoric aris, magaliTisTvis, soneti. es wmida literaturuli Janria.<br />

axla piruku. ar arsebobs literaturaSi iseTi wmidawylis<br />

folkloruli Janrebi, rogorebicaa: andaza, Selocva, samgloviaro<br />

poezia (Tavisi qveJanrebiT), sakulto poezia, miTologiuri Tqmulebebi,<br />

gamocana... rac Seexeba zRapars, romelsac vadasturebT mwerlobaSi, is<br />

<strong>folklori</strong>dan aris nasesxebi da gardaqmnilia xSirad Janruli<br />

tradiciis darRveviT.<br />

garda amisa, arsebobs fundamenturi gansxvaveba Tavad Janris<br />

gagebaSi: Janris cneba sxvaobs imisda mixedviT, Tu romel<br />

SemoqmedebasTan gvaqvs saqme _ folklorTan Tu literaturasTan. am<br />

gansxvavebis dasadgenad gavixsenoT <strong>folklori</strong>s erTi niSani, romlis<br />

Sesaxebac zemoT iyo saubari. es aris misi yofiToba.<br />

yoveli nayofi xalxuri Semoqmedebisa _ mcire leqsi iqneba is Tu<br />

vrceli eposi, romelic Tavisi Janris farglebSi arsebobs, mWidrod<br />

aris dakavSirebuli adamianis cxovrebisa da saqmianobis erT romelime<br />

sferosTan. da, SeiZleba iTqvas, ramdeni mxarec aqvs adamianur yofas mis<br />

sulier-nivTier gamoxatulebaSi, zepirsityvierebis imdensave Janrs<br />

icnobs folkloruli Semoqmedeba. amitomac foklkloruli Janris cneba<br />

yofaSi misi funqciiT unda ganisazRvros. literaturul Janrebs<br />

amgvarad ver ganvsazRvravT, radgan maT aranairi Sexeba ara aqvT<br />

yofasTan.<br />

zepirsityviereba gasdevs da Tansdevs sazogadoebas da, kerZod,<br />

yoveli konkretuli adamianis cxovrebas misi dabadebidan sikvdilamde.<br />

sakmarisia, gavayoloT Tvali adamianis gzas Sobidan sikvdilamde, Tu<br />

arnold van xenepis (Arnold van Gennep) moswrebul gamoTqmas gamoviyenebT _<br />

`akvnidan saflavamde~, rom davinaxoT sisxlxorceuli kavSiri<br />

adamianur yofasa da folklors Soris. van xenepma am or realobas<br />

Soris moaqcia e. w. gadasvlis ritualebi, Cven ki maT Soris movaqcevT<br />

yvela Janrs, romelic qmnis folkloruli Semoqmedebis ara mxolod<br />

raodenobriv, aramed Tematur simravles.<br />

a. van xeneps, roca is gadasvlis ritualebze laparakobs,<br />

mxedvelobaSi hyavs adamiani, individi, romelic Tavisi cxovrebis<br />

manZilze, akvnidan saflavamde, eqvemdebareba ritualebs, romlebic misi<br />

cxovrebis gardamtex momentebs aRniSnavs. es aris Soba, ziareba<br />

sociumTan, roca is Tavisi mSobliuri sazogadoebis sruluflebiani<br />

wevri xdeba, qorwineba, romelic axal socialur safexurze ahyavs igi<br />

da, bolos, sikvdili, romelic aseve ritualSia `SefuTuli~.<br />

magram adamianis, rogorc socialuri arsebis, cxovreba gacilebiT<br />

mravalferovania, is mxolod am gardamtexi ritualebiT ar amoiwureba.<br />

25


gavadevnoT Tvali adamianis cxovrebas, mis saqmianobas ojaxSi Tu<br />

sazogadoebaSi, sofelSi Tu TemSi, anu Sin Tu gareT. gavadevnoT Tvali<br />

misi cxovrebis gzas, marTlac, akvnidan saflavamde. am or samans Soris<br />

moqceulia misi cxovreba. davinaxavT, rom folkloruli Janrebi misi<br />

cxovrebis anareklia, rasac ver vityviT literaturul Janrebze.<br />

adamiani ibadeba. misi fizikuri movlineba amqveynad gansakuTrebuli<br />

ritualiT aris aRniSnuli, romelsac, cxadia, sityvieri teqsti axlavs.<br />

es aris saZeo (Zeobis) simRerebi. aq sityvieri <strong>folklori</strong> esazRvreba<br />

yofacxovrebiT folklors (eTnografias) da gadawnulia masTan.<br />

akvanSi mwolare bavSvi izrdeba e. w. saakvne simRerebis smenaSi,<br />

romelTa sityvieri mniSvneloba misTvis gaugebaria da am gaugebrobis<br />

gamo es simRerebi miT ufro aRweven Tavis mizans _ gamoZerwon bavSvis<br />

sulier-sxeulebrivi habitusi. arc saZeo simRerebs da arc dedis nanas<br />

ara aqvT damoukidebeli Rirebuleba _ isini mxolod am momentisTvis<br />

aris gamiznuli. aravis mouva azrad sxva dros maTi Sesruleba.<br />

bavSvi enas idgams da am asakisTvisac arsebobs folkoruli<br />

teqstebi, romelTac enis gasatexs vuwodebT. ram warmoSva isini, Tu ara<br />

zrunvam, rom swori mimarTuleba mieces bavSvis metyvelebas, rom misi<br />

fonetikuri artikulacia sociumis metyvelebas Seesabamebodes. bavSvi<br />

TamaSobs. TamaSi ar aris mdumare procesi; rogorc rituals, masac<br />

sityvieri teqsti axlavs.<br />

mozardi ebmeba SromiT procesSi. Sromis simRerebi misi ganuyreli<br />

Tanmxlebia, SeiZleba iTqvas, rom isini iseve aucilebelia, rogorc<br />

Sromis iaraRebi, romelTac bavSvobis asakidan gamosuli adamiani iRebs<br />

xelSi da uZlurebamde Tavis Tanamgzavrad xdis. namgali, celi, Toxi da<br />

guTani simReris teqstTan da hangTan aris Sezrdili.<br />

Sromas enacvleba dResaswaulebi, romlebic aseve damSvenebulia<br />

simRerebiT _ isini an sawesCveuleboa an religiuri (sakulto). mTeli<br />

weliwadi dasaxsrulia am sazeimo dReebiT, roca adamiani ara mxolod<br />

suls iTqvams Sromisgan, aramed maRldeba kidec masze, povebs ra Tavis<br />

Rirseul daniSnulebas.<br />

yofa _ misi moTxovnilebebi, ucxo (araadamianuri) Zalebis<br />

Semotevis molodini, misi usafrTxoebis survili _ Tavis nebismier<br />

sferoSi bunebrivad badebs sityvier teqstebs, romlebic Selocvebis<br />

saxeliT aris cnobili. rasac <strong>folklori</strong>s yofiTobaze vlaparakobT,<br />

wmida saxiT, utilitarul donemdec ki, am JanrSia warmodgenili.<br />

adamiani qorwindeba, riTac misi cxovreba axal fazaSi Sedis:<br />

icvleba misi socialuri statusi. am mniSvnelovani dReebis aRniSvnas<br />

emsaxureba saqorwino simRerebi, romlebic ritualis Tanmxlebia. magram<br />

arsebobs satrfialo lirika, romelsac qorwinebasTan ara aqvs kavSiri,<br />

magram asaxavs Tumca araformalur, magram realur urTierTobas qalvaJs<br />

Soris, rasac yofaSi aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis<br />

tradiciuli sworfrobis instituti Seesatyviseba.<br />

mSvidobian saqmianobas cvlis brZola, romlis Jami dgeba adamianis<br />

cxovrebaSi. adamiani ara mxolod mSromelia an medResaswaule, aramed is<br />

mebrZolic aris _ Tavisi ojaxis, soflis Tu kuTxis damcveli. im<br />

kuTxeebSi, sadac mSvidobiani yofa momxdurTa winaaRmdeg brZolis<br />

26


mudmiv molodinSia, zepirsityvierebaSi gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

iZens sagmiro poezia. sagmiro leqsebi yovelTvis konkretul<br />

SemTxvevebze da konkretul adamianebzea SeTxzuli, anu is garkveuli<br />

ganzogadebis xarisxiT konkretuli yofidan aris amozrdili.<br />

adamiani emsaxureba miwas, ibrZvis miwa-wylisTvis, dResaswaulobs,<br />

miagebs pativs da Tavisi Sromis nayofebs uzenaes arsebas, romelsac is<br />

Tavis mfarvelad miiCnevs _ es qmedebani, Tundac misi qorwilis CaTvliT,<br />

sadac igi pirovnulad monawileobs, sazogadoebrivi mniSvnelobisaa.<br />

aseve sazogadoebrivia misi msoflgancda, romelsac is sociumis saxeliT<br />

gamoxatavs. es aris misi pirovnuli damokidebuleba garesamyarosa da<br />

adamianisadmi, zogadad, wuTisoflisadmi. sociumis yofa, misi adgili am<br />

sofelSi (rogorc viwro, ise farTo azriT), bedi Tu ubedoba, rac mas<br />

Tavs atydeba, samarTali Tu usamarTloba, yvelaferi, rasac ganicdis<br />

igi, e. w. filosofiur lirikaSi povebs gamoxatulebas. wuTisoflis<br />

miseuli `analizi~ ganzogadebis did xarisxs andazaSi aRwevs, JanrSi,<br />

romelic sityvierebisa da enis zRvarze arsebobs, Tumca is ufro enis<br />

fenomenia, uSualod metyvelebaSi ibadeba da, amdenad, misi adgili<br />

`yofierebis saxlSia~ (rogorc enas uwodebs m. haidegeri). ena andazis<br />

meSveobiT azrovnebs, afasebs wuTisofels.<br />

rogorc arsebobs werilobiTi istoria (matiane, qronika), aseve<br />

arsebobs xalxuri zepirsityvieri istoria. radgan adamiani ar cxovrobs<br />

mxolod awmyoTi, am warmavali wamebiT, romelTa amaoebas igi savsebiT<br />

acnobierebs. warmavlobisa da amaoebis dasaZlevad zepir istoriaSi dro<br />

SemWidroebulia imdenad, rom warsuli awmyoSi gadmodis da masTan<br />

erTad erT mTlianobas qmnis. warsuli, SeiZleba iqvas, yofiTad<br />

xelmisawvdomia, aqvea, radgan cixe-simagre, romelic warsulSi aigo,<br />

ganagrZobs arsebobas da inaxavs mis mSenebelTa kvals. TqmulebaSi sami<br />

sxvadasxva epoqis mefeebi erTmaneTis Tanadroulni arian da erTad<br />

aSeneben eklesias. am Janrs ganekuTvneba legenda, Tqmuleba, miTologiuri<br />

teqstebi, romlebic maradiuli warsul-awmyos xdomilebebs Seicaven.<br />

folkloruli teqstebis masividan unda gamocalkevdes aRmosavleT<br />

saqarTvelosTvis specifikuri andrezebi, romelTac am<br />

sazogadoebebisTvis fuZemdebluri mniSvneloba aqvT. isini inaxaven<br />

soflis Tu sagvareuloTa daarsebis Tqmulebebs, wes-CveulebaTa<br />

pirvelad SemoRebis aqtebs (precedentebs), mTels rjuls, razec dgas<br />

sazogadoeba.<br />

gancalkevebiT dgas folklorul Janrebs Soris jadosnuri<br />

zRapari, romelic arsad, dReisaTvis misi gavrcelebis areSi,<br />

adgilobrivi warmoSobis ar aris. TiTqos mas yvelaze naklebad unda<br />

hqondes kavSiri yofasTan, magram rogorc misi Sesrulebis tradicia<br />

mowmobs, zRapars SeuZlia ritualis Tanmxlebi funqcia Seasrulos (mag.,<br />

svanuri lifanalis ritualis dros). amasve mowmobs zogierT tradiciaSi<br />

misi Sesrulebis SezRudva wlis (zamTarSi) an dRe-Ramis (daRamebisas)<br />

garkveuli monakveTiT, rac, SesaZloa, misi ritualuri warmoSobis niSani<br />

iyos.<br />

hipoTeturia eposis, kerZod, `amiranianis~, funqcionaluri mxare _<br />

hqonda Tu ara mas, sxva Janris nawarmoebTa msgavsad, yofiTi datvirTva.<br />

27


TiTqos misi sinkretuli Sesrulebis wesi (sityva hangTan erTad) amas<br />

unda mowmobdes. misi Sesrulebis dro da adgilic gansazRvruli unda<br />

yofiliyo.<br />

tradiciul adamians, tradiciuli sociumis sruluflebian wevrs,<br />

idealur SemTxvevaSi, Tavisi cxovrebis manZilze Sexeba aqvs Cvens mier<br />

Janrebad wodebul yvela am sityvier realobasTan. igi maTi Seqmnisa da<br />

Senaxvis an aqtiuri, an pasiuri monawilea. es yvelaferi mis sulier Tu<br />

yofiT moTxovnilebaTa realizaciaa. magram mTavrdeba adamianis<br />

cxovreba, romelic misi sakuTrebaa, Tumca mis Seqmna-CamoyalibebaSi<br />

sociums Tavisi wvlili aqvs Setanili. amitom adamianis sikvdili, ra<br />

statusic ar unda hqondes mas, sazogadoebrivi movlenaa da, amdenad,<br />

sazogadoebrivad aRniSvnis Rirsia. samgloviaro poezia is sityvieri<br />

teqstia, romelic axlavs dakrZalvis rituals, rogorc misi organuli<br />

Semadgeneli nawili.<br />

aleqsandre jambakur-orbelians (erekles meoris asulis Tekla<br />

batoniSvilis vaJi, 1802-1869) pirvelad qarTul <strong>folklori</strong>stikaSi jer kidev<br />

maSin, roca CvenSi <strong>folklori</strong>stikas, rogorc mecnierebis dargs, fexic ar<br />

hqonda adgmuli, mocemuli aqvs <strong>qarTuli</strong> (sasimRero) <strong>folklori</strong>s Janruli<br />

dajgufeba. adamianis cxovrebis mniSvnelovan etapebs exmaureba ara `mSrali~<br />

sityva, aramed sityva hangTan erTad, rasac Cven sinkretul xelovnebas<br />

vuwodebT. esenia saZeo, saqorwilo, sufruli, saferxiso, Sromis, sawesCveulebi<br />

da, bolos, samgloviaro simRerebi [Ciqovani 1956:110-113]. a. jambakur-orbeliani<br />

ganasxvavebs erTmaneTisgan dasavlur da aRmosavlur qarTul hangebs. erTgan<br />

igi igonebs: `erTs Sobis winaRames maxsovs am ocdaTis weliwadis winaT Cveni<br />

saxlis fanjrebis qvemoT, quCaSi, uecari simRera daiwyes, alilo: Tqma,<br />

moZaxili, bani. ase gawyobilis mSvenieris xmiT ambobdnen im alilos, yoveli<br />

CvenSi goneba im simReram moitaca, vinc im dros Sin viyaviT da gaCumebuli yurs<br />

ugdebdiT im xmoanebas metis siamovniT (sic!). imaT rom is Tqma daasrules, aq<br />

Cven SevwuxdiT, garda batoniSvilis dediCemisa, romelmac bZana: es uTuod<br />

imerlebi ariano. am sityvasTan Cemi umcrosi Zma wamoxta da saCqaroT<br />

mosamsaxures amoayvanina samniv. gamovikiTxeT, marTla imerlebi iyvnen. karga<br />

xani aRar gauSviT, bevri kargi simRerebi da RiRinebi vaTqmevineT imeruli~<br />

[Ciqovani 1956:113].<br />

mizanSewonilia Tu ara, sakiTxis dasma, Tu romeli Janria uZvelesi.<br />

poeturi Tu prozauli? miTologiuri, Sromis, samgloviaro Tu<br />

sawesCveulebo? iqneb saakvno? an andaza Tu Selocva?<br />

asec SeiZleba vikiTxoT: Janris SigniT romeli teqstia yvelaze<br />

Zveli? magaliTisTvis, romeli ufro Zvelia _ `fxoveli da Savaneli“<br />

Tu `Siola da mTrexeli“? jadosnur zRaprebs, cxovelTa igavebs an<br />

andazebsa Tu gamocanebs Soris SegviZlia gamovarCioT uZvelesi?<br />

amgvarad kiTxvis dasma zepirsityvierebis mimarT, namdvilad,<br />

gaumarTlebelia, ramdenadac saqme damwerlobis gareSe arsebul<br />

teqstebTan gvaqvs. SeiZleba Tu ara arsebobdes disciplina, romelic<br />

Seiswavlis zepirsityvierebis istorias literaturis istoriis<br />

analogiurad? literaturis SemswavlelisTvis advilia an principulad<br />

SesaZlebeli literaturuli procesis Tvalis gadevneba dasabamidan mis<br />

28


dReebamde. ama Tu im xalxis damwerlobam SeiZleba Semoinaxos pirveli<br />

werilobiTi nawarmoebi, saidanac literaturis mkvlevars SeeZleba<br />

literaturis istoriis ageba. es SeiZleba iyos poezia an proza, mTliani<br />

nawarmoebi an misi fragmenti. Cven SegviZlia Tvali gavadevnoT <strong>qarTuli</strong><br />

mwerlobis istorias "qarTlis moqcevidan" dRemde. Cvens Tvalwin iqneba<br />

gadaSlili literaturuli procesi Tavisi wyvetilebiT, degradaciebiT,<br />

gardaqmnebiT, aRorZinebebiT. is erT qronologiur Zafze iqneba asxmuli.<br />

<strong>folklori</strong>s SemTxvevaSi am qronologiurad gawyobil Zafs Cven<br />

moklebuli varT. ramdenadac <strong>folklori</strong> _ xalxuri Semoqmedeba<br />

zepirsityvieri Semoqmedebaa, CvenTvis samudamo ucnobad rCeba is<br />

nawarmoebi, leqsi Tu prozauli igavi, saidanac misi istoriis dawyeba<br />

SegveZleboda. Cven vambobT: aTasxuTaswlovani <strong>qarTuli</strong> literatura,<br />

magram Cven ar SegviZlia analogiurad vilaparakoT aTasxuTaswlovan<br />

qarTul zepirsityvierebaze im ubralo mizezis gamo, rom Cven ar viciT<br />

da arasodes gvecodineba, ra saxe hqonda qarTul folklors aTas<br />

xuTasi wlis winaT. <strong>qarTuli</strong> damwerlobis istoriis mTels manZilze,<br />

XIX saukunemde <strong>qarTuli</strong> zepirsityvierebis mcireodeni fragmentebis<br />

garda, arasodes dafiqsirebula. Cven SegviZlia mxolod calkeul<br />

motivTa an xalxuri Txrobis stilisa Tu kompoziciuri struqturis<br />

dadastureba literaturul nawarmoebebSi. mTeli Cveni zepirsityvieri<br />

fondi XIX saukunis im viTarebas asaxavs, romelic am droisTvis<br />

arsebobda. magaliTisTvis, ar viciT, ra saxe hqonda `amiranianis“ eposs<br />

XVIII, XVII, XVI da a.S. saukuneebSi _ iseTive fragmentuli iyo igi,<br />

rogorc XIX saukunis CanawerebSi vxedavT, Tu mTliani?<br />

marTalia, Cven ar SegviZlia ganvsazRvroT ama Tu im xalxuri<br />

teqstis asaki, Cven ar SegviZlia teqstebis safuZvelze vilaparakoT<br />

mravalsaukunovan qarTul xalxur Semoqmedebaze, magram Cven SegviZlia<br />

vilaparakoT mis xangrZliv tradiciaze. rogorc mdinaris kalapotia<br />

Zveli, uxsovari, magram masSi mudmivaxali, ganaxlebuli wylis nakadi<br />

miedineba, asea <strong>folklori</strong>c: uxsovari droidan modenil tradiciaSi<br />

Tavsdeba zepirsityvierebis maradganaxlebuli fondi, sadac erTmaneTis<br />

gverdiT myofobs Zveli da axali. amasTanave, SeiZleba paradoqsi iyos,<br />

magram xdeba, rom axladSeqmnili ufro Zlieri tradiciulobiT iyos<br />

aRbeWdili, vidre qronologiurad masze adre Seqmnili. am azriT,<br />

SesaZloa, `vefxi da moyme“ ufro meti siZveliT xasiaTdebodes, vidre<br />

`amiranianis“ zogierTi Canaweri.<br />

aseT viTarebaSi, roca Tavad masalis aqronuloba (udrooba) ar<br />

iZleva imis saSualebas, rom masSi uZvelesi gamovarCioT da,<br />

literaturis istoriis analogiiT, is davayenoT zepirsityvieri<br />

SemoqmedebiTi procesis saTaveSi, dawyebisTvis nebismieri arCevani<br />

gamarTlebuli unda iyos. raki dawyeba aucilebelia, Cven daviwyebT Cveni<br />

arCevaniT da im imediT, rom es Janri an nawarmoebi uZvelesad ar iqneba<br />

miCneuli. mkiTxvels SeuZlia Tavisi arCevani gaakeTos. Cven ki vecdebiT,<br />

rom Cvenma `TviTneburma“ arCevanma logikuri gagrZeleba hpovos. Cven<br />

viwyebT miTosiT, romelic qarTul folklorSi sakmao<br />

mravalferovnebiT aris warmodgenili.<br />

29


literatura<br />

gvaxaria: gvaxaria a. sparsuli xalxuri prozis istoriidan (dasTanebi),<br />

`mecniereba~, 1973.<br />

Ciqovani 1956: Ciqovani m. <strong>qarTuli</strong> xalxuri sityvierebis istoria,<br />

samecniero-meToduri kabinetis gamocema, Tb., 1956.<br />

miTosi<br />

sami berZnuli sityva: miTosi (muthos), eposi (epos), logosi (logos)<br />

TiTqmis sinonimebia. homerosis enaSi isini aRniSnaven `naTqvam sityvas~,<br />

`ambavs~, `monaTxrobs~ da a.S. , yvelafers, rac moicavs da atarebs raime<br />

informacias, Setyobinebas, codnas raimes Sesaxeb da a.S. maT Soris<br />

diferenciacia mogvianebiT xdeba. mogvianebiT am samma sityvam gamoxata<br />

adamianis sityvieri Semoqmedebis sami saxeoba: miTologiuri, epiuri,<br />

logikuri.<br />

epiuri anu mxatvruli Semoqmedebis ena, ZiriTadad, tropis<br />

umartives saxeze _ Sedarebazea damyarebuli. Sedareba xorcieldeba<br />

kavSirebiT: `rogorc”, `TiTqos”, `iseve, rogorc” da sxva. erTi movlena<br />

meoresTan raRac saerTo niSniT aris dakavSirebuli. poeti mTvareSi<br />

xedavs namgals, an rqas, da ambobs: `mTvare, rogorc namgali”, `mTvare<br />

xaris rqasaviT” da a. S. an mas SeuZlia Tqvas: `mze, rogorc rqebaweuli<br />

iremi garbis caze..”<br />

logikuri azrovnebisTvis, romelic mieltvis zust codnas da<br />

definiciebs, gamousadegaria amgvari Sedarebebi. pirvel wanamZRvars<br />

`yoveli adamiani mokvdavia” unda mosdevdes `sokrate adamiania”, da ara<br />

`sokrate adamians hgavs”, winaaRmdeg SemTxvevaSi ver miviRebT daskvnas:<br />

`sokrate mokvdavia”. logikuri azrovneba saganTa da movlenaTa<br />

igiveobazea dafuZnebuli da ara msgavsebaze (`viT”, `rogorc” da sxva).<br />

miTosi gansakuTrebuli tipia azrovnebisa, romelic gansxvavdeba<br />

sinamdvilis mxatvruli asaxvisgan, ramdenadac mas surs sagnebisa da<br />

movlenebis igiveoba dainaxos da xedavs kidec. miTosisTvis mTvare ara<br />

mxolod hgavs xaris rqas an namgals, aramed Tavad aris rqac da<br />

namgalic. aseve iremi araTu hgavs raRac niSniT mzes, aramed Tavad aris<br />

mze.<br />

miTosi SeiZleba arsebobdes erTi sityvis saxiT, romelic xSirad,<br />

gansakuTrebiT Zvel enebSi, gamWvirvale semantikiT aris da dawnexilad<br />

gadmogvcems sagnis Sesaxeb ambavs an miniSnebas ambavze. unda vifiqroT,<br />

rom pirvelSerqmeuli saxeli moicavs warmodgenas da ambavs sagnis<br />

Sesaxeb. magaliTad, germanuli Regenbogen `wvimis rkali~, franguli arc en<br />

ciel `cis rkali~, qarTulad “cisartyela” _ cis sartyeli, CrdiloeTis<br />

xalxebSi “meliis Sardi”, romelic miTologiuri meliis oinbazobis<br />

ambavs inaxavs... zogierT enaSi, magaliTad, megrulSi, ZvelebraulSi “mze”<br />

da “rZe” erTi da imave sityviT gamoixateba, rac garkveul miTologiur<br />

WeSmaritebas (mzisa da rZis igiveobas) Seicavs. Tu ena, rogorc amboben,<br />

30


samyaros sityvieri suraTia, misi sityvebi miTologiur sinamdviles unda<br />

gamoxatavdes.<br />

miTosi, rogorc msoflmxedvelobiTi teqsti, Seicavs fundamentur,<br />

arsebiT warmodgenebs samyaroze, adamianze, samyaroSi arsebul sagnebze<br />

Tu movlenebze, maT pirvelwarmoSobaze an pirvelSeqmnaze da<br />

daniSnulebaze.<br />

arsebiTad, yoveli miTologiuri teqsti kosmogoniuri xasiaTisaa:<br />

igi mogviTxrobs ambavs an mTeli kosmosis an misi romelime nawilis<br />

pirvelSeqmnaze.<br />

miTologema<br />

miTologema miTologiuri teqstis “saSeni masalaa”. isini<br />

gansxvavebuli kuTxiT warmoadgenen kosmosis struqturas. TiToeuli<br />

maTganis ganSliT warmoiqmneba miTologiuri narativi. amgvarad,<br />

miTologema miTologiuri narativis embrionia.<br />

aq CamoTvlili miTologemebi kosmogoniuri miTosis sxvadasxva<br />

aspeqtebs gamoxataven.<br />

_ cisa da miwis gamijvnis miTologema. am miTologemiT<br />

gamoxatulia kosmogoniis elementaruli aqti, samyaros Seqmnis pirveli<br />

nabiji _ Tavdapirveli erTianobis ganwvaleba, iqneba es cisa da miwis Tu<br />

mlaSe da mtknari wylebis erTianoba... an kosmiuri kvercxis SigTavsis<br />

or nawilad (cilisa cad da kvercxisgulisa miwad) ganyofa...<br />

_ cisa da miwis kavSiris miTologema. cisa da miwis gaSoriSorebis<br />

Semdeg rCeba maT Soris uxilavi kavSiri, e. w. samyaros didi RerZi,<br />

romelsac msoflio miTologiaSi sxvadasxvanairi xiluli gansaxeba aqvs:<br />

mTa, xe, kverTxi, taZari, kibe, jaWvi... nebismieri vertikalurad<br />

aRmarTuli sagani. <strong>qarTuli</strong> miTologia icnobs am miTologemas, romelic<br />

uxvad aris warmodgenli erT fSaur saweso leqsSi:<br />

wmida giorgi mec viyav,<br />

cas vebi oqros SibiTa (jaWviTa),<br />

xmelgorze (mTaze) medga bermuxa (beberi muxa),<br />

zed avdiodi kibiTa,<br />

Cems saymoT SemonaZRveni<br />

RmerTTan amqonda iqiTa.<br />

SeniSvna. laSaris muxa (bermuxa _ Zveli muxa) dResac dgas fSavSi<br />

xmelgorze, sadac daarsebulia laSaris salocavi, laSaris xati wmida giorgis<br />

saxelze, romelsac Tqven icnobT vaJa-fSavelas leqsebidan da poemebidan.<br />

gavixsenoT `baxtrioni”, gansakuTrebiT misi bolo striqonebi: `eRirsebao<br />

luxumsa laSaris jvarze Sadgoma”.<br />

Sibi _ jaWvi.<br />

es leqsi imiT aris SesaniSnavi, rom misi yovel striqonSi cisa da<br />

miwis kavSiris miTologemis romelime xilul niSans vpoulobT. es xe,<br />

SeiZleba iqvas, isea daxunZluli am niSan-simboloebiT, rogorc<br />

saaxalwlo naZvisxe samkaulebiT da saCuqrebiT.<br />

31


I. pirveli, es aris mTa, romelic rogorc cisa da miwis kavSiris<br />

erT-erTi universalia, yvela miTologiaSia aris warmodgenili. yvelgan<br />

igi, imavdroulad, Suagulis miTologemis Sinaarssac iTavsebs: cisa da<br />

miwis SemaerTebeli RerZi samyaros SuagulSi gadis. Tumca igi fSavis<br />

miyruebul kuTxeSia aRmarTuli, magram miTologiurad igi kosmiur Tas<br />

ganasaxierebs.<br />

II. meore, es aris jaWvi (Sibi), rogorc cisa da miwis<br />

damakavSirebeli saSualeba. ramdenadac sakraluria, maszea mibmuli wmida<br />

giorgi, amdenad oqrosia. amgvari oqros uxilavi Sibebi akavSirebs<br />

erTmaneTTan fSav-xevsureTis RvTisSvilebs, maTi saSualebiT isini<br />

stumroben erTmaneTs. Semonaxulia vaJa-fSavelas dedis xilva, romelic<br />

mas uxilavs axlgazrdobaSi:<br />

`me da Cem biZaSvils qals sxlovans (sofelia TianeTSi, z. k.) derefanSi<br />

gveZina. SuaRame iqneboda, dgandgari, brdgniali dadga iseTi, megona mTabari<br />

Tu iqcevao. SeSinebuli wamovje loginSi, gavixede da mTeli ca<br />

ganaTebuli iyo. ori oqrosferi jaWvi iyo wamosuli, erTi Wiauris<br />

goridan, meore sxlovanis goriTa, gadabmulebi, zed cecxlis balRebi<br />

adiodnen da Camodiodnen da iseT wminda xmaze galobdnen, ise tkbilad,<br />

RmerTo, imaze kargs ras gaigonebs kacis yurio” [yubaneiSvili: 55).<br />

III. mesame, es aris xe, fSaur leqsSi bermuxis saxiT warmodgenili.<br />

laSaris bermuxa tipiuri kosmiuri xea, romlis tipologiuri analogebi<br />

yvela miTologiur tradiciaSi gvxvdeba. yvelagan amgvar xes sxvafasxva<br />

ganzomilebebi aqvs: igi aris samyaros centri, cisa da miwis<br />

makavSirebeli, zeaRsavleli, rogorc gza qvemo sferodan zemo<br />

sferoebisken. swored aseTi gamoyeneba aqvs wmida girogis xes<br />

(`xmelgorze medga bermuxa, zed avdiodi...”).<br />

IV. meoTxe, es aris kibe, adamianis xeliT Seqmnili, ara bunebrivi<br />

sagani, romlis pirdapiri daniSnuleba erTi sibrtyidan sxva sibrtyeSi<br />

gadayvanaa. Suamdinaruli safexurebiani taZari ziquraTi kibis<br />

gansaxierebaa, romlis Svidi safexuri yofierebis gansxvavebul doneebs<br />

Seesatyviseba. vertikalurad aRmarTuli kibe da misi safexurebi<br />

TandaTanobiT, ara naxtomisebur, zeaRsvlas gamoxatavs miwieri sferodan<br />

zemo sferoebamde, transcendenturi realobisken _ kibis Ziri miwaze<br />

dgas, misi Tavi RvTis karzea mibjenili.<br />

V. Tumca msxverpli (`SemonaZRveni”), romelic am leqsSi yvelaze<br />

bolos aris moxseniebuli, miTologemebs ar ekuTvnis, magram, Tu<br />

religiis kuTxiT ganvixilavT teqsts, igi miwisa da cis komunikaciis ara<br />

mxolod saSualeba, aramed mizani aRmoCndeba. xiluli msxverpli<br />

(saklavi, qadebi, sakulto namcxvrebi da sxva), romelic mlocvelis mier<br />

aris mitanili salocavSi, uxilavad adis RmerTamde, amyarebs ra kavSirs<br />

32


adamiansa da RmerTs Soris. msxverplTan erTad maRla adis locvavedreba<br />

da qeba-dideba, romelTac muxis ZirSi myofni aRavlenen.<br />

magram msxverpli (saklavi), rogorc nivTieri, ise sityvier-sulieri<br />

(locva) gulisxmobs pasuxs, romelsac mlocvelni wyalobis saxiT<br />

gamoelian RvTisgan.<br />

VI. da, bolos, yvela CamoTvlili miTologemis Semkrebi da<br />

Semajamebeli da Tavis TavSi momcveli, sxvagvarad rom vTqvaT, maTi<br />

amamoZravebeli figura wmida giorgia, romelic TiToeul maTgan iyenebs<br />

instrumentad RvTis karamde asasvlelad. magram Tavadac igi duranqis<br />

dinamiuri gamomxatveli, rogorc agenti, romelic Tavisi asvliT<br />

aRavlens adamianTagan Sewirul msxverpls da sityva locva-vedrebis<br />

saxiT, raTa gamosTxovos SemwirvelTaTvis madli uzenaess.<br />

_ samyaros Suagulis miTologema. cisa da miwis kavSiris<br />

simboloebi, ZiriTadad, samyaros Suagulis gamomxatvelia. damatebiT,<br />

berZnebTan delfos taZris TeTri qva _ omfalos, samyaros Wipi; aseve<br />

agnis cecxli anu samsxverplo cecxli, rogorc indur warmodgenebSi;<br />

da, sazogadod, yoveli kera, sadac cecxli anTia; berZnuli hestia. kera<br />

samyaros centric aris da saxlisac. Suaguli SeiZleba warmovidginoT<br />

koncentriuli wreebis saxiT: samyaro_qveyana_qalaqi_saxli_kera. yvela<br />

amaT msWvalavs erTi RerZi, romelic TiToeuli maTganis centrSi gadis.<br />

imdenad Zlieria adamianTa sacxovrebeli adgilis Tu qveynis warmodgena<br />

samyaros Suagulad, rom amgvari warmodgena bevri qveynis ideologias<br />

daedo safuZvlad. Cinelebis warmodgeniT, maTi qveyana samyaros<br />

SuagulSi mdebareobda. amitomac ewodeboda (da dResac ewodeba) CineTs<br />

jun-go (“Suaguli samefo”), romlis garSemo Semovlebulma kedelma<br />

TvalsaCino gaxada es miTologema. aseTi warmodgena hqondaT<br />

Sumerlebsac TavianT qveyanaze (“Sumeri _ didi mTa, cisa da miwis<br />

qveyana”).<br />

_ maradi gazafxulis (Tu zafxulis), sxvagvarad, samoTxis<br />

miTologema (ix. vrclad qvemoT).<br />

_ dabrunebis miTologema. yovelTvis gulisxmobs amosaval<br />

wertilSi anu centrSi dabrunebas. am miTologemazea agebuli Zveli<br />

eposebi, jadosnuri zRapari... gmiri usaTuod brundeba iq, saidanac<br />

gamovida. dabrunebis adgili misi saxlia, misi dabadebis adgili. yvela<br />

gmiri Tavis qveyanas, Tavis qalaqs, Tavis kerias, rogorc odisevsi _<br />

iTakas ubrundeba. Sumeruli andaza: “dae, Citi Tavis budes daubrundes,<br />

tyve Tavis qalaqs (dedas) daubrundes” _ am miTologemis gamomxatvelia,<br />

rogorc Camavali mzis miTologemuri saxelwodeba: `mze, dedasTan<br />

dabrunebuli~ (uTu-ama-ar-gi).<br />

_ xelaxla Sobis miTologema. es miTologema dabrunebis<br />

miTologemis saxecvlilebaa. Tavisi arsiT isic kosmogoniuria. gmiri<br />

ubrundeba dedis saSos, raTa meored daibados.<br />

_ gveleSapis miTologema, romelic am mniSvnelobiT msoflio<br />

miTologiebSi yvelaze metad aris gavrcelebuli. gveleSapi ylapavs<br />

gmirs da isev ukan amoanTxevs. mis mucelSi moxvedrili gmiri kvdeba,<br />

33


aTa, rogorc dedis saSodan, kvlav iSvas. gveleSapis mier STanTqma<br />

miTologiuri gmiris aucilebeli gamocdilebaa: marduqi, Suamdinaruli<br />

miTologiis demiurgi, kosmosis Semqmneli, sanam kosmoss Seqmnides,<br />

TiamaTis _ pirvel arsebuli zRvis mucelSi imyofeba; aseve indoelTa<br />

indra _ gveleSap vritras mucelSi; amirani, herakle, iasoni da sxvani<br />

namyofi arian gveleSapis mucelSi, saidanac isini ganaxlebuli ZaliT<br />

ibadebian.<br />

axla ganvixiloT <strong>qarTuli</strong> miTologiuri teqstebi da vnaxoT, ra da<br />

ra miTologemebis ganSlis Sedegad arian isini warmoSobili.<br />

kosmogoniuri miTosi<br />

qarTul miTologiaSi ver vadasturebT kosmogoniur miToss Tavisi<br />

pirvandeli saxiT. magram SegviZlia moviyvanoT misi variacia, romelsac<br />

sofelsa da mis mtrul Zalas Soris brZolis saxe aqvs micemuli.<br />

erTmaneTs upirispirdeba wyali da xmeleTi, romelTagan pirveli qaoss<br />

ganasaxierebs, meore _ kosmoss. misi klasikuri nimuSia ugarituli eposi<br />

baalis (xmeleTis uflis) da misi antagonistis iamis (zRvis urCxulis)<br />

Sesaxeb. maT Soris brZola gardamavali upiratesobiT mimdinareobs da<br />

mas dasasruli ara aqvs. xan baali imarjvebs, xan – iami. am brZolis<br />

analogi SeiZleba xmeleTze zRvis periodul da dausrulebel moqcevamiqcevaSi<br />

davinaxoT.<br />

qarTul miTosSi gveleSapisa da xaris brZola ganasaxierebs<br />

zRvis stiqiisa (qaosis) da xmeleTis (kosmosis) dasabamier brZolas.<br />

am tipis miTosi saqarTvelos bevr kuTxeSia gavrcelebuli. misi<br />

fabula amgvaria:<br />

soflis maxlobel tbaSi gveleSapi budobs. periodulad igi<br />

amodis tbidan, Tavs esxmis sofels, stacebs saqonels, anadgurebs<br />

naTesebs, awiokebs mosaxleobas... Ram-RamobiT soflis uCinrad gveleSaps<br />

kurati (mozveri) ebrZvis, magram amaod: sofelSi igi dasisxlianebuli da<br />

daqanculi brundeba. sofeli daudarajdeba xars da, roca mixvdeba, Tu<br />

risgan emarTeba mas es ambavi, rqebs almasiT mouWedavs da ase gauSvebs<br />

gveleSapTan sabrZolvelad. xari eZgereba zRvis urCxuls da mucels<br />

gaufatravs. cocxal-mkvdari gveleSapi ukuiqceva, gaqceuls wyali ukan<br />

gayveba da tbac daicleba. natbevar adgilze ki xalxi dasaxldeba.<br />

gveleSapi sxva kvalsac stovebs landSaftze: igi Tavisi sxeuliT<br />

mdinaris kalapots gaiyvans.<br />

gveleSapisa da misi antagonistis brZolis miTosi yvelgan<br />

inarCunebs Tavis Tavdapirvel kosmogoniur xasiaTs, Tundac masSi<br />

gadmocemuli konkretuli ambavi erT romelime sofels exebodes. am<br />

SemTxvevaSi miTologiuri warmodgenis ZaliT, sofeli mTeli samyaros<br />

saxeliT figurirebs. "sofel" sityvac xom am ormag, erTmaneTSi<br />

gardamaval mniSvnelobas Seicavs. ugaritul miTosTan Cveni teqstis<br />

tipologiuri msgavseba detalebSic iCens Tavs. saxeldobr, xmeleTis<br />

patronis, baalis, simboluri gamoxatuleba xaria.<br />

maradiuli gazafxulis miTosi<br />

34


miTosi miwier samoTxeze farTod aris gavrcelebuli Zveli<br />

xalxebis miTologiaSi, Sumeridan dawyebuli indoiranuli samyaroTi<br />

damTavrebuli. yvelgan mas Taviseburi saxe aqvs da dakavSirebulia im<br />

qveynis realiebTan (landSafti, istoriuli warsuli, toponimia, flora,<br />

fauna...), sadac is Seiqmna. qarTul folklorSi samoTxe ukavSirdeba<br />

Tamaris pirovnebas. im sazogadoebis cnobierebaSi, sadac Caisaxa es<br />

miTosi, Tamaris samefo warmodgenili iyo `oqros xanad~, Tamari _ mis<br />

erTpirovnul Semoqmedad da mzrunvel patronad. Tu istoriulad<br />

Tamaris `oqros xana~ istoriuli procesis kulminaciaa, miTologiurad<br />

misi dasasruli istoriuli droJamis dasawyisia.<br />

miTosi, romelic mravali variantiT aris cnobili [sixaruliZe<br />

1961:44, 44-b-T], mogviTxrobs: erT dros Tamar dedofals taxti ialbuzis<br />

mTaze edga. mis samefo-samflobeloSi maradiuli zafxuli iyo, zamTari<br />

ar icoda. aqedan mTeli qveyniereba xelisguliviT Canda. Tamaris<br />

maradiul samefoSi arc sneuleba iyo, arc sibere, arc sikvdili, radgan<br />

droJamis mdinareba SeCerebuli iyo. ra mizeziT? _ Tamars droJamis<br />

momyvani frinveli hyavda sasaxlis erT oTaxSi datyvevebuli. erTxel,<br />

roca Tamarma barad Casvla moisurva, sasaxlis mcvelad Tavis erTguli<br />

msaxuri datova da im Tormeti oTaxis gasaRebic Caabara: yvela oTaxis<br />

gaReba SegiZlia, garda meTormetesio. msaxurma pirvelad swored im<br />

oTaxis kari gaaRo, romlis gaRebac akrZaluli hqonda. gaiRo Tu ara<br />

kari, gamofrinda iqidan frinveli da caSi gauCinarda. ca ki moiRrubla,<br />

qariSxali atyda, movida Tovli da mTeli mTa sasaxliTurT dafara.<br />

amrigad, Tamarma veRar SeZlo mTaze asvla da darCa barad. amieridan<br />

daiwyo dineba droJamma, weliwadis droebi erTmaneTs Seenacvla da ase<br />

daikarga maradiuli gazafxulis samefo.<br />

dadga axali xana _ akrZalvis darRvevis xana, romelic droJamis<br />

anu movlenaTa Tanamimdevrobis niSniT aris aRbeWdili. erTdrouloba<br />

sivrceSi, rasac Tamaris sameufo warmoadgenda, Secvala Tanamimdevrobam<br />

_ drom daipyro sivrce, gabatonda masze. `maradiuli gazafxuli~,<br />

akrZalvis ZaliT rom arsebobda, warmavalma wuTisofelma Secvala;<br />

erTJamoba, romelic sivrceSi iyo ganfenili, droSi monacvle<br />

monakveTebad danawevrda, rac niSnavs imas, rom dro sivrceze gabatonda.<br />

Tamari, rogorc dakarguli samoTxis dedofali, esqatologiurmesianisturi<br />

figura xdeba: xalxis warmodgeniT, Tamars oqros kuboakvanSi<br />

Zinavs da, dadgeba Jami, roca gaiRviZebs da kvlav maradiul<br />

zafxuls daamkvidrebs Tavis samefoSi, romelis amave dros<br />

universaluri samefoa..<br />

Tamaris samoTxis miToss aqvs Tavisi semantikuri oreuli, romelic<br />

sxva siuJetis meSveobiT imave miTologiur ambavs mogviTxrobs.<br />

qalwulobaSi Tamar dedofali iseTi wmida yofila, rom mis<br />

samosels sxivi ikavebda, locvis dros maRla aiweoda da, sanam<br />

loculobda, haerSi idga. mas surda samudamod qalwulad darCeniliyo,<br />

rom mudam gagrZelebuliyo samoTxiseburi mdgomareoba, romelSic is<br />

imyofeboda. magram raki memkvidre aucilebeli iyo samefosTvis, Tamari<br />

mzisgan dafexmZimda da misi samoTxiseburi yofac dasrulda: samosels<br />

35


mzis sxivi aRar iWerda, locvisas haerSi veRar Cerdeboda. bavSvi rom<br />

daibada, Tamarma msaxurs ubrZana, igi usier tyeSi waeyvana da iq<br />

daetovebina. magram gangebam bavSvs iremi mouvlina, romelmac mas ZuZu<br />

awova. erT dRes Tamari Tavisi amaliT sanadirod wavida monadireebma<br />

iremi dainaxes da, is iyo unda esrolaT, rom mucelze amokruli bavSvi<br />

SeniSnes. Seatyobines es ambavi Tamars, Tamari mixvda, vin unda yofiliyo<br />

bavSvi da sasaxleSi waiyvana. ase ipoves gadagdebuli memkvidre, daarqves<br />

laSa (mzis naTeli), gazardes da, roca srulwlovani gaxda, gaamefes<br />

[sixaruliZe:43,43-b-m]. sxva tradiciiT, romelic erT fragmentul leqsad<br />

aris Semonaxuli laSa-giorgis erekle mefe cvlis:<br />

batoniSvil ereklesa, irmis ZuZu uwovnia,<br />

wyali usvams algeTisa, TrialeTze uZovnia,<br />

gadugdiaT saCaleSi, monadires upovnia<br />

[kotetiSvili 1961:107].<br />

pirvel teqstSi Tu akrZalva totalurad cvlis qveynierebis<br />

mdgomareobas, meore teqstSi akrZalvis Sedegi erTi pirovnebis bedze<br />

gadatydeba, es pirovneba ki, rogorc mefe, qveynis bedzea pasuxismgebeli.<br />

ramdenadac Tamari samoTxiseuli yofis niSnebs atarebs, misi<br />

mdgomareoba mTels mis qveyanaze vrceldeba. cnobili saistorio teqsti<br />

(`istoriani da azmani SaravandedTani~) araorazrovnad axasiaTebs mas da<br />

mis samefos srulyofilebis niSnebiT. mis qveyanaSi realoba erTi<br />

safexuriT amaRldeba, ierarqiul kibeze. movusminoT teqsts:<br />

`gaaznaurdes queyanisa moqmedni (anu miwismuSakni, z.k.), da gadidebuldes<br />

aznaurni, da gaxelmwifdes didebulni mefobasa Sina amissa...~ [qarTlis<br />

cxovreba I:34].<br />

magram xelmwife? romeli safexuria xelmwifobis Semdeg?<br />

didebulTa gaxelmwifebaze ar mTavrdeba es procesi: Tavad xelmwifemac<br />

unda gadainacvlos erTi safexuriT zemoT anu RvTiur rangSi amaRldes.<br />

da marTlac `samebasa Tana ixilvebis oTxebad Tamar, misworebuli da<br />

aRmatebuli~ (sxvagan: `samebisagan oTxad TanaaRzevebulisa...~), ambobs<br />

teqsti. anu Tamaris pirovneba RvTiur samebaSi meoTxe wevrad aris<br />

miRebuli. cxadia, am gamoTqmas dogmatis Rirebuleba ocnebaSic ver<br />

mieniWeba, magram Tamaris pirovnebis daxasiaTebisTvis samebis oTxebad<br />

gardaqmna, Tundac metaforulad, bevrismTqmelia. es ar aris erTaderTi<br />

SemTxveva. am saistorio teqsts sistemurad gasdevs mefis (mefeTa)<br />

gaRmerTeba: `RmrTisagan RmerTqmnilni daviT da Tamar~. Tavad fexmZimoba<br />

Tamarisa da mis mier Zis Soba miTologiuri eniT aris aRwerili:<br />

`miudga Tamar ganwmediliTa gonebiTa da taZrisa RmrTisa aRmsWvalulisa<br />

sanTliTa sxeulisaTa, mxurvaliTa guliTa da ganaTlebuliTa suliTa<br />

tabaxmelisa beTlemmyofelman mun Sva Ze, swori Zisa RmrTisa...~ [qarTlis<br />

cxovreba I56:].<br />

xolo am Zeze, rogorc miTologiur gmirze, naTqvamia, rom `ixiles<br />

yrma axali, pirvel saukuneTa ganwesebuli Ze mefisa, mefed, Svilad<br />

cxebulad daviTianad...~ anu: Tamaris Zis Soba qveynis gaCenamde iyo<br />

Cafiqrebuli.<br />

eWvs ar unda iwvevdes, rom xalxuri Tqmuleba-miTosi Tamaris<br />

Sesaxeb im samefo ideologiis gamoZaxilia, romelic msWvalavs<br />

36


saistorio Txzulebas `istoriani da azmani SaravandedTani~. `CaZiruli<br />

kulturuli dovlaTis~ Teoria aq ganxiluli <strong>qarTuli</strong> Tqmulebis<br />

saxiT saukeTeso sailustracio masalas hpovebda. suli samefo<br />

ideologiisa gardaqmnilia xalxis cnobierebaSi da miTosis saxes iRebs.<br />

ZiriTadi motivi samoTxis miTosisa _ qalwulad darCenis survili,<br />

romelsac xalxi Tamars miawers, `istoriasa da azmanSi~ Tavad Tamaris<br />

piriT aris gacxadebuli: `mowame ars Cvenda RmerTi, arodes yofila<br />

guli Cemi mowadine qmrosnobisa~. mxolod vali saxelmwifos winaSe<br />

aiZulebda mas moqceuliyo Tavisi nebis winaaRmdeg, rogorc vkiTxulobT:<br />

`yovlad uwadinelman qorwinebisaman iaja xsna qmrosnobisagan. xolo ...<br />

spaTa aiZules qmnad da, viTar iyo xvedri da rigi ulumpianobisa da<br />

Saravandedobisa maTisa, egreT iqmna qorwili saxedaudebeli da<br />

igavmiuwdomeli...~. xalxuri Tqmulebis variantebSi Cans es iZulebac.<br />

Tumca xalxis cnobierebas maragad aqvs da iyenebs kidec ubiwod Casaxvis<br />

universaluri motivis kerZo gamoxatulebas _ mzis sxivisgan<br />

mucladRebas (berZnuli miTosi danaes Sesaxeb, Tqmuleba Cingisxanze,<br />

romelic mzis Svilad acxadebda Tavs da sxva).<br />

aseve araorazrovnad Tamaris, RvTisdari xelmwifisa da TiTqmis<br />

RmerTis, sabrZanebeli samefo samoTxes aris Sedarebuli xsenebul<br />

matianeSi. giorgi rusis gandevnas qveynidan (eqsoria) avtors samoTxidan<br />

adamis gandevnas axsenebs. roca qveynis vazirebma da didebulebma mas am<br />

samoTxisdari qveynisTvis Seuferebeli zneoba Seatyves, `erTxma yves<br />

mcnobelTa amisTa, viTarmed ese misve Zvelisa mterisa ars, romelman<br />

moakvlevina Zmasa Zma da mamasa Svili da eqsoria-iqmna pirveli igi kaci<br />

samoTxiT, viTar ese aw xilulisa amis samoTxisa da ubrwyinvalesisa<br />

edemisa Seumzadebia eqsoria-qmna...~; `vinaTgan odesme igive rusi, amis<br />

samoTxisagan eqsoriaqmnili...~. xolo Tavad Tamari, damoukideblad<br />

mefur-RvTaebrivi Rirsebisa, edemis baRSi myof, gvelisgan jer kidev<br />

Seucdenel (`uzakvel~) evas aris araTu Sedarebuli, aramed<br />

miTologiuri wesisamebr, masTan gaigivebuli.<br />

istoriulad Tamaris mbrZaneblobas monRolTa batonoba mohyva,<br />

rasac, cxadia, `azmaTa~ avtori yvelaze koSmarul sizmradac ver<br />

ixilavda. yovel SemTxvevaSi, samefo ideologia, romelic Tamaris<br />

qveyanaSi miwier samoTxes Tu ara, mis niSnebs mainc xedavda, momdevno<br />

ramdenime aTwleulis Semdeg gacamtverda. amis mowme da maRiarebeli<br />

`aswlovani matianis~ JamTaaRmwerelia, romelmac piruTvneli ganaCeni<br />

gamoutana didebuli samefos naSierT _ `samebisgan oTxad aRzevebulis~<br />

memkvidreebs.<br />

rogor gardaiqmna xalxis cnobierebaSi anu rogori saxe miiRo<br />

katastrofam `CaZiruli kulturis dovlaTSi~? rogor uyurebs xalxi<br />

TamarisSemdgom periods? xalxuri cnobiereba miyveba universalur<br />

miTosur stereotips, romlis Tanaxmad yvela miTologiur tradiciaSi<br />

samoTxe warsulis faqtia, xolo misi momdevno periodi _ samoTxis<br />

antipodi, warmavalobiT da droJamis uxanobiT aRbeWdili. rusTvelis<br />

sityvebiT rom vTqvaT, es warmavali wuTisofeli, sawuTro, romelic<br />

samoTxis gareT arsebobs, `moklea, miT oxeria~. magram es realuri<br />

istoriaa, romelic am miTosis Semoqmedis xanamde grZeldeba da kidev<br />

37


gagrZeldeba. am xanis saTaveSi ki dgas ara Tamari, samoTxis meufe,<br />

aramed misi naSieri, akrZalvis darRvevis Sedegi, romliTac iwyeba<br />

istoriuli periodi Tavisi bedukuRmarTobebiTa da katastrofebiT.<br />

Tamari istoriis gareSe dgas, is araistoriuli, miTologiuri, ufro<br />

metic kosmogoniuri figuraa, droisa da sivrcis miRma myofi, saidanac<br />

dasabams iRebs pirveli variantis Tanaxmad mTeli yofiereba, xolo<br />

meore variantiT _ kerZo qveyana saqarTvelo, romlis pirveli mefe mzis<br />

sxivisgan aris Casaxuli da irmis rZiT aris gamokvebili. es miTologema<br />

ki Zalze Zvelia da, SesaZloa, universaluric iyos. misi pirveli<br />

werilobiTi dadastureba Sumerul eposSia, sadac uruqis mefe enmerqari<br />

moxseniebulia rogorc mzis Svili da mTianeTSi furiremis ZuZunawovi.<br />

<strong>qarTuli</strong> Tqmuleba laSas dabadebisa da aRzrdis Sesaxeb savsebiT<br />

asaxavs am universalias, rasac nawilobriv `istoriaTa da azmaTa~<br />

teqstic amowmebs, roca laSas saxels `naTels~ ukavSirebs. am motivs<br />

transformirebuli saxiT kidev SevxvdebiT.<br />

farnavazis sizmari<br />

meore mefe, romelic CarTulia miTologiur rkalSi, farnavazia,<br />

istoriulad saqarTvelos (qarTlis) pirveli mefe. Tumca is<br />

qronologiurad pirvelia, magram masze saubari Tamaris Semdeg gvixdeba.<br />

misi miTosic kosmogoniuria, magram viwro gagebiT: miTosi exeba<br />

realobis (sinamdvilis) erT-erTi realiis _ mefobis warmoSobas.<br />

leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~ Semonaxulia unikaluri<br />

teqsti, romelic ori nawilisgan Sedgeba: sizmrisgan da cxadisgan.<br />

laparakia farnavazis sizmarze, romelsac aSkara miTologiuri<br />

datvirTva aqvs.<br />

es teqsti SemTxveviT ar uZRvis win farnavazis cxovrebas. igi<br />

fuZemdebluria, rogorc yoveli miTologiuri teqsti. TiToeuli realia<br />

da qmedeba, romelTac masSi vxvdebiT, erT mizans emsaxureba _ imis<br />

Cvenebas, Tu rogor gaxda farnavazi, mcxeTeli mamasaxlisis Zmiswuli,<br />

mefed. mefoba, mamasaxlisobisgan gansxvavebiT, sakraluria anu misi<br />

daweseba adamianis nebaze ar aris damokidebuli. ra aris es realiebi,<br />

romelTa erToblioba mefobis institutis sakralur warmoSobaze<br />

migvaniSnebs?<br />

pirvel rigSi, mze, romlis cvari qvesknelidan mzis mierve<br />

gamoxsnilma farnavazma icxo saxeze. es iyo misi mefed cxebis ritualis<br />

sizmriseuli xati: farnavazma Tavisi mefed cxebis scena ixila sizmrad.<br />

aq isic aRsaniSnavia, rom mamasaxlisis naTesavi, romelic Tavad ar iyo<br />

mamasaxlisi, axal statusSi ibadeba, risTvisac igi jer unda mokvdes.<br />

kvdeba Cveulebrivi adamiani da ibadeba mefe. mzis cvari erTsa da imave<br />

dros misi ganmacocxlebelic (ix. jadosnuri zRapris `mzis piris<br />

nabani~, romelic dRisiT mkvdar ufliswuls acocxlebs) aris da mefed<br />

mqcevelic (miTosuri warmodgeniT, ramac `vefxistyaosanSi~ aisaxa: mefe<br />

mzis wilia).<br />

iremi, romelic ciuri mzis monacvlea miwaze. miTosurad isini<br />

gaigivebulni arian erTmaneTTan. ara metaforulad, aramed srulad: iremi<br />

aris mze. rogorc mziuri cxoveli, igi ufliswulTa mkvebavi unda iyos.<br />

38


igiveobrivni arian ara mxolod iremi da mze, aramed mze da rZec,<br />

romlis miTosuri xati cvariT aris warmodgenili. am igiveobas<br />

mivyavarT megrul Tqmulebamde, romelic gvixsnis, Tu ratom iwodeba<br />

megrulad mze da rZe erTi da imave sityviT (`bJa~) da rig-vedas himnamde,<br />

sadac cis mxurvale mnaTobi da furis jiqanSi Cayenebuli siTxe erTi da<br />

imave metafizikuri raobis ori gamovlenaa (“Sen Caayene Tbili notioSi,<br />

Sen aiyvane mze caSi”).<br />

oqro aseve miTosuri metafizikiT ukavSirdeba mzes, irems, rZes da,<br />

sabolood, mefes, rogorc samefo Rirsebis gamomxatveli liTonia.<br />

da, bolos, monadireoba, rogorc samefo sporti, yuradRebas<br />

imsaxurebs miTosuri aspeqtiT da gvagzavnis zRaprebis monadiris obol<br />

SvilTan, romelic monadireobis wyalobiT eweva beds, da im mefesTan,<br />

romlis samonadireo gamocdilebam qveyana axal religias aziara (mefe<br />

mirianis gansacdeli TxoTis mTaze nadirobisas).<br />

yvela es realia ganfenilia mTel qarTul folklorSi _ poeturSi<br />

Tu prozaulSi. maTi mikvleva yovel konkretul SemTxvevaSi<br />

SesaZlebelia.<br />

nadiri, zogadad, da iremi, kerZod, bevri miTosuri gadmocemis<br />

personaJia. nadiris kvals midevnebuli monadireebi ucxo sinamdvilis<br />

mxilveli xdebian. asea `amirandarejanianSi~, asea `vefxistyaosanSi~,<br />

sadac `ucxo moymes~ swored nadirobisas waawydebian (niSandoblivia,<br />

rom `ucxo moyme~ mSobiluri da ucxo teritoriebis gamyof wylis piras<br />

zis). amiranis eposSi miTologiur pasaJad unda CavTvaloT leqsi,<br />

romelic baladis saxes atarebs. mas SeiZleba miTologiuri balada<br />

vuwodoT. aq iremia gmirebis gzamkvlevi:<br />

sanadirod wamovidnen amiran da Zmani misni,<br />

aTi mTa gadmoiares, meTerTmete algeTisni.<br />

mTas iremi wamouxtaT, oqro iyo rqani misni.<br />

ucxo mTazed koSki naxes, anagebni brolis qvisni.<br />

gargnulad gauares, vera hpoves karni misni.<br />

sadac rom mzem sxivi styorcna, amiranma _ muxli misni,<br />

koSkma piri iq gaaRo, iq Seiba kari misni...<br />

[Ciqovani 1947:302].<br />

adamians, rogorc Cans, surda iremi, cxovelTa samyaros mSveneba,<br />

moeSinaurebina da caerTo Tavis yofaSi. igi arCevanis winaSea dayenebuli:<br />

iremi Tu xari? miTosi mogviTxrobs, rom RmerTma qveynis gaCenis Semdeg<br />

iremi da xari gaajibra erTmaneTs, romeli ufro gamoadgeboda adamians.<br />

vin ufro male gadairbenda cas, adamianic imas airCevda. iremi<br />

TavaRebuli gaiqca, gafrinda. magram bevri sirbilisgan araqaTi<br />

gamoecala da mokvda. mxolod misi nakvaleviRa darCa caze `irmis<br />

naxtomis~ saxiT. xari ki dinjad gaemarTa TavCaRunuli, is miwisken<br />

icqireboda, riTac aCvenebda winaswar, Tu risTvis iyo ganwesebuli. gvian<br />

miaRwia samans, magram mivida jnmrTeli da dauRalavi. xaris nakvalevic<br />

daaCnda cas _ `xaris navali~. amis Semdeg akurTxa RmerTma xari, qedi<br />

dauloca da mas aqeT mas awevs adamianis Senaxvis tvirTio [kotetiSvili<br />

39


1961:382]. leqsma ki xaris tvirTis warmoSobis sxva varianti Semogvinaxa:<br />

cxovelTa Soris xari nebayoflobiT kisrulobs adamianis rCenas:<br />

.... adamianis Senaxva veravin idva Tavzeda,<br />

xvna-Tesva, farcxva da zidva gaWirda metad Zalzeda.<br />

xarma Tqva, pirnaTlierma, me damawereT rqazeda.<br />

micvivdnen angelozebi, dahkocnes orTav Tvalzeda.<br />

Camoqnes wyvili sanTeli, miakres orsav rqazeda.<br />

Svidic uboZes sartyeli, gagzavnes qveyanazeda:<br />

wadi, xaro, imuSave, erTgulad mTa da barzeda,<br />

Segabas Senma patronma....<br />

[kotetiSvili 1961150-1].<br />

miTosSi, sadac aseve iremi da xari figurirebs, rolebi Secvlilia.<br />

samsxverplod wm. giorgis mier gamogzavnil irems xari enacvleba. sofel<br />

xanSi tabeSaZeebis gvarze da iremze aseTi gadmocemaa: aRdgomidan<br />

ormocdameaTe dReze yovelwliurad iremi movidoda tyelaSi wm. giorgis<br />

elkesiis ezoSi, eklesias samgzis Semouvlida, karTan dawveboda da,<br />

roca “dainacoxrebda”, tabeSaZis kaci daklavda, wm. giorgis Seswiravda.<br />

erTxel iremi Tavis droze (“Tavis aloze”) ar mosula, xalxs ki<br />

SiSSiliT suli misdioda. dagvianebiT mosul irems tabeSaZem<br />

“danacoxreba” ar daacada, “ras qvia, deigvianeo”, da wixlis kvriT<br />

wauqcia da daklav. wm. giorgi ganrisxebula da tabeSaZeTa gvari<br />

gawyvetamde miuyvania. gadarCenila mxolod sxva sofelSi CasiZebuli<br />

tabeSaZis akvanSi mwolare vaJi. bavSvi sxva gvaris xalxs miuyvania<br />

tyelaSi da wm. giorgisTvis Seuvedrebia: “wmidao giorgi, karugdebelo,<br />

nu moklav am bavSvs da misi gvari yovel wels irmis magivrad samwlian<br />

kuros Semogwiravso.” wm. giorgim miiRo vedreba da tabeSaZeTa gvari<br />

kvlav aRmdgara da momravlebula. am droidan tabeSaZeebis yvela buns<br />

(saerTo babuis Svils) tyelaSi Sesawiravad xari mihyavs da miaqvs zedaSe<br />

[ruxaZe: 92-94]. tyelas irmis miTosis analogiuri gadmocema saarTvelos<br />

sxva kuTxeebSic aris gavrcelebuli (imereTi, qarTli, samegrelo,<br />

afxazeTi, svaneTi).<br />

Tu pirvel SemTxvevaSi Tavad iremi ver egueba adamianis mier masze<br />

dakisrebul tvirTs da kvdeba _ marcxdeba xarTan SejibrSi, tyelas<br />

miTosSi adamiani Tavisi sulswrafobiT ver hguobs irmis, rogorc<br />

msxverplis, samsaxurs da mas, rogorc msxverpls, amieridan xari<br />

enacvleba. magram es xari, rogorc sxva gadmocemebidan viciT, aseve wm.<br />

giorgis gamogzavnilia. iloris eklesiaSi wm. giorgi yovel weliwads<br />

gzavnida samsxverplo xars, romelic diliT daxvdeboda salocavad<br />

mosul sofels. magram wmidani Sewyvets xaris gamogzavnas mas Semdeg,<br />

rac xars iloris eklesiis galavnidan moiparaven, an Seuracxyofen.<br />

amieridan gamogzavnil xars Sinauri xari Seenacvleba. asevea svanur<br />

versiaSi: jgragis msaxuri iparavs uyuldaSis jgragisTvis gankuTvnil<br />

xars da jgragi aRar gzavnis samsxverplo xars [Tsufa-ssn #477].<br />

40


kultis daarsebis miTosi<br />

am wris teqstebi aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSia (fSavxevsureTi,<br />

gudamayar-mTiuleTi, TuSeTi) gavrcelebuli.<br />

a) xe (ifni) amodis keriaSi, riTac jvari (xati, angelozi,<br />

RvTisSvili) niSans aZlevs ojaxs, dauTmos mas sacxovrebeli, raTa<br />

profanuli kera sakralur adgilad gadaiqces, sadac jvari daidebs<br />

binas. erTi variantis mixedviT, mosaxle nebayoflobiT tovebs<br />

sacxovrebels, riTac xels uwyobs jvris daarsebas sofelSi. meore<br />

variantSi mosaxle winaaRmdegobas uwevs jvars _ samgzis Wris xes da<br />

akafavs masze Semoxveul gvels. mesame dRes gveli yvelasgan SeumCnevlad<br />

sakidels Camoyveba da wamlavs kerZs, romelic qvabSi ixarSeba. jvaris<br />

sasjels gadarCebian mxolod deda da ZuZuTa bavSvi, romlebic ar<br />

gaiziareben trapezs. yvelgan, sadac daarsebis es miTosia gavrcelebuli,<br />

misi utyuarobis niSnad ifnebiT dafaruli samosaxlos nangrevebs<br />

uCveneben. (sawmidaris daarsebis es modeli gavrcelebulia xevsureTSi,<br />

fSavSi, gudamayarSi).<br />

(Tavisi simboluri mniSvnelobiT keriaSi xis amosvlis siuJeti<br />

dadasturebulia sofokles dramaSi `eleqtra~. klitemnestra xedavs<br />

sizmrad agamemnons, romelic keriaSi arWobs samefo kverTxs, kverTxi<br />

gaidgams fesvebs, SeifoTleba da mTel mikens gadaefareba. simbolizmi<br />

aSkaraa: patroni, mokluli mefis memkvidris, orestes saxiT, ubrundeba<br />

Tavis keras).<br />

b) kopalas xatis daarseba karatiswverze. saZovarze axalgazrda<br />

mwyemsi qal-vaJis Tvalwin cidan jaWvi da Tasi Camocvivdeba. qal-vaJi<br />

wilisyriT gainawilebs da Tav-Tavis saxlSi waiRebs, Tass qali<br />

kidobanSi, vaJi ki jaWvs WerxoSi (xevsuruli saxlis zeda sarTulze)<br />

damalavs. sagnebi, ramdenadac isini profanuli saWiroebisTvis ar arian<br />

movlenilni, saxlebSi xmaurs atexen. ufrosebi qadags daekiTxebian,<br />

qadagi urCevs sagnebis Camocvenis adgilze sakulto koSkis agebas da<br />

Tasisa da jaWvis iqve Camarxvas. karatis wveri gamyofi mTa fSavisa da<br />

xvsureTis soflebs Soris. qali xevsuria Walaissoflidan, vaJi _<br />

fSavelia bullaurTadan.<br />

g) erTi lakaTxeveli (mTiuleTis sofelia) kaci, gvarad qarCaiZe,<br />

tyeSi xes Wris saxlis asaSeneblad. modis mtredi, niskartiT miaqvs<br />

nafotebi da dumacxos tyeSi (gudamayari) maTgan eklesias aSenebs.<br />

qarCaiZes Seatyobinebs sofels da sofeli mas eklesiis aSenebas sTxovs,<br />

gasamrjelod qarCaiZe mis mier moyvanili saklavis pirvel rigSi<br />

Sewirvis uflebas miiRebs. saxlis mSenebli eklesiis mSeneblad iqceva.<br />

RvTisSvilTa da dev-kerpTa brZolebi<br />

am brZolaTa amsaxveli narativebi aRmosavleT saqaTvelos<br />

mTianeTSia gavrcelebuli [oCiauri 1991:41-46; oCiauri 1967:143-159]. maTi<br />

andrezuli xasiaTi maTsave dasasrulSi mJRavndeba: RvTisSvilis<br />

gamarjveba devze yovelTvis misi apoTeoziT mTavrdeba. saboloo mizani<br />

am brZolebisa salocavis daarsebaa anu, sxvagvarad, teritoriis ganwmeda<br />

uwmiduri devebisgan da adamianTa sazogadoebisTvis sasicocxlo<br />

41


garemos Seqmna. iq, sadac adre devi batonobda adamianze, amieridan<br />

arsdeba RvTisSvili adamianis patronad da mfarvelad, adamiani ki _ mis<br />

ymad. Tavisi arsiT urTierToba RvTisSvilsa da adamians Soris<br />

patronymuli urTierTobis principzea agebuli. amitomac uxilavi<br />

patronis garSemo Semokrebil adamianTa jgufs saymo ewodeba. sa-ym-o _<br />

Tavad am sityvis morfologiuri aRnagoba mowmobs Tavis Tavze da im<br />

krebulze, romelic am sityviT iwodeba: saymo ymebis erTianobaa,<br />

romelic patrons gulisxmobs. es sityva imasac gveubneba, rom ymebi<br />

(moymeni) TavianTi patronis winaSe Tanabarni arian, rac maT Soris<br />

rCeulTa arsebobas ar gamoricxavs.<br />

RvTisSvilTa da dev-kerpTa Serkinebis ramdenime modeli arsebobs:<br />

I. RvTisSvili ebrZvis devs uSualod fizikuri ZaliT an iaraRiT<br />

(mSvild-isari, laxti), anadgurebs an gandevnis mas da mis adgilze<br />

arsdeba salocavi. iqmneba misi kulti masTan dakavSirebuli yvela<br />

atributiT (nagebobebi, yanebi, dResaswaulebi).<br />

II. RvTisSvili da devebi mSvidobian asparezobaSi _ simZimis<br />

awevaSi, rogorc iaxsris (Suafxos qistaurTa saymos patronis),<br />

SemTxvevaSi, an Sor manZilze qvebis srolaSi, rogorc fSavis erT-erTi<br />

saymos _ uZilaurTis andrezi gviambobs, cdian Zalas. damarcxebuli devi<br />

Tmobs Tavis samflobelos da aiyreba iqidan, raTa RvTisSvils dauTmos<br />

adgili, sadac arsdeba RvTisSvilis kulti.<br />

III. RvTisSvili, kerZod, iaxsari daedevneba ukanasknel devs,<br />

romelic tbaSi poulobs TavSesafars. iaxsari devs tbaSi Cahyveba da iq<br />

gangmiravs. devis sisxli Sekravs tbis zedapirs da iaxsari veRar amodis<br />

tbidan. bolos, qadagis sityviT, faraSi moZebnian oTxrqa da oTxyura<br />

cxvars, tbis piras daklaven da mis sixls tbis zedapirs asxureben. tba<br />

gaixsneba da misi siRrmidan iaxsari mtredis saxiT moevlineba mis mier<br />

devebisgan gamoxsnil saymos. es siuJeti edo safuZvlad misterias,<br />

romelic imarTeboda weliwadSi erTxel: Suafxos saymo gaivlida devs<br />

dadevnebuli iaxsris gzas (Suafxodan xevsureTis sofel roSkisken),<br />

mividodnen tbis piras, sadac iaxsari gauCinarda. jvaris xucesi<br />

(xevisberi) iaxsris rolSi cdilobda iaxsris kvalze tbaSi CaRrmavebas,<br />

magram akavebdnen. moiyvandnen oTxrqa cxvars da daklavdnen iaxsris<br />

gasaTavisufleblad.<br />

am siuJetebs, romlebic sxva sazogadoebaSi ubralod sadevgmiro<br />

ambebi iqneboda, aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis mosaxleobaSi<br />

miTosis statusi aqvT, ramdenadac isini salocavis daarsebis<br />

garemoebebze mouTxroben saymos.<br />

literatura<br />

Tsufa: Tbilisis saxelmwifo universitetis folkloruli arqivi.<br />

Tsufa-ssn: saxelmwifo universitetis folkloruli arqivi, studentTa<br />

sadiplomo naSromebi.<br />

kotetiSvili 1961: kotetiSvili vaxtang, xalxuri poezia, `sabWoTa<br />

mwerali~, Tb., 1961.<br />

42


oCiauri 1939: oCiauri aleqsi, xevsuruli xalxuri dReobebis kalendari,<br />

VII (saqarTvelos mecnierebaTa akademiis istoriisa da eTnologiis<br />

institutis eTnologiis departamentis arqivi, 1939, M 18).<br />

ruxaZe: ruxaZe j., xani imereTis xevsureTia, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb.,<br />

1989.<br />

sixaruliZe 1961: sixaruliZe qs. <strong>qarTuli</strong> xalxuri saistorio sityviereba<br />

I, ssr mecn. akademiis gamomc., Tb., 1961.<br />

qarTlis cxovreba I: qarTlis cxovreba I, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1955.<br />

qarTlis cxovreba II: qarTlis cxovreba II, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb.,<br />

1959.<br />

Ciqovani 1947: Ciqovani m. mijaWvuli amirani, Tsu, Tb., 1947.<br />

yubaneiSvili: yubaneiSvili s. vaJa-fSavela, `saxelgami~,ETb., 1937.<br />

eposi<br />

eposs farTo azriT mivakuTvnebT yvela TxrobiT Janrs, romelic<br />

ar aris arc drama, arc lirika. klasikuri ganmartebiT, eposi<br />

upirispirdeba dramas da lirikas, Tumca ipoveba eposi, romelic Tavis<br />

TavSi aerTianebs sityvierebis am saxeobebs.<br />

arsebobs miTologiuri eposi, romelSic RmerTebi monawileoben. is<br />

mogviTxrobs samyaros, mcenareTa da cxovelTa Seqmnis, bunebis<br />

movlenaTa, adamianis, adamianuri sazogadoebis, kacobriuli<br />

civilizaciis, sagnebis, sayofacxovrebo kulturis warmoSobis ambavs.<br />

maTi mTavari personaJebi demiurgebi (`naxevarSemoqmedni~) da e. w.<br />

`kulturuli gmirebi~ arian.<br />

arsebobs sagmiro-saistorio eposi, romelsac raime istoriuli<br />

ambavi udevs safuZvlad. magram es ambavi ganzogadebulia im zomamde, rom<br />

mTeli xalxis warsulis, awmyos da momavlis ganmsazRvreli xdeba, misi<br />

istoriis centraluri xdomilebaa. aseTebia germanuli modgmis xalxTa<br />

da irlandielTa sagebi, rusuli `bilinebis~ cikli, espanuri poema `Cems<br />

sidze~, berZenTa `digenis akritasi~, somexTa `daviT sasuneli~ da<br />

mravali sxva.<br />

aris eposebi, romlebic mowyvetilni arian istoriul drosa da<br />

sivrces da mogviTxroben saarako WabukTa sagmiro saqmeT. es sagmirosaTavgadasavlo<br />

anu safalavno eposebia. aseTebia sparsuli dasTanebi<br />

(romlebmac CvenSi `yaramanianisa~ da sxvaTa saxiT hpova gamoZaxili,<br />

wignuri `amirandarejanianic~ maT ricxvs ekuTvnis).<br />

43


arsebobs samijnuro (romanuli) eposi, romlis klasikuri nimuSia<br />

Suasaukuneebis kelturi warmoSobis Tqmuleba tristanisa da izoldas<br />

tragikuli siyvarulis Sesaxeb. amave Janrs unda ekuTvnodes saqorwino<br />

urTierTobaze agebuli eposebi, rogoric aris germanelTa `kudruni~.<br />

romanuli motivi erTi Zlieri nakadia da xSirad TviTkmar Rirebulebas<br />

iZens sagmiro-saistorio eposSi.<br />

ra adgili uWiravs eposs qarTul folklorSi da romeli<br />

saxeobebiT aris igi warmodgenili?<br />

mravalferovan da mdidari tradiciis mqone qarTul xalxur<br />

sityvierebaSi epikuri Semoqmedebis wvlili metad mwiria. qarTul<br />

folklorSi ver vadasturebT istoriuli xasiaTis eposs, sadac<br />

ganzogadebulad iqneboda gadmocemuli xalxis istoria, rogorc es,<br />

Cveulebriv, am Janris eposebSia. ar Cans istoriuli gmiris saxeli,<br />

romlis garSemo realuri istoriis Taviseburad gardaqmnil sagmiro<br />

ambavTa ciklizacia momxdariyos, Tumca saqarTvelos istoria arcTu<br />

Raribia heroikuli epoqebiT, brZolebiT da, Sesabamisad, istoriuli gmirebiT.<br />

Cven ver vifiqrebT, rom xalxis epikuri cnobiereba gulgrili<br />

darCeniliyos im epoqaluri sasikeTo Tu sabediswero Zvrebis mimarT,<br />

romlebic araerTgzis ganucdia qveyanas; ver vifiqrebT, rom<br />

zepirsityvier matianes ar aesaxos espaneTis rekonkistis (arabebisgan<br />

qveynis gamoxsnis) analogiuri uaRresad daZabuli xana, aSot<br />

kurapalatisa da mis TanamdgomTa gmiruli epopea, rac <strong>qarTuli</strong> miwebis<br />

kvlav SemokrebiT dasrulda, magram espanuri `Cemi sidis~ msgavsi<br />

xalxuri poema, sadac ukvdavyofili iqneboda TaobaTa xsovnaSi `Cemi<br />

aSoti~, ar dasturdeba; an masze adreuli xana gorgaslisa, romlis<br />

miTosuri xati werilobiT matianeSi aris moxvedrili, xalxuri eposis<br />

saxiT ki ar Cans; an, Tundac, ufro adreuli epoqa farnavazisa, romlis<br />

arqetipuli drois, rogorc `Zlieri Jamis~, mefobis da sxva sulier<br />

RirebulebaTa, mraval siaxleTa dasabamieri Jamis kvali werilobiTma<br />

istoriam Semoinaxa, xalxis xsovnas ki ver SemorCa. ra mizeziT? mizezi<br />

martivia: vrcelia `koleqtiuri~ mexsiereba, magram is usazRvro da<br />

dauSreteli ar aris. mas ar SeuZlia TanadroulobaSi moicvas mTeli<br />

zepirsityvieri fondi misi `dasabamidan~, erTdroulad Seinaxos<br />

sxvadasxva istoriul epoqaTa zepirsityvieri Semoqmedebis nayofebi.<br />

Taobebis monacvleobasTan erTad icvleba, periodul ganaxlebas<br />

ganicdis zepirsityvieri teqstebi; Zveli gadadis, mis nacvlad axali<br />

mkvidrdeba. `xalxs is moswons, rac axalia~, amboben `odiseaSi~ Zveli<br />

miTebis momRerlis demodokes msmenelni. da is Zveli, romelic ukan<br />

ixevs, gadis xalxis mexsierebis sawieridan, Tu aso-niSnebiT ar iqna<br />

Cawerili, samudamo daviwyebisTvis aris ganwiruli. arc erTi zemoxsenebuli<br />

xalxuri eposis xsenebac ki ar iqneboda, rom maT Caweraze ar<br />

ezrunaT. Seqmnidan orasi wlis Semdeg Cawerili iqna `simRera Cems<br />

sidze~ (Semonaxulia erTaderTi 1307 wlis xelnaweriT); CaweriT gadaurCa<br />

44


drois dinebisgan gariyvas `kalevala~, irlandiuri Tu islandiuri<br />

sagebi, epikuri ciklebi digenis akritasze; damwerlobam gadaarCina<br />

rusuli bilinebi, romlebic maTi pirvelCaweridan asi wlis Semdeg<br />

xalxis xsovnaSi ukve waSlili iyo.<br />

dasanania, rom saqarTveloSi, uZvelesi damwerlobis qveyanaSi, XIX<br />

saukunis meore naxevramde ar ucdiaT xalxuri eposebis Cawera. Cvens<br />

werilobiT ZeglebSi maTi arsebobis mxolod fragmentuli kvali<br />

SeiZleba davadasturoT. im xanamde, roca maTi Caweris interesi gaCnda,<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri eposi arasrulyofili, fragmentuli, SeiZleba iTqvas,<br />

`dalewili~ saxiT iyo moRweuli. ra saxe hqonda mas klasikur, epikuri<br />

Semoqmedebis apogeaSi, CvenTvis samudamod ucnobi rCeba.<br />

eposis rkalSi Cven vaqcevT zRapars, rogorc narativis unikalur<br />

saxeobas. igi warmodgenilia erTaderTi tipiT, romelsac pirobiTad<br />

`jadosnur zRapars~ vuwodebT. misi gavrcelebis areali ar aris<br />

SemozRuduli romelime xalxis <strong>folklori</strong>T: arsebobs <strong>qarTuli</strong><br />

zRaprebi, arsebobs rusuli zRaprebi da a. S., magram zRapari erTia<br />

yvelgan, yvela kulturaSi, sadac ki gvxvdeba.<br />

winaswari zogadi ganmartebiT, zRapari aris im tipis eposi,<br />

romelic gadmoscems erTi mTavari gmiris cxovrebas misi Sinidan<br />

gasvlidan Sin dabrunebamde.<br />

daviwyoT zRapriT. Cven mas esqatologiur eposs vuwodebT. ratom? am<br />

kiTxvas narkvevis bolos gaecema pasuxi.<br />

a. esqatologiuri zRapari<br />

zRapari lamis folkloruli Semoqmedebis simboloa. <strong>folklori</strong><br />

da zRapari TiTqmis gaigivebulia erTmaneTTan. Tu ramea universaluri<br />

msoflio xalxur SemoqmedebaSi _ es zRaparia. roca laparakia xalxis<br />

xasiaTze, xalxis sulze, Taviseburebebze, xalxur zRaprebs moixmoben<br />

xolme, Tumca zRapris ZiriTadi dvrita universaluria,<br />

zogadsakacobrioa. iyo xana <strong>folklori</strong>stikaSi, roca didi TavgamodebiT<br />

eZebdnen zRapris arqetips (winasaxes) da mis samSoblos, Tumca kvleva<br />

uSedegod damTavrda, mizani kvlevisa miRweuli ver iqna, mainc didi<br />

codna dagrovda msoflio zRaprebis Sesaxeb. aRmoCnda, rom mTavari<br />

saZiebeli zRaparSi aris ara misi warmoSobis adgilsamyofeli da arc<br />

imdenad misi warmoSobis problema, romelic mudam hipoTeturi iqneba,<br />

ramdenadac misi agebuleba, struqtura, mizandasaxuloba, rac saerToa<br />

dResdReobiT arsebuli yvela zRaprisTvis.<br />

Cveulebriv, zRapars, rogorc Janrs, sam tipad yofen: jadosnur,<br />

cxovelTa da sayofacxovrebo zRaprad. umjobesia, zRapari folkoruli<br />

narativis erT-erT saxeobad CavTvaloT, xolo zemoT CamoTvlili<br />

nawilebi _ Janrebad. Tumca arc es iqneba maincdamainc realobis<br />

amsaxveli: es sami narativi imdenad gansxvavdeba erTmaneTisgan<br />

45


strtuqturiT, SinaarsiT da ideologiiT, rom erTi saxelwodebis<br />

(zRapari) JanrSi maTi moqceva gaZneldeba. amJamad Cveni yuradRebis<br />

sagania xalxuri narativis an eposis is saxe, romlis saxelwodebad<br />

jadosnuri zRaparia damkvidrebuli, Cven ki mas sakuTriv zRapars<br />

vuwodebT. ufro metic: misi ideologia da mizandasaxuloba safuZvels<br />

gvaZlevs vuwodoT mas xalxuri esqatologiuri eposi.<br />

vidre zRapris ganmartebas SemogTavazebdeT, ganvixilavT Tavad<br />

zRapris teqsts, romlis analizis Semdeg gvecodineb misi raoba, rogorc<br />

folkloruli Janrisa; gvecodineba, vin aris zRapris gmiri, ras<br />

warmoadgens zRapris samyaro, misi dro da sivrce, ra mimarTeba aqvs mas<br />

im samyarosTan, sadac zRapris mTxrobeli da msmeneli cxovroben, ras<br />

gveubneba zRapari, rogori azrovnebis nayofia igi, ras niSnavs misi „iyo<br />

da ara iyo ra“, ramdenad arsebiTia misTvis jadosnuri (fantastikuri)<br />

elementi, ramac misi gavrcelebuli dasaxeleba („jadosnuri zRapari“)<br />

gansazRvra da sxva.<br />

zRapris Sinaarsis ganxilvamde warmovadginoT igi mis mTlianobaSi<br />

dasawyisi da dasasruli formulebiTurT, romlebic Tumca yvela<br />

zRaparSi ar dasturdeba, magram misi Txrobis specifikas warmoadgens.<br />

zRapari sami nawilisgan Sedgeba: 1) dasawyisi (rus. зачин), romelsac<br />

SeiZleba vuwodoT „winkari“, 2) Tavad zRapris Sinaarsi da 3) dasasruli,<br />

romelsac SeiZleba vuwodoT „gamoTxoveba zRaparTan“.<br />

<strong>qarTuli</strong> zRapris klasikuri dasawyisia `iyo da ara iyo ra“,<br />

romelic SeiZleba gamodges, sazogadod, zRapris gansazRvrebad: zRapris<br />

ambavi moxda da arc momxdara. es aris mTxrobelis da mis kvalze<br />

msmenelis Tvalsazrisi zRaparze. aseTi dasawyisi <strong>qarTuli</strong> zraprebis<br />

Taviseburebaa. rusuli zRaprebi, romlebic did msgavsebas avlenen<br />

qarTul zRaprebTan, rogorc wesi, ase martivad iwyeba: жил-был, жила-была,<br />

жили-были...<br />

amgvarad, <strong>qarTuli</strong> zRapris Txroba iwyeba formuliT:<br />

1. "iyo da ara iyo ra, iyo..." rasac SeiZleba uSualod mosdevdes<br />

zRapris arsebiTi nawili, an formula grZeldebodes:<br />

2. "iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda, iyo..." da daiwyos<br />

zRapari. magram formulas aqvs Semdgomi gafarToebis tendencia:<br />

3. "iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda, iyo SaSvi<br />

mgalobeli, RmerTi Cveni mwyalobeli, RmerTs dideba, Cven mSvidoba,<br />

RmerTi maRali, kaci dabali], iyo..." da iwyeba Tavad zRapris Sinaarsi.<br />

ra funqcias asrulebs zRapris dasawyisi? mas gadahyavs msmeneli<br />

erTi sinamdvilidan sxva sinamdvileSi _ realobidan zRapris samyaroSi.<br />

rogorc saxls aqvs winkari, romelsac oTaxSi (sacxovrebeli sivrceSi)<br />

SevyavarT, aseve zRaparic moiTxovs winkars. es sityvieri winkaria.<br />

SegviZlia zRapris winkari tradiciuli simbolikis planSi ganvixiloT.<br />

tradiciul xalxebSi stumrobis, stumris miRebis praqtika<br />

tipologiurad Tanxvdeba zRapris struqturas. monRolebSi stumars<br />

mxolod mas Semdeg dauwyeben saqmian saubars, rac CamoTavdeba<br />

standartuli tradiciuli misalmebebi (yalionis gabolebasTan erTad),<br />

romlebic araviTar informacias ar Seicaven da, cxadia, aranair<br />

46


kavSirSi ar arian stumrobis ZiriTad TemasTan. amgvari ritualebis<br />

mkvlevari wers: “am wmidawylis etiketur situaciaSi SeiZleba davinaxoT<br />

gamoZaxili Tavis droze semantikurad niSnadi “gadasvlis” ritualisa:<br />

gadalaxulia zRurbli ori samyarosi, romelTagan erTi garea, meore _<br />

Sida... stumars marTebs daicvas es wesi “ucxos” gadmotanisa “TavisSi”.<br />

analogia TvalsaCinoa: aseve zRapris msmenels marTebs daicvas zRapris<br />

mosmenis wesebi anu miiRos is realoba, romelsac zRapari (anu misi<br />

mTxrobeli) sTavazobs mas.<br />

igive datvirTva unda hqondes zRapris daboloebasac, romelic<br />

aseve informaciulad ar aris dakavSirebuli ZiriTad SinaarsTan.<br />

gansxvavebiT winkarisgan, romelic mravalferovnebiT ar gamoirCeva,<br />

"gamosaTxovari" formula sakmaod uxvia Tematurad. mTxrobeli aq met<br />

Tavisuflebas da fantazias avlens.<br />

es formulebia, maT Soris klasikuri:<br />

1. "Wiri iqa, lxini aqa, qato iqa, fqvili aqa" (varianti: "Wiri iqa,<br />

lxini aqa, nacari iqa, fqvili aqa").<br />

2. "zRapar iyo, zRapar iyo, Walas Citi Camkvdariyo, did qvabSi ar<br />

eteoda, pataraSi ar kmariyo; asi kaci ver SesWamda, erTi kacis lukma<br />

iyo".<br />

2. "mTas uremi avagore, bars Cavida gorebiTa, aq sicocxliT<br />

momigoneT, saiqios cxonebiTa" (varianti: "mTas uremi avagore, wamovida<br />

gorebiTa, aivseniT qonebiTa, WkuiTa da gonebiTa").<br />

3. "elasa, melasa, Wiqa mekida yelasa, mTqmelsa da gamgonebelsac<br />

Zili gaamoT yvelasa (var.: davalevine yvelasa)".<br />

da nakleb gavrcelebuli:<br />

4. "isini iyvnen WirSi, Cven viyaviT lxinSi".<br />

5 "erTi litra cercvi mqonda, erTi litra cercvi rao. roca kacs<br />

ar uweria, ver daRupavs verca rao".<br />

6. "Cemi araki gavaTave. wuxel iq viyav, dRes aq movedi. sami vaSli,<br />

sami broweuli. RmerTma nu mogiSaloT, Tqveni xeliT moweuli".<br />

7. "vidre iq ar viyoT, manamde daumarcxebeli viyoT, dRegrZeli<br />

viyoT".<br />

8. "cidan sami vaSli Camovarda. erTi mTqmelsa, erTi gamogonesa,<br />

erTi am zRapris gamomTqmelsa".<br />

9. "tyeSi saxre gamovWeri, gamovida navada, Tu me sityva SegawyineT,<br />

nu iqnebiT mwyralada".<br />

10. `iseTi qorwili hqondaT, Citis rZe ar akldaT. mec iq viyavi<br />

qorwilSi~.<br />

11. “gadaixades didebuli qorwili. guSinwin iyo, ver mivel,<br />

dapatiJebuli ki viyavi~.<br />

winkarsa da `gamosaTxovar~ formulas Soris moqceulia sakuTriv<br />

zRapari. arc winkars da arc `gamosaTxovar~ formulas zRapris<br />

SinaarsTan araviTari kavSiri ara aqvs. TiToeul maTgans SeiZleba<br />

hqonoda TavisTavadi Rirebuleba Tavis sakuTar JanrSi. zRaparSi<br />

gadmonacvlebiT maT Secvlilia aqvT Janri.<br />

`gamosaTxovari~ formulis mizania gaSualebiT, ara naxtomiT<br />

daabrunos msmeneli zRapris samyarodan yofiT sinamdvileSi. imdenad<br />

47


aucilebelia zRaprisaTvis winkari da `gamosaTxovari~, rom es funqcia<br />

SeiZleba nebismierma teqstma Seasrulos, raki misTvis srulebiTac ar<br />

aris niSandoblivi raime kavSiri zRapris SinaarsTan. unda SeiniSnos,<br />

rom ramdenadac `gamosaTxovari~ ukve moTxrobili zRapris metateqsturi<br />

epilogia, gansxvavebiT winkarisgan, romelic jer kidev ucnob zRapars<br />

uZRvis win, SeiZleba gamoxatavdes mTxrobelis SeniSvnas, Tvalsazriss<br />

Tu damokidebulebas moTxrobili sinamdvilisadmi, saxeldobr, rom is<br />

tyuilia, Tumca mTxrobeli qorwilzec iyo mipatiJebuli, romelsac is<br />

daeswro (10) an ar daeswro (11). mTxrobeli gaxazavs zRapris<br />

sinamdvileSi moxvedris SeuZleblobas (7). mTxrobelis komentari<br />

SeiZleba Seexos zRapris paradoqsulobas, mis yofnas realur-irealuris<br />

zRvarze (amasve gamoxatavs winkaris `iyo da ara iyo ra~) da gadmosces<br />

is leqsiT, romelic gansakuTrebiT acxovelebs msmenelis warmosaxvas:<br />

`zRapar iyo, zRapar iyo, Walas Citi Camkvdariyo, did qvabSi ar<br />

eteoda...~ da a.S.<br />

am or formulas, rogorc wignis ydebs Soris, moqceuli Tavad<br />

zRapari sami nawilisgan Sedgeba. es aris misi kompoziciis uzogadesi<br />

sqema. principi aseTia: Txroba mTavrdeba im adgilas, saidanac daiwyo<br />

igi. es adgili zRaparSi, rogorc wesi, saxlia. zRapari saxliT iwyeba da<br />

saxliTve mTavrdeba. is, rac iwyeba da mTavrdeba, anu mTeli ambavi,<br />

gmiris `zRapruli~ Tavgadasavali, Seadgens zRapris Sinaarss. ra<br />

xdeboda gmiris saxlidan gamosvlamdeAda ra moxdeba saxlSi saboloo<br />

damkvidrebis Semdeg ar Seadgens zRapris Sinaarss. miuxedavad amisa,<br />

ZiriTadi yofna gmirisa ara gareT, aramed saxlSi yofnaa, amitomac is<br />

gardauvalad brundeba Sin. es ara mxolod zRapris, aramed, sazogadod,<br />

eposis kompoziciuri kanonia (gavixsenoT odisevsis dauokebeli swrafva<br />

iTakisken, rasac verc qalRmerTTa macdunebeli aRTqmebi abrkolebs).<br />

es sammonakveTiani kompozicia amgvarad SeiZleba gamoixatos: TezisiantiTezisi-sinTezisi.<br />

Tezisi mocemulobaa, antiTezisi misi uaryofaa,<br />

sinTezisi uaryofis daZleva da TezisSi dabruneba, roca realoba ufro<br />

maral safexurze adis. es aris dialeqtikuri ganviTarebis hegeliseuli<br />

gza. zRaprisadmi miyenebuli, igi gulisxmobs Semdegs: Teziss anu<br />

Sinyofnas mosdevs misi uaryofa _ antiTezisi anu gareTyofna,<br />

romelsac saboloo etapze cvlis sinTezisi-Sinyofna. sinTezisi imaze<br />

miuTiTebs, rom saboloo Sinyofna ara aris Tavdapirveli Sinyofnis<br />

ubralo ganmeoreba. sinamdvile aq ufro maRal safexurze adis: gmiri<br />

Sin gamdidrebuli brundeba, ara iseTi Raribi (rusTveluri<br />

mniSvnelobiT: `davyo martod da Raribad~), rogoric gzas daadga. misi<br />

dabrunebiT saxlSi Semodis raRac, rac iq adre ar ipoveboda. es siaxle<br />

SeiZleba iyos raime sagani, romelic gatacebulia saxlidan, an sacole,<br />

romelic unda moitacos an gamoixsnas zRapris gmirma. marTalia, gmiris<br />

mizani Sindabrunebaa mopovebul saganTan erTad, riTac sruldeba mamis<br />

davaleba, magram zRapris mTavari Sinaarsi gareTyofniT anu antiTezisiT<br />

ivseba. sxvagvarad: mTxrobelisTvis da msmenelisTvis gmiris cxovrebis<br />

es Sualeduri monakveTia cnobili. swored es Sualedia mTavari,<br />

risTvisac moTxrobilia zRapari. Tumca yvelaferi, rac xdeba am<br />

monakveTSi anu zRapris samyaroSi, mowodebulia imisTvis, rom Sinyofna<br />

48


erTi safexuriT amaRldes, saboloo gansruleba hpovos. sabolood,<br />

Tavdapirveli Sinyofna Tvisobrivad gansxvavdeba meore Sinyofnisgan,<br />

romelic zRapris sinTezur dasasruls warmoadgens.<br />

zRapris problemas Seadgens 1) misi struqtura, 2) personaJTa raoba<br />

(ara vinaoba), 3) mTavari gmiris svlebi, 4) misi asparezis dro da sivrce<br />

(anu droJamul-sivrculi ganzomilebani) da, sabolood, 5) misi<br />

ideologia anu sazrisi.<br />

zRapris Seswavlis pirvel etapze mkvlevarni misi istoriuli<br />

aspeqtiT interesdebodnen. wina planze iyo wamoweuli zRapris, rogorc<br />

Janris, warmoSobis problema. (Sveduri skola, kroon da sxvani)<br />

Tanamedrove etapze yuradReba misi struqturis Seswavlazea gadatanili.<br />

problema mdgomareobs ara imaSi, Tu rogori iyo zRapris Tavdapirveli<br />

saxe, rodis da sad, romel xalxSi, romel kulturaSi warmoiSva misi<br />

arqetipi, ra cvlilebebi ganicada man drosa da sivrceSi. saeWvoa, odesme<br />

gaeces am kiTxvebs damakmayofilebeli pasuxi. gamomdinare <strong>folklori</strong>s,<br />

rogorc udamwerlobo kulturis, specifikidan, msgavsi istoriuli<br />

xasiaTis kiTxvebi amao da, amdenad, gadauWrelia.<br />

Cven ganvixiloT zRapris is saxe, rogoric man dRemde moitana da<br />

arsebobs dRemde sxvadasxva xalxebSi. ra aris am saxis zRapris sazrisi?<br />

ras acxadebs is an ras faravs Tavisi jadosnurobis safarvels iqiT?<br />

sazrisis gamoCenamde gavecnoT mis struqturas. rusma <strong>folklori</strong>stma<br />

vl. propma gasuli saukunis pirvel naxevarSi gamoaqveyna Tavisi<br />

gamokvlevis Sedegebi saTauriT “zRapris morfologia” (1928), sadac 100<br />

rusuli zRapris analizis safuZvelze Camoyalibebuli aqvs<br />

fuZemdebluri daskvnebi, romlebic, mkvlevris azriT, igive darCeboda,<br />

saanalizo zRaprebis ricxvi rom gazrdiliyo. Cveni mxriv, davZenT, rom<br />

viTareba ar Seicvleboda, rusuli zRaprebis nacvlad <strong>qarTuli</strong> zRaprebi<br />

rom yofiliyo gaanalizebuli. vl. propma amgvarad Camoayaliba ZiriTadi<br />

debulebebi, romlebic yvela jadosnuri zRaprisTvis saerToa:<br />

1) zRapris funqciaTa ricxvi gansazRvrulia,<br />

2) funqciaTa Tanamimdevroba yvela zRaparSi ucvlelia,<br />

3) yvela jadosnuri zRapari Tavisi wyobiT erTi tipisaa.<br />

vl. propis gamokvleviT, funqciaTa ricxvi gansazRvrulia, is<br />

Seadgens 31-s, rac SeiZleba sadao iyos, Tumca Tavad Tezisi<br />

gansazRvrulobisa savsebiT misaRebia. ra aris funqcia zRaparSi?<br />

vl. propis mixedviT, funqcia zRapris siuJetis iseTi erTeulia,<br />

romelic Semdgom dayofas ar eqvemdebareba, is, SeiZleba iTqvas atomia.<br />

funqcia, amave dros, ucvleli sididea. zRaparSi xSirad erTsa da imave<br />

funqcias sxvadasxva personaJi asrulebs (“mefe Wabuks aZlevs cxens” _<br />

“jadoqari glexis biWs aZlevs beWeds”). aq cvladia moqmedi piris<br />

sazRapro vinaoba, ucvlelia moqmedeba, svla, rasac is asrulebs: gmiris<br />

dasaCuqrebis, rogorc funqciis arsi, ar icvleba imisda mixedviT, Tu vin<br />

aris misi subieqti (damsaCuqrebeli) an ra konkretuli gamoxatuleba aqvs<br />

saCuqars (mfrinavi xaliCa iqneba is, faskunjis frTa Tu beWedi). mxolod<br />

amrigad, zRapris personaJebi da sagnebi, ra sxvadasxvagvarnic ar unda<br />

iyvnen isini, unda dajgufdes imisda mixedviT, Tu ra funqcias<br />

asruleben, ras akeTeben mTavari gmirisTvis, ra misia akisriaT mis<br />

49


mimarT. xolo kiTxva, Tu ra konkretuli gamoxatuleba aqvs funqciis<br />

(Tundac misiis) aRmsrulebels da Tavad aRsrulebis aqts,<br />

meorexarisxovani adgili uWiravs zRapris siRrmiseul struqturaSi da<br />

misi analizisas mxedvelobaSi ar miiReba. es zRapris nivTier<br />

mravalferovnebas da simdidres gamoxatavs da ara mis arss.<br />

meore sakiTxia, Tu ra TanamimdevrobiT sruldeba es funqciebi<br />

zRapris droJamSi. anu zogadad: romeli funqciiT iwyeba zRapari da<br />

romliT mTavrdeba igi.<br />

zRapari iwyeba mTavari gmiris saxlidan (Sinidan) gasvliT. es aris<br />

pirveli funqcia funqciaTa TanamimdevrobaSi. mas, cxadia, mxolod<br />

mTavari gmiri unda asrulebdes. zRapari mTavrdeba qorwiliT an<br />

gamefebiT. es aris ukanaskneli svla-qmedeba, romlis iqiT zRapris<br />

kompetencia aRar grZeldeba. mezRapris Tvali da codna mas ver swvdeba<br />

da, amdenad, msmenelisTvisac daxurulia. es aris zRapris saboloo,<br />

absoluturi dasasruli. am or funqcia-qmedebas (gasvla-dabruneba)<br />

Soris moqceulia yvela sxva funqcia-qmedeba, romlebic aviTareben<br />

zRapris siuJets da avseben mis Sinaarss. funqciaTa erToblioba zRapris<br />

xerxemalia, sadac TiToeul “malas” Tavisi kuTvnili da Seucvleli<br />

adgili uWiravs.<br />

vl. propma daadgina funqciaTa sasruli raodenoba, magram es imas<br />

rodi niSnavs, rom yvela zRaparSi funqciaTa maqsimaluri raodenobaa<br />

gamoyenebuli (realizebuli). albaT iSviaTia zRapari, sadac 31-ve<br />

funqcia iyos warmodgenili an iseTi, romelic erTaderTi funqciis<br />

Semcveli iqneboda. erTsvliani zRapari ar arsebobs, radgan narativi<br />

oriode svlaze ver aigeba.<br />

zRapris mravalferovnebas da sirTules funqciaTa jaWvi qmnis.<br />

funqciebi ganawilebulia personaJTa Soris anu personaJebi funqciis<br />

matarebelni arian (ufunqcio personaJi zRaparSi ar moiZebneba).<br />

personaJebi unda gamovarCioT ara maTi vinaobis, aramed maTi<br />

Sesrulebuli an maTze dakisrebuli amocanis (funqciis) mixedviT.<br />

amrigad, zRapris personaJis vinaobas mxolod funqcia gansazRvravs<br />

anu misi ara warmomavloba, aramed raoba. iseve, rogorc funqciebis, aseve<br />

maTi Semsruleblebis raodenoba zRvardebulia. personaJTa raoba, vl.<br />

propis Tanaxmad [propi 1984:120-133], ar aris Svidze meti. es maqsimaluri<br />

ricxvia, romelic SeiZleba ar iyos da arc aris realizebuli yvela<br />

zRaparSi. magram es optimaluri ricxvia _ merve personaJi ar ipoveba.<br />

zRaparSi yvela svla am Svid personaJs Soris aris ganawilebuli. eseni<br />

arian:<br />

1. mTavari gmiri _ personaJi, romelzec dakisrebulia da romelic<br />

asrulebs mTavar amocanas zRaparSi, rasac SeiZleba zRapris<br />

misia vuwodoT. is gadis saxlidan da brundeba saxlSi, am<br />

gasvla-dabrunebas Soris asrulebs kidev sxva funqciebs, magram<br />

maszea dasawyisi da dasasruli, is aris misi ani da hoe. yvela<br />

danarCeni personaJi Tav-Tavisi funqciiT mxoloddamxolod<br />

misTvis arsebobs, misTvis gamoCndeba zRapris asparezze. mTavari<br />

gmiri uqonlobas, raimes naklulobas gahyavs saxlidan.<br />

50


2. gamstumrebeli. misi moqmedebis wre SezRudulia. mas, rogorc<br />

dasaxelebidan Cans, erTaderTgzis uxdeba am funqciis<br />

Sesruleba. sxva dros, garda zRapris dasawyisisa, igi am<br />

funqcias ver Seasrulebas, radgan gmiri erTxel gadis<br />

saxlidan. gamstumrebeli ZiriTadad aris mama, radgan mamis<br />

garda, Tu is cocxalia, aravis SeuZlia bavSvis gaSveba.<br />

3. mavne (antagonisti). igi zRaparSi gamoCndeba erTaderTi<br />

funqciiT _ vneba miayenos mTavar gmirs, daabrkolos igi, xeli<br />

SeuSalos misiis SesrulebaSi. igi Tavs iCens, rogorc ki gmiri<br />

daadgeba Tavis gzas, anu misi adgili saxlis zRurbls iqiT<br />

aris.<br />

4. Semwe. igi mavnis antipodia. igi gmiris nacvlad asrulebs Znel<br />

amocanas, romelzec damyarebulia misi saboloo warmateba.<br />

5. mCuqebeli amaragebs gmirs raime sagniT, romlis saSualebiTac<br />

gmiri gadalaxavs winaaRmdegobas, raTa Tavi daaRwios mavnis<br />

crugmiris mier dagebul maxes.<br />

6. crugmiri. misi mTavari funqciaa mTavari gmiris monapovris<br />

miTviseba, sabolood, misi pirovnebis uzurpacia. mtavari gmiris<br />

saxiT movlenili, is gamarTavs cruqorwils da, sabolood,<br />

dabrunebuli mTavari gmiris mier mxilebuli, mamis xeliT iqneba<br />

gankiTxuli da dasjili.<br />

7. mefis asuli an misi mama. maTi moqmedebis wrea: asuli an misi<br />

mama, mefe, Znel davalebis aZlevs mTavari gmirs; asulis<br />

funqciaa, iyos Zebnili da mopovebuli mTavari gmiris xeliT, da<br />

masze daqorwinebuli.<br />

es aris personaJTa maqsimaluri raodenoba. ar arsebobs zRapari,<br />

sadac Svidze meti funqcionaluri personaJi monawileobdes. magram ar<br />

aris savaldebulo, rom zRaparSi Svidive personaJi iyos warmodgenili,<br />

radgan mTavaria ara Tavad personaJi, aramed funqcia, romelsac is<br />

asrulebs. Semweobisa da Cuqebis funqcia SeiZleba erTma personaJma<br />

SeiTavsos _ iyos mCuqebel-Semwe. aseT SemTxvevebSi zRapars akldeba<br />

personaJi, magram funqciaTa raodenoba igive rCeba. (paraleli:<br />

Teatraluri warmodgena icnobs erT speqtaklSi ori rolis<br />

Semsrulebel erT msaxiobs).<br />

sabolood, vl. propi zRapris amgvar uzogades ganmartebas<br />

gvTavazobs: “morfologiurad jadosnuri zRapari SeiZleba ewodos<br />

yovelgvar ganviTarebas, romelic vnebiT an uqonlobiT iwyeba da<br />

saSualedo funqciebis gavliT mTavrdeba qorwinebiT anda sxva funqciiT,<br />

romelic kvanZis gaxsnisaTvis gamoiyeneba”.<br />

swored am saSualedo funqciebiT, maTi Tanamimdevruli<br />

msvlelobiT aris avsebuli zRapris Sinaarsi da es aris zRapris<br />

samyaro. gavecnoT, ra xasiaTisaa es samyaro, ra adgili uWiravs mas<br />

realobaSi. amis garkvevisTvis gasaRebad gamogvadgeba propiseuli<br />

morfologiuri analizis Sedegebi, magram es ar iqneba sakmarisi. erTia<br />

morfologia, meorea am morfologiis, am mwyobri struqturis ukan<br />

dafaruli sinamdvile. Cveni mizania im faruli sinamdvilis gacxadeba,<br />

romelic zRapris gulisguls unda Seadgendes. zRapris samyaros<br />

51


amocnobasTan erTad unda amovicnoT zRapris mTavari gmiris raoba, rac<br />

mis konkretul, zRapridan zRapramde cvalebad gamoxatulebaTa ukan<br />

imaleba. an ras niSnavs zRaparSi “Sin” da “gareT”?<br />

marTalia, mTavari gmiris mizani Sindabrunebaa mopovebul saganTan<br />

erTad, riTac sruldeba, xSir SemTxvevaSi, mamis davaleba, magram<br />

zRapris mTavari Sinaarsi (ara mizani) gareTyofnaa anu Sinyofnis<br />

antiTezisi. yvelaferi, rac ki zRapris samyaroSi xdeba, mowodebulia<br />

imisaTvis, rom Sinyofna erTi safexuriT amaRldes, saboloo gansruleba<br />

hpovos. magram rac xdeba, yvelaferi gareT xdeba. da Tu araferi xdeba,<br />

droc ar miedineba. garesamyaro ki mTlianad drouli ganzomilebisaa,<br />

mTlianad droJamis morCilebaSia. es is adgilia, sadac mimdinareobs<br />

gmiris, SesaZloa, biologiuri zrdisa da sulier-inteleqtualuri<br />

aRzrdis procesi, romelic mTavrdeba saxlis zRurblTan, anu gmiri<br />

savsebiT da absoluturad momwifebuli ubrundeba Tavis Sinas da Tavisi<br />

dabrunebiT gardaqmnis mas.<br />

mTavari gmiri _ yaribi anu Raribi (rusTvelis `igi ucxo da<br />

Raribi~), upovari, gamoucdeli, ucxo samyaroSi, sadac mas mravali,<br />

yovel xisZiras Casafrebuli xifaTi emuqreba,. dabrkolebebiT aris<br />

avsebuli misi gza. misi gasvlisTanave, Sinas zRurbls miRma Tavs iCens<br />

mavne, antagonisti, romelic swored imisTvis gamoCndeba, rom<br />

daabrkolos, ukan daxios miznisaken winmimavali gmiri. magram sadac<br />

mavnea, iq aris Semwec da mCuqebelic, romelTa gareSe zRapris gmirs<br />

gardauvali daRupva elis.<br />

gareT xdeba unarebis manifestacia, Tandayolil TvisebaTa<br />

gamomzeureba, ZalTa aqtivizacia, rasac Sin ver moaxerxebda, amis<br />

saWiroebac ar gaCndeboda. gansacdeli, gamocda, cda elis mas saxlis<br />

zRurbls iqiT, gzaze, ara saxlSi...<br />

vin aris zRapris gmiri?<br />

is yaribia, mgzavria, Tavis qveyanas moSorebuli, da es iwvevs<br />

misdami TanarZnobas. mas sWirdeba gzis maswavlebeli, Semwe da mCuqebeli<br />

da isinic ar daayovneben...<br />

is idumalis maZiebelia; is dgas gzajvaredinze da irCevs im gzas,<br />

romelic ukan ardabrunebas iuwyeba. magram swored am gzas mihyavs igi<br />

miznamde, sxva gzebi fuWia, misi ori Zma rom daadgeba. es “sikvdilis gza”<br />

“sicocxlis gza” aRmoCndeba. am gzaze aRmoaCens is im idumals, romlis<br />

saZieblad gamovida saxlidan. is auqmebs warweras gzajvaredinze.<br />

is ndobiTa da rwmeniT aris savse da es amarjvebinebs mas. is<br />

rwmeniTa da ndobiT iRebs jadosnur nivTs da ar gamocdis mas, vidre<br />

gasaWirSi ar Cavardeba. es aris rwmena codnamde.<br />

is arafers moelis gaweuli samsaxurisTvis, is xelgaSlilia da<br />

gascems ukanasknels, Zvirad mopovebulsac, romelic, SesaZloa, misi<br />

xetialis mizans Seadgens, gascems ara imis gamo, rom aswilad migebis<br />

molodini aqvs. sixarbe da angariSianoba Sors aris misgan da Tu vinme<br />

amarTlebs paradoqsul devizs “rasaca gascem, Senia”, zRapris gmiri<br />

amarTlebs.<br />

da, sabolood, Tu vikiTxavT, riT imarjvebs zRapris gmiri, pasuxi<br />

aseTi iqneba: is imarjvebs im usazRvro sikeTiT, TvinierebiT,<br />

52


morCilebiT, udrtvinvelobiT, yvela am arapraqtikuli Tandayolili<br />

TvisebebiT, romlebic saxlidan gamohyva mas. maTi ZaliT misken<br />

mimarTuli yoveli boroteba sasikeTod Semoubrundeba.<br />

da, sabolood, zRapris gmiri axorcielebs soflis Zlevas,<br />

acxadebs am Zlevis saidumlos.<br />

zRapris samyaros bunebis gasarkvevad unda gairkves zRapris<br />

droisa da sivrcis xasiaTi.<br />

zRapris mSrali, sqematuri dasawyisi: "erTxel erT qveyanaSi iyo<br />

erTi xelmwife" gvimxels mis xasiaTs.<br />

ra qveyanaa es qveyana? arc saqarTvelo, arc ruseTi, arc romelime<br />

konkretuli qveyana. mas ara aqvs konkretuli eTnikuri saxe. yovlad<br />

warmoudgenelia zRapris ambavi xdebodex sadme konkretul adgilas da<br />

konkretul droSi, sadac odesme mainc zRapris msmeneli moxvedriliyo<br />

an momavalSi moxvdes. misken misasvleli gzebi moWrilia. zRapari am<br />

mxriv udroo da uadgilo adgilia (atopos, atopia). Tu zRapris<br />

dasawyisSi qveynis miTiTeba da droJamis daTariReba gvxvdeba, igi<br />

zRapruli cnobierebis Sesustebis, zRapris Janris gadagvarebis mizeziT<br />

unda avxsnaT.<br />

am ganusazRvrelobiT zRapari gansxvavdeba miTosisgan, legendisgan<br />

an Tqmulebisgan, romelTa moqmedebis asparezi toponimizebulia, dro _<br />

gansazRvruli. is Cveni droa, Tundac uxsovari iyos. SeiZleba moinaxos<br />

miTosis (legendis, Tqmulebis) moqmedebis adgili, SeiZleba gaxsenebul<br />

iqnas moqmedebis dro. warsulSi momxdari ambavi kvals tovebs miwaze<br />

tbis an borcvis, nangrevis, xevisa, kldisa Tu gamoqvabulis, an, Tundac,<br />

gaqvavebuli Tu qvadqceuli gveleSapis saxiT, zraprisgan gansxvavebiT,<br />

romelsac xilul sinamdvileSi ara aqvs tvifari. Tqmulebis dros<br />

gavixsenebT, ramdenadac is warsulia, magram zRapris dros ver<br />

gavixsenebT, ramdenadac is msmenelis drois paraleluria da arasodes<br />

gadakveTavs mas. zRaparSi gamavali dro da mTxrobel-msmenelis dro<br />

gansxvavebul ganzomilebaSi arseboben, isini acdenili arian erTmaneTs,<br />

ar ebmian, ar agrZeleben erTmaneTs. ukeTes SemTxvevaSi, isini<br />

paralelurad miedinebian da ar kveTen erTmaneTs. zRapris dro ar aris<br />

warsuli dro realuri drois mimarT. is hermetuli, Caketili droa, mas<br />

aqvs dasawyisi, romelic udroobidan modis da dasasruli, romelic<br />

maradiulobSi gadadis. “dResac bednierad cxovroben” an “dResac<br />

qorwili grZeldeba” _ mianiSnebs am maradiulobaze. zRapris am<br />

gangrZobil qorwilSi rac xdeba, is aRwera-gadmocemas ar eqvemdebareba.<br />

wuTisoflis sityvebi, romelTac mTxrobeli am momentamde (qorwilamde)<br />

iyenebda, aq aRar gamodgeba.<br />

zRapris dasasruls, roca mTxrobeli Tavisi personiT<br />

alaparakdeba, TiTqos xdeba garRveva zRapris hermetul droSi, TiTqos<br />

paraleluri mdinarebebi ori droisa _ zRaprisa da misi mTxrobelmsmenelisa<br />

erTvian erTmaneTs, roca mTxrobeli ambobs, mec iq viyavi,<br />

iqidan movdivaro. magram aravis sjera, rom zRapris mTxrobeli Tvissave<br />

monaTxrobSi, zRaparSi, gamonagonSi imyofeboda. mTxroblis bolo<br />

replika kidev ufro warmoaCens zRapris gansxvavebul droJamulsivrcul<br />

samyaros.<br />

53


arsad sxva TxrobiT teqstSi ise mZafrad ar igrZnoba drois<br />

ganmavloba, rogorc zRaparSi. zRapris gmiri Tavisi Tavis realizacias<br />

droSi axdens, mas dro sWirdeba, rogorc aravis. rogorc ityvian, dro<br />

mis sasargeblod muSaobs, is endoba dros. zRaparSi droc personaJia,<br />

romelic badebs zrunvas da am zrunviT ivseba mTavari gmiri. “yofierebis<br />

drod qceva ganpirobebulia zrunviT” (m. haidegeri). da, rogorc ki<br />

amoiwureba sazrunavi, droc amowurulia. es aris drois dasasruli,<br />

romelic zRaparma gvamcno. amazea naTqvami: `dro aRar iqneba~<br />

(gamocxadeba, 10:6).<br />

droisa da sivrcis erTianobas zRapris samyaroSi mxars ubams misi<br />

mTavari gmiri: rogorc dro da sivrcea ganusazRvreli da usaxelo, aseve<br />

mTavari gmiria usaxelo. zRaparma ar icis misi sakuTari saxeli. is an<br />

ufliswulia, an glexis biWia, magram mas saxeli ara aqvs. raki zRapris<br />

qveyana arc saqarTveloa, arc ruseTi da arc sxva romelime qveyana,<br />

zRapris gmiric ar ekuTvnis romelime eTnoss, mas ara aqvs erovneba. mas<br />

ar ekiTxebian, ra rjulis xar, romeli tomisa xar? (aq unda SeiniSnos<br />

erTi paradoqsi: miuxedavad eTnikuri ganusazRvrelobisa, zRapris gmiri,<br />

rogorc saerTod Tavad zRapari, sisxlxorceulad aris dakavSirebuli<br />

im xalxis yofasTan da mentalobasTan, sadac da vis enazec moiTxroba<br />

igi. rusul Tu sxva xalxis zRaprebSi mTavari gmiri, marTalia, atarebs<br />

saxels, magram es saxeli misi ara sakuTari, aramed zogadi, gvarobiTi<br />

saxelia. rusuli zRapris yvela gmiri principulad ivanuSkaa).<br />

mainc vin aris zRapris gmiri? zemoT SevecadeT, gagverkvia misi<br />

buneba, xasiaTi, zneobrivi saxe. axla vnaxoT, ras gamoxatavs igi<br />

principulad, ra saboloo funqcia akisria mas zRaparSi?<br />

Tu miviRebT vl. propis debulebas, rom yvela zRapari Tavisi<br />

wyobiT erTi tipisaa, isic unda miviRoT, rom yvela zRapris mTavari<br />

gmiri erTia. kacobriobac erTia da zRapris gmiri am kacobriobis<br />

warmomadgenelia, ufro sworad, Tavisi pirovnebiT gamoxatavs mas. Tu<br />

imasac gaviTvaliswinebT, rom mTavari gmiri Tavis gzaze savsebiT axdens<br />

Tavisi unarebisa da Tvisebebis manifestacias, rom is aRwevs Tavisi<br />

cxovrebis mizans, risTvisac is saxlidan gavida, rom es gza savsea<br />

gansacdelebiT da, metaforulad rom vTqvaT, igi cxovrebis gzaa, radgan<br />

Tavad cxovrebac gzaa, da rom es gza erTaderTia misTvis da sxva arc<br />

arsebobs, _ SeiZleba iTqvas, rom mas arc sxva sicocxle aqvs, garda<br />

imisa, rac am zRaparSi ganvlo da ganicada. SindabrunebiT man daasrula<br />

Tavisi cxovrebis gza, ris bolosac mas eloda sinTezisi, romelmac is<br />

axal JamSi da axal miwaze gadaiyvana. es qorwilis droJamia, romelic<br />

maradiulad grZeldeba. am qorwils mxolod saxelwodeba akavSirebs<br />

amwuTisoflur yofiT qorwilTan, romlis Sedegad Taobebi ibadebian.<br />

yofiTi qorwilebiT, SeuRlebebiT, amwuTisofluri ojaxebis SeqmniT<br />

SeiZleba mTavrdebodes romanebi, romelTa klasikuri nimuSia “omi da<br />

mSvidoba”, magram ara zRapari. zRapris dasasruli ar gulisxmobs amgvar<br />

qorwils da, niSandoblivia, rom arc erT keTilmosurne mTxrobels, am<br />

wuTisoflis Svils, ar gasCenia survili daesrulebina zRapris qorwili<br />

da mis Sedegad dabadebulTa ambis Txroba samomavlod gadaedo. ara, is<br />

ambobs, rom qorwili dResac grZeldeba, swored ise, rogorc<br />

54


qristianuli esqatologiis merve dRe, uxvalio da dauRamebeli dRe (wm.<br />

basili didi).<br />

amitomac, roca vlaparakobT zRapris dasasrulze, es dasasruli<br />

mxolod siuJeturi drois dasasruli ar aris, es absoluturi<br />

dasasrulia, romlis saukeTeso simbolo qorwilia.<br />

Tu yovelive zemoTqmuls gaviazrebT, e.w. jadosnuri zRapari,<br />

romelsac namdvilad ekuTvnis saxelwodebad esqatologiuri eposi,<br />

amgvarad SeiZleba ganimartos:<br />

zRapari aris myari struqturis, gamonagonze dafuZnebuli xalxuri<br />

zepiri moTxroba, romelic agebulia erT mTavar RerZze _ erTi mTavari<br />

gmiris dabrkolebebiT da gansacdelebiT savse Tavgadasavalze<br />

ganusazRvrel drosa da sivrceSi, rodesac da sadac xdeba misi<br />

unarebisa da Tvisebebis TandaTanobiTi manifestacia, TviTSecnoba da<br />

gamocda, da orientirebulia absoluturi da saboloo bednieri<br />

dasasrulisken.<br />

dabolos, rac Seexeba jadosnur-fantastikur moments zRaparSi,<br />

amaze SeiZleba iTqvas Semdegi: miuxedavad imisa, rom Cven mier ganxiluli<br />

tipis zRaprebSi ver davasaxelebT verc erT zRapars, romelSic ar<br />

monawileobdes fantastika, es ukanaskneli mainc ar aris is arsebiTi,<br />

romelic SeiZleboda misi Janruli bunebisa Tu sazrisis ZiriTadi<br />

ganmsazRvreli yofiliyo.<br />

mivdivarT im daskvnamde, rom zRapris fantastikuri foni mTavari<br />

gmiris cnobierebaSi samyaros pirvelxilvisgan gamowveuli gancvifrebis<br />

gamoxatulebaa. is gaocebis anabeWdia. es aris samyaro mis<br />

pirvelxilvaSi. zRapris jadosnur-fantastikuri garemo imis niSania, rom<br />

zRapris gmiri mudam inarCunebs bavSvobas, is bolomde, qorwilamde<br />

bavSvad rCeba. sxvanairad, qorwilSi, rogorc sasufevelSi, ver Seva. es<br />

aris bavSvobis sibrZne. am uSualo sibrZnis wyalobiT aris zRapari<br />

damajerebeli, sarwmuno. rogorc ki TxrobaSi saocrebani, fantastikuri<br />

Tavgadasavlebi moWarbdeba da TviTmiznad iqceva, zRapari, rogorc<br />

Janri, wyvets arsebobas, is umal cruzRapris saxes iRebs, romlisac<br />

aRaravis sjera.<br />

zRapris fantastika mainc realuri cxovrebis logikas aris<br />

daqvemdebarebuli. zRapris gmiri, rac unda fantastikis samyarosi<br />

moZraobdes, unda gvaxsovdes, rom es samyaro mainc Cveni samyaroa da<br />

zRapris gmiric Cveniania, erT-erTi CvenTagania.<br />

b. cxovelTa zRapari<br />

cxovelTa Sesaxeb am patara moTxrobebs SeiZleba eposi vuwodoT,<br />

Tumca isini, erTi SexedviT, igav-arakTa monaTesave Janria. igavi Tu<br />

araki, an Tundac, igav-araki, narTauli Txrobaa: igi mogviTxrobs<br />

cxovelebze da maT urTierTobaze, msmenelma ki maTSi adamianebi da<br />

adamianTa urTierTobani unda igulisxmon. igavis mgeli, melia an daTvi<br />

ar aris mgeli, melia Tu daTvi, aramed ama da am xasiaTis, niris, unaris,<br />

Tvisebebis, qcevis adamiani. anu, sxvagvarad, es cxovelebi, romlebic<br />

gadadian igavidan igavSi, adamianebs ganasaxiereben. SeiZleba iTqvas, rom<br />

55


es cxovelebi msaxiobebi arian da garkveuli tipis adamianTa rolebs<br />

asruleben. es cxovelebi, romlebic bunebiT utyvni arian, TiTqos<br />

scenidan amxelen kacTa modgmis mankier mxareebs, da es xdeba swored im<br />

ZaliT, rom Tavad maT bunebiT ar axasiaTebT gakicxuli mankierebani da<br />

amitomac moraluri pasuxismgeblobisgan Tavisufalni arian. es garemoeba<br />

amZafrebs da efeqturs xdis mxilebas.<br />

magram xalxuri eposi cxovelTa Sesaxeb anu cxovelTa eposi, ar<br />

aris mxilebiTi. es siuJetebi mxolod mogvianod iqna gamoyenebuli<br />

moralisa da Wkuis saswavleblad. maTSi Cadebul sibrZnes pragmatuli<br />

daniSnuleba mieca, rac warmoSobidanve maT ar gaaCndaT. ra iyo maTi<br />

sazrisi, ras gamoxataven es lakoniuri maxvilgonieri siuJetebi<br />

moulodneli komikuri Tu tragikomikuli dasasruliT? risTvis Seiqmna<br />

isini? aris gavrcelebuli azri, TiTqos cxovelTa `zRaprebi”, rogorc<br />

maT arasworad uwodeben, Seiqmna im mizniT, rom daefiqsirebinaT<br />

sxvadasxva juris cxovelTa xasiaTebi, Tvisebebi da am saxiT Senaxuliyo<br />

codna maT Sesaxeb, raTa ase gadacemoda Taobidan Taobas.<br />

gonebamaxviluria am Janris amgvari warmoSoba: isini, am mxriv, TiTqos<br />

emsgavsebian andazebs, romlebic aseve SemWidroebulad inaxaven codnas<br />

yofierebis sxvadasxva sferodan, lakoniur frazaSi wnexen mravalgzisi<br />

gamocdilebis Sedegebs, raTa Taobidan Taobas gadaeces. Tu es ase iyo,<br />

cxovelTa eposs unda daerqvas cocxali bunebis (personaJebad<br />

mcenareebic SeiZleba Segvxvdes) pirvelyofili saxelmZRvanelo,<br />

erTgvari bunebis kari, romlis saSualebiTac axali Taoba winaswar,<br />

gamocdilebamde, eziareboda cxovelTa urTierTobaTa, maTi xasiaTis<br />

saidumloebebs. magram ase iyo? es daniSnuleba hqonda maT? saeWvoa. amis<br />

sawinaaRmdegod laparakobs is arsebiTi garemoeba, rom cxovelTa<br />

eposis cxovelebi Zalze daSorebulni arian bunebaSi realurad arsebul<br />

cxovelebs. mgeli da daTvi sulac ar arian iseTi briyvebi, rogorc<br />

eposSi arian gamoyvanilni. mglisa Tu daTvis Sesaxeb amgvari “codniT”<br />

aRWurvili monadirisa Tu vinme glexis nabijebi tyeSi marcxiani iqneba.<br />

am ukanasknel as wels ganviTarebuli naturalisturi mecniereba da<br />

praqtika ar adasturebs “zRaprul” da realur cxovelTa Sesatyvisobas.<br />

aSkaraa, rom “zRapruli” cxovelebi gamonagonis sferos ekuTvnian,<br />

fantaziis nayofni arian. magram Tu rogor inarCuneben isini<br />

cxovelmyofelobas, avTenturobas, namdvilobas _ swored es aris yoveli<br />

gamonagonis, rogorc mxatvruli Semoqmedebis, saidumlo da mis axsnas<br />

Cven aq ar SevudgebiT.<br />

arsebobs Tvalsazrisi, romlis Tanaxmad cxovelTa igavi<br />

miTologiuri warmoSobisaa, anu TiToeuli siuJeti inaxavda informacias<br />

raime sagnisa Tu movlenis (Tu mTlianad samyaros ara) warmoSobis<br />

Sesaxeb. sxvagvarad: igavi TiTqos gardaqmnili, desakralizebuli<br />

miTosia. SeiZleba warmovidginoT sazogadoeba, sadac marTlac cxovelTa<br />

igavebi miTosis rols asruleben _ cxovelebs TavianTi qmedebebiT,<br />

Tundac cbierebiT da eSmakobiT, gaiZverobiT, muxTlobiT SemoaqvT<br />

realobaSi raRac siaxle, adamianebisTvis pouloben gadarCenis saxsars.<br />

isini _ mela iqneba, yvavi Tu yorani adamianTa sazogadoebis winaprebad<br />

iTvlebian, romelTac adamianebs gaumzades pirobebi adamianuri<br />

56


cxovrebisTvis, Tavad ki ganudgnen adamianebs da cxoveluri saxe da<br />

yofa arCies. amgvar igavebs Tu mkacrad miTologiuri ara, SeiZleba<br />

etiologiuri vuwodoT. aseTebia qarTul folklorSi gavrcelebuli, aw<br />

sabavSvo repertuaris kuTvnili siuJetebi, rogoric aris, “ratom aqvs<br />

ofofs savarcxliani qoCori” da sxva misi analogiurni. miTologiuri<br />

warmoSobis momxreTa azriT, cxovelTa eposis bavSvTa auditoriaSi<br />

gadasvla-gadanacvleba misi degradaciis niSania, maT am wreSi gamrTobi<br />

funqcia aqvT SeZenili. magram ismis kiTxva _ rodis moxda es<br />

gadancvleba?<br />

Tu miTosuri igavebis sekularul igavebad gardaqmna sinamdviles<br />

Seesabameba, es gardaqmna unda viguloT ara romelime erovnul (vTqvaT,<br />

qarTul) foklorul sinamdvileSi, aramed ufro adre, vidre isini am<br />

<strong>folklori</strong>s fondSi SemoaRwevdnen. radgan eWvi ar aris, rom cxovelTa<br />

igavebis fonds (jadosnur zRaparTa analogiurad) saerTo warmoSoba<br />

aqvs. sxva sakiTxia, SesaZloa, gadauWrelic, Tu sad, romel xalxSi,<br />

romel sazogadoebaSi Camoyalibda misi tipebi dRevandeli saxiT, magram<br />

isini, erTmaneTis met-naklebad identurni, yovel xalxSi damoukideblad<br />

rom ar aRmocenebulan, aSkaraa. mxedvelobaSi gvaqvs evraziis sivrceSi<br />

gavrcelebuli igavebi, romlebic Sinaarsobrivad igiveobrivni arian _<br />

warmoadgenen saerTo fonds, rac maTi klasifikaciis da katalogizaciis<br />

SesaZleblobas iZleva. arsebobs saerTo fondi, romlis sisavsidan<br />

TiToeuli tradicia qmnis Tavis marags, cxadia, qmnis sakuTarsac. ase,<br />

magaliTad, cxovelTa saerTaSoriso igavuri fondidan saqarTveloSi<br />

dadasturebulia 130-mde fabula, aqedan naxevari originaluria, romelic<br />

ar gvxvdeba msoflio folklorSi [qurdovaniZe 2001:183]. dasaSvebia<br />

qarTul igavebSi miTologiur-triqsteruli (oinbazuri) kvalis Zieba,<br />

magram es ukve calke, kerZod, istoriuli kvlevis problemaa. Cveni<br />

amocana araa igavTa genezisis dadgena, Cven miznad visaxavT, gavarkvioT,<br />

Tu ras warmoadgens dRes igavTa es fondi Tavis mTlianobaSi im saxiT,<br />

ra saxiTac Cvenamde moaRwia. ra aris cxovelTa eposis sazrisi, ras<br />

eubneba msmenels, ra sibrZnes inaxavs igi Tavisi fabulis meSveobiT.<br />

SeniSvna. katalogis mixedviT, SegviZlia met-naklebi sruli warmodgena<br />

viqonioT cxovelTa eposis arsebuli sakuTriv <strong>qarTuli</strong> siuJetebis Sesaxeb:<br />

qurdovaniZe:2000; ColoyaSvili:2002.<br />

pirvelyovlisa, ganvmartoT, ras vgulisxmobT, roca cxovelTa igavebs<br />

eposs vuwodebT. miCveuli varT, rom eposi didi tiloa, farTo asparezia,<br />

rogorc sivrcul, ise droJamuli ganzomilebiT. eposis gmirs (gmirebs)<br />

mravalzRurbliani Tavgadasavali aqvT. eposi moicavs gmiris cxovrebis<br />

ara mxolod erT an ramdenime epizods, aramed xSirad mTel cxovrebas<br />

dabadebidan aRsasrulamde (apoTeozamde).. cxovelTa igavs ki, calke<br />

aRebuls, arc xangrZlivoba aqvs da arc sakmarisi sivrce. ra gvaZlevs<br />

imis safuZvels, rom cxovelTa novelistur igavebs eposi vuwodoT?<br />

Tumca cxovelTa erTi romelime igavi personaJis, vTqvaT, meliis,<br />

romelime oinbazobas gadmogvcems Tavisi dasawyisiT da dasasruliT,<br />

anu TviTkmaria, dasrulebulia, mainc es TviTkmari siuJeti erTi mTelis<br />

nawilad unda gaviazroT. nawilebs mTlianobaSi aqceven personaJebi,<br />

57


omlebic igavidan igavSi, siuJetidan siuJetSi gadadian. Tu erTgan<br />

kvdebian, meoreSi cocxldebian, inarCuneben ra igiveobas Tavis TavTan.<br />

melia yvelgan meliaa, is yvela igavSi meliobs, arsad kargavs meliobas,<br />

mgeli ar moiSlis mglobas, rac mis maradiul briyvobasa da sixarbeSi,<br />

aseve marad mSivrobaSi mdgomareobs. isini ar SeiZleba aseTebi ar iyvnen,<br />

arasodes Seicvlian nirs da qcevas, rom sxva saxiT gveCvenon. Cven<br />

TiToeul maTgans yvelgan gamovicnobT rogorc Zvel nacnobs, romelic<br />

mravalgzis Segvxvedria. niSandoblivia, rom mela Tu mgeli, TiToeuli<br />

cxoveli individia da, amave dros, Tavisi gvaris warmomadgeneli.<br />

amitomac mis gverdiT sxva mela da sxva mgeli ar Cans. mela, mgeli da<br />

sxvani igavTa erTobliobis personaJTa sakuTari saxelebia. am mxriv, es<br />

samyaro dasazRvrulia, erTxel da samudamod determinirebuli. TiTqos<br />

es ar aris Tavisuflebis samyaro, magram mis farglebSi, misgan<br />

gamousvlelad, misi binadarni axerxeben Tavisufalni iyvnen Tavis<br />

qmedebebSi.<br />

es aris erTiani epikuri samyaro, sadac cxovroben, mimodian, moqmedeben,<br />

erTmaneTs xvdebian es arsebebi. es maTi samyaroa, maTTvis nacnobia iq<br />

cxovrebis wesebi da es aravis ukvirs. Cvenc viRebT am wesebs, rogorc<br />

aseTs, rogorc TavisTavad cxads. es sastiki, urTierTSeuTavseblobis,<br />

principulad antagonisturi samyaroa. ra Sors dgas igi im samyarosgan,<br />

sadac saxlidan gamosuli jadosnuri zRapris gmiri Sedis, sadac mas<br />

uxdeba mogzauroba, Tavisi raobis gamovlena (manifestacia). marTalia, iq<br />

aris antagonisti, mavne, aris crugmiri (yvelaze saSiSi antagonistTa<br />

Soris), magram iq arian Semwenic da mCuqebelnic, romelTa wyalobiT<br />

yoveli xifaTi daZleulia. amis sapirispirod, cxovelTa eposis<br />

samyaroSi ar arseboben Semweni, xifaTSi Cacvenili misi mkvidrni sakuTar<br />

Tavs arian mindobilni... es sicruis, gautanlobis, urTierTmoRorebis,<br />

muxanaTobis samyaroa. yvelani erTmaneTs atyueben an cdiloben<br />

motyuebas. es aris maTi cxovrebis wesi. magram moRorebac aris da<br />

moRoreba. amiT ar kmayofildeba udidesi, daucxromeli oinbazi mela.<br />

moRoreba Tavdeba sisastikiT. mgeli ara mxolod moRorebulia, aramed<br />

tyavic aqvs gamZvrali. udanaSaulo, Tundac xarb mgels, tyavs aZroben<br />

arafrisTvis, mxolod imisTvis, rom Tavidan moiSoron, gzidan<br />

Camoicilon? aris raime sazrisi am muxanaTobaSi, romelic aseTi<br />

sisastikiT gvirgvindeba? adamians mainc _ amaze unda iyos gaTvlili<br />

igavi _ ecineba, TiTqos bolomde arc ki sjera, rom aseTi sisastike<br />

namdvilad xdeba. es sisastike rom ara cxovelTa igavSi, aramed<br />

adamianTa Sesaxeb moTxrobaSi gamoCeniliyo _ anu adamianisTvis gaeZroT<br />

tyavi angarebiT Tu, miT uaresi, uangarod _ es autaneli iqneboda,<br />

komizmisTvis, romelic axlavs cxovelTa igavs, adgili namdvilad ar<br />

darCeboda. amitomac unda vifiqroT, rom cxovelTa eposis cxovelebi<br />

cxovelebi arian da maT ukan adamianebi ar igulisxmebian. sisastike<br />

ganelebulia cxovelTa upasuxismgeblo samyaroSi gadataniT. aravis<br />

gauCndeba survili, moraluri kuTxiT Seafasos meliis jer muxanaToba<br />

da mere sisastike, boroti xumroba, rac adamianTa SemTxvevaSi bunebrivi<br />

iqneboda. es samyaro aseTia _ ara amoraluri, aramed imoraluri, ris<br />

58


mimarTac moraluri kategoriebis miyeneba uadgilo iqneboda. Tu raime<br />

SemorCa miTologiuri (Tuki gauvlia mas aseTi periodi) cxovelTa eposs,<br />

es unda iyos swored misi sruli emansipacia, gaTavisufleba moralisgan.<br />

morali arc masSia da arc daskvnaSi, riTac Cveulebriv mTavrdeba<br />

ezopes igavebi. imoralizmi aris misi zneobrivi kredo. SesaZloa,<br />

visaubroT mxolod damTxvevaze miTologiur imoralizmTan da cxovelTa<br />

eposis aseve principuli imoralizmi mis damoukidebel niSan-Tvisebad da<br />

maxasiaTeblad miviCnioT, riTac is fundamenturad gansxvavdeba<br />

jadosnuri zRaprisgan. is saqcieli, romelic ar moekiTxeba melas,<br />

udanaSaulo mgeli rom Caagdo WaSi an gaatyava, uTuod moekiTxeboda<br />

jadosnuri zRapris gmiris antagonists, is pasuxs agebs Tavis qmedebaze.<br />

zRapris samyarosgan gansxvavebiT cxovelTa eposis samyaro<br />

upasuxismgeblo samyaroa. viciT, ras gvimxels jadosnuri zRapari Tavisi<br />

SinaarsiT da esqatologiuri finaliT. igi gvixatavs samyaros, sadac<br />

mavne-antagonistebTan erTad Tanaarseboben keTili nebis arsebani _<br />

yofierebis romel safexurs ar unda ekuTvnodnen isini. ras gvimxels<br />

cxovelTa eposi, TiToeuli misi epizodi? zRapris sapirispirod<br />

Tanaarsebobis, Tanacxovrebis (simbiozis) SeuZleblobas, arsebaTa<br />

urTierTSeuTavseblobas. totaluri sicrue, muxanaToba, Ralati,<br />

sisastike am SeuTavseblobis gamoxatulebaa. am samyaroSi megobrobis<br />

yoveli mcdeloba kraxiT mTavrdeba. komikur-ironiulia ukuRmarTi<br />

dasasrulis fonze cxovelTa igavis dasawyisi: erTxel mela da mgeli<br />

daZmobildnen. vgrZnobT, rom es Zmoba Txel safarvelad aqvs<br />

gadafarebuli maT urTierTobas. is ganwirulia CaSlad am avtonomiuri,<br />

Caketili samyaros wesisamebr. cxovelebi adamianebiviT iqcevian, miznebic<br />

TiTqos adamianuri aqvT, laparakoben adamianurad, magram mainc<br />

cxovelebad rCebian. maTi es ucnauri statusi _ adamianuroba<br />

cxovelobis SenarCunebasTan erTad cxovelTa eposis Janris<br />

damaxasiaTebeli niSania. cxoveli adamianis eniT laparakobs, magram es<br />

ar aris aRqmuli, rogorc saswauli, es ar ganekuTvneba saswaulTa<br />

kategorias, rogorc, magaliTad, winaswarmetyvel balaamis saxedris<br />

ametyveleba. balaamis saxedarma ena amoidga ukiduresi gaWirvebisas,<br />

moxda gardatexa, Tumca efemeruli, mis bunebaSi da saxtad datova<br />

Tavisi patroni, magram cxovelTa eposis mela-mgels ena ar amoudgams _<br />

maT Tavidanve micemuli aqvT metyvelebis unari. SevniSnavT<br />

arsebiT gansxvavebas cxovelTa eposisa da jadosnuri zRapris<br />

cxovelebs Soris. isini ara mxolod sxvadasxva samyaros, aramed<br />

cxovelTa gansxvavebul gvarebs ekuTvnian. saerTo saxelwodebam<br />

SecdomaSi ar unda Segviyvanos. Tundac is garemoeba, rom jadosnur<br />

zRaparSi isini (mela iqneba Tu mgeli) ar arian TavisTavadni, aramed<br />

damxmareni, ris gamoc maT unda Seicvalon maTTvis Cveuli niri da qceva.<br />

cxovelTa eposis personaJi ar gamodgeba mTavari gmiris Semwed an<br />

mCuqeblad. isini mxolod sakuTari TaviT arian dakavebulni, sakuTari<br />

miznebi amoZravebT maT. sakmaod egocentrulni arian imisaTvis, rom<br />

uangarod gauwion samsaxuri xifaTSi Cavardnil adamians.<br />

oriode sityva kompoziciaze. cxovelTa igavi ar aris<br />

damorCilebuli iseT mkacr kanonebs, rogorc jadosnuri zRapari. igi ar<br />

59


eqvemdebareba vl. propiseul morfologiur (funqcionalur) analizs. Tu<br />

zRapris gmiris gamosvla asparezze ganpirobebulia gamstumreblis<br />

funqciiT, misi droebiTi warmateba-warumatebloba zRapris imanenturi<br />

kanonebis ZaliT damokidebulia mavneze, antagonistze, Semweze,<br />

mCuqebelze, sruliad gansxvavebuli viTarebaa cxovelTa eposSi. mTavari<br />

gmiri, Tuki igavSi arsebobs aseTi, mxolod da mxolod Tavis Tavs<br />

“eyudnis”, patronad, Semwed da mCuqeblad Tavisi Tavi hyavs. ar viciT,<br />

saidan Cndeba is asparezze. ram gamoiyvana mela Tavisi sorodan, CvenTvis<br />

ucnobia. ar hyavs mas gamstumrebeli. is da misi mowinaaRmdege ukve gareT<br />

arian, gzaze. ambavic gzaSi iwyeba SexvedriT. xvdebian, rogorc wesi,<br />

sxvadasxva (mxolod sxvadasxva!) gvaris cxovelebi. Sexvedras, rogorc<br />

saSualebas, mxolod ori mizani SeiZleba hqondes: daZmobileba da Sebma<br />

(Sejibri). daZmobileba gulisxmobs sakvebis erToblivad mopoebas, erTad<br />

Wamas, saerTo trapezs. mizani TiTqos materialuria, ukiduresad yofiTi,<br />

biologiuri, magram erTad Wama-sma Tanacxovrebis, simbiozis<br />

SesaZleblobis udidesi gamocdaa, ris Semdegac unda daiwyos sxva,<br />

maRali rangis urTierTobebi. aq ar wavalT Sors imis saCveneblad, Tu<br />

raoden didi xvedriTi wona aqvs xalxebis yofa-cxovrebaSi saerTo<br />

sufras, sadac adamianebi erTianobas eziarebian. adamianebi erTi modgmaa,<br />

erT gvars warmoadgenen uricxv qmnilebaTa Soris, amitomac maT surT<br />

erTianoba, miiswrafian erTmaneTisken, cdiloben daZlion babilonis<br />

godolis Semdgomi ucxooba, moZebnon ucxoSi “sxvai Cemi” (gr. robaqiZe).<br />

cxovelTa eposSic aris survili, TiTqos Sinagani, Tandayolili<br />

ltolva erTad cxovrebisa, rasac aq sruliad kanonzomierad saerTo<br />

trapezi gamoxatavs. magram es ar xerxdeba maTi erTmaneTTan<br />

SeuTavseblobis gamo. gavixsenoT melasa da weros epizodi, romelic<br />

mainc mSvidobianad mTavrdeba, Tumca erTmaneTis maspinZlobiT<br />

gawbilebulni erTmaneTs Sordebian, raTa kvlav aRar Sexvdnen erTmaneTs.<br />

magram ase mSvidobianad ar Sordebian erTmaneTs daZmobilebuli mela da<br />

mgeli. “Zmobil” mgels, romelsac Tavisi wili erbo SeuWama meliam,<br />

moRoreba ar akmara, tyavi gaaZro am sityvis pirdapiri sastiki<br />

mniSvnelobiT. es sisastike, rasac mela umiznod, SeiZleba iTqvas,<br />

uangarod sCadis, xsenebuli SeuTavseblobis kategoriuli<br />

gamoxatulebaa. ras niSnavs es siRrmiseulad? niSnavs imas, rom cxovelTa<br />

samyaro erTiani ar aris _ yvela Seqmnilia “Tavisi gvaris mixedviT”, am<br />

gvarTa Soris kavSiri ar arsebobs, gadebuli xidi umal tydeba, rogorc<br />

ki fundamenturi moTxovnileba _ am SemTxvevaSi Wama _ wamoiwevs win?<br />

cnobilia, rom kvebis sistema xalxTa Soris erT-erTi mniSvnelovani,<br />

SesaZloa, gadamwyveti ganmasxvavebeli niSania. Tu es asea adamianTa<br />

sazogadoebaSi, miT ufro es iTqmis cxovelebis mimarT, romelTa<br />

erTaderTi saqmianoba biologiur moTxovnilebebTan aris dakavSirebuli.<br />

sxvadasxva gvaris cxovelTa simbiozi kraxisTvis aris ganwiruli.<br />

maTi yoveli erToblivi saqmianoba aseve sruli kraxiT mTavrdeba:<br />

mamali, mela, ZaRli ver aSeneben sofels. es cxovelTa eposis Tema<br />

advilad xdeba moralizebis saSualeba, rogorc, magaliTisTvis,<br />

60


krilovis arakSi (Однажды лебедь, рак да щука). sxvadasxva gvaris<br />

cxovelebi samyaros (kerZod, tyis) saerTo hamoniaSi monawileoben, magram<br />

erTmaneTisadmi SeuTavsebelni, Seurigebelni da mtrulni arian. amas<br />

aCvenebs cxovelTa eposi. ras unda iwvevdes es paradoqsebi CvenSi,<br />

adamianebSi? sicils Tu Cafiqrebas? melias improvizebuli oinebi,<br />

romlebic `Zmobilisadmia~ mimarTuli, TviTkmari Rirebulebis Semcvelia.<br />

ver vityviT, rom es oinebi Cagvafiqrebs, Cagvaxedebs Cvens TavSi. ara,<br />

melia Tavisi TavaSvebuli, sruliad gaumarTlebeli, umizezo sisastikiT<br />

Cvens samxileblad ar aris movlenili cxovelTa eposSi. Tumca, vimeoreb,<br />

igi SeiZleba moralis wasakiTxad, Wkuis saswavleblad iqnas<br />

gamoyenebuli. Tumca es ukve sxva Janri iqneba.<br />

magram, Tu ufro Rrmad SevxedavT am SeuTavseblobas, davinaxavT, rom<br />

SeuTavsebloba zedapirulia, fenomenuria, siRrmeSi ki erTianoba Zevs _<br />

yvela qmnileba erT bunebas aris naziarebi da, Tu cxovelebi<br />

zedapirulad gansxvavdebian erTmaneTisgan, siRrmeSi isini erTni arian,<br />

rogorc erTi Semoqmedis qmnilebani. daZmobilebis, Tanacxovrebis<br />

survili cxovelTa eposSi amiT aris gamowveuli, igi Sinagani Zaxilia,<br />

bunebrivi tendenciaa. xalxuri sityviereba mainc aRiarebs cxovelTa<br />

samyaros solidarobas, romelic Zlevs zedapirul mtrobas. arafers<br />

vityviT jadosnur zRaparze, sadac es TvalsaCinoa. mTeli misi<br />

xerxemali solidarobazea agebuli _ maTi qmedebis mizani mTavari<br />

gmiria. foklori icnobs teqstebs, sadac Zleulia gaucxoeba, aRdgenilia<br />

erTianoba, roca gamoCndeba saerTo mizani. erT-erTi aseTia `sabralo<br />

dedabrisasa~ [qxp VIII:#713], sadac TiTqmis yvela gvaris Sinaur-gareuli<br />

cxoveli, romelic ki am leqsis Semqmneli sazogadoebisTvis aris<br />

cnobili, garTianebulia kacTagan (soflisgan, am sityvis orive<br />

mniSvnelobiT) gariyul-mitovebuli dedabris Sesawevad. SeiZleba<br />

vifiqroT, rom am cxovelebSi (aha, maTi sruli sia: Tagvebi, lomebi,<br />

vefxvebi, taxebi, meliebi, weroebi, batebi, irmebi, daTvebi, mglebi,<br />

SaSvebi, gnolebi, kaWkaWebi, mtredebi, gvritebi, variebi, ixvebi,<br />

torolebi, xoxbebi, bulbulebi da, bolos, `sawyali beri qedani~)<br />

adamianebi igulisxmebian? aramc da aramc! mTeli paradoqsi, iumori,<br />

SesaZloa, komizmic swored imaSia, rom Semweni swored cxovelebi arian<br />

da ara adamianebi, romelTac humanisturi valdebuleba isedac unda<br />

hqonodaT am martoxela, umweo dedabris mimarT. Tumca isic unda iTqvas,<br />

rom am mozrdili leqsis, TiTqos eposis, sazrisSi mxileba ar Zevs, misi<br />

paTosi ar aris mamxilebeli. is, rac miuRwevelia cxovelTa eposSi, aq<br />

miRweulia. aq Txa da mgeli erTad araTu sZoven, erTad Sromoben<br />

sxvisTvis, erTi miznis qveS arian gaerTianebulni. yvela Tavisi<br />

SesaZleblobiT Seeweva dedabers. cxovelTa samyaro emsaxureba martod<br />

darCenils. dedaberi adamis rolSia, rogorc yoveli qmnilebis batoni.<br />

adamma am dedabris saxiT Tavisi Zveli dideba aRidgina, rogorc yoveli<br />

qmnilebis patronma. cxovelTa samyaro adamianis samsaxurSia Cayenebuli<br />

da poema, romelic mTlianad mamiTadis Temazea agebuli, lxiniT anu<br />

Tavisi bunebrivi dasasruliT mTavrdeba:<br />

61


`silamazisTvis xoxobi SuaSi Caisviano,<br />

bulbuli galobisaTvis sul Tavsa daisviano,<br />

sawyali beri qedani boloSi moigdiano.<br />

erTad smen, sWamen, lxinoben, harales dasZaxiano~.<br />

didebuli finalia, romelic principulad (arsobrivad)<br />

upirispirdeba cxovelTa eposis tragikomikur dasasruls da jadosnuri<br />

zRapris esqatologiuri dasasrulisken ixreba.<br />

.<br />

literatura<br />

qurdovaniZe 2000: Указатель сюжетов грузинской народной сказки. Систематический<br />

указатель по системе Ааарне-Томпсона, составил проф. Курдованидзе Т.Д. , «Мерани»,<br />

Тб., 2000;<br />

qurdovaniZe 2001: qurdovaniZe T., <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>, Tb., 2001.<br />

umikaSvili III: umikaSvili p. xalxuri sityviereba III, `literatura da<br />

xelovneba~, Tb., 1964. .<br />

qxp VIII: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad.<br />

ColoyaSvili 2002: ColoyaSvili r. cxovelTa eposis klasifikacia da<br />

siuJeturi saZiebeli (kumulaciuri zRaprebi da zRaprebi cxovelTa<br />

Sesaxeb. `<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>~ 1(XVII), Tb., 2002.<br />

sayofiero zRapari anu xalxuri novela<br />

tradiciulad zRapars sam jgufad yofen: jadosnur zRaprebad,<br />

cxovelTa zRaprebad da sayofiero zRaprebad. sinamdvileSi, Tu kargad<br />

davukvirdebiT, isini gansxvavebul Janrebs ekuTvnian da maTi gaerTianeba<br />

erTi saxelwodebis qveS ar unda iyos gamarTlebuli. amis gamoa, rom<br />

CamoTvlisas mxolod jadosnur zRapars Tvlian `sakuTriv~ anu namdvil<br />

zRaprad, danarCenebs sxvadasxva saxeliT moixsenieben.<br />

Cven vamjobineT, jadosnuri zRaprisTvis, misi specifikuri<br />

dasasrulis gamo, `esqatologiuri zRapari~ gvewodebina, xolo cxovelTa<br />

zRaprebisTvis _ cxovelTa eposi. rac Seexeba mesame tipis `zRapars~,<br />

romelsac axla ganvixilavT, misi Sinaarsidan gamomdinare, `sayofiero<br />

zRapars~ an `novelistur zRapars~ uwodeben, Tumca maTTvis umjobesi<br />

iqneboda ~xalxur novela~ gvewodebina, ramdenadac igi novelisturi<br />

Txrobis yvela pirobas akmayofilebs. amrigad, `xalxuri novelis~ Tu<br />

`sayofiero zRapris~ (saxelwodeba namdvilad yovelTvis pirobiTia,<br />

62


simboluria, arasodes gamoxatavs mTlianad mis arss) saxiT Cvens winaSea<br />

xalxuri narativi, romelic arsebiTad gansxvavdeba, erTi mxriv,<br />

`sakuTriv zRaprisgan~, meore mxriv, `cxovelTa eposisgan~.<br />

cxadia, sayofiero zRapari Tu xalxuri novelac gamonagonzea<br />

dafuZnebuli, magram es gamonagoni arsebiTad gansxvavdeba rogorc<br />

cxovelTa, ise esqatologiuri zRapris gamonagonisgan. igi savsebiT<br />

realisturi gamonagonia, ramdenadac Tavis siuJetebSi arafers Seicavs<br />

iseTs, rac realur cxovrebaSi ver moxdeboda. misi personaJebi realuri<br />

adamianebi arian, sazogadoebis yvela fenis da xasiaTis warmomadgenlebi:<br />

glexebi da batonebi, mojamagirebi da damqiravebelni, Rarib-Ratakebi da<br />

SeZlebulni, marTalni da crupentelebi, sovdagrebi da boganoebi,<br />

brZenebi da sulelebi, mwyemsebi da guTnisdedebi, mRvdlebi da diakvnebi,<br />

qurdebi da avazakebi, qosatyuilebi da sxvani da sxvani. yvelani, vinc ki<br />

am narativSi monawileobs Tumca groteskulni, magram savsebiT<br />

pragmatulni arian, magram mTavari gmiri, cota ucnauri qcevisaa, cota ar<br />

iyos, briyvis STabeWdilebas stovebs, erTi sityviT, ar iqceva<br />

standartulad, rogorc Cveulebrivi adamianebi unda iqceodnen. magram<br />

sabolood swored is imarjvebs. riTi? ara fizikuri Zal-RoniT, aramed<br />

moxerxebiT. maTzea zedgamoWrili andaza `xerxi sjobia Ronesa, Tu kaci<br />

moigonebsa~. isinic esqatologiuri zRapris gmiriviT mudmivad gzas<br />

adganan, magram maT gzajvaredinze is warwera ar aris, ukanmouqcevlobiT<br />

rom afrTxilebs mgzavrs. magram isini gaTelili gziT mainc ar midian,<br />

ar iqcevian ise, rogorc yvela iqceva; maT saqcielSi, azrovnebaSi TiTqos<br />

Wkua ar monawileobs, magram swored maTi es uWkuoba aRmoCndeba<br />

erTaderTi gza miznis misaRwevad. sabolood, maTi absurduli<br />

gadawyvetileba imarjvebs. Tu mojamagirea, sami wlis gasamrjelod<br />

SemoTavazebul fulsa da sam sityvas Soris sityvebs (anu Segonebebs)<br />

irCevs da Sinaganad kmayofili gaudgeba gzas Sinisken. yvelafers<br />

danarCens, rasac im fuliTac ver SeiZenda, am sityvebis meoxebiT iZens.<br />

maT xibls qmnis maTive saqcielis da fiqrebis absurduloba, rasac,<br />

rusTvelis sityvebiT rom vTqvaT, `Wkvianni ver mixvdebian~. mas gzaze ar<br />

Sexvdeba Semwe an mCuqebeli, romelic uangarod ixsnida mas gasaWiridan.<br />

piriqiT, yoveli Semxvedri mis gacurebas cdilobs, yvelam piri Seikra<br />

mis winaaRmdeg, rom misi sakuTari xari, romelic gasayidad mihyavs, Txad<br />

CauTvalon. sabolood, ara sxva vinme, aramed isev da isev sakuTari<br />

moxerxeba aRudgens martiv WeSmaritebas, rom misi pirutyvi xari iyo da<br />

ara Txa. WeSmaritebis kriteriumad komikuri xaris kudia gamoyenebuli,<br />

romelic Txad gayiduli xarisgan SerCa.<br />

advili SesamCnevia, rom novelis gmiri ara mxolod sxva Janris<br />

personaJia, aramed sruliad gansxvavebuli tipis da formaciis adamiania.<br />

ufro sworad, zRaprisTvis am axal, yofiT adamians, romelic Zireulad<br />

gansxvavdeba zRapris gmirisgan, samoqmedo asparezad swored iseTi foni<br />

esaWiroeba, am tipis narativebSi rom aris gaSlili. es foni mkveTrad<br />

socialuria, sadac personaJebi yovelTvis raRac gamorCenas elian,<br />

konkretuli, pragmatuli, advilad misaRwevi mizani aqvT dasaxuli,<br />

gansxvavebiT esqatologiuri zRapris masStaburi miznisa, romlis<br />

63


miRwevaSi (an CaSlaSi) mTeli zRapruli sinamdvile (anu, vityviT Cven,<br />

mTeli wuTisofeli) monawileobs.<br />

esqatologiuri zRaprisgan gansxvavebiT, romlis narativi Caketil<br />

drosa da sivrceSi xorcieldeba da, erTgvarad, simboluria, rogorc<br />

yvelaferi, rac masSi xdeba, novelebis dro da sivrce Cveni (anu<br />

mTxrobelisa da msmenelis) dro da sivrcea; Cven advilad warmovidgenT<br />

Tavs maSin da iq myofad, monawiled am samyaros situaciebisa, raoden<br />

ucnauri da uCveuloc ar unda iyvnen isini. am novelebSi arc erTi<br />

ararealuri sagani ar monawileobs, igi ar icnobs jadosur sagnebs<br />

(mfrinavi xaliCa, natvrisTvali da sxvani), romelTa saSualebiTac<br />

zRapris gmiri aRwevs mizans, magram Txrobis efeqti miRweulia am<br />

savsebiT realur, advilmisawvdom da advilad mosapovebel saganTa<br />

uCveulo, xSirad absurduli gamoyenebiT. amis klasikuri magaliTia<br />

nacarqeqias xelSi is sagnebi, romelTa saSualebiTac imarjvebs igi.<br />

realisturi foni Tavisi sagnebiTurT am novelebSi hiperbolizebulia.<br />

realisturi, rogorc uwodeben literaturaSi [Rlonti<br />

1989:16,18,23,31], novelebis Tematika mravalferovania da Znelad Tu<br />

eqvemdebareba klasifikacias, Tematur dajgufebas. mainc am<br />

mravalferovani simravlidan SeiZleba gamovarCioT universaluri<br />

gavrcelebis mTeli cikli briyv adamianebze _ dedakacebze da<br />

mamakacebze.<br />

es fabliod wodebuli novelebi TiTqos amaTraxebs maT sibriyves<br />

[Rlonti:299]. magram asea? mxileba da gamaTraxebaa maTi sazrisi?<br />

qvrivi dedakaci, romelic `saiqiodan mobrunebul kacis~ xeliT<br />

Tavis gardacvlil meuRlesTan an mamasTan uamrav xorags ugzavnis (cxra<br />

tomara xorbals, cxra tomara brinjs, cxra tomara fqvils, cxra fuT<br />

erbos, cxra fuT yvels da a.S. cxraobiT) gasakicxia sibriyvisTvis Tu<br />

saqebia im guluxvobisTvis, amasTanave, erTgulebisTvis, romelsac<br />

gardacvlilis mimarT iCens, an, Tundac, ndobisTvis ucnobi mamakacis<br />

mimarT? misi sruliad arapragmatuli, obieqturad Tu SevxedavT,<br />

saqcieli sibriyvea, magram amasTan erTad gana novela pragmatizms ar<br />

kicxavs? ra Tqma unda, es misabaZi saqcieli ar aris, magram fablios ar<br />

unda davakisroT arc moralis swavlebis da arc magaliTis micemis<br />

amocana. misi daniSnuleba namdvilad esTeturia, rogorc cxovelTa<br />

eposSi vxedavT. melia arasodes iqneba imis magaliTi, Tu rogor ar unda<br />

moiqces adamiani. am Janris igavebSi swored amgvari melia da mgelia<br />

misaRebi da, erTgvarad, mosawoni, rogorc mxatvruli nawarmoebis<br />

personaJi, rac unda uaryofiTi iyos igi.<br />

aseve iTqmis am briyv qalebze, romlebic tirian jer-ardabadebuli<br />

Svilis sikvdils, romelic maT warmosaxvaSi ukve Camovarda xidan, an<br />

taroze Semodebuli culi daeca Tavze da sxva da sxva. es SeiZleba<br />

mxolod sasacilo iyos da meti araferi, magram gana es cotaa, rom kidev<br />

sxva raRac amocaniT davtvirToT?<br />

64


erTaderTi racionaluri azri, romelic amgvari fablioebidan<br />

gamomdinareobs is aris, romelic am <strong>qarTuli</strong> andaziT gamoixateba _<br />

`mjobis mjobi ar daileva~, anu Cveni parafraziT `briyvis briyvi ar<br />

daileva~, rom adamianis sibriyves sazRvari ara aqvs da es WeSmariteba<br />

ara TavSi sacemad da vaiviSis saZaxeblad, aramed imis saCveneblad aris<br />

mowodebuli, rom `sadRac~, realobisa Tu azrovnebis romeliRac<br />

ganzomilebaSi es Cveni qveyana briyvTa qveyanaa. es azri aqvs SinaurTa<br />

(col-Svilis) sibriyviT aRSfoTebuli kacis ambavs, romelic sxva<br />

qveyanaSi gadaixveweba, sadac uares sibriyves gadaeyreba da Tavad<br />

aranaklebs sibriyves iCens, magram mainc kulminacia colis sityvebSia<br />

moqceuli, romliTac dabrunebul qmars axarebs, yana moxani da marili<br />

davTeseo. daskvna is aris, rom dabrunebuls es sisulele ar gakvirvebia.<br />

gana SeiZleba am fablios amgvari Sefaseba: `briyvi dedakacis motivebs<br />

mTel msoflio folklorSi aqvs paralelebi. yvela maTgans erTi azri<br />

aqvs: xalxi sastikad dascinis briyv dedakacs, zizRiT ucqeris mis uRirs<br />

saqciels...~ [Rlonti 1989:301]. amgvari Sefasebebi `zizRi~ da `uRirsi<br />

saqcieli~ aq namdvilad uadgilo Sefasebebia. fablios namdvilad ara<br />

aqvs dasaxuli es amocana iseve, rogorc xalxuri novelebis fondSi<br />

arsebul sami tyuilis cikls [Rlonti 1989:376-378].<br />

erTma axirebulma xelmwifem gamoacxada, vinc sam iseT tyuils<br />

metyvis, rom ar gamegos, qaliSvils mivaTxoveb, Tu ara da, Tavs movWrio.<br />

oTxmocdacxramets moWra Tavi, meased wardga erTi menaxire da sami<br />

tyuili moaxsena. pirveli aseTi iyo: `guSin naxiridan rom davbrundi,<br />

dedaCems sadili ar hqonda gakeTebuli, me ki puri mSioda. Cvens baRSi<br />

erTi gogra meguleboda. avdeqi da mis mosatanad wavedi. mivel, vnaxe,<br />

sadac meguleboda, iq aRar iyo. gavyev gogris kavs. okeanis gaRma<br />

gasulyo da iq ido gogra. gaviare am kavze, gavedi gaRma, movglije<br />

gogra, saWamadi gavakeTe da me da dedaCemma kargi vaxSami geaxeliT~.<br />

meore tyuili es iyo: `guSin saRamos naxiridan rom movedi, dedaCems<br />

saWamadi Seenelebina da marili ver eSova... gaviqeci gubarSi, saidanac<br />

marili moaqvT... arc CaquCi mqonda, arc araferi, rom klde damengria da<br />

marili wamomeRo. xan aqeT mivartyi Tavi, xan iqiT da erTi kai mozrdili<br />

lodi movagdebine. gavide mxarze da Sinisaken gamoviqeci. SevaneleT<br />

saWamadi da im Rames kai vaxSami geaxeliT~. mesame tyuili amgvari iyo:<br />

`menaxirem xelmwifis karze uzarmazari qvevri miagora da uTxra: mamaSens<br />

mamaCemisa es erTi didi qvevri oqro marTebia da unda gadamixadoo~. am<br />

ukanasknelma tyuilma gaWra: xelmwife iZulebuli gaxda, menaxirisTvis<br />

mefis asuli mieTxovebina [Rlonti 1989:377]. es iseTi tyuili iyo, rom<br />

xelmwifes ar SeeZlo misi gabaTileba ise, rom absurdSi ar<br />

Cavardniliyo.<br />

am tipis novelebSi tyuilis mTqmeli, cxadia, ubralo crupentela<br />

ar aris, romelic angarebiani mizniT an vinmes gasacureblad Txzavs<br />

tyuilebs da simarTled asaRebs mas. es tyuilTSemoqmedebaa, Tavistavad<br />

Rirebuli xelovnebis nawarmoebia, romelic moiTxovs fantaziis da<br />

iumoris Sezavebas. amave dros, am tyuilebis statusi ucnauria: Tu,<br />

65


Cveulebriv, tyuilis sazrisi imaSi mdgomareobs, rom Tavi simarTled,<br />

sinamdvileSi momxdar ambad gaasaRos, am fablioebis tyuili Tavad<br />

acxadebs Tavs rogorc tyuils absoluturi saxiT, radgan aseTia SekveTa.<br />

aq tyuili qmnis Tavis sakuTar sinamdviles, sadac yvelaferi<br />

SesaZlebelia. tyuilis damajerebloba miT ufro izrdeba, rac ufro<br />

daujerebelia monaTxrobi. es aris uangaro, dauinteresebeli tyuili,<br />

romlis mizani ara mis gareT, aramed isev da isev mis sakuTar TavSia. is<br />

arafris sxvis, Tavis gareSe arsebulis, saSualeba ar aris. is<br />

TviTmizania. baron miunhauzenis tyuilebisgan gasxvavebiT, fablios<br />

tyuilebi msmenelis gansacvifreblad ar iTxzveba, isini TiTqos axal<br />

sinamdviles qmnian, romelic racionaluri kanonebiT ar imarTeba da arc<br />

adamianis logikas eqvemdebareba.<br />

magram aris xalxur novelebSi personaJi, romelsac tyuilis Tqma<br />

Tavis bunebad gauxdia. es qosatyuilaa. Zneli gasarkvevia, Tu ratom<br />

daukavSirda matyuaroba qosobas (uwverulvaSobas), ramac sagangebo<br />

terminic ki Seqmna _ `qosatyuila~, magram aRmosavlur samyaroSi es<br />

motivi universaluria. kerZod, yirgizul da yazaxur folklorSi<br />

arsebobs personaJi, romelic Tavisi funqciiT da saxelwodebiT (aldarqose)<br />

<strong>qarTuli</strong> qosatyuilas identuria. aseve, vxvdebiT mas, rogorc Zvel<br />

nacnobs, Sua aziidan esoden daSorebul da gansxvavebuli kulturis<br />

qveyanaSi, rogoric saberZneTia. magram, cxadia, berZeni qosatyuila ar<br />

momdinareobs klasikuri elinuri samyarodan, igi gviandeli warmonaqmnia<br />

da misi aRmosavluri warmoSoba eWvs ar unda iwvevdes. Tavad am arsebis<br />

aRsaniSnavi sityva _ spanos arc arsebobda ZvelberZnul enaSi. Zneli<br />

asaxsnelia, ratom daukavSirda matyuarobas bunebrivi uwveruloba.<br />

SesaZloa, qosatyuilas prototipi aseve aRmosavluri warmoSobis<br />

saWurisi iyos, romlis gaurkveveli sqesi Sinagani tyuilis asociacias<br />

iwvevda. adamiani, romelic arc kacia, arc qalia, ukve sicruesa da<br />

tyuils atarebs Tavisi bunebiT da ar SeiZleba sando iyos. berZnuli<br />

spanos iseTive kolorituli personaJia [megasi:LVI], rogorc <strong>qarTuli</strong><br />

xalxuri novelebis qosatyuila. magram berZnuli spanos ar aris iseTi<br />

undoobisa da matyuarobis gansaxiereba, rogorc <strong>qarTuli</strong> novelebis<br />

qosatyuila. erT novelaSi mama sikvdilis win Svilebs anderZad<br />

erTaderT rCevas utovebs: `yvelgan ivaWreT, yvelas endeT da qosas ki nu<br />

endobiTo~. qosas veragobas umcrosi Svili Zlevs da novelis sazrisic<br />

es aris swored, rom mxilebuli iqnas qosas buneba da misi veragoba<br />

missave sawinaaRmdegod mieqces [xalxuri sibrZne II:344]. Tumca sxva<br />

novelaSi kvlav aRdgeba igi, raTa moiqces ise, rogorc Tavisi buneba<br />

karnaxobs. qosatyuilas ar SeuZlia ar tyuodes, es ari misi bunebis<br />

gamovlineba, misi cxovrebis wesi, rogorc sulxan-saba orbelianis im<br />

morielisa, romelsac, misive gulaxdili aRiarebiT, ar SeuZlia ar<br />

igeslebodes.<br />

qosatyuilas tyuils ara aqvs TavisTavadi Rirebuleba; gvizidavs<br />

ara Tavad saxe tyuilisa, aramed adamianis tipi, romelsac ar SeiZlia<br />

adamianebTan urTierToba, Tu ara tyuilis meSveobiT.<br />

66


arsebobs qarTul novelistur zRaprebSi personaJi, romelsac<br />

iaraRad tyuili aqvs momarjvebuli da mowinaaRmdegis gacurebiT aRwevs<br />

warmatebas. da es warmateba aris ara droebiTi, rogorc qosatyuilasi an<br />

mis msgavsTa, aramed saboloo. es personaJi nacarqeqiaa. erTi SexedviT<br />

araraoba, romelic nacris qeqvaSi atarebs wuTisofels, misda uneburad<br />

zRapruli simdidris patroni xdeba. Tumca ar aris gamoricxuli, rom<br />

devebis saxlidan wamoRebuli dovlaTiTurT Sindabrunebuli nacarqeqia,<br />

romlisTvisac zRaparma sxva saxeli ar gaimeta, kvlav keriasTan dajdes<br />

da nacris qeqva ganagrZos. radgan es saxeli misi mudmivi saxelia. am<br />

saxelma gamokveTa misi pirovneba. magram ara, igi arasodes miubrundeba<br />

nacris qeqvas da kvlav arasodes dasWirdeba vinmes gacureba, rogorc im<br />

mamamTavars, romelic mis mier gacurebul Zmas gaeqca da sruliad sxva,<br />

yovel SemTxvevaSi, saxelSecvlil adamianad dabrunda. roca qveynis<br />

sazRvrebSi Semovida iakobi, ase Tqva: `me xom erTi joxis amaram<br />

gadavlaxe es iordane, axla ki or banakad vdgavar~ (dab. 32:10). yrma<br />

iakobma Zmas esavs gamostyua pirmSoeba, romelic providenciiT mas<br />

ekuTvnoda da mere yvelaferi, rac, SesaZloa, ar ekuTvnoda mas, didi<br />

SromiT da patiosnebiT moipova.<br />

rogor SeuZlia gamoxatos nacarqeqiam is, rac mas gadaxda Tavs?<br />

dae, dascinodnen mas im sagnebis gamo, romelic man moiTxova<br />

saxlidan gasvlisas, roca gareT agdebdnen. ra aris Wyinti yveli, ra<br />

aris sadgisi, ra aris erTi guda nacari? nivTebi, romlebic mxolod<br />

saxlSi SeiZleba gamoadges kacs. magram Cven viciT, rom es kaci,<br />

romelsac aiZuleben dastovos kera, ar gamoiyenebs am sagnebs maTi<br />

pirdapiri daniSnulebisamebr. is ar SeWams yvels, sadgisiT ar gaxvrets<br />

tyavs, nacriT ar gaxexavs qvabs. is aRmoaCens maTSi imaze mets, rasac<br />

isini asruleben yoveldRiur yofaSi, an rac maTTvis daukisrebia<br />

adamianis Wkuas. dascinian mas? magram is Tavad dascinebs maT, vinc ver<br />

ixedeba saganTa ukan, saganTa siRrmeSi, saganTa zemoT, romelTa Wkua<br />

erTganzomilebiania, amitomac yoveldRiurobas mijaWvuli...<br />

is aerTebs Tavis TavSi ori tipis adamians, romelTagan erTi<br />

Wvrets _ mWvretelia, meore moqmedebs _ moqmedia... erTi Sin aris, meore<br />

_ gareT. sofeli maT gareSe warmoudgenelia, isini erTmaneTs avseben.<br />

erTic aucilebelia da meorec. magram unda vicodeT, rom erTis wili _<br />

mWvretelisa, romelic zis, gamorCeulia. mWvreteli, idumalis msmenelis<br />

wili qristem gamoarCia, roca uTxra beTanieli lazares das: "marTa!<br />

marTa! Sen bevr rameze zrunav da wuxxar, saWiro ki mxolod erTia..."<br />

(luka, 10:41-42).<br />

sazRurblo situaciaSi absoluturi improvizaciis ZaliT man am sam<br />

saganSi iseTi Tvisebebi ganWvrita, romelTa ganWvretas aTasi wlis<br />

manZilzec ver SeZlebda erTganzomilebiani Wkviani adamiani. `mas erTsa...<br />

Wkvianni ver mixvdebian~. imis gasagebad, Tu vin aris nacarqeqia,<br />

67


gavarkvioT, vin aris misi antagonisti. devi ganasaxierebs absolutur<br />

sibriyves, romelic uzomo fizikur Zalas emyareba. igi Zveli formaciis<br />

gmiria, romlis oreulebs mravlad vpovebT msoflio folklorSi Tu<br />

miTologiaSi. es aris polifemi, es aris goliaTi, eseni arian winare<br />

mosaxleobis reliqtebi, romelTa fizikuri Zala anaqronizmia axal<br />

viTarebaSi. maTi mowinaaRmdegeni arian odisevsi, romelic ara mxolod<br />

polifemisgan, aramed Tavis TvistomTa Sorisac unikaluria tavisi<br />

TvisebebiT: Tu maradWabukiaqilevsis mudmivi anu arsobrivi epiTeti aris<br />

`fexmardi~, menelaosisa _ `omSi myivari~, odisevsis epiTetebi<br />

egzistencialur gamocdilebebzea agebuli (`mravalanacadi~,<br />

`mravaltanjuli~...) da Tavadac arasodes gaurbis, piriqiT, mieltvis<br />

axal-axal gamocdilebebs da gansacdelebs. devebs, polifemis saxiT igi<br />

amarcxebs ara fizikuri ZaliT, aramed mentaluri improvizaciiT,<br />

iaraRiT, romelic man, rogorc homo faberma, daamzada. daviTi amarcxebs<br />

goliaTs ara saul mefis SemoTavazebuli aRWurvilobiT, aramed<br />

SurduliT, romelic goliaTis TvalSi ZaRlis maTraxs ufro hgavda,<br />

vidre sabrZolo iaraRs. nacarqeqias gamarjveba devebze, odisevsisa<br />

polifemze da daviTisa goliaTze mniSvnelovanwilad ganpirobebulia<br />

moulodnelobis efeqtiT _ maT metoqeebs situaciis gazrebis droc ar<br />

rCebaT, Tuki saerTod aqvT azrovnebis unari. momavali am Cia tanis<br />

adamianebisaa, romlebic saganTa arsSi ixedebian da iq moulodnel<br />

SesaZleblobebs aRmoaCenen. misTvis, vinc nacarqeqia saxlidan gamoagdo,<br />

is sami sagani _ yveli, nacari da sadgisi rCeba yvelad, nacrad da<br />

sadgisad, naqarqeqia ki amieridan maTSi imaze mets xedavs, rasac isini<br />

yofiT doneze warmoadgenen. es aris nacris qeqvis Sedegi, es aris<br />

nacarqeqias unikaloba qarTul da, garkveulwilad, msoflio<br />

folklorSi.<br />

literatura<br />

Rlonti: Rlonti al. <strong>qarTuli</strong> xalxuri novelis sakiTxebi, Tsu, Tb., 1989.<br />

megasi: MMegas Georgios A. Folktales of Greece, The University of Chicago Press, Chicago<br />

and London [1977].<br />

xalxuri sibrZne II: xalxuri sibrZne II, xalxuri zRaprebi, nakaduli, Tb.,<br />

1964.<br />

zRapris universaloba<br />

68


msoflio zRaprebs Soris saerTo ara mxolod motivebis, aramed<br />

siuJetebis doneze sakmaod TvalsaCinoa. sakmarisia gadavikiTxoT qarTul<br />

zRaprebTan erTad paralelurad rusuli, berZnuli Tu ruminuli<br />

zRaprebi, rom davrwmundeT amaSi. magram erovnuli wiaRi universalur<br />

siuJets Tu motivs Taviseburad amuSavebs. es qmnis TiToeuli zRapris<br />

mravalferovnebas, realizaciis amouwurav SesaZleblobebs.<br />

miuxedavad am universalobisa, romelsac zRapris siuJetebi atarebs,<br />

mainc roca saqme exeeba calkeuli xalxis sityvier Semoqmedebas, pirvel<br />

rigSi, zRaprebs mivadgebiT, radgan swored zRapari Segvacnobinebs da<br />

gvagrZnobinebs ama Tu im xalxis suls da xasiaTs. siuJetis Tu motivis<br />

gardaqmnaSi monawileobs xalxis yofa, misi qveynis landSafti,<br />

istoriuli gamocdileba, zne-Cveulebebi, religiuri rwmena-warmodgenebi,<br />

ideologia _ es yvelaferi daRs asvams universalurs da erovnul<br />

sakuTrebad aqcevs mas. magram universaluri im donemde ar gardaiqmneba,<br />

rom Zneli gamosacnobi gaxdes. universaluri siuJeti mainc inarCunebs<br />

yovel nacionalur wiaRSi Tavis individualobas. razom gansxvavebuli ar<br />

iyos <strong>qarTuli</strong> da rusuli xalxuri kulturebi, TvalSi sacemia am or<br />

xalxSi gavrcelebuli zraprebis siaxlove.<br />

1910 wels finelma <strong>folklori</strong>stma antti amatus aarnem (1867-1925) Seadgina<br />

msoflio zRaprebis siuJetTa saZieblebi, romelic Semdgom ganavrco<br />

amerikelma stiT tompsonma (1964) da ukanasknel xans germanelma hansiorg<br />

uTerma (2004). dResdReobiT es saZiebeli sxvadasxva tipis zRaprebis<br />

2400-mde siuJets moicavs. arsebobs <strong>qarTuli</strong> zRapris siuJetTa saZiebelic<br />

[qurdovaniZe 2000]. igi warmogvidgens <strong>qarTuli</strong> zRapris mTels marags,<br />

romelic moicavs rogorc universalurs, an qarTulad saxecvlils, ise<br />

originalur qarTuls, romelTac ara aqvT paraleli msoflio sazRapro<br />

fondSi.<br />

magram amasTanave unda iTqvas, rom siuJetTa universaloba pirobiTia.<br />

`saZiebelSi~ moqceuli zRaprebi mainc Semofarglulia erTi regioniT _<br />

es aris evraziis regioni. rac ufro vSordebiT evraziuli qveynebis<br />

sazRvrebs, rom araferi vTqvaT orTave amerikis da wynari okeanis<br />

xalxebze, maT miRma gavrcelebuli siuJetebi adgils ver pouloben<br />

tradiciul saZieblebSi. amasTanave `saZiebeli~ ver moicavs realurad<br />

arsebuli zRaprebis mTels mravalferovnebas, im xalxTa zRaprebis<br />

siuJetebsac ki, romelTa klasifikaciis Sedegad gamomuSavda es sistema.<br />

maSasadame, saWiroa maTi klasifikacia axali midgomebiT da axal<br />

sawyisebze, raTa universalobis fundamenturi xasiaTi ara garegnulzedapiruli<br />

msgavsebis, aramed siRmiseuli analogiebis safuZvelze<br />

gamovlindes.<br />

amitomac simptomaturia, rom Cinuri da Turquli zRaprebis saZiebelTa<br />

Sedgenisas uari iTqva aarnes sistemaze, romelmac ver SeZlo maTi metnaklebi<br />

sisruliT asaxva [Jirmuinski:342]. axal sistemaSi adgili unda<br />

hpovon vitnamis, indoneziis, okeaniis, koreis, iaponiis, Savi afrikis<br />

sazRapro siuJetebma, romelTa siuJetebi dRemde `ucxo sxeulad~ Canan.<br />

69


zRapris genezisis problema Zalze rTulia, SeiZleba iTqvas, am etapze<br />

gadauWreli. e. w. <strong>folklori</strong>stTa Crdilouri skolam (skandinavia,<br />

fineTi) aTwleulebi Sealia am sagans, magram amaod. zRapris samSoblo<br />

kvlav dafarulia. magram arsebobda ki erTi adgili, sadac Caisaxa<br />

pirveli zRapari? zRapari Caisaxa Tu zRapris embrioni, romelmac Semdeg<br />

Camoyalibda zRaprad? sad, romel qveyanaSi, romel xalxSi? an ra mizniT?<br />

ra yofiTi funqcia hqonda mas Tavdapirvelad da a. S. amocanas is<br />

arTulebs, rom zRapari, rogorc zepirsityvieri teqsti, ascda<br />

damwerlobas: iSviaTad Tu gamxdara zRapari werilobiTi kulturis<br />

kuTvnileba. Tobidan Taobas zepirad gadacemuli icvlida saxes da<br />

ikargeboda kidec. is saxe zRaprebisa, romelTac moicavs `saZiebeli~<br />

SedarebiT gvian aris Camoyalibebuli. TiTebze CamosaTvlelia zRaprebi,<br />

romlebic damwerlobis interesis sferoSi moxvdnen. magaliTisTvis<br />

davasaxelebT asurul-babilonur (aqadur) zRapars Cven mier<br />

saxeldebuli `cxovelTa eposis~ repertuaridan _ `gveli da arwivi<br />

daZmobildnen...~ [Suamd:138] da Zvelegviptur vrcel moTxrobas ori Zmis<br />

Sesaxeb [vikentievi], romelic jadosnuri zRapris motivebs da<br />

struqturas avlens. magram gagviWirdeba imis Tqma, rom samSoblo<br />

cxovelTa eposisa SuamdinareTia, jadosnuris zRaprisa ki _ Zveli<br />

egvipte.<br />

XIX s-is samociani wlebidan germaneli mecnieris Teodor benfeis (1809-<br />

1881) gamokvlevebis gavleniT [kokiara:320-322], karga xans miRebuli iyo<br />

azri, rom zRaprebi da, sazogadod, xalxuri narativebi (igavebi da sxva)<br />

indoeTidan gavrcelda mTels dedamiwis zurgze. maTi wyaro ki iyo<br />

induri cxovelTa igavarakebis kompoziciuri krebuli `panCatantra~,<br />

romelic Cv. w. III-IV saukuneebSi Seiqmna sanskritze. sxvadasxva<br />

saukuneebSi es induri literaturuli nawarmoebi sxvadasxva enebze<br />

iTargmneboda da paralelurad xalxSi vrceldeboda, iZenda ra xalxur<br />

variantebs. mere kvlav literaturul saxes iRebda, raTa kvlav<br />

<strong>folklori</strong>zacia ganecada. da ase moedo mTels axlo aRmosavleTsa da<br />

evropas. es enebia falauri (saSualo sparsuli), siriuli, arabuli,<br />

sparsuli, berZnuli, ebrauli, slavuri, Turquli, espanuri, laTinuri,<br />

franguli, italiuri, germanuli, inglisuri... aRnusxulia eqvsasamde<br />

Targmani 60 enaze. TiToeulma am enam moaxdina induridan wamosuli<br />

cxovelTa igav-arakebis adaptacia. qarTul literaturaSi `panCatantra~<br />

`qilila da damanas~ saxiT movida (XVII-XVIII ss.), romelmac, Tavis mxriv,<br />

igavTa folkloruli variantebi warmoSva. am Teorias `moxetiale<br />

siuJetebis~, orientaluri (aRmosavluri), an `sesxebis~ Teoria ewoda.<br />

miuxedavad imisa, rom `sesxebis~ Teoriam bevri igav-arakuli siuJetis<br />

warmoSobas (pirvelwyaros) mohfina Suqi, mainc <strong>folklori</strong>stika veRar<br />

dakmayofilda `moxetiale siuJetTa~ Teoriis calmxrivi gagebiT, kerZod,<br />

maTi eqskluziurad induri warmoSobiT. zRapari ar daiyvaneba igavebze<br />

da sazRapro siuJetebi igavTa siuJetebze. droTa viTarebaSi aqtualoba<br />

dakarga zRaparis, rogorc Janris, samSoblos Ziebam da mTavari<br />

yuradReba mieqca mis struqturas (amaze ukve gvqonda zemoT saubari).<br />

70


magram ramdenadac siuJetebis sesxeba, romlis meore mxare maT `xetials~<br />

gulisxmobs, gamowveulia xalxTa Soris kulturul-istoriuli<br />

kavSirebiT, gamaxvilda yuradReba im gzebze, romlebiTac es siuJetebi<br />

xalxidan xalxSi xetialoben. maTTvis enobrivi barieri ar arsebobs. es<br />

gzebia _ mcire aziidan xmelTaSua zRvis CrdiloeT sanapiros gavliT<br />

espaneTisken; saberZneTis arqipelagis gavliT siciliasa da italiaSi;<br />

mcire aziidanve bizantiisa da balkaneTis gavliT evropaSi. Turquli<br />

modgmis xalxebis gza Soreuli aRmosavleTidan cimbiris gavliT da Sua<br />

aziidan ruseTis samxriT stepebis gavliT evropis misadgomebamde<br />

(ungrelebi, bulgarelebi). mniSvnelovania im epoqebis moniSvna, roca<br />

xdeboda xalxTa didi gadasaxlebebi da laSqrobebi: kimerielebis gavla<br />

kavkasionis wiaR saqarTvelos teritoriis gavliT urartumde;<br />

aleqsandre makedonelis laSqroba dasavleTidan aRmosavleTisken; arabi<br />

tomebis moZraoba aRmosavleTidan ukidures dasavleTamde; monRolTa<br />

urdoebis moZraoba Sida monRoleTidan dasavleTisken; jvarosnuli<br />

laSqrobebi dasavleTidan aRmosavleTisken. berZnul werilobiT<br />

tradiciaSi miTologiurma gadmocemebma Taviseburad gamoxates<br />

kulturuli gacvla-gamocvlis ganuwyveteli procesi: ios finikielebi<br />

itaceben argosidan; evropes finikiidan itaceben elinebi; oqros sawmisi<br />

eladidan kolxeTSi midis: oqros sawmiss ibruneben da medeas itaceben<br />

elinebi; troeli parisi eladidan itacebs mSvenier elenes; elini tomebi<br />

ilaSqreben elenes dasabruneblad mcire aziaSi; troelTa erTi nawili<br />

eneasis winamZRolobiT daiZrebian evropisken... bolos, elini tomebi<br />

gadian arqipelagidan mcire aziisa da Savi zRvis sanapiroebisken<br />

(kolonizacia procesi). Zvel samyaroSi kulturebi arasodes yofilan<br />

Caketilni da izolirebulni erTmaneTis mimarT. siuJetebis `xetiali~,<br />

maTi `xiznoba~ da damkvidreba xalxidan xalxSi, kulturul<br />

RirebulebaTa sesxeba gacilebiT intensiuri iyo Zvel xalxebSi,<br />

urTierTobis yvela forma _ saomari laSqrobebidan dawyebili aRebmicemobiT<br />

(saganTa gacvla-gamocvliT) damTavrebuli _ CarTuli iyo<br />

kulturaTa urTierTgamdidrebis am istoriul procesSi. ra Tqma unda,<br />

kulturuli aReb-micemoba zRapruloi siuJetebiT ar amoiwureboda.<br />

laparakia yvela xalxis zepirsityvier memkvidreobaze, romelic<br />

yovelTvis inarCunebda Riaobas ucxos mimarT. amas Cven SegviZlia<br />

vuwodoT SeZenili universaloba mas Semdeg, rac erTiani kacobrioba<br />

daiSla babilonis daumTavrebeli godlis kedlebTan. aq ukve SevdivarT<br />

kacobriobis arsebobis im periodSi, saidanac istoria mxolod da<br />

mxolod miTosis eniT gvelaparakeba. Cvens SemTxvevaSi babilonis godlis<br />

miTosis sazrisi is aris, rom erTiani kacobriobis TiToeulma nawilma<br />

gancalkevebis Semdeg met-naklebi sicxadiT SeZlo SeenarCunebina is<br />

saerTo, romelic maT erTianobaSi hqondaT. iyo da aris gaucxoeba, magram<br />

iyo da aris urTierTgagebac da urTierTSeRwevac swored im saerTo enis<br />

safuZvelze, romelsac TiToeuli maTgani iyo ziarebuli.<br />

literatura<br />

71


vikentievi: Викентьев В. М. Древне-египетская повесть о двух братьях, М., 1917.<br />

kokiara: Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.<br />

Jirmunski: Жирмунский В. М., К вопросу о международных сказочных сюжетах (В<br />

книге: Жирмунский В. М Сравнительное Литературоведение, Восток и Запад, Л., «Наука»,<br />

1979).<br />

Suamd: Zveli Suamdinaruli poezia, Tb., `merani~, 1987.<br />

`amiraniani~ - tragikuli eposi<br />

mravalferovan da mdidari tradiciis mqone qarTul xalxur<br />

sityvierebaSi epikuri Semoqmedebis wvlili, SeiZleba iTqvas, metad<br />

mwiria. qarTul folklorSi ver vadasturebT istoriuli xasiaTis eposs,<br />

sadac ganzogadebulad iqneboda gadmocemuli xalxis istoria, rogorc<br />

es, Cveulebriv, am Janris eposebSia; rogorc es aris `nibelungebis simReraSi~<br />

an Turqul `dede qorquTis wignSi~. ar Cans istoriuli an fsevdoistoriuli<br />

gmiri, romlis garSemo realuri istoriis Taviseburad<br />

gardaqmnil sagmiro ambavTa ciklizacia momxdariyos, Tumca saqarTvelos<br />

istoria arcTu Raribia heroikuli epoqebiT, brZolebiT da, Sesabamisad,<br />

istoriuli gmirebiT.<br />

Cven ver vifiqrebT, rom xalxis epikuri cnobiereba gulgrili<br />

darCeniliyos im epoqaluri sasikeTo Tu sabediswero Zvrebis mimarT,<br />

romlebic araerTgzis ganucdia qveyanas; ver vifiqrebT, rom<br />

zepirsityvier matianes ar aesaxos espaneTis rekonkistis analogiuri<br />

uaRresad daZabuli xana, aSot kurapalatisa da mis TanamdgomTa gmiruli<br />

epopea, rac <strong>qarTuli</strong> miwebis kvlav SemokrebiT dasrulda, magram<br />

espanuri `Cemi sidis~ msgavsi xalxuri poema, sadac ukvdavyofili<br />

iqneboda TaobaTa xsovnaSi `Cemi aSoti~, ar dasturdeba; an masze<br />

adreuli xana gorgaslisa, romlis miTosuri xati werilobiT matianeSi<br />

aris moxvedrili, xalxuri eposis saxiT ki ar Cans; an, Tundac, ufro<br />

adreuli epoqa farnavazisa, romlis arqetipuli drois, rogorc `Zlieri<br />

Jamis~, mefobis da sxva sulier RirebulebaTa, mraval siaxleTa<br />

dasabamieri Jamis kvali werilobiTma istoriam Semoinaxa, xalxis xsovnas<br />

ki ver SemorCa. ra mizeziT? mizezi martivia: vrcelia `koleqtiuri~<br />

mexsiereba, magram is usazRvro da dauSreteli ar aris. mas ar SeuZlia<br />

sinqronulad moicvas mTeli zepirsityvieri fondi misi `dasabamidan~,<br />

erTdroulad Seinaxos sxvadasxva istoriul epoqaTa zepirsityvieri<br />

Semoqmedebis nayofebi. Taobebis monacvleobasTan erTad icvleba,<br />

72


periodul ganaxlebas ganicdis zepirsityvieri teqstebi; Zveli gadadis,<br />

mis nacvlad axali mkvidrdeba. `xalxs is moswons, rac axalia~, amboben<br />

`odiseaSi~ Zveli miTebis momRerlis demodokes msmenelni. da is Zveli,<br />

romelic ukan ixevs, gadis xalxis mexsierebis sawieridan, Tu asoniSnebiT<br />

ar iqna Cawerili, samudamo daviwyebisTvis aris ganwiruli. arc<br />

erTi zemoxsenebuli xalxuri eposis xsenebac ki ar iqneboda, rom maT<br />

Caweraze ar ezrunaT. Seqmnidan orasi wlis Semdeg Cawerili iqna<br />

`simRera Cems sidze~ (Semonaxulia erTaderTi 1307 wlis xelnaweriT);<br />

CaweriT gadaurCa drois dinebisgan gariyvas `kalevala~, irlandiuri Tu<br />

islandiuri sagebi, epikuri ciklebi digenis akritasze; damwerlobam<br />

gadaarCina rusuli bilinebi, romlebic maTi pirvelCaweridan asi wlis<br />

Semdeg xalxis xsovnaSi ukve waSlili iyo.<br />

dasanania, rom saqarTveloSi, uZvelesi damwerlobis qveyanaSi, XIX<br />

saukunis meore naxevramde ar ucdiaT xalxuri eposebis Cawera. Cvens<br />

werilobiT ZeglebSi maTi arsebobis mxolod fragmentuli kvali<br />

SeiZleba davadasturoT. im xanamde, roca maTi Caweris interesi gaCnda,<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri eposi arasrulyofili, fragmentuli, SeiZleba iTqvas,<br />

dakninebuli saxiT iyo moRweuli. ra saxe hqonda mas klasikur, epikuri<br />

Semoqmedebis apogeaSi, CvenTvis samudamod ucnobi rCeba. magram, rogorc<br />

odisevsi ambobs sakuTar Tavze, `am galewili bzidanac Cans, ra TavTavic<br />

viyavio~, igive SegviZlia vTqvaT am epikur teqstebze, romelTa analizs<br />

vTavazobT mkiTxvels winamdebare wignSi.<br />

es sami eposi gansxvavdeba erTmaneTisgan. TiToeuli maTgani<br />

warmoadgens epikuri Semoqmedebis gansakuTrebul saxeobas. isini<br />

ganekuTvnebian qarTveli xalxis kulturuli cxovrebis, qveynis istoriis<br />

sxvadasxva periods, Seiqmnen gansxvavebul kulturul fenebSi.<br />

problematuria `amiranianis~ Seqmna-Camoyalibebis xana, magram Cven<br />

SegviZlia zustad ganvsazRvroT `arsenas leqsis~ Seqmna-gavrcelebis<br />

periodi. amirani miTologiur samyaroSi moqmedi personaJia, romlis<br />

asparezi sakacobrioa. arsena ki realuri pirovnebaa, masze SeTxzuli<br />

`Sairsityvebis~ Tanamedrove. magram rac unda sxvaobdes maTi `sknelebi~,<br />

maT Soris arsebiTi msgavsebaa, ris Cvenebasac cdilobs avtori. SeiZleba<br />

iTqvas, rom amirani xalxuri eposis ania (alfa) anu dasabami, rogorc paradigma<br />

da arqetipi, arsena ki _ hoe (omega), misi ukanaskneli variacia.<br />

asec SegveZlo gveTqva: `amiraniani~ da `arsenas leqsi~ erT epikur, magram<br />

sxvadasxva siRrmis dinebas ekuTvnian; `mas Jams~, magram ar viciT, rodis<br />

gaWril saerTo kalapotSi miedinebian. msgavseba siRrmiseulia,<br />

gansxvaveba _ epoqaluri. ver vpovebT sxva xalxur eposs, sadac ise<br />

mkveTrad iyos gacxadebuli adamianis amaRlebisa da dacemis egzistencialuri<br />

drama, rogorc es `amiraniansa~ da `arsenas leqsSia~.<br />

da mesame, Cveni ganxilvis sagania romantikuli eposi _ poema<br />

`eTeriani~, romelic adamianis bunebis sxva siRrmeebs swvdeba. aq<br />

namdvilad `sxvaa adamiani~, ara epoqalurad sxva, aramed adamianis sxva<br />

tipi, _ aseT sxvas vxvdebiT imave epoqis `vefxistyaosanSi~. aq siyvaruli<br />

73


Tavis Tavs ubrundeba, igi poulobs Tavis stiqias, rogorc cecxli eZebs<br />

Tavis Tavs da poulobs im materiis simxurvaleSi, romelsac is ekideba.<br />

siyvaruli aq gamocdac aris da gansacdelic, is esqatologiuria<br />

(amTavrebs uxano wuTisofels), samaradisod grZeldeba.<br />

amiranis ambavs mTels saqarTveloSi icnoben, SeiZleba iTqvas,<br />

`nikofsiidan darubandamde~. igi dadasturebulia saqarTvelos TiTqmis<br />

yvela istoriul mxareSi (qarTli, kaxeTi, fSav-xevsureTi, mesxeTi,<br />

javaxeTi, imereTi, raWa, leCxumi, svaneTi...). `amiraniani~ Zveli Tqmulebaa,<br />

Cans, mas mouswria sruliad saqarTvelos Semovla. Canawerebi ki sakmaod<br />

gviandelia, ara uadres XIX s-is 60-iani wlebisa. igi Zvelia, magram arc<br />

ise Zveli, rom aTaswleulebs iTvlides. aTaswleulebis Semonaxva<br />

mxolod damwerlobas Tu SeuZlia, maT adamianis mexsiereba, Tundac<br />

`koleqtiuri~, ver gauZlebs. uZvelesia `amiranianis~ motivebi,<br />

miTologemebi, magram Tavad sxeuli misi SedarebiT mogviano warmonaqmnia.<br />

eposma Cvenamde fragmentuli saxiT moaRwia. igi arsebobs TxrobiTi<br />

teqstis saxiT, romelSic alag-alag leqsiTi nawilebia CarTuli. ar<br />

arsebobs da arc SeiZleba arsebobdes erTi myari kanonikuri prozauli<br />

teqsti, ver davadasturebT erTi da imave epizodis or identur Canawers.<br />

mxolod leqsiTi nawilebia mdgradi, mcireodeni variantuli<br />

cvlilebebiT. unda SeiniSnos, rom swored gadamwyveti epizodebi ar aris<br />

gadmocemuli leqsad, leqsiTi fragmentebi epizoduri xasiaTisaa. ar<br />

moiZebneba Canaweri, romelic Tanamimdevrulad moicavdes amiranis<br />

Tavgadasavlis yvela SesaZlebel epizods, rac ganpirobebuli unda iyos<br />

ara Tqmulebis Tavdapirveli fragmentulobiT, aramed alag-alag tradiciuli<br />

epikuri xsovnis gamkrTalebiT. eWvi ar aris, rom epizodebi<br />

imTaviTve erTian epikur droSi unda yofiliyo CarTuli. `amiranianis~<br />

mTlianobas, sxva niSnebTan erTad, misi dasawyisi da dasasruli mowmobs.<br />

`amiranianis~ folkloruli Canawerebis monografiuli gamocema<br />

ekuTvnis prof. m. Ciqovans _ mijaWvuli amirani (Tsu gam. Tb., 1947), sadac<br />

Tavmoyrilia imxanad xelmisawvdomi, met-naklebad Rirebuli<br />

folkloruli teqstebi saqarTvelos TiTqmis yvela kuTxidan (qarTli,<br />

kaxeTi, fSavi, mesxeT-javaxeTi, xevsureTi, TuSeTi, xevi, mTiuleTi, guria,<br />

imereTi, raWa, svaneTi, samegrelo, afxazeTi, oseTi), sul 69 teqsti. raime<br />

arsebiTi siaxle `amiranianis~ SecnobisTvis am publikaciis Semdeg<br />

mopovebul masalas ar moutania. kvlevisas veyrdnobi zemoxsenebul<br />

gamocemas.<br />

ra tipisa Tu formaciis eposebs ganekuTvneba `amiraniani~? cxadia,<br />

igi ar aris istoriuli eposi. masSi ver aRmovaCenT verc erT istoriul<br />

realias, verc romelime istoriuli epoqisa da istoriuli adgilis<br />

kvals; misi gmirebis asparezi ganusazRvrelia; arafers gveubneba arc<br />

`balxi~, `balxeTi~ Tu `CabalxeTi~, arc `algeTi~ (erTaderTi <strong>qarTuli</strong><br />

toponimi). arc personaJTa sakuTari saxelebia <strong>qarTuli</strong> istoriuli<br />

sinamdvilidan aRebuli: badri, usupi, yamari arabul-sparsuli<br />

74


warmoSobisaa. ar viciT, ra erqva mTavar gmirs, sanam mas amirani<br />

daerqmeoda. misi es saxeli ufro gviandelia, vidre mose xonelis<br />

sagmiro-saTavgadasavlo eposiseuli `amiran darejanis Ze~, romlis<br />

sparsuli warmoSoba karga xnis gamokvleulia da eWvs ar unda iwvevdes:<br />

amir andare jehan niSnavs: `amiri qveynierebaze~, iseve rogorc nest<br />

andare jehan niSnavs: `ar aris [misi msgavsi] qveynierebaze~. simptomaturia,<br />

rom `amirandarejanianSi~ mTavari gmiri arasodes moixsenieba rogorc<br />

`amirani~: xalxurma tradiciam mowyvita igi kompozits da damoukidebel<br />

andronimad aqcia, rac dRemde asea.<br />

yovelive amiT _ zemoT CamoTvlili niSnebiT `amiranianis~<br />

qronotoposi zRaprul drosa da sivrces mogvagonebs, magram `amiraniani~<br />

zRapari ar aris. misi tragikuli dasasruli auqmebs mis zRaprulobas.<br />

`amiraniani~ arc miTologiuri eposia, swored misi asparezis<br />

ganusazRvreli qronotopiurobis gamo. miTosi, rogorc wesi, `dabmulia~<br />

gansazRvrul sivrcesa da droze. sivrce miTosSi toponimizebulia, dro<br />

_ winarewarsuli, romelic ebmis istoriul dros.<br />

Tu SevecdebiT `amiranianis~ tipis gansazRvras, unda vuwodoT mas<br />

`tragikuli eposi~, sadac sagmiro-saTavgadasavlo da miTologiuri<br />

motivebiT SeZerwilia adamianis aRzevebisa da dacemis drama. rogorc<br />

naCvenebi iqneba, `amiranians~ ufro meti aqvs saerTo berZnul klasikur<br />

dramasTan, vidre promeTevsis miTosTan (amaze qvemoT). `amiranianic~,<br />

msgavsad berZnuli dramisa, hubriszea agebuli. hubrisi anu gabudayeba<br />

kulminaciaa im zRurblTa Soris, romelTac gaivlis tragikuli dramis<br />

gmiri. ufro arsebiTad rom vTqvaT, `amiranianSi~ dgas adamianis problema<br />

da es problema, ar unda gagvikvirdes, egzistencialur WrilSia dasmuli<br />

da gadawyvetili. amaSi mdgomareobs `amiranianis~ TavisTavadoba, misi<br />

unikaluri adgili msoflio xalxTa eposebs Soris.<br />

samwuxarod, rogorc iTqva, Cveni eposi fragmentebad aris Cvenamde<br />

SemorCenili. es fragmentuloba epikuri sunTqvis Sewyvetis Sedegia.<br />

magram Cvens xelTaa fragmentebi da, rogorc odisevsi ityoda, am<br />

galewili bzidanac Cans, rogori TavTavi viyavio, Cvenc igive SegviZlia<br />

vTqvaT maTze. es fragmentebi niSnebia da Cven unda avalaparakoT isini.<br />

Cveni mizania, arsebul masalaSi gamovavlinoT is aucilebeli<br />

sazRurblo epizodebi, romelTa gareSe amiranis Tqmuleba dakargavda<br />

TavisTavadobas. unda vecadoT, agreTve, rom am epizodebs gmiris<br />

Tavgadasvlis droJamul mdinarebaSi mivuCinoT misi bunebrivi, erTaderTi<br />

adgili. `amiranianis~ dRemde SemorCenili masala iZleva amis saSualebas.<br />

arsebul Canawerebze dakvirvebam cxadhyo, rom SesaZlebelia epizodTa<br />

dalageba mkacri TanamimdevrobiT, iseve rogorc `svlebi~ misdevs<br />

erTmaneTs jadosnur zRaparSi (ix. vl. propis `zRapris morfologia~). am<br />

epizodebs Cven vuwodebT zRurblebs, romlebic aRniSnaven gmiris<br />

gadasvlebs misi yofierebis axal-axal viTarebebSi. amaTgan zogi sayovelTaoa<br />

(universaluria), zogi ki – sakuTriv amiraniseuli.<br />

75


gansxvavebiT sxva eposTa gmirebisgan, romlebic mTeli Txrobis<br />

manZilze igiveobrivni rCebian sakuTar TavTan, amiranis pirovneba<br />

ganviTarebas ganicdis, igi icvleba yoveli zRurblis gadalaxvis Semdeg.<br />

zRurblebi gmiris sulier (aseve fizikur) ganviTarebaSi axal-axal<br />

safexurebs aRniSnaven. Zveli da axali msoflio eposebis gmirebi _<br />

odisevsi, aqilevsi, agamemnoni da sxvani dasrulebuli saxiT gamovidnen<br />

TiTqos zevsis Tavidan. mudmivi epiTetebi, romlebic ganuyrelad Tan<br />

sdeven maT, mowmoben maTi fizikur-sulieri saxis imTaviTve<br />

dasrulebulobas. rogorc Semodian isini TxrobaSi, iseTiveni rCebian<br />

isini im kataklizmebisa da gansacdelebis Semdeg, romelTac ganicdian<br />

isini. arc araferi ematebaT, arc akldebaT. odisevsi TiTqos SobiTganve<br />

mravalnacadi da didgamWriaxia _ es misi bedisweruli daxasiaTebebia.<br />

aqilevsi mudam fexmardia, magram, rac mTavaria, xanmokle sicocxle misi<br />

bedisweraa, misi xasiaTi imTaviTve dasazRvrulia da amgvari Semodis is<br />

epikur sinamdvileSi. aseve germaneli zigfridi, franki rolandi, espaneli<br />

sidi, berZeni digenis akritasi da sxvani da sxvani, romelTa xasiaTsa da<br />

bunebaSi Cven veraviTar cvlilebas gansacdelTa ganvlis Semdeg ver<br />

vamCnevT. maT TavgadasavalSi ar SeimCneva gardamtexi zRurblebi,<br />

romelTac ganviTarebis safexurebze ahyavT gmiri. Cveni amocanaa am<br />

zRurblTa SemCneva da maTTvis maTi kuTvnili adgilis miCena gmiris<br />

TavgadasavalSi.<br />

epikuri gmiris anu, sxvanairad, tradiciuli gmiris Tavgadasavlis<br />

epizodebad dayofas karga xnis istoria aqvs. pirvelad (1864 w.)<br />

germanelma ioahan georg fon hanma scada 14 gmiris Tavgadasavlis<br />

safuZvelze daedgina 16-epizodiani modeli, romelic oTx jgufad hqonda<br />

dayofili: dabadeba, siWabuke, dabruneba da sxva SemTxvevebi [raglani:142-<br />

3]. iseTi gmirisaTvis, rogoric amirania, haniseul sqemaSi mxolod ramdenime<br />

elementi Tu gamodgeba, isic im SemTxvevaSi, Tu am elementebis<br />

Sinaarss ramdenadme gavafarTovebT an transformirebulad warmovidgenT:<br />

gmiris ukanonod dabadeba, dabadebisas dayolili niSnebi, gadagdeba,<br />

ucxo col-qmris mier aRzrda. mis kvals mihyva (1881 w.) alfred nati (Nutt),<br />

romelmac 14-mde daiyvana epizodTa ricxvi, miuxedavad imisa, rom<br />

saanalizod damatebiT kelturi (arturis cikli) da finuri Tqmulebebi<br />

gamoiyena [raglani:143]. 1934 wels gamoqveynebul SromaSi `tradiciuli<br />

gmiri~ ficroi riCard somerset raglanma (Fitzroy Richard Somerset Raglan)<br />

epizodTa raodenoba 22-mde gazarda: Tormeti klasikuri, sami bibliuri<br />

(iosebi, mose, elia), erTi germanikuli (zigfridi), erTi kelturi (arturi)<br />

da erTic Zvelegvipturi (nikanga) `biografiebis~ safuZvelze<br />

[raglani:145-150]. bolos, holandieli <strong>folklori</strong>sti ian de frizi (Jan de<br />

Vries) 10-epizodian modelamde daiyvans. Cveni azriT, igi yvelaze<br />

optimaluria da, albaT, universaluric, yovel SemTxvevaSi igi ukeTesad<br />

esadageba amiranis Tavgadasavals. mogvyavs igi mTlianad: I. gmiri isaxeba,<br />

II. ibadeba, II. dabadebuls safrTxe emuqreba, IV. izrdeba, V. uZlevelia, VI.<br />

ebrZvis gveleSaps da sxva urCxulebs, VII. didi gansacdelis gavliT<br />

76


moipovebs sacoles, VIII. Cadis qvesknelSi, IX. brundeba iq, saidanac<br />

gamoaZeves da amarcxebs mtrebs, X. kvdeba [raglani:143].<br />

ra iwvevs aseT damTxvevas sxvadasxva TqmulebaTa gmirebis<br />

TavgadasavlebSi? ra ZaliT xerxdeba maTi erT modelamde dayvana? f.r.s.<br />

raglani fiqrobs, da es namdvilad erTaderTi axsna unda iyos, rom am<br />

TavgadasavlebSi saqme gvaqvs im ritualebis mimdevrobasTan, romelTac<br />

tradiciul sazogadoebebSi eqvemdebarebodnen adamianebi, ara mxolod<br />

mefeebi, mTavrebi Tu beladebi. `tradiciuli gmiris Tqmuleba aris ara<br />

realurad arsebuli adamianis cxovrebis realuri epizodebi, aramed<br />

ritualur personaJTa cxovreba-saqmianobis ritualuri etapebi.<br />

aucilebeli ar aris aqedan davaskvnaT, rom am TqmulebaTa gmirebi<br />

sinamdvileSi ar arsebobdnen. magram, vfiqrobT, Tu isini realurad<br />

arsebobdnen, maT moqmedebebs umeteswilad ritualuri xasiaTi hqondaT<br />

an, sxvagvarad rom vTqvaT, maTi Tqmulebebi ise gardaiqmna, rom erT<br />

tipur models misadageboda~ [raglani:50].<br />

isic usaTuod unda aRiniSnos, rom TqmulebaTa gmirebis<br />

TavgadasavalSi, romlebic ritualTa Tanamimdevrobazea agebuli, am<br />

ritualebs dakarguli aqvT Tavdapirveli funqcia. ritualis forma aq<br />

misgan gansxvavebuli realobis gamosaxatavad aris mowodebuli da,<br />

ramdenadac tradiciuli sazogadoebebi yvelgan erTtipuria, tradiciuli<br />

gmiris Tavgadasavlis modelic erTtipuri iqneba. f.r.s. raglani, cxadia,<br />

ar varaudobs, rom mis 22-epizodian modelSi yvela gmiris cxovreba<br />

`jdeba~. 22 misTvis maqsimaluri raodenobaa, romlis realizacia yvelgan<br />

ar aris savaldebulo. magaliTisTvis, Tu oidiposis TavgadasavlSi<br />

raodenoba maqsimaluria, Tesevsi oc safexurs gadis, herakle _ Cvidmets,<br />

persevsi _ Teqvsmets... avtori am naklulobas Tqmulebis xarvezs awers,<br />

magram xarvezi Tqmulebis cudad Semonaxulobis mizezi ar unda iyos. Tu<br />

rituals TqmulebaSi Tavisi Tavdapirveli funqcia aRar ekisreba,<br />

aucilebelic ar unda yofiliyo maTi sruli raodenobiT asaxva. rogorc<br />

a. van genepma gamoikvlia, maTi ricxvi SezRudulia, yovel SemTxvevaSi,<br />

arc ocdaoramde da arc aTamde ar aRwevs. es aris zogadad e.w. gadasvlis<br />

ritualebi (rites de passage), romelTa meSveobiT Tu TanxlebiT<br />

tradiciuli sazogadoebebis wevri icvlis asakobriv da socialur<br />

statuss. gadasvlis rituali sruldeba Sobis, iniciaciis, qorwinebisa da<br />

sikvdilis SemTxvevebSi. es aris sami fundamenturi etapi adamianis<br />

cxovrebaSi da, cxadia, isini (nedli an gardaqmnili saxiT) asaxuli<br />

iqneba nebismieri gmiris epikur TavgadasavalSic. van xenepis mixedviT, es<br />

ritualebi qmnian jaWvs, romelic sami safexurisgan Sedgeba:<br />

gamocalkevebis rituali (rites de separation), gadasvlis rituali (rites de<br />

passage), roca adamiani zRurblzea (arc iqiT, arc aqeT) da mikuTvnebis<br />

rituali (rites de incorporation), roca adamiani _ ritualis obieqti sabolood<br />

mkvidrdeba axal statusSi (asakobrivi iqneba cvlileba, socialuri,<br />

Tu metafizikuri). epikur TqmulebaTa analizi gamoavlens maT cxad Tu<br />

latentur monawileobas mTavari gmiris cxovrebaSi. isini `amiranianSic~<br />

77


ixilveba. misi analizi gviCvenebs, rom <strong>qarTuli</strong> eposi ar misdevs im<br />

models, romelic evropelma mkvlevrebma daudgines klasikur Tu<br />

araklasikur Tqmulebebs. amirans sakuTari gza aqvs, sakuTari etapebi am<br />

gzaze, romlebic Zerwaven mis ganumeorebel saxes, erTaderT tips, arc<br />

erT zemoxsenebul gmirs rom ar enaTesaveba.<br />

germaneli filosofosi, Tanamedrove hermenevtikis erT-erTi<br />

fuZemdebeli, h.-g. gadameri erTgan wers: `mTeli unda gavigoT nawilis<br />

safuZvelze, nawili ki _ mTelis safuZvelze... nawili ganisazRvreba<br />

mTeliT da, Tavis mxriv, gansazRvravs mTels~ [gadameri:72]. am<br />

gamonaTqvamSi TiTqos mankieri wrea, magram is WeSmaritebas gamoxatavs.<br />

aseve vityviT `amiranianis~ epizodebze da im mTelze, im mTlianobaze,<br />

romlis nawilebi es epizodebia. Cven SegviZlia gamovicnoT, romeli mTelis<br />

nawilia esa Tu is epizodi, Tuki am mTelze gveqneba warmodgena.<br />

mTelamde viciT nawili da nawilamde viciT mTeli. sabolood ki, Cvens<br />

intuiciaSi mTeli da nawili erTianobaSia. ai, es epizodebi, romelTa<br />

gareSe ver iarsebebs mTeli eposi.<br />

I. Soba. amirani, rogorc yoveli epikuri gmiri, saswaulebrivad<br />

unda iSvas. magram saswaulebrivi Soba yvela variantSi erTi da imave<br />

xarisxiT ar aris aqtualizebuli. misi Sesustebuli varianti iqneba<br />

bavSvis dabadeba xandazmuli mSoblebisgan. Tumca amgvari Soba ar<br />

CaiTvleba sakuTriv amiraniseulad. mTavari mainc is aris, rom amiranis<br />

mSoblebi ucnobni unda iyvnen im sazogadoebisaTvis, sadac igi moxvdeba<br />

da gaizrdeba. arc deda, arc mama misi Sobis Semdeg cocxali ar rCeba;<br />

mama Tu ar kvdeba, is uCinardeba, raTa Senaxul iqnas amiranis warmoSobis<br />

saidumlo. mzeTunaxavi deda kvdeba, rogorc wesi, bavSvis dabadebamde.<br />

bavSvi unda amoiridos dedis saSodan da monacvleobiT unda gamoiSuSos<br />

cxovelTa: jer batknis, mere boColas faSvSi (kaxuri varianti) an<br />

dekeulis da mere kuros faSvSi (svanuri), an axladmokluli irmis `nedl<br />

tyavSi~ (guruli) [rexviaSvili:221]. SesaZloa, am epizodSi Zvel da e.w.<br />

primitiul xalxebSi gavrcelebuli ritualis eqo iyos SemorCenili. mag.,<br />

bantus tomSi bavSvebs winadacveTis win Cautareben rituals, romelsac<br />

xelaxla Soba ewodeba. mama daklavs cxvars da sami dRis Semdeg<br />

gamoaxvevs mis faSvSi an tyavSi. magram gamoxvevamde bavSvi unda wamodges<br />

sawolze da axalSobiliviT unda iWyipinos. sami dRis manZilze is cxovelis<br />

tyavSi imyofeba. amgvarad, bavSvi eziareba bunebis sasicocxlo<br />

Zalebs, rac misi momavali Zlierebis sawindaria.<br />

amiranis mama ufro xSirad monadirea, romelic amiranis dedas sadRac<br />

miuval kldeSi, gamoqvabulSi xvdeba. SeiZleba gamoqvabuli koSkma<br />

Secvalos, sadac mzeTunaxavia gamoketili. zogierT variantSi mamac<br />

iRupeba am SeuRlebis Sedegad. es misi bedisweraa.<br />

amiranis obloba struqturuli elementic aris mis istoriaSi.<br />

obloba eposis dasasruls tragikulad meordeba martoobiT (XII) da<br />

ase ikvris wre.<br />

78


II. gadagdeba. amirani gadagdebuli bavSvia, TiTqos dasaRupavad<br />

ganwiruli. TiTqos is im mizniT iqna gadagdebuli, rom daiRupos. Cvilis<br />

sicocxle bewvze hkidia, magram Tu gadarCa, mas didi momavali eqneba.<br />

`gadagdebuli bavSvis tragedia anazRaurebulia oblobis miTologiuri<br />

didebulebiT, pirvelyofili bavSvis ukiduresi martoobiT samyaroSi,<br />

misi unikalobiT. aseTi bavSvis gamoCena Tanxvdeba saganTa gariJraJs, istoriis<br />

axal xanas, `axal cxovrebas~ realobis nebismier doneze~<br />

[eliade 1974:250]. axladSobilis bedis nivTieri gamoxatulebaa maxvili,<br />

romelic mas dedis muclidan dahyveba da sabediswero gansacdelSi<br />

ixsnis mas. simartove ki amiranis mudmivi Tanamdevia.<br />

svanur epikur poeziaSi Semonaxulia ambavi dakarguli Tu gadagdebuli<br />

Cvili bavSvisa. dals bavSvi maRali kldis gamoqvabulidan<br />

gadmouvardeba. bavSvs mgeli dastacebs pirs da mihyavs. monadire Tofs<br />

dascems mgels, bavSvs aiyvans da dedamiss, dals, ubrunebs gamoqvabulSi.<br />

amis sazRaurad monadire dalisgan nadirobis iRbliT jildovdeba.<br />

gadarCenili bavSvis Semdgomi bedi ki ucnobia [svanuri poezia:268-273]. vin<br />

aris es gamoucnobi bavSvi? momavali amirania?<br />

es siuJeti iZleva saSualebas sxvagvari daboloebisa, risi<br />

realizebac ar dasturdeba svanur poeziaSi. erTi SesaZlo varianti:<br />

bavSvi dals gadmouvarda an bavSvi gadaagdes, mgelma ipovna da waiyvana<br />

(monadire ar Sexvedria) gasazrdelad. mgeli gazrdis mas, raTa<br />

gazrdili daubrundes adamianur sazogadoebas. amgvari warmoSobis<br />

gmirebi xSiria msoflios sxvadasxva xalxis folklorSi. SeiZleba<br />

warmovidginoT, rom monadirem mglis piridan gamotacebuli bavSvi<br />

TavisTan waiyvana, radgan deda ar Cans, deda mkvdaria. monadire an Tavad<br />

gazrdis bavSvs, an daagdebs, raTa axla sxva vinmem waiyvanos<br />

aRsazrdelad. xalxuri TqmulebiT, Tamaris Ze – laSa-giorgi tyeSia<br />

gadagdebuli, raTa daifaros mSoblis sircxvili. aseve gadagdebulia,<br />

magram umotivod, rac miT ufro cxadyofs am aqtis aucileblobas gmiris<br />

biografiaSi, misi Soreuli STamomavali erekle meore, romelsac<br />

amgvarad umRers leqsi: `batoniSvil ereklesa irmis ZuZu uwovnia, wyali<br />

usvams algeTisa, TrialeTze uZovnia, gadugdiaT saCaleSi, monadires<br />

upovnia~.<br />

gadagdebuli bavSvebi, romlebic miaRweven mowifulobis asaks,<br />

brundebian Sobis adgilze da xsna moaqvT TavianTi qalaqisTvis Tu<br />

qveynisTvis, xalxisTvis. aseTebia: sargon aqadeli, mose, romulusi da<br />

sxvani.<br />

akvanSi mwolare amirans `iamanis wyaroze~ dagdebulsac pouloben –<br />

es TiTqos Sesustebuli variantia wyalSi gadagdebisa misi daRupvis<br />

mizniT. xan akvani wylis fskerzea, ramac bazaleTis tbis andrezSi hpova<br />

asaxva esqatologiuri molodinis saxiT.<br />

79


III. naTloba. qristianuli sarwmunoebis es upirvelesi saidumlo,<br />

rogorc zRurbli, sakmaod mkvidrad zis amiranis biografiaSi. Tu<br />

naTloba siuJeturad ar aris moTxrobili, is mainc fiqsirebulia<br />

amiranis vinaobis aRniSvnisas (`amirani iyo RvTis naTluli~, kaxeTi).<br />

naTlobis gareSe simZafres dakargavda is tragikuli konfliqti,<br />

romelic naTliasTan SeWidebaSi mdgomareobs. yvela variantSi, sadac ki<br />

naTlobis epizodia Semonaxuli, amiranis naTlia (qriste, ufali,<br />

iSviaTad – wm. giorgi) da misi mimjaWveli erTi da igive piria. naTlia<br />

Rones daanaTlavs Tavis naTluls da es aris misi saCuqari, romelic<br />

amiranma sasikeTod unda gamoiyenos da iyenebs kidec garkveul<br />

zRurblamde. naTliave sjis mas. aq Cans qristes ori saxe – mwyalobelisa<br />

da ganmkiTxvelisa (esqatologiuri mrisxane pantokratori).<br />

albaT, mniSvneloba aqvs imas, rom qriste RmerTi, misi naTlia,<br />

amirans gzajvaredinze dagdebuls ipovnis da monaTlavs [arjevaniZe:119].<br />

gzajvaredini misi SesaZleblobebisa da arCevanis simboluri<br />

gamoxatulebaa.<br />

80


III-a. rZeSi ganbana. es epizodi mxolod svanur variantSia<br />

dadasturebuli [Ciqovani 1947:357]. rZeSi mas dedobili ganbans, roca<br />

Seatyobs Cvils, rom is araCveulebrivi bavSvia: dedobili masSi dalis<br />

naSiers amoicnobs. am ganbaniT dedobilma amirani Tavisi Cveulebrivi<br />

Svilebisgan gamoarCia. sagulisxmoa, rom megrul TqmulebebSi aseve rZeSi<br />

ganbanen mZinare tyaSi mafas Tmebs. rZeSi ganbana arqauli motivia,<br />

gamoyenebuli rogorc naTlobis gaZlierebuli varianti.<br />

IV. boboqari bavSvoba. f.r.s. raglans, romelmac tradiciuli<br />

gmiris Tavgadasavlis saerTo modeli gamoikvlia [raglani:152], SeniSnuli<br />

aqvs, rom gmirs yvelaze saocari, anu gmirisTvis niSandoblivi ambebi<br />

mxolod mowifulobis xanaSi gadaxdeba, xolo dabadebasa da am asaks<br />

Soris araferi xdeba. SesaZlebelia, es asec iyos mkvlevris xelT<br />

arsebul masalaSi, magram am debulebas ar adasturebs amiranis eposi.<br />

xalxuri Tqmuleba icnobs amiranis bavSvobas, romelic dauokebeli<br />

fizikuri Zalis gamovleniT xasiaTdeba. es TiTqos celqobaa, magram misi<br />

metismeti sicelqe TiTqos samzadisia momavali brZolebisaTvis, romlebic<br />

man aucileblad unda gadaixados. Cven gmiris am periods `boboqar<br />

bavSvobas~ vuwodebT. boboqari bavSvoba analogias poulobs gilgameSis<br />

cxovrebis pirvel periodTan, roca veraferi aokebs mis Zalas. magram es<br />

dauokebloba Tavis kulminaciaSi gamoaCens gamosavals: Tu gilgameSs<br />

uruqelTa vedrebis ZaliT moevlineba enqidu, romelic sxva<br />

mimarTulebiT warmarTavs mis Zalas da mTel cxovrebas [gilgameSiani:2],<br />

amirani kokebdamsxvreuli dedabris sityviT erTbaSad momwifdeba<br />

imisaTvis, rom aRasrulos vali adamianTa sazogadoebis winaSe,<br />

romelsac ase saswaulebrivad moevlina.<br />

unda SeiniSnos, rom `boboqari bavSvobis~ amgvari realizacia<br />

jadosnuri zRapridan aris Sesuli amiranis eposSi.<br />

`gmiruli bavSvoba~ gansakuTrebiT damaxasiaTebelia Turquli<br />

modgmis xalxTa eposisaTvis. `siuJetur-Tematuri datvirTva baRaTuruli<br />

bavSvobisa (богатырское детство) ukiduresad mniSvnelovania. mudmivi aqtivoba,<br />

zogjer zedmetad moWarbebulic ki, rac hipertrofiul saxes iRebs xolme,<br />

baRaTuris ganmsazRvreli Tvisebaa da igi vlindeba ara uceb, aramed<br />

Senaxulia faruli saxiT mis bavSvobaSi... es erTgvari inkubaciuri<br />

periodia, roca mimdinareobs qmnadoba da dagroveba personaJis<br />

qaraqterologiuri Tvisebebisa...~ [nekliudovi:129].<br />

swored am aucilebel periods gadis amirani boboqari bavSvobis<br />

saxiT. es periodi momdevno periodis, rogorc misi realizaciis,<br />

zRurblia, winapirobaa, romelsac mosdevs sxva, axali zRurbli.<br />

81


V. devebTan brZola. epikuri gmiris biografiaSi aucilebeli<br />

epizodia borot ZalebTan brZola. amiranis eposSi am Zalebs devebi<br />

ganasaxiereben. ara Wabukobis gamoCenisa da Zalis demonstraciisaTvis,<br />

ara TviTmiznurad, rogorc xSirad xdeba `amirandarejaniansa~ da sxva<br />

safalavno eposebSi, ebrZvis amirani devebs, aramed gansazRvruli,<br />

erTjeradi miznis misaRwevad. rogor ar hgavs safalavno eposis gmirebs<br />

amirani Tavisi erTjeradi SebrZolebiT, Tavisi erTaderTi antagonisti<br />

deviT, erTi mizniT, roca miaRwevs mizans da devebic misTvis (Tu<br />

saerTod?) aRar arseboben.<br />

amirani mowodebulia daamkvidros am qveyanaze sikeTe, naTliisgan<br />

Zala mas swored amisTvis aqvs mimadlebuli. amirani mamobilis ojaxs,<br />

romelic adamianur sazogadoebas (sociums) ganasaxierebs, moevlineba<br />

rogorc mxsneli. igi adamianebs ubrunebs devebis mier mitacebul<br />

teritorias, aTavisuflebs mas devebisgan. svanuri variantis mixedviT,<br />

amirani Tavis mamobils, iamans ubrunebs devis mier motacebul Tvals. es<br />

aris sababi devebTan brZolisa. amirani devebs maTi qorwilis dRes<br />

ebrZvis. es mniSvnelovania. aq aris esqatologiuri momenti: swored<br />

qorwilis dRes, simbolurad ukanasknel dRes, roca yvelani erTad arian<br />

Seyrilni, erTianad unda gawydnen. es brZola sabolooa, radgan Tavad<br />

qorwilia saboloo aqti, gadasvla erTi viTarebidan axal viTarebaSi,<br />

Zvelis dasasruli axlis mosapoveblad. devebisTvis es `gadasxvavebaa~<br />

(Sdr. jvar-xatebis epiTeti `dev-kerpT gadamsxvavebeli~ [sadideblebi:118]),<br />

amieridan am qorwiliT unda Sewydes maTi Zveleburi yofiereba.<br />

82


VI. ukanaskneli devi da camcumis koSki marTalia, Cven miviReT<br />

Tezisi imis Sesaxeb, rom devebTan brZola erTjeradia, magram iseve<br />

rogorc RvTisSvilTa da devebis brZolis epopeaSi devebis ganadgurebis<br />

Semdeg ukanaskneli devi rCeba, romelsac sabolood iaxsari mouRebs<br />

bolos [kiknaZe 1996:11], aqac gadarCeba erTi devi, romelic unda<br />

ganadgurdes, raTa gamoCndes axali zRurbli gmiris gzaze. am devis<br />

saxeli gamoCndeba SesaniSnav baladaSi, romelic `amiranianis~ bevr<br />

CanawerSi ipoveba. es aris leqsi, romelic iwyeba sityvebiT `sanadirod<br />

gamovidnen amiran da Zmani misni, win iremi gamouxtaT cas swvdeboda<br />

rqani misni...~ iremma monadireni camcumis koSkTan miiyvana, sadac daxvdaT<br />

mkvdari camcumi da werili, romelic misi saxeliT iuwyeboda, rom mas<br />

moukvleli gadaurCa erTaderTi baybaydevi. werilis avtori devTan<br />

gasworebisTvis da Tavisi damarxvisTvis sTavazobs Tavis iaraRs, cols<br />

da sxva. es is baybaydevia, romelic unda Sexvdes camcumis koSkidan<br />

gamosul amirans, moiklas masTan orTabrZolaSi da sikvdilis win amcnos<br />

mas yamaris adgilsamyofeli. aseve, es is devia, romlis moWrili Tavidan<br />

amosuli sami Wia momavali epizodis Canasaxia. amirani ar klavs Wiebs da<br />

amiT qmnis safrTxes Tavis momaval asparezze. asparezi safrTxiT unda<br />

iyos savse, es aris misi arsebobis forma. amiranis arCevani _ ar daxocos<br />

Wiebi _ Tavisufalia, radgan arsebobs alternativa – Zmebis rCeva<br />

motivaciiTurT: mokali, Torem... amirani ki indobs, rogorc daindo<br />

gilgameSma xumbaba, miuxedavad enqidus rCevisa. magram aq piruku xdeba:<br />

enqidu gilgameSis nacvlad klavs urCxuls da swored misi sikvdili<br />

(ara dandoba, `amiranianisgan~ gansxvavebiT) xdeba momavali safrTxis<br />

mizezi [gilgameSiani:119].<br />

amrigad, balada, romlis organuli kavSiri amiranis eposTan<br />

TiTqos eWvs iwvevs, gamoyenebulia xidad momdevno epizodisken<br />

(zRurblze) gadasasvlelad.<br />

SeniSvna. `amirandarejanianSi~ analogiuri epizodi mTeli eposis karibWea,<br />

saidanac iwyeba misi samyaro. abesalom mefe edevneba ucxo qurciks, romelic<br />

Svidi dRis Semdeg miiyvans ucxo adgilas (`qveyana ucxod auCnda~), Tavad ki erT<br />

kldeSi gauCinardeba. mefe ixilavs qviTkiris saxls, romlis SigniT kedlebze<br />

amiran darejanis Zisa da misi Wabukebis saxeebia gamosaxuli. mefe moiwyens maTi<br />

ucnobobis, rogorc rostevani `ucxo moymis~ gamo. mTeli `amirandarejaniani~<br />

maTi Wabukobis gadmocemas eZRvneba. amisgan gansxvavebiT amirani da misi Zmebi ar<br />

interesdebian camcumis warsuliT. maT mxolod pativi unda miagon mkvdars da<br />

Suri iZion baybaydevze, anu gaagrZelon camcumis daumTavrebeli saqme.<br />

83


VII. STanTqma-amonTxeva (meored Soba). gveleSapTan brZolis<br />

epizodi centraluria amiranis TavgadasavalSi. amave dros igi miToepikuri<br />

gmiris aucilebeli gansacdelia, romelic unda gaiaros man,<br />

raTa axal qmedebaTa asparezi gaiSalos mis winaSe. gveleSapTan brZola<br />

arsebiTad gansxvavdeba devebTan brZolisgan.<br />

devebi mravlad arian, gveleSapi ki erTia, anu is gveleSapi,<br />

romelmac gmiri unda Caylapos. amdenad, gmirs tavis cxovrebaSi erTxel<br />

uxdeba gveleSapTan Sebma.<br />

yvela miTo-epikur gmirs cxovrebis gzaze, romelic faqtiurad<br />

brZolis, winaaRmdegobaTa gadalaxvis gzaa, Tavisi gveleSapi (urCxuli,<br />

drakoni) xvdeba. igi, cxadia, amarcxebs mas, magram gveleSapis Zleva<br />

gansxvavdeba sxva antagonistur arsebaTa, boroteul ZalTa (devebis)<br />

Zlevisgan. rogorc wesi, gveleSapis mebrZoli gmiri unda STainTqas<br />

gveleSapis mier, raTa Signidan daamarcxos igi, radgan garedan misi<br />

damarcxeba ar iqneba. magram STanTqma-Caylapvas kidev sxva ufro<br />

mniSvnelovani datvirTva aqvs. amirani ekuTvnis im gmirTa wyebas,<br />

romlebic namyofi arian gveleSapis mucelSi da misi wiaRidan<br />

gamarjvebulni gamodian. vidre herakle, elinTa gmiri, daamarcxebda<br />

urCxuls, romelsac mefis asuli hesione unda Caeylapa, jer Tavad<br />

STainTqmeba mis xaxaSi, gaivlis mis wiaRs da gamova gareT. imave<br />

gansacdelis winaSea meore elini gmiri iasoni: miTosurad namdvil<br />

iasons medeas micemuli wamliT ki ar dauZinebia oqros sawmisis mcveli<br />

urCxuli, raTa es sawmisi mSvidad moepara, aramed jer Caiylapa mis mier<br />

da, roca ukan amovida, urCxuli gmiris am amosvliT ukve ganadgurebuli<br />

iyo. es miTosuri sinamdvile erTi etruskuli xanis larnakzea<br />

dadasturebuli [kampbeli:XV,247], arc apolonios rodoselis<br />

`argonavtikaSi~ da arc sxva werilobiT wyaroSi urCxulis amgvar<br />

aRsasrulze araferia naTqvami (rogorc Cans, sityvierad gmiris am<br />

gansacdelis gamoxatvas gaurbodnen). amosvla, rogorc xsna, yovelTvis<br />

triumfaluria. es aris xsna da gamarjveba erTdroulad. aseve STainTqmeba<br />

finuri eposis `kalevalas~ gmiri veinemeineni vipunen-gveleSapis mier.<br />

mis mucelSi moxvedrili, igi naviT gacuravs zRvauri gveleSapis Sigans<br />

nawlavebis gziT erTi bolodan meore bolomde da zRvaSi amoinTxeva.<br />

amiraniviT mounelebeli da mtkivneuli aRmoCnda igi vipunen-gveleSapisTvis<br />

(XVII runa). amave eposis gmiri gveleSapisgan Caylapuli mWedeli<br />

ilmarineni svanuri versiis amiraniviT ukadrisobs misi piridan an ukana<br />

nawilidan amosvlas da gveleSapis mucelSive gamoWedili daniT gamoWris<br />

misi ferdidan gamosasvlels [miTebi:507; Eeliade 1965:63].<br />

ras gulisxmobs es epizodi garda masSi gadmocemuli sagmiro<br />

aqtisa? STanTqma Tavisi warmoSobiT kosmogoniuri motivia, rogorc<br />

gveleSapTan brZolaa kosmogoniis igavuri gadmocema. damarcxebuli<br />

gveleSapis sxeuli samyaros edeba safuZvlad, materiad. amis klasikuri<br />

magaliTia marduqisa da TiamaTis orTabrZola, romelic kosmosis<br />

SeqmniT mTavrdeba [kiknaZe 2006:143-144]. magram kosmosis Seqmnas win uZRvis<br />

84


TiamaTis mier marduqis STanTqma da marduqis xeliT TiamaTis muclis<br />

gafatvra da amosvla, rogorc mzisa wyvdiadidan, rac qaosidan kosmosis<br />

dabadebas niSnavs. aseve kosmogoniuria Zvelinduri indrasa da gveleSap<br />

vritras Soris Serkinebis miTosi. uxelfexo uzarmazari gveleSapi<br />

vritra, romelmac STanTqa mdinareTa wylebi da moaqcia Tavis SiganSi,<br />

ylapavs mis winaaRmdeg galaSqrebul indras. indra Signidan ganwvalavs<br />

gveleSapis sxeuls, ixsnis Tavs da datyvevebul wylebsac, misi<br />

sxeulisgan qmnis samyaros sxvadasxva nivTs [miTebi:534].<br />

STanTqma-amonTxevis kosmogoniur miTosSi zogan gamWvirvaled, zogan<br />

Sefarulad Cans erTi mniSvnelovani miTologema: STamnTqmeli zRvauri<br />

urCxuli, gveleSapi STanTqmulis mSobeli dedaa, romlis saSodan<br />

xelaxla unda daibados RvTaeba, kosmogoniuri gmiri. babilonuri<br />

kosmogoniuri eposis TiamaTi (`zRva~) yvela RmerTis didi dedaa, maT<br />

Soris marduqisac, romelmac misi sxeulisgan samyaro Seeqmna. am<br />

miTologiur faqts mowmobs polinezieli gmiris STamnTqmeli gveleSapis<br />

saxeli – `didi-didi-didi deda~ [kampbeli:91].<br />

STanTqmas, rogorc miTologemas, kidev erTi datvirTva aqvs: igi<br />

niSnavs damarxvas, daflvas, saSoSi ukan dabrunebas anu, sxvanairad,<br />

embrionad qcevas, raTa arseba kvlav iSvas. meore mxriv, STanTqma-STaflva<br />

sikvdilis sinonimia, rasac unda mosdevdes aRdgoma-gacocxleba,<br />

sabolood, isev da isev xelaxali Soba. amrigad, gveleSapis muceli<br />

dedis saSoa, saidanac unda daibados arseba. amitomac ar unda iyos<br />

moulodneli, rom tyeSi mdebare is qoxi, sadac pirvelyofili xalxebi<br />

asruleben mowifulobaSi gadasvlis ritualebs, `dedis saSod~ iwodeba<br />

da, imavdroulad, gveleSapis wiaRs warmoadgens. zogan qoxSi<br />

Sesasvleli, sadac Sedis mowifulobis zRurbls miwevnili bavSvi,<br />

`gveleSapis pirad~ iwodeba, karis daxurva ki gveleSapis mucelSi mis<br />

gamomwyvdevas ganasaxierebs. axal gvineaSi sainiciacio qoxs gveleSapis<br />

forma aqvs Tavisi mucliTa da kudiT. bavSvi Sedis qoxSi, TiTqos<br />

gveleSapis mucelSi inTqmebodes. es misi didi dedis saSoc aris, sadac<br />

is ubrundeba embrionalur statuss da saidanac is meored ibadeba,<br />

rogorc sazogadoebis (tomis) srulfasovani da sruluflebiani wevri<br />

[eliade 1965:35-36].<br />

cxadia, amiranis STanTqma-amonTxevas aRar aqvs is datvirTva, rac<br />

mas tradiciul sazogadoebebSi hqonda. amiranis TavgadasavalSi es<br />

epizodi zRurblia, romlis gadalaxvis Semdeg misi yofa axal safexurze<br />

adis.<br />

Tu pirveli SobiT gmiris sicocxle iwyeba, meore SobiT _ axali<br />

sicocxle. rogorc pirveli Sobis dros gaiWra dedis muceli, aseve am<br />

meore Sobisas ikveTeba ferdi gveleSapisa im daniT, romelic Tan dahyva<br />

mas pirveli Sobidan. Cans, meore Soba gardauvali yofila: is am<br />

Tandayolil danaSia nagulisxmevi. es imas niSnavs, rom gveleSapi<br />

amiranis bedisweraa, TiTqos gadamwyvet zRurblze misi mSobeli deda<br />

xvdeba mas am gveleSapis saxiT, romelic xelaxla badebs mas. magram Tu<br />

85


acnobierebs amas amiranis eposi, ufro sworad, am epizodis mTxrobeli<br />

Tu misi am saxiT Semnaxveli? yvela variantSi, romelic ki gveleSapis<br />

epizods inaxavs, gveleSapis muclidan gamosuli amirani axladSobilis<br />

niSans atarebs, rasac groteskulad asaxavs leqsi:<br />

`amirani daibada: goWsa hgvanda, xuxalasa.<br />

Tma da wveri gascvivnoda, Ceeyara tomarasa~.<br />

es ori kupleti Tavisi sityvieri qsoviliT ar modis arqauli xanidan,<br />

magram mas ZvelTaZveli miTologemis gamoxatva aqvs natvirTi. es groteski<br />

xatovnad gadmoscems axladSobilis saxes, mis ususurobas. wver-ulvaSis<br />

gacvena migvaniSnebs, rom amiranis biologiuri dro ukuqceulia saSoSi<br />

dabrunebiT. dro xelaxla unda amoZravdes, `xuxala~ unda gamoSuSdes,<br />

Seimosos, unda miaRwios mowifulobas da es procesi unda daCqardes.<br />

amisaTvis mowodebulia momdevno epizodi.<br />

VIII. igri batonis wyali. es epizodi Tavis winapirobad<br />

gveleSapis epizods gulisxmobs, maszea damokidebuli, Tumca SeiZleba<br />

TavisTavadi ambis STabeWdilebas tovebdes. amirani igri-batonis wyalSi<br />

unda ganibanos, rac TiTqos naTlobis wyalSi ganbanis analogiuria. am<br />

dros TiTqos naTlobis ganaxleba xdeba, rogorc Sobis momdevno,<br />

aucilebeli ritualisa. an SesaZloa, igris sabaneli im dekeulisa da<br />

kuros faSvis analogiuria, sadac dedis saSodan naadrevad gamosuli<br />

amiranis sxeuli unda gamoSuSebuliyo.<br />

amirani ganaxlebuli ZaliT amodis igris sabanelidan. ganaxleba<br />

aucilebelia misTvis, radgan mis winaSe axali, Znelad Sesasrulebeli<br />

amocanaa. magram ra unda iyos imaze Zneli gansacdeli, vidre devebTan an<br />

gveleSapebTan (TeTrTan, wiTelTan da, bolos, SavTan) brZolaa? rogorc<br />

Cans, aris aseTi gansacdeli, romelic amiranma, rogorc epikurma gmirma,<br />

unda gadaitanos. es aris sacolis Zieba.<br />

IX. yamari. qalwuli, mzeTunaxavi, yovelTvis mosatacebelia. es<br />

aris udidesi gmirobis aqti da zeadamianur Zalisxmevas moiTxovs. gmiri<br />

amisaTvis momzadebuli unda iyos, am aqtamde mas raRac unda hqondes<br />

Cadenili, Cadebuli unda hqondes sagmiro windi. `sjobs sayvarelsa<br />

uCvenne saqmeni sagmironia~, SemTxveviT ar dascdenia nestans es sityvebi.<br />

amiransac hqonda Cadenili sagmiro – es iyo devebTan brZola da is<br />

gansacdeli, romlis Semdegac igi xelaxla unda dabadebuliyo axali<br />

sagmiros Casadenad.<br />

amiranis gzaze axali, ufro maRali safexuri gamoCndeba. aq<br />

zRurbli xvdeba mas da es zRurbli sagmiro da miTologiuri eposebis<br />

erT mniSvnelovan motivTan aris dakavSirebuli. es aris mzeTunaxavis<br />

motaceba da igi gardauvalia, rogorc gmiris, ise qalis cxovrebaSi:<br />

mzeTunaxavi samaradisod ar unda darCes koSkSi. vinmem igi mzis<br />

86


sinaTleze unda gaiyvanos – mzeTunaxavma unda ixilos mze an mzem Tvali<br />

hkidos mzeTunaxavs. qali mzad aris amisaTvis da is elis Tavis<br />

gamomxsnels, rogorc ukacur bnel saxlSi myofi farnavazi, romelic<br />

mzem gamoiyvana velad da axilvina Tavisi Tavi `qvemdablad~.<br />

es yamars ar exeba, magram aq unda iTqvas, rom mzeTunaxavi,<br />

romelsac saguldagulod malaven samzeosgan, bolos mainc mzis<br />

sxivisgan mucladRebuli aRmoCndeba. winaswarmetyveleba, romlis<br />

Tanaxmad naSieri mamas an papas taxtidan gadmoagdebs, Tan axlavs<br />

siuJets, magram ara yovelTvis. is aucilebeli ar aris. SeniSnulia<br />

koSkSi qalwulis damwyvdevis ritualuri warmomavloba [propi 2000:27].<br />

damwyvdeva, sazogadoebisgan ganrideba-gamocalkeveba e.w. gadasvlis<br />

ritualis kuTvnilebaa. ganmartoebul koSkSi Sedis mowifulobis<br />

zRurbls miRweuli da iqidan mowifuli gamodis. koSki Tu sxva nageboba,<br />

rac unda erqvas mas, koSki Tu `gveleSapis muceli~ an `dedis saSo~,<br />

rogorc mas e.w. primitiul xalxebSi uwodeben, is adgilia, sadac<br />

mimdinareobs gogonas fizikuri momwifebisa da qalur `sibrZneSi~<br />

wvrTnis periodi. da is mTavrdeba swored maSin, roca vaJic miaRwevs im<br />

zRurbls, romlis gadalaxvis Semdeg mas SeuZlia qalis mopoveba.<br />

asakobrivi gadasvlis ritualis yru gamoZaxils axleburi motivaciiT<br />

`vefxistyaosanSic~ vxvdebiT. Cven viciT, rom garkveul xanamde tarieli<br />

da nestani erTad izrdebian. magram dgeba Jami da vaJs mama waiyvans,<br />

nestans ki mefe sagangebo saxls augebs. gavixsenoT strofebi 331-333:<br />

`mefeman saxli augo, Sigan samyofi qalisa:<br />

qvad fazari sxda, kubo dga iagundisa, lalisa,<br />

pirsa baRCa da sabanlad saraji vardis wyalisa;<br />

igi mun iyves, medebis visgan saxmili alisa!<br />

dRe da Rame mujamriTa ekmeodis alva Tlili;<br />

zogjer koSks jdis, zogjer baRCas Camovidis, ra dgis Crdili.<br />

davar iyo da mefisa, qvrivi, qajeTs gaTxovili,<br />

mas sibrZnisa saswavleblad TviT mefeman misca Svili.<br />

sra edga mofardaguli oqsinoTa da SardiTa;<br />

vervin vxedevdiT, Seiqmna piriTa mina-vardiTa;<br />

asmaT da orni monani hyvian, imRerdis nardiTa;<br />

mun izrdebodis taniTa, gabaons ganazardiTa~.<br />

am strofebSi bevri detali migvaniSnebs nestanis `samyofis~<br />

ritualur bunebaze. misi mdidruli saxe, es fufuneba da garegnuli<br />

brwyinvaleba mxolod imas gveubneba, rom igi ufliswulisTvis aris<br />

gankuTvnili. SevcdebiT, Tu vifiqrebT, rom aq nestanis dro<br />

uzrunvelobasa da TamaSSi gadis (`imRerdis nardiTa~). aq mimdinareobs<br />

uasako gogonas wvrTna sadiaco asakisTvis. am strofebSi gamxelilia am<br />

koSkis WeSmariti daniSnuleba: igi mxolod qalTa samyofia, sadac<br />

mamakacs Sesvla aRkveTili aqvs. `vervin vxedevdiT~, ambobs tarieli da<br />

87


gulisxmobs mamakacebs, TviT mama-mefis CaTvliT. qals ver ixilavs<br />

mamakacis Tvali, mSoblisac ki, iseve rogorc Tvali mzisa, rogorc<br />

mzeTunaxavs: `Camovidis, ra dgis Crdili~, anu dRis im periodSi, roca<br />

Casulia mze. aq wvrTnian mas (`mas sibrZnisa saswavleblad...~) qalur<br />

codnaSi anu saidumloSi, romelic mamrTagan dafaruli rCeba. qaluri<br />

sibrZnis idumaleba aq gamoxatulia TiTqos qajuri codniT, romelSic mas<br />

davari ganaswavlis. da, bolos, aq izrdeba is qalad, dedakacad: `mun<br />

izrdebodis taniTa, gabaons ganazardiTa~. gabaonSi gazrdiloba, poemis<br />

avtoris mixedviT, srulyofili gazrdilobaa, roca asaki aRwevs saTanado<br />

zRurbls. nestani sruliad gardaiqmneba koSkSi, is ucxoa, gaucxoebulia<br />

tarielisgan, romelmac ver icno Tavisi toli, romelTanac erTad<br />

izrdeboda. es ucxooba, mowifulobis es siucxove aris moulodneli<br />

siyvarulis afeTqebis mizezi.<br />

magram `amiranianSi, rogorc rusTavelis poemaSi, koSkSi yofna ar<br />

inaxavs gadasvlis ritualis cocxal xsovnas. is mxolod saSeni masalaa<br />

sxva motivis warmosaCenad.<br />

vaJi swored maSin miadgeba koSks, roca qals aRar edgomeba iq,<br />

roca misi koSkSi yofnis dReebi amowurulia da axali zRurbli<br />

gamoCndeba mis cxovrebaSi, mis fizikur-sulier zrda-ganviTarebaSi.<br />

amitomac qali xalisiT mihyveba vaJs, exmareba kidec – ara Tu gatacebaSi,<br />

aramed mamis damarcxebaSic (ase iqceva, Tu gavixsenebT, kolxi medeac,<br />

romelic jer mamis winaaRmdeg exmareba iasons, mere ki Zmas gawiravs).<br />

`amiran, gulad gmiri xar, kilo ar ici omisa.<br />

maRla raTa scem spilosa, dabla Semohkar rbilosa.<br />

Cardaxs SeaWer boZebi, mas wamze miawvinosa~.<br />

qali TiTqos sadRacidan motacebulia da mas ZaliT akaveben koSkSi.<br />

magram mas aRar surs Tundac brolis koSkSi darCena. qalisTvis es<br />

tyveobaa, ufro sworad, garkveuli droidan is acnobierebs, rom<br />

datyvevebulia da rom sadRac arsebobs misi gamomxsneli. mainc saidan<br />

moxvda es qali – yamari am koSkSi? es saidumloa, am saidumlos ver<br />

amxels mTqmeli: koSki, romelic Suagul zRvaSia anu zRvis WipSi,<br />

miuwvdomlobis gamomxatvelia. eposma mxolod yofiTi motivi icis<br />

yamaris siucxovisa ded-mamisadmi, romlebic iqneb sulac ar arian misi<br />

mSoblebi:<br />

`arca gamzarda dedama, arca metyoda nanasa,<br />

gareT gadgamdiT akvansa, SigniT metyodiT nanasa.<br />

roca Sin Semiyvanidi, yelze madebdi danasa...~<br />

ras niSnavs es `gareT gadgmuli akvani~ da `Signidan namReri nana~ an<br />

yelze daRirebuli dana? xom ar migvaniSnebs es yamaris araCveulebriv<br />

88


avSvobaze, mis idumalebriv warmoSobaze? amiranis akvanic xom gareT,<br />

iamanis wyaroze iyo gadgmuli. xom ar iyo yamari iseTive moZulebuli<br />

Svili, rogorc zRapris geri, romelic ufliswulma unda gamoixsnas da<br />

didebaSi Seiyvanos, anu misi faruli dideba gamoaaSkaravos? (amis Taobaze<br />

ix. `eTeriani~). radgan brolis koSki ar aris is adgili, sadac asuli<br />

Tavisi nebiT imyofeboda, asuls ara aqvs sakuTari neba, is ar irCevs Tavis<br />

adgilsamyofels. is mxolod elis, rogorc elis murmanis koSkSi<br />

gamomwyvdeuli eTeri abesaloms. qalis, aq yamaris, pasiuroba kidev ufro<br />

amZafrebs mis idumalebas. Tu amiranze, mis warmoSobaze raRac viciT,<br />

yamaris warmoSoba saidumloebiT aris moculi. ufro metic: Tavad<br />

yamaria saidumlo, romlis arc dasabami viciT, arc – bolo. ra rols<br />

unda TamaSobdes qali amiranis TavgadasavalSi, Tuki maT Sexvedras<br />

qorwili ar agvirgvinebs? arc erT Canawer variantSi ar aris naxsenebi<br />

maTi qorwili – naxsenebi rom yofiliyo, es zRapris dasasruli iqneboda.<br />

magram amiranis Tqmuleba ar aris zRapari, rom qorwiliT dasruldes.<br />

rCeba motacebis aqti, rogorc aqti, Tavis TavSi dasrulebuli, TviTkmari<br />

epizodi. amiT motacebas (gamoxsnas) TavisTavadi, damoukidebeli<br />

Rirebuleba eniWeba.<br />

motacebis Semdeg yamaris kvali ikargeba: mas ver vxedavT amiranis<br />

gverdiT misi cxovrebis sabediswero wuTebSi, verc maSin, roca is martoa<br />

Tavis gabudayebaSi, verc – roca naTlias iwvevs orTabrZolaSi, verc –<br />

roca kldezea mijaWvuli.<br />

amirani yamaris mosataceblad ebrZvis Zalebs, romelTac RrubelT<br />

batoni ganagebs, caze Camokidebuli koSkidan Camohyavs qali, da am aqtis<br />

CadeniT TiTqos gascdeba adamianur zRvars, is TiTqos adamianze meti<br />

gaxdeba. magram mas moelis iseTi gansacdeli, romlis gadasatanad aRar<br />

hyofnis adamianuri Zala. mas win kidev erTi zRurbli-gansacdeli elis<br />

gadasalaxavad.<br />

X. ambri arabi. es gansacdeli mkvdarma ambri arabma mouvlina<br />

amirans, roca amirani Tavisi Zlierebis mwvervalze iyo; roca is darwmunebuli<br />

iyo Tavis uZlevelobaSi, Tavis erTaderTobaSi. vin aris ambri<br />

arabi, ra warsuli aqvs, ra gmiroba Caudenia – es arc amiranma icis da<br />

arc eposis msmenelebma ician. sad iyo misi Wabukobis asparezi, an vin<br />

daumarcxebia mas, arc es aris cnobili. is TiTqos sxva droSi da sxva<br />

sivrceSi arsebobda da sikvdilis SemdegRa SemoiWra amiranis cxovrebaSi,<br />

rogorc cocxali dadastureba xalxuri Tqmisa: `mjobs mjobi ar<br />

daeleva~. amirani Tavis Tavze ganicdis am andazis WeSmaritebas. is ismens<br />

ambris dedisgan mware sityvebs, rogorc mxilebas:<br />

`ais qveyanamc krulia, sadac Sen amiranobdi,<br />

Tavs ixuravdi CaCqansa, boloze hjaWvianobdi.<br />

wesi Tu iyos dedaTi, advilad ginadirebdi~.<br />

89


da sasowarkveTa moicavs mas, ormoc dRes iglovebs sabneloSi<br />

jdomiT sakuTar Tavs. marcxi miT ufro samarcxvinoa, rom igi<br />

mkvdrisagan aqvs nawvnevi. sasowarkveTa miT ufro autanelia, rom igi<br />

veRarasodes moaxerxebs ambri arabTan Sebmas Tavisi saamayo Zalis<br />

gamosacdelad da rom igi ambri arabis ara mTelma Zalam daamarcxa,<br />

aramed misma naSTma – mkvdarma fexma, romelic urmidan gadmovardniliyo<br />

da miwaze naRari gahqonda. ambri arabTan Sexvedram amiranSi CaTesa<br />

Surisa da sasowarkveTilebis Tesli, romelmac Semdeg gabudayebis<br />

(ZvelberZenTa hubrisis) nayofi aRmoacena.<br />

SeniSvna. Wabuki `amirandarejanianSi~ faTerakebis da orTabrZolebis<br />

maZiebeli gmiria, Wabukoba _ misi erTaderTi saqmianoba.<br />

XI. Zalis ganaxleba. am sasowarkveTilebidan, romelic araraobis<br />

Segnebam warmoSva, amirans naTlia gamoiyvans. aq xdeba misi gardatexa,<br />

TiTqos sxva adamianad dabadeba. naTliam icis, rom es amirani, romelic<br />

ixveweba Zalis momatebas, is Zveli amirani aRar aris, borotebas rom<br />

ebrZoda akvanSi danaTluli ZaliT. naTliam icis, amirani am<br />

gaorkecebul Zalas sasikeTod ar gamoiyenebs. magram naTlias, Tumca is<br />

yovlisSemZlea, ar ZaluZs uari uTxras naTluls saTxovarze, radgan<br />

naTlulis uflebaa, saCuqari miiRos naTliisgan. naTliam icis, rom<br />

amiranisTvis es sasikeTo ar iqneba, magram amiranma Tavad unda<br />

gamoscados is, rac man unda icodes, rogorc adamianma, da rac misi,<br />

rogorc adamianis, gamosacdelia. naTliam is bolomde unda miuSvas,<br />

amoawurinos adamianuri SesaZleblobani, sakuTar Tavze ganacdevinos<br />

adamianSi moqceuli, Tundac RvTiuri naTliisgan moniWebuli Zalis<br />

dasazRvruloba. naTliis codna absoluturia: is, RmerTi, Wvrets yvela<br />

SesaZleblobas, maT Soris imasac, romelic amirans sabediswero<br />

orTabrZolamde miiyvans. meore mxriv, naTlias ar SeuZlia uari uTxras<br />

naTluls, rogorc basili didi wers, `RmerTi uZluria adamianis<br />

Tavisufali nebis winaSe, mas ar SeuZlia misi iZuleba, radgan<br />

Tavisufleba RvTis yovlisSemZleobidan momdinareobs~. da amiransac,<br />

rogorc adamians, RvTis xatad Seqmnils, ar SeiZleba waerTvas<br />

Tavisufali neba, Tunda igi borotebisken ixrebodes. erTaderTi, rac<br />

`zRvars udebs~ RvTis yovlisSemZleobas, adamianis Tavisuflebaa. RmerTs<br />

ar `SeuZlia~ masze Zaladoba, radgan Tavisufleba RvTis naperwkalia<br />

adamianSi.<br />

XII. gabudayeba (hubrisi) RmerTi ar akavebs, RmerTi miuSvebs. es<br />

RvTiuri miSvebaa. amirani miSvebulia da isic etoqeba imas, vinc miuSva<br />

igi.<br />

Zalagaorkecebuli amirani sruliad marto aRmoCndeba. rogor<br />

warmoiSva es simartove? sad aris yamari, romlis mosapoveblad man<br />

arnaxuli gmiroba Caidina? ar viciT. mTxrobeli dums. ara Tu ar icis,<br />

arc ainteresebs yamaris bedi, radgan es arseba Tavad amirans aRar<br />

esaWiroeba. sad arian Zmebi – badri da usupi, romlebic Tan axldnen mas<br />

90


ganuyrelad da Semweoba gauwies yamaris mopovebaSi? mTxrobeli dums.<br />

amirans isini aRar esaWiroeba. Tavis gabudayebaSi amirani marto unda<br />

iyos, rogorc absoluti, romelic ver iTmens Tavis gverdiT sxvas. erTi<br />

variantis mixedviT, amirani Sin tovebs maT, Tan ar mihyavs saWabukod,<br />

xels SemiSliano. marTlac, Zmebi iqneb xelisSemSlelni yofiliyvnen:<br />

amirani am qveynad xom yvelas unda dapirispireboda, raTa Tavisi Zalis<br />

`usazRvroeba~ gamoecada da ganecada, raTa, sabolood, martodmarto<br />

darCeniliyo sakuTar TavTan. is ar unda SeCerebuliyo berikacis winaSe,<br />

romelTan orTabrZolasac Zmebi uTuod dauSlidnen. da amirani, raki mas<br />

naTlia miuSvebda mis nebaze, bolomde gamocdida Tavs anu im Zalas,<br />

romelic Tavisi egoneboda, radgan daviwyebuli eqneboda, visi moniWebuli<br />

iyo igi. amirani mowyda kacobriobas – man Tavisive xeliT gaaudaburgaaukacriela<br />

Tavisi garemo: arc toli, arc naklebi, arc mjobi, aRarc<br />

badri da usupi, aRarc yamari... arc devebi (garda erTaderTi calTvala<br />

devisa) – martodmarto miwasa da cas Sua, uflis winaSe, RvTis pirispir.<br />

miwas umZimda amirani. raRacis molodini iyo.<br />

sazogadoebisgan es kideganoba, asocialuroba, rac aSkarad<br />

SeiniSneba amiranis pirovnebaSi [tuiti:315-316], sxva araferia, Tu ara misi<br />

gabudayebis, hubrisis gamoxatuleba. is SeiZleba warmovidginoT, rogorc<br />

socialuri struqturis, figuralurad, keriis damangreveli `anti-siZe~<br />

[SaraSiZe: 202-203]. g. SaraSiZe mis am Tvisebas monadireobasTan akavSirebs.<br />

Tumca amiranisTvis monadireoba ganmsazRvreli ar aris, magram is<br />

damatebiT aZlierebs hubrisis xifaTs. miTosuri monadire, rogorc wesi,<br />

am motiviT iRupeba.<br />

bolos, martod darCenili (sad arian misi Zmebi, sad aris yamari?)<br />

amirani kvlav obolia da kvlav boboqrobs, rogorc bavSvobaSi. meordeba<br />

misi boboqari, agresiuli bavSvoba – moWarbebuli Zalis usagno<br />

demonstracia.<br />

XIII. uflis gamowveva. `... maSin moicems guls, sazRvars gadalaxavs<br />

da Sescodavs. misi Zala ki mis RmerTSia~ (abak. 2:11). amiranis momrevi<br />

aRaravin darCa qveyanaze. es misi bedisweraa. sabedisweroa im azriT, rom<br />

gardauvalia misi Sexvedra im berikacTan, romelmac erTxel Rame gaaTia<br />

misi mamobilis WerqveS da axladmogvrili Svilis naTlioba SesTavaza.<br />

ar SeiZleba am berikacma ar moikiTxos igi, ar daxvdes mas gzaze, raTa<br />

mouvlinos axali gansacdeli. amiranma ganizraxa aseTi absurdi –<br />

absoluturi Zalis mflobeloba, im wyarosi, saidanac moedineba misi<br />

Zliereba.<br />

amirani devebis saxiT dabal sawyiss ebrZoda da misi brZola<br />

warmatebuli iyo (`amiranma devi dasca...~). axla naTliis saxiT is<br />

umaRles sawyiss ebrZvis da dascems sakuTar Tavs. erTxel amiranma<br />

moiTxova imaze meti, rac SobiTgan hqonda micemuli, da mieca. axla man<br />

moisurva gamxdariyo imaze meti, rac iyo: amaRlebuliyo misTvis Zalis<br />

momniWebelze. naTliasTan SebrZolebiT man moindoma, rom madli,<br />

91


omelic mas mieca, misi buneba gamxdariyo. amiranSi meordeba adamis<br />

dacema. `adamis dacema imaSi mdgomareobs, rom man RmerTTan metoqeoba<br />

arCia, raTa gaTanasworeboda mas, nacvlad imisa, rom mis madls<br />

ziareboda~ [meiendorfi:132]. amgvari ganzraxvis absurduloba yofierebaSi<br />

pirvelad maSin gamoCnda, roca erTma ubrwyinvalesma angelozma, romelic<br />

yvela sxva angelozze axlos iyo gamCenTan, misi taxtis xelyofa<br />

ganizraxa – Svilma moindoma, Camoegdo mama da misi adgili daeWira. am<br />

aqtiT – es iyo janyi, mwvervali gabudayebisa – sulier samyaroSi<br />

Semovida boroteba, romelmac mere adamSi iCina Tavi. amiranis sasjelic<br />

iseTive aucdenelia, rogorc sasjeli mojanye angelozisa. es aris misi<br />

mokveTa samzeodan, cocxalTa qveynidan da, rac ufro maRali iyo misi<br />

mdgomareoba, miT ufro Rrma iyo misi dacema. amirani, rogorc adamiani,<br />

RvTis xats atarebs, RmerTma is Tavisufal arsebad Seqmna. da raki<br />

Tavisufalia, mas SeuZlia airCios RvTis sawinaaRmdego, daupirispirdes<br />

kidec mas, vinc Seqmna igi. rogorc Toma aqvineli wers, `borotebis<br />

arCevis SesaZlebloba upiroboa, igi ar SeiZleba waerTvas srulyofil<br />

arsebas. aq aris Rrma safuZveli gansacdelisa da angelozis janyisa, da,<br />

agreTve, adamianis gansacdelisa da janyisa, rogorc pirveli adamianisa,<br />

aseve yvela Cvenganis. es aris yoveli sulieri arsebis xvedri: man unda<br />

gaiaros gansacdeli TavisuflebiT~. SeiZleba Tu ara amiranis janyi<br />

ganvixiloT mamis winaaRmdeg janyis saerTo tipologiur konteqstSi?<br />

kerZod, SesaZlebelia Tu ara misi CarTva berZnuli Teogoniis<br />

tipologiaSi? kronosi Camoagdebs uranoss, kronoss Camoagdebs zevsi.<br />

mojanye imarjvebs, misTvis ar aris gaTvaliswinebuli sasjeli. amiranis<br />

janyi, mxolod mcdeloba upiratesobis gamoCenisa, Tavis TavSive gulisxmobs<br />

sasjels. amiranis eposi misdevs semitur yaidas, romlis Tanaxmadac<br />

mama yovelTvis gamarjvebulia, misi marcxi warmoudgenelia, radgan is<br />

absoluturi mamobis gansaxierebaa.<br />

92


XIV. mijaWva. amiranis sasjelis adgili igive adgilia, sadac man<br />

berikacs orTabrZola gaumarTa. Serkineba xdeba an romelime maRal<br />

mTaze (ialbuzi, brutsabZela, sayornia...), an samWedlosTan, an<br />

gzajvaredinze. maRali mTa, mTis mwvervali kargad gamoxatavs misi<br />

zvaobis, gabudayebis mwvervals, saidanac unda daiwyos misi dacema. is<br />

palo Tu uflis yavarjeni, romelsac Zvra ver uyo amiranma, raki uflis<br />

brZanebiT fesvebi gaidga dedamiwis gulSi, iqceva im svetad, sadac<br />

miejaWveba meamboxe gmiri. mijaWva ar akmara mrisxane naTliam – zed<br />

kldec gadaaxura, raTa kacTagan uxilavi yofiliyo, rogorc dabeWdili<br />

saidumlo. daeca amirani. daeca, rogorc is angelozi, romelzec<br />

bibliaSia naTqvami: `rogor Camoemxe cidan, mTiebo, Zeo ganTiadisa! miwas<br />

daenarcxe, xalxTa mtarvalo! guSin ambobdi: cad avxdebi, RvTis<br />

varsklavTa zemoT taxts davidgam da davjdebi sakrebulo mTaze,<br />

Crdilo kalTebze. maRla RrublebSi aviWrebi, uzenaess gavutoldebio!<br />

magram SaveTSi Cadixar, qvesknelis ufskrulebSi...~ (esaia, 14: 12-15). is, rac<br />

daemarTa amirans, ar aris ganpirobebuli mis gareSe arsebuli obieqturi<br />

garemoebebiT, arc winaswarganCinebiT (anu bedisweriT), aramed<br />

gamowveulia misi Tavisufali nebiT. aq aris tragedia ara bediswerisa,<br />

rogorc antikur dramasa Tu miTosSi, aramed tragedia Tavisufali<br />

nebisa, rogorc qristianuli epoqis dramaSi (Seqspiri, ibseni, vaJafSavela...).<br />

n. berdiaevi erTgan wers, rom `namdvili tragedia aris<br />

tragedia Tavisuflebisa da ara bediswerisa~. amiranis saqmeSi ar Cans<br />

bediswera. ar Cans arc winaswarmetyveleba, romelsac unda gaurbodes is,<br />

rogorc oidiposi an aqilevsi gaurbian. bevri niSniT amirani enaTesaveba<br />

aqilevss [tuiti:309-310, 315-6, 319-320], magram am erTaderTi gadamwyveti<br />

niSniT Sordeba. es aris Tavisufali neba anu arCevanis Tavisufleba,<br />

rasac moklebulia elinTa saxelganTqmuli gmiri.<br />

amiranis sasjelis Tavisebureba is aris, rom mijaWvam samani daudo<br />

mis hubriss, iseve, rogorc codvis Sedegad Semosulma sikvdilma adams<br />

mis bunebaSi codvis gamaradisebis perspeqtiva aacila. aq Cans sasjelis<br />

ambivalenturoba, rac esoden nacnobia elinuri tragediisTvis.<br />

Tavsdatexilma ubedurebam, rogorc RvTis sasjelma, kaTarzisi unda<br />

dabados. amiranis tragedia elis kaTarziss.<br />

93


XV. mijaWvuli amirani. amirani garidebulia kacobriobas. misi<br />

Tavdapirveli obloba absoluturi martoobis saxes iRebs. martoobis<br />

ganaCeni man Tavadve gamoutana Tavis Tavs, roca gabudayebis periodSi<br />

ganudga yvelas da, sabolood, yovlis pirvel mizezsa da dasabams<br />

aujanyda. ar arian mis gverdiT arc misi Zmebi da arc yamari. sad aris<br />

Semwe, mrCeveli da mosarCle? RmerTma dasaja da adamiani rogorRa<br />

gamoesarClos? aRarc metoqe, romelTanac kvlav gamocdida Zalas.<br />

ukanaskneli Zala, romelmac is miajaWva, klded aris aRmarTuli. axla is<br />

martoa Tavis TavTan, dasrulda epikuri dro da daiwyo<br />

egzistencialuri, misi sakuTari pirovnuli dro. am tyveobaSi mis<br />

garSemo Cndebian sruliad axali personaJebi. aq aris goSia, romelmac<br />

mTeli wlis manZilze unda lokos jaWvi, gawyvetamde miiyvanos igi, raTa<br />

mWedlebma kvlav gaamrTelon. es xdeba vnebis kviras, did xuTSabaTs,<br />

roca mWedlebi dilaadrianad ubrad grdemlze uros scemen TavTavianT<br />

samWedloebSi da maTi erToblivi ZalisxmeviT iq, gamoqvabulSi, jaWvi<br />

kvlav iWedeba. mTiuluri Tqmuleba amgvarad gadmogvcems amiranis jaWvTa<br />

yovelwliur ganaxlebas mWedlebis mier: `aRdgomis sami dRis win, did<br />

xuTSabaTs, mWedelma grdemls kveri unda dahkras, Toro amirani aiSvebs<br />

da mWedlebs emterebao. ramdenjerac kvers grdemlze dahkramen, imdens<br />

muSkias lokviT gaTxelebuli amiranis jaWvi gasqeldebao. amirani aq,<br />

mleTaSia dabmuli~ [kaiSauri:107].<br />

aqvea Citi, romelic periodulad ajdeba palos, raTa amiranma palo,<br />

romelsac is aryevs mTeli wlis manZilze, Tavisda uneburad kvlav<br />

myarad CaaWedos kldeSi. paloze Semomjdar am ucxo, saidanRac<br />

Semofrenil frTosans wili udevs TiTqos ukve Tavdaxsnili amiranis<br />

xelmeored mijaWvaSi. amirani palos abrunebs miwis siRrmeSi. ras niSnavs<br />

es? risi niSania es Citi? imis xom ara, rom is jer kidev ar aris mzad<br />

gasaTavisufleblad? es uneburi TviTSeborkva xom ar aris gamoxatuleba<br />

im codvisa, romlisganac igi jer kidev ar gaTavisuflebula? an im<br />

absurdisa, romelSic sakuTar ZalaSi dajerebam Caagdo? igive Zala,<br />

romelic misi imedi da siamaye iyo, iqceva mis kvlav mimjaWvelad. es Zala<br />

xom mainc misi sakuTreba ar aris – es misi naTliis Zalaa, romelic<br />

mibarebuli hqonda mas. igive Zala ajaWvavs mas kvlav ganmeorebiT da ase<br />

iqneba, sanam amirani amas ar mixvdeba.<br />

goSia – miwis arseba – exmareba, Citi – cis arseba – xels uSlis. es<br />

imas xom ar niSnavs, rom ca jer kidev ar aris Tanaxma misi<br />

gaTavisuflebisa? ca kvlav gansacdels ugzavnis mas, kvlav elis misgan<br />

pasuxs. sijiutea, rom abrkolebs mis gaTavisuflebas. jer sijiute unda<br />

daiZlios.<br />

94


XVI. gaTavisuflebis mcdelobani. Tanaxmad ramdenime variantad<br />

arsebuli Tqmulebisa, romelic SeiZleba amiranis eposis epilogad<br />

miviCnioT, is klde, sadac mijaWvulia gmiri, Svid weliwadSi erTxel iReba.<br />

ca kvlav aZlevs Sanss...<br />

erT-erTs am gaxsnaTagan Seeswreba erTi usaxelo mwyemsi, menaxire,<br />

mecxvare Tu monadire [arjevaniZe:95; Ciqovani 1947:335,338,346]. eposis<br />

dasawyisSi, mis prologSi, vxedavT monadires, romelmac ipovna bavSvi da<br />

ixsna daRupvisagan. epilogSi kvlav vxvdebiT monadires, romelsac<br />

amJamadac amiranis gadarCenis misia akisria. am monadirem amiranis<br />

davalebiT Sinidan (an samWedlodan) unda wamoiRos jaWvi (sakideli),<br />

romlis saSualebiTac amiranma Tavisken unda miizidos xmali, raTa<br />

gakveTos borkilebi. monadirem ubrad unda wamoiRos es sakideli –<br />

aravis gasces xma, aravis gamoepasuxos. mxolod aseT SemTxvevaSi eqneba<br />

warmateba mis mcdelobas. Cveulebriv, monadire yovelTvis icavs<br />

akrZalvebs sanadirod wasvlamde ramdenime dRiT adre. marxulobs,<br />

mdumarebs, ar ekareba cols. am akrZalvaTa Sesrulebazea damokidebuli<br />

misi warmateba nadirobisas.<br />

magram monadire ver daicavs dumilis aRTqmas. abezari coli<br />

daacdeninebs sityvas amiranis gamosaxsnelad mimaval qmars. monadire<br />

veRar miagnebs kldes da amiranis gaTavisuflebis saxsaric ispoba.<br />

monadire ver icavs dumils, mWedlebi ki icaven, roca ubrad scemen<br />

grdemlze uros, da maTi moqmedeba warmatebulia (gavixsenoT, rom<br />

arsebobs sakmaod gavrcelebuli cikli TqmulebaTa akrZalvis damrRvevi<br />

monadiris Sesaxeb). mWedeli icavs aRTqmas, monadire – arRvevs. es imas<br />

niSnavs, rom jer kidev Warbobs is tendenciebi, romlebic amiranis<br />

mijaWvis pirobebs qmnian.<br />

ras gveubneba xelmocaruli monadiris Tqmuleba? es Tqmuleba Citis<br />

epizodTan erTad gveubneba, rom amirans isev da isev fizikuri Zalis<br />

imedi aqvs: is cdilobs fizikuri ZaliT aiSvas Tavi – palo moaryios,<br />

xmali moizidos borkilTa gasakveTad. magram es borkilebi iseTi<br />

borkilebia, romlebic xmliT ar gaikveTeba. isini sxva Zalam unda axsnas.<br />

Tqmuleba kidev, da es mTavaria, gveubneba, rom sanam adamiani aseTia,<br />

rogorc is monadire, romelic arRvevs aRTqmas, manam amirani mijaWvuli<br />

iqneba. amirani swored imitom aris mijaWvuli, rom kacTa modgma ar aris<br />

srulyofili. amiranis mijaWvuloba adamianTa sisustiT aris<br />

ganpirobebuli. sanam arsebobs SesaZlebloba imisa, rom kacTa modgmaSi<br />

irRveodes aRTqma da fici, amiranic mijaWvuli iqneba da is verasodes<br />

daixsnis Tavs borkilebisgan. ras niSnavs es? es imas niSnavs, rom amirani<br />

codvili kacobriobis gansaxierebaa, rom is atarebs kacobriobis<br />

codvebs, Sekrulia am codvebiT. da Tu kacobriobaSi aRmoCndeba erTi<br />

wmida kaci, is erTic sakmarisi iqneba, rom amiransac daudges Tavisuflebis<br />

dRe – misi SeTxelebuli borkili sabolood gawydes, moryeuli<br />

paloc sabolood amovardes.<br />

95


jaWvi, rogorc sagani, sabediswero xdeba amiranisTvis. is<br />

ambivalenturia: jaWviT aris is dabmuli da jaWviTve cdilobs<br />

gaTavisuflebas. sxva TqmulebaSi (megrulSi) monadires mwyemsi enacvleba,<br />

romelsac jaWvi miaqvs amiranis dasaxsnelad. mwyemss monadireebi<br />

SeSlilad CaTvlian da amiranisTvis gamzadebuli jaWviT Sekraven. amis<br />

Semdeg mwyemsi wyevlis monadireebs. yazbegis kldeze, ambobs Tqmuleba,<br />

hkidia es jaWvi, unda vifiqroT, ara amiranis gaTavisuflebis simbolod,<br />

aramed imis niSnad, rom es saSualeba ver gaaTavisuflebs mas.<br />

xalxis SefasebiT, Tu amirans gaTavisufleba uweria, unda<br />

gaTavisufldes gardaqmnili amirani da ara iseTi, rogoric miajaWves.<br />

aseTi amiranis aSveba araTu kacobriobis, aramed mTeli bunebis<br />

gamanadgurebelic aris. vaJas leqss `amirani~ amgvari SeniSvna axlavs:<br />

`fSavlebis warmodgeniT, rodesac amirani aRdgeba, maSin bunebaSic<br />

areuloba moxdeba~. xalxi, romelmac misi Tqmuleba Seinaxa, imitomac<br />

ekideba TanagrZnobiT mijaWvul gmirs, rom igi masSi sakuTar Tavs –<br />

codvaTa sakrvelebiT dabmuls, xedavs da gaTavisuflebas elis. es<br />

monadire xalxis warmomadgenelia. ara mxolod monadirea pasuxismgebeli,<br />

aramed TiToeuli Cvengani pirovnulad monawileobs misi satanjvelis<br />

gaxangrZlivebaSi. amiranis sasjeli Cveni sasjelia. xalxis Tvalsazrisi<br />

dasjili amiranis bedze mkafiod Cans erT moxevur TqmulebaSi. rodesac<br />

gamarjvebebiT gabudayebulma amiranma qriste RmerTTanac Sejibreba<br />

moindoma, RmerTma is amisTvis myinvarwveris ferdobze miajaWvao. amiT<br />

undoda esargebla amiranis dauZinebel mters gveleSaps, myinvaris<br />

wveridan gadmococda da dabmul amirans SeWmas upirebda. magram misi es<br />

ganzraxva wm. giorgis gaugia da swrafad iqve gaCenila. wmindans gvele-<br />

SapisaTvis TiTis daqneviT uTqvams: `SeCerdi, amirani codvebis<br />

mosananieblad davabi da ara Sen gasaZRomado, mandve gaqvavdio~. am<br />

sityvebiT gveleSapi iqve gaqvavebula [makalaTia:242].<br />

vinc amas ambobs, mas ar gaumetebia amirani samudamo satanjvelisTvis,<br />

jojoxeTisTvis. es gveleSapi jojoxeTs atarebs Tavis TavSi,<br />

is modis, rom sabolood STanTqas amiranis sicocxle. magram amirani<br />

unda gadarCes da igi mismave sakuTarma Zalam unda gadaarCinos. Tumca<br />

misi mxsneli Zala ar iqneba fizikuri Zala, aramed Zala sinanulisa,<br />

raSic unda STainTqas misi urCoba da ampartavneba. eposis Semnaxveli<br />

xalxic ase fiqrobs. is ar gansjis amirans, mxolod elodeba mis<br />

moqcevas. is TanaugrZnobs mas, mis tanjvas, is ar gansjis, radgan<br />

`ukanaskneli sja mxolod RmerTs ekuTvnis, adamians ki arasodes ar<br />

SeuZlia gansajos RvTis qmnileba, rogorc sabolood daRupuli da<br />

amitomac unda uyvardes masSi xsnis potencia~ [berdiaevi:48]. amiranSi ki<br />

aris xsnis potencia, SesaZlebloba gaTavisuflebisa sakuTari<br />

Zalmomreobisagan.<br />

sasinanulod amirans micemuli aqvs vada. sasinanulo droJami mas<br />

ar warTmevia. es igrZnoba moxeur TqmulebaSi – misi azri saerTo<br />

suliskveTebis gamomxatvelia. xalxis sulma mSobliur landSaftSic ki –<br />

96


mTadqceul gveleSapSi – amoikiTxa, rom cas sabolood ar gauwiravs<br />

adamiani, rom ca mis mxarezea.<br />

`amiraniani~ ar aris dasrulebuli, misi droJami ar amowurula.<br />

siuJeturi dro emTxveva realur dros, romelic jer kidev miedineba.<br />

amirani kacobriobis istoriis yovel awmyoSia, is yvela epoqis<br />

Tanamedrovea.<br />

blez paskali (1623-1662) werda, rom adamians ornairi gansacdeli<br />

emuqreba: is SeiZleba Cavardes sasowarkveTilebaSi Tavisi uZlurebis<br />

gamo da SeiZleba gaampartavndes sakuTar Tavze gadametebuli<br />

warmodgenis gamo. amirani moicva sasowarkveTilebam uZlevel ambri<br />

arabTan Sexvedrisas da _ hubrisma, roca warmoidgina, rom misi momrevi<br />

amqveynad da arc qveynis gareT aravin iyo. ambri arabis winaSe Tavis<br />

uZlurebaSi darwmunebuli, ormoci dRe da ormoci Rame glovobda. misma<br />

naTliam, macxovarma ieso qristem, Seibrala igi da uzomo Zala mianiWa.<br />

magram roca amirans qveyanaze aravin darCa mourevneli, mas daeufla<br />

hubrisi da Tavad macxovari gamoiwvia orTabrZolaSi. gaampartavnebulma<br />

imis damarcxeba moindoma, vinc Zala mianiWa. es iyo udidesi hubrisis<br />

gamovlineba, risTvisac amirani kldeze mijaWviT dasaja RmerTma.<br />

SeiZleboda hubrisis gardaqmnili saxe dagvenaxa erT fragmentSi,<br />

sadac amirani wmida cxovelis uneblie mkvlelad gvevlineba:<br />

mTas iremi wamogvixta, casa swvdeba rqani misi,<br />

amiranma ro esrola, moido marjvena mxarsao,<br />

mivida, bevri itira, ro jvari naxa rqasao<br />

[Ciqovani 1981:21].<br />

aSkaraa, rom es fragmenti im vrceli baladiseburi teqstis<br />

nawilia, romelic amgvarad iwyeba: `sanadirod wamovidnen amiran da Zmani<br />

misni... mTas iremi wamouxtaT, oqro iyo rqani misni, ucxo mTaze koSki<br />

naxes, anagebi brolis qvisi~ da a.S. (ix. VI epizodi). am baladis arc erT<br />

variantSi jvari ar gvxvdeba, arc is Cans, rom es oqrosrqiani iremi<br />

raimeTi niSnulia. `amiranma boZali hkra, wiTlad dasWra mxari misi~, da<br />

am qmedebas ar mohyveba tragikuli Sedegi. magram raki mas Tundac erT,<br />

unikalur variantSi, miewereba jvriani irmis mokvla, igi ar unda<br />

ugelebelvyoT, unda CavTvaloT amiranis ganwirulebis momaswaveblad am<br />

ZvelTaZveli miTologemis saSualebiT. jer kidev agamemnonia gaxveuli am<br />

miTologemaSi: TqmulebiT, mas mouklavs artemisis wmida Sveli, rac misi<br />

tragikuli daRupvis mizezi gamxdara. mogvianebiT igive mizezi<br />

mouswrafebs sicocxles bizantiuri xanis berZen gmirs _ digenis<br />

(`orgzis Sobil~) akritass. misi mokluli irmis rqebs Soris jvari da<br />

beWebs Soris yovladwmida RvTismSoblis xati aRmoCnda da manac,<br />

rogorc zemoT moyvanil fragmentSi amiranma, gamoiglova Tavi: `samasi<br />

daTvi movkali da samocdaori lomi da, aha, bedisweram wmida irems<br />

97


Semaxvedra, romelsac rqebSi jvari hqonda, Tavze varskvlavi da beWebze<br />

RvTismSobeli. codvaSi Cavvardi da unda movkvde~ [destunisi:29-30].<br />

digenisi iRupeba, rogor tipuri monadire, romelsac nadirobisas<br />

Semoakvdeba nadirTpatronis rCeuli pirutyvi. amasTanave, SesaZloa,<br />

damatebiT misi codva daxocili nadiris gadametebul ricxvSic (samasi<br />

daTvi da samocdaori lomi) gamoixata.<br />

daismis kiTxva: romel epikur Tu miTologiur personaJebTan avlens<br />

amirani tipologiur naTesaobas im masalis mixedviT, romelic Cvens<br />

xelTaa, rogorc igi Cans Cvenamde moRweul TqmulebebSi? elin<br />

promeTesTan? aseTia gavrcelebuli azri, magram Tu masalidan amovalT<br />

da ara winaswar SemuSavebuli azridan, amiransa da promeTes Soris verc<br />

fundamentur da verc tipologiur msgavseba-naTesaobas ver vpovebT.<br />

tipologiuradac isini gansxvavebulni arian. aris mxolod erTaderTi<br />

msgavseba maT Soris – mijaWva. orive gmiri mijaWvulia da mijaWvis<br />

adgilad orive TqmulebaSi kavkasiis mTebia dasaxelebuli. es ki sakmao<br />

sacdurs iZleva maTi gaigivebisTvis.<br />

vin aris promeTe da vin aris amirani?<br />

promeTe uzenaesi RvTaebis, zevsis Taobisaa. maT saerTo papa<br />

(uranosi) da didi deda (gea) hyavT. olimposis mbrZaneblisgan igi<br />

arafriT aris davalebuli, arc damokidebulia masze. Tumca is ar<br />

ekuTvnis olimposze dabrZanebul RvTaebriv elitas, romelic ganagebs<br />

samyaros.<br />

amirani Tumca saswaulebriv aris Sobili, mainc adamiania, adamianTa<br />

samyaros ekuTvnis. igi rom qriste RmerTis naTlulia da misgan<br />

ZalamoniWebuli, swored imas mowmobs, rom is ierarqiulad dabla<br />

mdgomia. promeTe Semqmnelia adamianTa modgmisa, romelsac amiranic<br />

ekuTvnis eladis sxva gmirebTan erTad (herakle, Tesevsi, persevsi da<br />

sxvani mravalni). promeTes sazrunavi adamianebia (adamianebi mas abaria),<br />

amiranisa _ sakuTari Tavi, masze zrunavs ufali qriste.<br />

promeTes Zalis, RvTaebrivi unarebis wyaro Tavadvea, yovel<br />

SemTxvevaSi, zevsisgan ar aris davalebuli, amiranis Zlierebis wyaro ki<br />

ufalia.<br />

promeTe da amirani kacobriobis ganviTarebis gansxvavebul<br />

safexurebs ekuTvnian. promeTes iaraRi aris Wkua, gamWriaxoba, moxerxeba.<br />

amirani ki moqmedebs mxolod fizikuri ZaliT, rac migvaniSnebs, rom igi<br />

sxva, ufro Zveli formaciis kacobriobas ekuTvnis. promeTes formacia<br />

meoreulia, igi axali kacobriobis warmomadgenelia. promeTe iseve<br />

upirispirdeba amirans, rogorc mravalnacadi odisevsi fexmard aqilevss<br />

an omSi myivar menelaoss, romelTa epiTetebi fizikur Zalaze miuTiTebs.<br />

pirvelTa rigSia marko kraleviCi, romelic gansacdelis (ufalTan<br />

gancdili marcxis) Semdeg gadadis promeTe-odisevsis formaciaSi.<br />

gansxvavebulia maTi dasjis motivebic. sxvadasxva miTologiuri<br />

tradicia promeTevsis mijaWvis mizezad Tvlis: 1) kacTaTvis cecxlis<br />

motanas anu cecxlis saidumlos gamJRavnebas, 2) zevsis sabediswero<br />

98


saidumlos argamxelas (rom zevss misi da Tetisis naSieri Camoagdebs<br />

taxtidan), 3) aTenas motacebis mcdelobas.<br />

amirani isjeba: 1) ufalTan gatolebis mcdelobisaTvis, 2) ficis<br />

samgzisi gatexisaTvis (svanuri versiiT), da aramc da aramc cecxlis (an<br />

yamaris) motacebisaTvis. arc erTi varianti ar laparakobs cecxlis<br />

motacebaze da mis miwaze Camotanaze amiranis an mis ZmaTa xeliT. Tu<br />

cecxlzea sadme laparaki, es exeba miwaze arsebuli cecxlis povnas, ara<br />

– motacebas. ar aris damajerebeli yamarisa da cecxlis igiveobis<br />

argumentebi: `promeTes oreuli amirani RrubelT ufals _ pirimzes qaliSvils,<br />

mzeTunaxavs mostacebs da colad SeirTavs. am SemTxvevaSi<br />

cecxli mzeTunaxaviTaa Secvlili. asea gaformebuli amiranianSi es<br />

motivi misi ganviTarebis umaRles safexurze~ [Ciqovani 1959:235]. aRvniSnav,<br />

rom motacebul mzeTunaxavs amirani colad ar irTavs. romc irTavdes da<br />

igi cecxlis gamoxatuleba iyos, es aqti mainc ar CaiTvleboda<br />

promeTevsiseul kulturul qmedebad. yamari, rogorc cecxli, motacebis<br />

Semdeg aRarsad Cans. Tuki moitaces, xalxisTvis unda yofiliyo<br />

motacebuli.<br />

mijaWva mxolod saSualebaa dasjisa, romliTac sxvadasxva<br />

danaSaulisaTvis isjebian. mTavari ki aris ara sasjelis saxe, aramed<br />

sasjelis mizezi da, erTgvarad, mizani. Tu meore kriteriumiT davuwyebT<br />

Zebnas amiranis oreulebs, pirvel rigSi, Tvalwin warmogvidgeba iseTi<br />

personaJebi gansxvavebuli sagmiro-miTologiuri tradiciebidan,<br />

rogorebic arian osuri narTebis baTraZi, somxuri eposis mheri da<br />

samxreTeli slavebis marko kraleviCi, afxazuri tradiciis abrskili da<br />

megrulis aramxutu.<br />

devebTan mebrZoli baTraZi, romelic ciuri mWedlis qurdalagonis<br />

mier aris gamowrTobili, Tavis Zalas Zuarebis (jvarTa) da vacilebis (wm.<br />

eliebis) winaaRmdeg mimarTavs. misi gabudayebis kulminacia RmerTTan<br />

Serkinebaa, sadac uZleveli baTraZi marcxdeba: dedamiwis simZimis gudas<br />

ki aswevs, magram oqros Zafis gorgalis awevas veRar SeZlebs, ris<br />

Semdegac igi aRiarebs, rom arsebobs misi mjobi.<br />

asparezoba mxolod marcxiT ar mTavrdeba – RmerTi mzis<br />

mxurvalebiT acamtverebs mas. baTraZis Tqmuleba ar icnobs mijaWvas<br />

[narTebi 1988:270-272].<br />

aseve mijaWvis gareSe mTavrdeba markos marcxi. marko, dainaxavs ra,<br />

rom misi momrevi amqveynad aravinaa, ufals gamoiwvevs orTabrZolaSi.<br />

ufali Camodis dedamiwaze, moxucis saxiT gamoecxadeba da dedamiwis<br />

wona gudas daugdebs gzajvaredinze. marko ver aswevs, Tumca mTel Tavis<br />

Zalas mas daaxarjavs. bolos ufali gaumJRavnebs Tavs, marko inanebs,<br />

rom ufali orTabrZolaSi gamoiwvia. uflis nebiT, marko kvlav uZlevel<br />

Wabukad darCeba, oRond amieridan orTabrZolaSi Zalis nacvlad xerxsa<br />

da eSmakobas gamoiyenebs [slavTa simR.:207-8]. aramxutus Tqmuleba,<br />

gansxvavebiT `amiranianisgan~, mWidrod aris dakavSirebuli konkretul<br />

eTniur garemosTan (sof. jvari, cimintiebi, qardavebi, ServaSiZe, visTanac<br />

99


mas urTierToba aqvs). igi Tavidanve moZaladea da RmerTsac eurCeba. wm.<br />

giorgi mas, rogorc araqristians(!), verafers aklebs, RmerTi ki sjis:<br />

Zafs Semoaqselavs tanze, jaWvad uqcevs da paloze daabams. aramxutusac<br />

Citi uSlis palos amoZrobas [Ciqovani 1947:385]. arsebobs gayofiTebuli<br />

variantebi, sadac aramxutus tyviiT(!) klavs cimintia, Tavs moaWris da<br />

jgeges miarTmevs sofel jvarSi [Ciqovani 1947:386].<br />

aseve eTnizebulia, da ufro Zlieradac, abrskilis afxazuri<br />

Tqmuleba: is ebrZvis samSoblos (afxazeTis) mtrebs (eWvi ar aris, rom es<br />

motivi gviandeli warmoSobisaa). mis biografiaSi ZiriTadi gmiroba devis<br />

mokvlaa. gaampartavnebul-gabudayebuli abrskili RmerTs etoleba –<br />

arafris didebiT ar uxris mas qeds. Tavs arasodes xris, RmerTs ar<br />

egonos, Tayvans mcemso. Tqmuleba orTabrZolas ar icnobs. RmerTi sjis<br />

mas: jaWviT Seborkils Wlous gamoqvabulSi (oCamCiris maxloblad)<br />

rkinis boZze miabmevinebs. aqac vxvdebiT gaTavisuflebis amao mcdelobas<br />

or variantad: 1) Citis mizeziT misi palo kidev ufro Rrmad iWedeba<br />

kldeSi; 2) afxazebi – aCbebi Tu cacbebi – miagneben abrskilis<br />

gamoqvabuls, magram imedgacruebulni ukanve dabrundebian [zuxba:344-9; 9,<br />

387-9]. adiReelTa narTebis meTaurma (Txamadam) nasiren-JaCem ganizraxa<br />

RmerTis (Txas) meufebis damxoba. adis oSxamaxoze (ialbuzze), RmerTebis<br />

mTaze, da ebrZvis RvTaeba pakos, rom daibrunos warTmeuli cecxli. pako<br />

miajaWvavs nasirens oSxamaxos wverze. SevniSnavT, rom adiReuri simReramoTqma<br />

mijaWvul nasirenze `wvrilmanebSic~ ki imeorebs amiranis dramas.<br />

mogvyavs es simRera:<br />

`o uiy-uiy, narTo nasiren! uiy, uiy nasiren-JaCe! muxanaTuria Seni<br />

qcevani, RvTis sityvas da saqmes Sen pativs ar scem. o, RvTisagan<br />

SeCvenebulo, o, vinc mTaze aiyvanes, o, vinc mTaze miajaWves! Sens zemoT<br />

arwivia, gverdiT Seni ZaRli giwevs! aryevs grialiT svets, Citi<br />

mofrindeba xolme, svetze jdeba. Sen brazdebi, ehei, yviri, qvas esvri,<br />

svets xvdeba, sveti ufro Rrmad erWoba. Sens gverdiT ZaRli wevs, jaWvs<br />

RrRnis, Zafis sisqes xdis. roca galokavs, mWedlebi samWedloSi sisxam<br />

diliT grdemlze uros scemen, jaWvi kvlav mTliandeba, rogorc iyo...<br />

vidre Cven ar agxsniT, RmerTi gakavebdes mand dasaRupavad~ [narTebi 1974:<br />

273-4].<br />

gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs amiranis bedTan tipologiuri<br />

an, SesaZloa, geneturi msgavseba-siaxloviT somexTa mheri<br />

umrwemesi, sasunelTa modgmis ukanaskneli gmiri. misi bavSvoba iseTive<br />

boboqaria, rogorc amiranisa, xolo gabudayebis zRurblze dedamiwas<br />

aRar surs misi atana (siarulisas fexebi miwaSi efloba), anu is<br />

dawyevlilia miwisagan. misi bolo kldis gamoqvabulia, rasac mhers misi<br />

ded-mama uwinaswarmetyvelebs, roca igi maT saflavebs CasZaxebs<br />

SemweobisTvis da mheric miadgeba kldes, magram manamde is orTabrZolaSi<br />

iwvevs RmerTs (`an Semerkine, an waiRe Cemi suli~), romelic mas Svid<br />

angelozs SeabrZolebs. magram amaoa mheris cda: misi elva-xmali<br />

verafers aklebs uxorcoT. damarcxebulma mherma sakuTari maxviliT<br />

100


gaapo klde, romlis wiaRSi `samudamod~ unda datyvevebuliyo. klde<br />

weliwadSi orjer ixsneba _ vardavarisa da amaRlebis dResaswaulebze.<br />

mheri gamodis gareT, magram kvlavindeburad miwas ar surs misi zidva, is<br />

cxenianad efloba miwaSi. kldis erT-erTi gaxsnisas Semodis mwyemsi da<br />

mis kiTxvaze, rodis gamoxval aqedano, mheri aZlevs sagulisxmo pasuxs:<br />

`Tu axla avdeqi da gamovedi, ver amitans me miwa. sanam es wuTisofeli<br />

borotebiT aris savse, sanam aseTi crua miwa, me ar mecxovreba qveyanaze.<br />

roca daemxoba es sofeli da kvlav aSendeba, roca xorblis marcvali<br />

kaklisodena gaxdeba, roca askilis nayofiviT gaxdeba xorblis<br />

marcvali, ai, maSin dadgeba Cemi dRe da im dRes gamoval aqedan~<br />

[sasuneli:340-341]. rogorc vxedavT, mheris gaTavisufleba iseve, rogorc<br />

amiranisa, esqatologiur perspeqtivasTan, qveynis feriscvalebasTan aris<br />

dakavSirebuli. mheris RmerTmebrZoli neba motexilia, igi, SeiZleba<br />

iTqvas, kaTarzisis procesSi imyofeba da elis saboloo, esqatologiur<br />

Jams. ganwmedil-ganaxlebuli mheri da `axali ca da axali miwa~ Seegebeba<br />

erTmaneTs.<br />

yvela am TqmulebaSi gamoxatulia tragedia adamianisa, romelic ver<br />

egueba adamianur dasazRvrulobas da cdilobs gascdes kacobriv<br />

sazRvars, gautoldes RmerTs, risTvisac isjeba. erTaderTi marko ar<br />

isjeba. mas miemadleba sxvarigi Zala – igi, SeiZleba iTqvas, am marcxiani<br />

orTabrZolidan axal adamianad ibadeba. marko rwmundeba fizikuri Zalis<br />

umweobaSi, roca absolutur Zalas Seejaxeba. orTabrZola misi<br />

gakveTili iyo. amiranisTvisac gakveTilia es sabediswero Serkineba Tavis<br />

naTliasTan, isic unda darwmundes, rom adamianSi moqceuli Zala uflis<br />

winaSe araraobaa. is, rac markos pirovnebaSi moxda, aris gardaqmna –<br />

metanoia, TvalTaxedvis Secvla, anu sinanuli, rasac RmerTi elis mijaWvuli<br />

amiranisagan.<br />

promeTevsi ki arc adamiania da, amis gamo, arc sinanulis gancda<br />

aqvs, arc zevsi moelis misgan sinanuls. amiranis tragedia gacilebiT<br />

Rrmaa, vidre promeTevsisa, romlis bedi zevsis kaprizze Tu<br />

TviTnebobazea damokidebuli. amave dros promeTevsi ukve gamoxsnilia,<br />

magram is ixsna gareSe Zalam da ara Sinaganma mzadyofnam xsnisaTvis.<br />

Tumca Sinaganis problema arc dgas mis winaSe. es adamianis problemaa,<br />

promeTe ki adamiani ar aris.<br />

dasasrul, momyavs h.-g. gadameris lakoniuri daskvnebi, romlebiTac<br />

man daasrula Tavisi narkvevi promeTevsze:<br />

`ase iqceva promeTevsi simbolod kacobriobis TviTtanjvisa<br />

sakuTari sindisiT, cnobierebis tragediis simbolod~. da kidev: `masSi<br />

kacobrioba, visTvisac is itanjeba, Wvrets sakuTar Tavs~. da bolos: `me<br />

meCveneba, rom promeTevsis istoria iseve daumTavrebelia, rogorc Tavad<br />

adamianis istoria~ [gadameri:255].<br />

me meCveneba, rom es sityvebi ufro amiranis egzistencialur<br />

mdgomareobas gamoxatavs, vidre promeTevsisas. istoriaSi promeTevsis<br />

drama dasrulebulia, is herakles gamomsyidvelma aqtma gaauqma, amiranisa<br />

101


ki dRemde grZeldeba `mijaWvul~ Tu gamoqvabulSi gamomwyvdeul<br />

(gavixsenoT platonis miTosi gamoqvabulze `saxelmwifoSi~) kacTa<br />

modgmasTan erTad.<br />

literatura<br />

arjevaniZe: arjevaniZe e. anotirebuli bibliografia CMOMПK-Si<br />

gamoqveynebuli <strong>qarTuli</strong> xalxuri sityvierebis masalisa, `mecniereba~, Tb.,<br />

1971.<br />

berdiaevi: Бердяев Н., Эрос и личность, Изд. “Прометей”, М., 1989.<br />

gadameri: Гадамер Г.-Г.Актуальность прекрасного, “Искусство”, М., 1991.<br />

gilgameSiani, gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~,<br />

Tb., 1984.<br />

destunisi: Дестунис Г., Разыскания о греческих богатырских былинах средневекового<br />

периода, СПб, 1883.<br />

eliade 1974: Eliade M., Patterns in Comparative Religion, New American Library, New<br />

York, 1974.<br />

zuxba: zuxba s., afxazuri zepirsityviereba, Tsu, Tb., 1988.<br />

kaiSauri: kaiSauri l., mTiuluri teqstebi, `mecniereba~, Tb., 1978.<br />

kampbeli: Campbell J., The Hero with a Thousand Faces, Bollingen Series XVII, Princeton<br />

University Press, 1973.<br />

kiknaZe 1996: kiknaZe z., <strong>qarTuli</strong> miTologia I, jvari da saymo, quTaisi,<br />

1996.<br />

kiknaZe 2006: kiknaZe z. Suamdinaruli miTologia, `saari~, 2006.<br />

makalaTia: makalaTia s., xevi, tf., 1934.<br />

meiendorfi: Мейендорф Иоанн, прот., Православие в современном мире, New York,<br />

1981.<br />

miTebi: Мифы народов мира, т. I, “Советская Энциклопедия”, М., 1980.<br />

narTebi 1988: narTebi, osuridan Targmna meri cxovrebovma, `irisToni~,<br />

cxinvali, 1988.<br />

narTebi 1974: Нарты, Адыгейский народный эпос, «Наука», М., 1974.<br />

nekliudovi: Неклюдов С. Ю. Героическое детство, Историко-филологические исследования,<br />

М., 1984.<br />

propi 2000: Пропп Вл., Исторические корни волшебной сказки, “Лабиринт”, М., 2000<br />

rexviaSvili: rexviaSvili n., <strong>qarTuli</strong> xalxuri metalurgia, `mecniereba~,<br />

Tb., 1964.<br />

sadideblebi: jvar-xatTa sadideblebi, Tsu <strong>folklori</strong>stikis kaTedris<br />

Sromebi 2, Tb., 1998.<br />

sasuneli: Давид Сасунский. Армянский народный Эпос, “Советский писатель”, Л-д,<br />

1982.<br />

svanuri: svanuri poezia I, Tb., 1935.<br />

slavTa simR.: Песни южных славян, “Художественная литература”, М., 1976.<br />

Ciqovani 1947: Ciqovani m., mijaWvuli amirani, `Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba~, Tb., 1947.<br />

102


Ciqovani 1959: Ciqovani m., <strong>qarTuli</strong> eposi I, mijaWvuli amirani,<br />

`saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba~, Tb., 1959.<br />

Ciqovani 1981: Ciqovani m., amiranis Tqmulebis poeturi Canawerebi, epikuri<br />

Janrebi, <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong> X, `mecniereba~, Tb., 1981.<br />

SaraSiZe: Charachidzé G., Prométhée ou le Caucase, Essai de mythologie contrastive,<br />

Flamarion, 1986.<br />

eliade 1965: Eliade M., Rites and Symbols of Initiation, The Mystery of Birth and Rebirth,<br />

Harper Torchbooks, New York, 1965.<br />

raglani: Raglan L., The Hero of Tradition, The Study of Folklore, ed. Dundes A.,<br />

University of California and Berkley, 1965.<br />

tuiti: Tuite K., Achilles and Caucasus, The Journal of Indo-European Studies, vol. 26, N 3-<br />

4, 1998.<br />

`eTeriani~<br />

`eTeriani~ cameti variantis safuZvelze pirvelad p. umikaSvilma<br />

gamoaqveyna 1975 wels. gamomcemeli mas `zRapars~ uwodebs (`abesalom da<br />

eTeris zRapari iseTi ram aris...~) da, marTlac, am ambavs variantTa<br />

umetesobaSi zRapris samoseli mosavs Tavisi tradiciuli winkariT _<br />

`iyo-da-ara-iyo-ra~. zogierT CanawerSi gazRaprebis procesi bolomdea<br />

misuli: ambavi zRapriseuli klasikuri dasasruliT – qorwiliT da<br />

`Wiri-iqa-lxini-aqa~-Ti mTavrdeba, radgan ar gamoCndeba murmani da,<br />

cxadia, arc im tragedias rCeba adgili, romelic `eTerianis~, rogorc<br />

samijnuro eposis individualobas qmnis. am saxis variantebSi eposi<br />

mTlianad Zleulia zRapris stiqiisagan. gazRaprebis tendencia gasagebia,<br />

ramdenadac es TxrobiTi Janri, rogorc misi sakuTreba, sxva JanrTagan<br />

yvelaze ukeTesad miesadaga xalxis cnobierebas (rogorc davinaxeT,<br />

`amiranianic~ ver ascda am tendencias).<br />

msgavsad `amiranianisa~, `eTerianic~ prozisa da leqsisgan Sedgeba.<br />

prozac da leqsic mTeli saqarTvelos farglebSi (da mis gareTac) aris<br />

dadasturebuli. `eTerianis~ pirveli gamomcemeli winasityvaobaSi werda:<br />

`es eTeriani, Sedgenili saxalxo leqsebisa da pirad naTqvamobisagan,<br />

romelnic darCenilan dRevandlamde saqarTvelos yvela nawilebSi.<br />

zemoxsenebuli leqsebi da pirad naTqvamobani (ricxviT cametni) ekuTvnis<br />

Semdeg adgilebs: qarTls, kaxeTs, imereTs, samcxes (axalcixis mazras),<br />

xevsureTs, xevs (Tergisas) da qalaq mozdoks~ [eTeriani 1875]. aq<br />

`naTqvamoba~ prozaul monaTxrobs gulisxmobs, romelic sakmaod sxvaobs<br />

103


variantebSi. ar arsebobs kanonikuri prozauli xalxuri teqsti. leqsi ki<br />

ucvlelia da metnaklebad inarCunebs Tavis saxes Canaweridan CanawerSi.<br />

es ki imas unda niSnavdes, rom poeturi teqsti `eTerianSi~ pirveladia,<br />

arqetipulia, prozauli ki _ meoradi, Semavsebeli. amitomac<br />

zRapradqceul variantebSi poetur CanarTebs ver vxvdebiT _ aseTia<br />

variantTa wre I (ix. qvemoT). Tumca sxva SexedulebiT, `eTerianis eposis<br />

birTvi prozaulia~ [qurdovaniZe 1975:115] da, ufro metic: eposi zRapris<br />

niadagzea Camoyalibebuli, anu misi pirvelwyaro aris zRapari<br />

[qurdovaniZe 1975:114. 113]. Znelia am Tvalsazrisis miReba, ramdenadac<br />

zRaparSi, rogorc aseTSi, ver aRmovaCenT iseT `birTvs~, romelic misi<br />

siuJetis tragikul ganviTarebas gamoiwvevda. zRapris principuli<br />

optimizmi ar iZleva amis SesaZleblobas.<br />

`eTerianis~ arazRaprul warmoSobas isic mowmobs, rom misi<br />

sxeulis mdgradi fena _ leqsiTi nawili ZiriTadad dialoguria, rac<br />

SeiZleba niSnavdes imas, rom `eTerianis~ arqetipuli teqsti romantiuli<br />

drama iyo. dialoguroba SeiZleba mis Tavdapirvel antifonur<br />

Sesrulebasac mowmobdes [qurdovaniZe 1975:119]. es dialogebia: dialogi<br />

abesalomsa da eTers Soris, romelic mTavrdeba abesalomis ficiT<br />

eTerisadmi; dialogi abesalomsa da murmans Soris; dialogi marexsa da<br />

eTers Soris; ukanaskneli dialogi abesalomsa da eTers Soris.<br />

dialogebSi Cabmulia eposis yvela personaJi, vinc ki individualur<br />

saxes atarebs. mTavari personaJebis dialogebi iwyebs da amTavrebs<br />

nawarmoebs. leqsiTi variantebi eposis mTels Sinaarss moicavs dawyebuli<br />

striqonebiT `abesalom da eTeri RmerTma Segvyara erTferi~ da<br />

damTavrebuli striqonebiT `Sen, Cemo moyvris danao, ubes midevxar ganao,<br />

amogiReb da davicem marjvena ZuZusTanao~ [eTeriani 1954:# 44].<br />

aSkaraa, rom `eTeriani~ ar aris im xasiaTis nawarmoebi, romlis<br />

siuJets zRaparSi unda epova xorcSesxma. arsebobs variantTa sxva wre,<br />

sadac eTeris warmoSoba ar ukavSirdeba zRapris siuJets da ambavSic ar<br />

monawileoben zRapris tradiciuli (kanonikuri) personaJebi (avi<br />

dedinacvali, geri, keTili dedaberi). variantebis gansxvavebul wreTa<br />

arseboba sakmaod abundovanebs `eTerianis~ warmomavlobas da, kerZod,<br />

eTeris, rogorc personaJis, vinaobis sakiTxs. romelia pirveladi –<br />

`eTeri-geri~ Tu `eTeri-tyiuri~? xom ar SeiZleba warmovidginoT, rom<br />

misi arqetipi saerTod ar arsebula da `eTerianis~ dRemde SemorCenili<br />

variantebi ori erTmaneTisgan gansxvavebuli wyarodan momdinareobs?<br />

aseve daismis kiTxva `eTerianis~ dawyebis Taobaze. variantTa umetesobaSi<br />

ambavi eTeriT iwyeba (aqedan dakanonebuli saxelwodeba `eTeriani~).<br />

magram ipoveba variantebi, arcTu mcirericxovani, sadac ambavi<br />

abesalomis sanadirod gasvliT iwyeba. romelia pirveladi? aqve unda<br />

SeiniSnos, rom xalxuri Txroba, Cveulebriv, iwyeba im personaJiT,<br />

romelic mTavaria TxrobaSi, anu romlis ambavic aris mosaTxrobi.<br />

104


amgvarad ismis kiTxvebi: romelia `eTerianSi~ mTavari gmiri? an<br />

rogor poulobs abesalomi eTers _ ZebniT, rogorc gazRaprebul<br />

variantebSia (wre I-II), Tu _ tyeSi SexvedriT (wre III)?<br />

gaCnda arcTu usafuZvlo eWvi, rom `eTeriani~ wignuri<br />

warmoSobisaa. p. ingoroyva `eTerians~ CamoTvlis im literaturul<br />

nawarmoebTa Soris, romelTagan an fragmentebia SemorCenili an mxolod<br />

saxelebi. `rogorc Tavis droze gamorkveuli gveqneba, _ am romanidan<br />

aris warmoSobili dRemde Senaxuli xalxuri Tqmuleba `abesalom da<br />

eTeri~, _ iseve, rogorc SoTas vefxis-tyaosnidan Semdeg warmoiSva<br />

xalxuri vefxis-tyaosani~ [ingoroyva 1924:486]. mkvlevari Seecada ucxour<br />

sakuTar saxelTa safuZvelze emtkicebina Tavisi varaudi [ingoroyva<br />

1938:37-9].<br />

CamovTvaloT wyeba im niSnebisa, romlebic, SesaZloa, amxeldes mis<br />

wignur warmoSobas:<br />

− xalxuri epikuri _ zRapruli Tu arazRapruli _ Txroba ar<br />

aRiniSneba mravalpersonaJianobiT. arsebobs erTi, mxolod erTi<br />

mTavari gmiri, romelic atarebs eposis ideas, yvela danarCeni<br />

personaJi damxmareni arian da ara TavisTavadni. zRaparSi maT Tav-<br />

Tavisi funqciebi aqvT, romelTac isini mTavari gmiris mimarT<br />

asruleben da funqciis amowurvasTan erTad uCinardebian. rom ar<br />

vilaparakoT zRaparze, `amiranianis~ personaJebic aseve damokidebulni<br />

arian mTavar gmirze, maT, kerZod, amiranis Zmebs, TavisTavadi arseboba<br />

(egzistencia) ar gaaCniaT. isini uCinardebian, rogorc ki maTi funqcia<br />

amoiwureba. `eTerianSi~ sami damoukidebeli, TavisTavadi personaJia (rogorc<br />

`vefxistyaosanSi~, rogorc `visramianSi~).<br />

− `eTerianis~ personaJebi, gansxvavebiT folkloruli warmomavlobis<br />

personaJebisgan, aratipurni, individualurni da unikalurni arian. maTi<br />

saxeebi arsad sxvagan ar meordeba. xalxuri poetikisTvis ki mxolod<br />

tipuri, ganmeorebadi Tvisebebia yuradRebis Rirsi.<br />

− moqmedebis motivireba, razec agebulia `eTerianis~ drama, principulad<br />

ucxoa <strong>folklori</strong>sTvis. folkloruli gmiris moqmedebas ara aqvs<br />

motivacia. Tu <strong>folklori</strong>s gmiri sCadis borotebas, is sCadis mas,<br />

rogorc borotebis gansaxiereba _ sxvanairad mas moqceva ar SeuZlia.<br />

aseTi ar aris murmani: igi sCadis borotebas ara imitom, rom borotia,<br />

aramed imitom, rom sxva gamosavals ver xedavs [bardaveliZe:202-203].<br />

_ <strong>folklori</strong>sTvis ucxoa gmiris feriscvaleba, rogorsac ganicdian jer<br />

murmani, mere abesalomi. ver vifiqrebT, _ aseTia nawarmoebis logika, _<br />

rom murmani Tavidanve, eTeris gamoCenamde, abesalomis orguli yma<br />

yofiliyo.<br />

− Rrma emociebis, Cvens SemTxvevaSi, siyvarulis dinamikuri<br />

gamomJaRvneba, maSin roca `xalxur eposSi siyvaruli, Cveulebriv,<br />

statikur formaSia mocemuli~ [bardaveliZe:197]. Tu SevadarebT, erTi<br />

mxriv, amiran-yamarisa da, meore mxriv, abesalom-eTeris urTierTobas da<br />

murmanis damokidebulebas eTerisadmi, maT Soris fundamentur sxvaobas<br />

105


davinaxavT. amiranisaTvis yamaris mopoveba sagmiro saqmea, misi, rogorc<br />

safalavno an miTologiuri eposis an gmiris, gardauvali<br />

valdebulebaa. amiranis mizani ufro gamoxsnaa koSkSi gamoketili<br />

mzeTunaxavisa, vidre misi, rogorc qalis, daufleba. amiranis Semdgom<br />

TavgadasavalSi, mis morig zRurblebze yamari aRar Cans. xolo rac<br />

abesaloms da murmans amoZravebT eTeris mimarT, mxolod da mxolod<br />

Rrma adamianuri siyvarulis grZnobaa. zRapris gmirs siyvaruli ar<br />

amoZravebs. sacolis motaceba Tu gamoxsna wmidawylis formaluri<br />

qmedebaa. aq Tqmuli ar exeba lirikas, romelic<br />

− dabolos, analogia kvlav `vefxistyaosanTan~ (p. ingoroyvas ZiriTadi<br />

argumenti): rom ar SemorCeniliyo rusTavelis poema, xalxuri<br />

`vefxistyaosani~ anu `tarieliani~, isic, msgavsad `eTerianisa~,<br />

zepirsityvieri warmoSobis nawarmoebad iqneboda miCneuli. es iribi<br />

argumentia, magram angariSi unda gaewios.<br />

es argumentebi saSualebas gvaZlevs vifiqroT `eTerianis~ elitarul<br />

warmoSobaze, anu CavTvaloT is e.w. daZiruli kulturis dovlaTis<br />

(Gesunkenes Kulturgut) erT kerZo gamovlinebad xalxur sityvierebaSi<br />

[bauzingeri:44-5; kokiara:556-7]. qarTul folklorSi aseTebia:<br />

`tarieliani~, Sahnames xalxuri versiebi `beJaniani~, `rostomiani~,<br />

`rusudaniani~ da sxvani, romelTac Tav-TavianTi wignuri wyaroebi<br />

eZebnebaT.<br />

dResdReobiT metnaklebad sruli (ramdenadac SeiZleba hqondes<br />

sisrulis pretenzia xalxuri Canawerebis korpuss) gamocema `eTerianis~<br />

variantebisa ekuTvnis m. Ciqovans [eTeriani 1954]. aq Tavmoyrilia 42<br />

folkloruli Canaweri saqarTvelos aTamde kuTxidan.<br />

variantebi qvemoT yvelgan am gamocemaSi miCenili nomriT aris<br />

miTiTebuli.<br />

teqstis morfologia<br />

`eTeriani~ ori nawilisagan Sedgeba:<br />

1. eTeris ambavi abesalomTan qorwilamde.<br />

2. ambavi abesalomisa da eTerisa da murmanisa qorwilis Semdeg.<br />

arsebobs `eTerianis~ variantTa oTxi wre, romlebic erTmaneTisgan<br />

arsebiTad sxvaoben ambis mxolod pirvel nawilSi, sadac Txroba<br />

abesalomisa da eTeris qorwilamde aRwevs. es nawili ZiriTadi ambis<br />

(tragediis) eqspozicias warmoadgens. wreebi erTmaneTisgan eTeris<br />

warmomavlobiT gansxvavdebian. variantTa erT wreSi eTeri geria (dediT<br />

oboli, dedinacvliT), meoreSi – dediT oboli (udedinacvlod), mesameSi<br />

– tyiuri, arwivisa (an daTvis) gazrdili (udedmamod). meoTxe wre Txrobis<br />

dasawyisis mixedviT aris gamoyofili: aq ambavi abesalomis gamoCeniT<br />

iwyeba.<br />

106


nawili 1. eqspozicia<br />

(ambavi qorwilamde)<br />

aq wamoiWreba problema: romelia Tavdapirveli eqspozicia eposisa?<br />

– variantTa is wre, sadac eTeri geria?<br />

– Tu is, sadac eTeri udedinacvlo obolia?<br />

– Tu is, sadac eTeri arwivis (daTvis) gazrdilia?<br />

romeli wridan aris namdvili eTeri?<br />

ganvixiloT variantTa es wreebi – ra epizodebisgan Sedgeba TiToeuli<br />

maTgani (vimeorebT, rom erTmaneTisgan maT mxolod eTeris warmomavloba<br />

ganasxvavebs).<br />

wre I. eTeri-geri<br />

variantTa am wreSi `eTeri-geris~ mTeli Tavgadasavali qorwilamde<br />

jadosnuri zRapris Sinaarss Seadgens.<br />

unda aRiniSnos, rom am wris variantebis erTi mniSvnelovani niSani<br />

poeturi nawilebis ararsebobaa. is mTlianad TxrobiTia, anu,<br />

p.umikaSvilis termins Tu gamoviyenebT, `naTqvamobisgan~ Sedgeba. es imas<br />

niSnavs, rom igi mTlianad moucavs zRapris stiqias.<br />

ZiriTadi epizodebi<br />

I. dediT oboli eTeri dedinacvlis mier devnili geria; mas hyavs<br />

antagonisti (`crugmiri~) dedinacvlis asulis saxiT, romelic misi<br />

sruli (fizikurad da sulier-zneobrivad) antipodia. igi mxolod<br />

pasiuri iaraRia dedis xelSi eTeris winaaRmdeg. zog variantSi<br />

dedinacvlis asuli arc monawileobs TxrobaSi. eTers hyavs Zroxa,<br />

romlis saSualebiTac dedis suli Semweobas uwevs misi cxovrebis<br />

gadamwyvet Jams.<br />

II. eTeri gareT, kerZod, tyeSi unda aRmoCndes, rom beds ewios,<br />

romelsac gangeba umzadebs mas. dedinacvali mas samwyesurSi gzavnis,<br />

magram am gastumrebas gagdebis saxe aqvs. eTer-gers dedinacvali TiTqos<br />

agzavnis tradiciuli Zneli davalebiT, romelsac eTeri Semwis meSveobiT<br />

asrulebs.<br />

III. Sexvedra SemwesTan (dedaberi). es aris misi mCuqebelic da<br />

mwyalobelic. es Sexvedra gansacdelia, romlis Semdeg eTeri feriscvalebas<br />

ganicdis. oqrosferi Tma, romelsac Tavisi sikeTis wil moipovebs,<br />

misi momavali didebulebis pirveli niSania. dedinacvlis gogo ver<br />

uZlebs am gansacdels da kidev ufro maxinji brundeba Sin. es motivi<br />

dadasturebuli msoflio zRaprebis katalogSi [qurdovaniZe 2000:#480].<br />

IV. dedis wyaloba. dedabris wyalobas dedis wyaloba mohyveba. furi,<br />

romelSic dedis sulia Casaxlebuli, daikvlis, misi Zvlebi Caimarxeba<br />

saidumlo adgilas, sadac eTers daxvdeba Zvirfasi samoseli, oqros qoSi<br />

da raSi [qurdovaniZe 2000:#510A].<br />

V. eklesiaSi. sadedoflod gamowyobili eTeri ucxo asulad gamoCndeba<br />

xalxSi, romelTa Soris dedinacvalic aris Tavisi qaliSviliTurT.<br />

107


VI. qoSi ikargeba. ukana gzaze eTers cali qoSi wyalSi uvardeba.<br />

VII. mTeli samefo eZebs qoSis patrons.<br />

IX. dedinacvali cdilobs, Tavisi qaliSvili Seatyuos abesaloms.<br />

X. qoSis namdvili patronis gamoCena da cru-eTeris mxileba. am dros<br />

xvdebian pirvelad erTmaneTs abesalomi da eTeri. [erT mesxur variantSi<br />

es epizodi retardaciulia: rogorc ki abesalomi droebiT datovebs<br />

sadedoflod gamzadebul eTers, dedinacvali gaxdis mas samosels,<br />

moaWris oqrosfer Tmebs da Tavis Svils gamoawyobs abesalomisTvis,<br />

eTers ki ToneSi Caagdebs. eTeris wasayvanad ukan mobrunebuli abesalomi<br />

Tonidan amoiyvans eTers, kvlav Semosavs da waiyvans].<br />

XI. fici abesalomisa.<br />

XII. qorwili. aq mTavrdeba zRapari. magram sadac zRapari mTavrdeba, iq<br />

iwyeba abesalomisa da eTeris ambavi. qorwilis dros Semodis axali<br />

personaJi – murmani. droebiT SevwyvitoT Sinaarsis gadmocema am<br />

epizodze da vnaxoT ra epizodebisagan Sedgeba variantTa meore wre.<br />

wre II. eTeri-oboli (udedinacvlod)<br />

(eTeriani 1954:# 9, 28, 29, 33, 42)<br />

ZiriTadi epizodebi<br />

I. `iyo da ara iyo ra, iyvnen Raribi col-qmari~, eTeris mSoblebi,<br />

romlebic daixocnen.<br />

II. ded-mamiT oboli eTeri Saragzaze gamvlel-gamomvlels Tavs<br />

uxilavs mSoblebis sulis saoxad (Tanaxmad RvTisTvis micemuli ficisa).<br />

zogierT variantSi eTeri Tmas dedabers uxilavs, romelic amis<br />

sanacvlod asaCuqrebs mas.<br />

III. sanadirod gamosuli abesalomi eTers xis Ziras Sexvdeba, an<br />

Saragzaze, sadac eTeri gamvlel-gamomvlels Tavs uxilavs.<br />

IV. eTeri Tavs uxilavs abesaloms RvTisadmi micemuli aRTqmis<br />

Tanaxmad.<br />

V. CaZinebulT qriste RmerTi daagvirgvinebs maT.<br />

VI. abesalomis fici.<br />

VII. qorwili.<br />

wre II-a. eTeri-oboli (mamiT, udedinacvlod)<br />

(eTeriani 1954:#4)<br />

ZiriTadi epizodebi<br />

I. eTeris mama `Zalian Raribi moxuci kacia~. deda ar Cans.<br />

II. eTeri gadis samwyesurSi. eTeri Tavad sTxovs mamas – menaxired<br />

gauSvas. `dedinacvliani~ variantebis gagdebas aq nebayoflobiTi gasvla<br />

enacvleba.<br />

III. Sexvedra tyeSi. abesalomi gahyveba Suqs, romlis wyaroa muxis<br />

fuRuroSi CaZinebuli eTeri. eTeri grZelTmiani mzeTunaxavia.<br />

108


IV. abesalomis fici.<br />

V. qorwili.<br />

wre III. eTeri – arwivis (daTvis) gazrdili<br />

(eTeriani 1954:#13)<br />

dasawyisi aq zRaprulia: `iyo da ara iyo ra...~ magram eTeri ara hgavs<br />

zRapris personaJs: is arc geria, arc oboli. is uCveulod naSobia da<br />

tyeSia gazrdili. frinveli an cxoveli zrdis mas.<br />

ZiriTadi epizodebi<br />

I. uSvilo col-qmari.<br />

II. qmari midis mkiTxavTan.<br />

III. kaci Wams colisTvis gankuTvnil sam vaSls.<br />

IV. eTeri Caisaxeba kacis kanWSi. V. moWril da gadagdebul kanWs arwivi<br />

Tu orbi (an daTvi) waiRebs Tavis budeSi (bunagSi), kanWidan daibadeba<br />

eTeri.<br />

VII. sanadirod gamosuli abesalomi Suqze miagnebs eTers.<br />

VIII. Sexvedra da abesalomis fici.<br />

IX. abesalomi saqorwilo (sadedoflo) samoseliT Semosavs eTers da<br />

waiyvans sasaxleSi.<br />

X. qorwili.<br />

wre IV. ambavi abesalomiT iwyeba<br />

(eTeriani 1954:# 2, 15)<br />

ZiriTadi epizodebi<br />

I. `abesalomi mefe iyo~. abesaloms esizmreba eTeri. suraTiT eZebs<br />

dasizmrebul eTers. eTeris warmomavloba ucnobia.<br />

II. abesalomi sanadirod gadis.<br />

III. Sexvedra abesalomisa da eTerisa `amur-wyalze~ an `soflis bolos,<br />

wylis piras~.<br />

IV. fici abesalomisa.<br />

V. abesalomi Semosavs eTers.<br />

VI. qorwili (`Svidi dRe-Rame~).<br />

rogorc vxedavT, eqspoziciis (qorwilamdeli ambis) variantebSi<br />

mTavari personaJi eTeri sxvadasxva warmoSobisaa: sxvaa eTeri, rogorc<br />

dedinacvlis geri; sxvaa eTeri, rogorc udedinacvlo oboli; sxvaa<br />

eTeri, rogorc tyeSi gazrdili (Tumca aq Semotanilia oblobis axali<br />

saxe, substanciuri udedmamobiT gaZlierebuli). aseve gansxvavebulia am<br />

variantebSi abesalomisa da eTeris Sexvedris pirobebi<br />

nawili 2. ambavi qorwilis Semdeg<br />

jvriswerisa Tu qorwilis Semdeg ambis gadmocemaSi yvela variantSi<br />

epizodebi erTmaneTs arsebiTad emTxveva. abesalomisa da eTeris ambis<br />

109


sakuTrivi nawili swored es aris. Tu zRapari qorwiliT mTavrdeba,<br />

abesalomisa da eTeris ambavi qorwilidan iwyeba, riTac isini emijnebian<br />

zRapris personaJebs. sadac mTavrdeba zRapari, iq iwyeba tragikuli<br />

ambavi, romelic Semdegi epizodebisagan Sedgeba:<br />

I. murmans Seuyvardeba eTeri, romlis xelSi CagdebisaTvis eSmaks<br />

mihyidis suls. variantTa umravlesobis Tanaxmad, murmani jvriswerisa Tu<br />

qorwilis dros Semodis TxrobaSi.<br />

II. xelSekruleba eSmakTan. sulis miyidva (murmani eSmakisgan Seityobs<br />

eTeris xelSi Cagdebis xerxs da qorwilis an jvrisweris dros<br />

gamoiyenebs mas). zogierT variantSi deda gaiRebs Tavis suls (eTeriani<br />

1954:#16).<br />

III. saxeze fetvis Seyra da eTeris dasneuleba. erT mesxur variantSi<br />

(#26) eTers fetvs dedinacvali (zRapari am nawilSic aris SemoWrili!)<br />

ayris da ara – Tavad eSmaki an murmani. ase rom, aq murmani Tavisufalia<br />

codvisagan. murmanis saxe (is ar aris eSmakTan wilnayari)<br />

gafermkrTalebulia.<br />

IV. eTeris sneuleba – ras niSnavs igi? zogierTi variantis mixedviT,<br />

eTeris sneuleba moCvenebiTia. (#33).<br />

V. abesalomi gadascems eTers murmans, romlis xelSi eTeri<br />

ganikurneba. es ori aqti erTdroulia. sad xdeba gadacema? – jvarisweris<br />

dros, qorwilis dros, bednierebis kulminaciaSi.<br />

VI. abesalomisa da murmanis dialogi. abesaloms surs, gaigos eTeris<br />

ambavi. es dialogi (erT-erTi saukeTeso adgili mTels `eTerianSi~,<br />

romelic TiTqmis yvela CanawerSia Semonaxuli) leqsis saxiT aris<br />

gadmocemuli: `murman, murman, Sensa mzesa, Cemi eTer ra dReSia?~ (var.<br />

`Seni coli ra rigia?~). kiTxvas mosdevs murmanis vrceli pasuxi: `ras<br />

kiTxulob, caTa sworo, colis qeba augia...~ murmani aRuwers abesaloms<br />

`brolis cixeSi~ gamoketili eTeris silamazes, romelic amieridan miuwvdomelia<br />

abesalomisTvis.<br />

VII. abesalomi ueTerod – sneuli.<br />

VIII. murmanis gagzavna ukvdavebis wylis mosatanad an salaSqrod<br />

(Zneli davaleba). murmanis gagzavnis mizani abesalomisa da eTeris kvlav<br />

Seyraa. erT variantSi murmans dasneulebuli eTeri agzavnis ukvdavebis<br />

vaSlis mosatanad faruli motiviT, rom didixniT (an sabolood)<br />

moaridos `brolis cixes~, Tavad ki abesalomis sanaxavad wavides (#16,<br />

kaxeTi).<br />

IX. asparezze gamodis abesalomis da marixi rogorc elCi sneul<br />

abesalomsa da datyvevebul eTers Soris. zogierT variantSi sneuli<br />

abesalomis mesaidumle dedaa. fSaur versiaSi is kiTxulobs Svilis<br />

sneulobis mizezs:<br />

`Svilo, visi gklavs survili, Zils ar gaZinebs mZinarsa,<br />

waval da imas gipovni, wyals Caudgebi mdinarsa~. (#28)<br />

110


abesalomis deda, iseve rogorc deda murmanisa, yvelafrisTvis mzad<br />

aris. abesalomi agzavnis marexs am davalebiT: `adeqi, marex-marskvlavo,<br />

eTersa karsa uare, Tu gkiTxos Cemi ambavi, dajed da wvrilad uambe~.<br />

variantebs meore dac – `mariam-marskvlavi~ an `varex-marskvlavi~ – SemohyavT.<br />

xalxuri Txrobis kanonis Tanaxmad, eTeri mesame misvlaze unda<br />

wamoyves elCs. es sami cda amgvarad SeiZleba ganawilebuliyo, risi<br />

kvalic SemorCenilia variantebSi: a. `marex-marskvlavi~ midis samjer, mesame<br />

misvlaze wamoyveba eTeri. kaxur variantSi (#14) marexs orjer uxdeba<br />

eTerTan misvla. b. eTerTan midis jer deda, mere debi saTiTaod. bolo<br />

mimsvlels unda wamohyves eTeri. srulad arc erTi SesaZlebloba ar aris<br />

realizebuli.<br />

aRsaniSnavia eTeris sayveduri, romelic yvela variantSi Tanabari<br />

mxatvruli mTlianobiT ar aris SemorCenili. eTeri ase mimarTavs<br />

abesalomis gamogzavnils: `marex-marskvlavo, ras brZaneb mag Senis<br />

tkbili eniTa, Tavs gvirgvini aixada, sxvas daadga xeliTa~ (#14, kaxeTi);<br />

`RvTisgan dadgmuli gvirgvini ZaliT gadigdo xeliTa~ (#9, qarTli). sxva<br />

variantis mixedviT, am sityvebs eTeri abesalomis meore das, maris<br />

mimarTavs: `mari-qalo, iqiT wadi, nu damferfle eniTao, Tav gvirgvini<br />

aixada, sxvas daadga xeliTao~ (#10). am variantSi eTeri uaryofs marexmarskvlavis<br />

elCobas da mari-qals mihyveba abesalomTan.<br />

X. eTeri midis abesalomTan. zogierTi variantis mixedviT, mas martokas<br />

ar uSveben `brolis koSkidan~ – mazlebi gamohyvebian (#16), an yvelani –<br />

`sul Tan gahyvnen~ (#2). is namdvili patimaria.<br />

XI. ukanaskneli Sexvedra. is, rac abesalomsa da eTers Soris iTqmis<br />

maTi Sexvedrisas, ar aris adeqvaturi imisa, rasac igi unda iwvevdes.<br />

TiTqmis yvela variantSi momakvdavi abesalomi sTavazobs eTers `garjisaTvis~<br />

(`Cemi naxvisTvina~, #19) oqro-vercxls, margalitebs, raSs,<br />

moaxleebs, anu mefur ZRvens (#2), zogan – mxolod cxens: `eTersa cxeni<br />

miarTviT, gava sqeli da maRali!~ (#14). saCuqari SeTavazebulia, TiTqos<br />

mxolod im mizniT, rom eTers SesaZlebloba mieces ganacxados: `eTersa<br />

cxeni ar unda, dana uboZeT almasi~ (#14). amas ambobs, Tumca mas Tana<br />

aqvs abesalomis naCuqari dana: `eTersa cxeni rad unda, dana uboZe<br />

Savtari. abesalomis danao, ubeSi devxar ganao, amogiReb da dagikram<br />

marcxena ZuZusTanao~ (#2).<br />

XII. abesalomis sikvdili da eTeris TviTmkvleloba. bevri variantis<br />

mixedviT, abesalomi kvdeba eTeris mosvlisTanave: abesaloms eTeris<br />

fexis xma esmis mxolod – `eTeri banze Semodga, kari da bani daiZra~ (#8,<br />

qarTli), erT CanawerSi vkiTxulobT: `abesalomma icno eTeris fexis xma~<br />

(#9, qarTli). eTers esmis misi naTqvami, magram abesalomis yuramde veRar<br />

midis eTeris pasuxi.<br />

XIII. ori saflavi. vardi (da ia) da Tasi oqrosi. ambavi saflavze leqsad<br />

aris Semonaxuli da am leqss Tavad eTeri warmoTqvams, sanam gulze<br />

danas daicemdes. eTeri Tavad Txzavs Tavis da abesalomis epitafias.<br />

111


zogi variantis mixedviT, murmanis bedic nawinaswarmetyvelevia (#2,<br />

qarTli).<br />

XIV. murmanis dabruneba da TviTmkvleloba.<br />

XV. mesame saflavi. murmani Tavis saflavs abesalomisa da eTeris<br />

saflavs Soris gaiTxris. masze ekali amodis da ia-vardis gadaxvevas<br />

uSlis xels. ekali codvis simboloa (adamis codvis daRi mcenareze),<br />

vardi – netarebis. ekali imasac gvaxsenebs, rac jvarisweris dros moxda<br />

– eSmakeulis SeWra axaldagvirgvinebulTa Soris sikvdilSic meordeba.<br />

ekali _ arimanis (eSmakTa Tavadis) Suria ormuzdisadmi. murmanis<br />

siyvaruli eklad gadaiqca.<br />

XVI. esqatologiuri epilogi. `erTi kaci~ (mwyemsi, gamvleli, soflis<br />

xalxi) amoZirkvavs ekals (arimanis Surs, murmanis damangrevel<br />

siyvaruls), romelsac murmanis Zvlebic amohyveba. ia da vardi kvlav<br />

Caexvevian erTmaneTs.<br />

ambavi eTerisa, abesalomisa da murmanisa<br />

I. eTeri-geri<br />

`eTerianSi~ sami mTavari personaJia. ukve es `sameba~ mowmobs, Tu<br />

raoden ucxo unda iyos es xalxuri nawarmoebi jadosnuri zRaprisTvis,<br />

romelic SeWrila mis sxeulSi, Sezrdia mas da TiTqmis mis sxeulad<br />

qceula. ambavi abesalom da eTerisa Tavisi tragikuli dasasruliT<br />

safuZvlianad gansxvavdeba jadosnuri zRaprisgan, romelsac gmirTaTvis<br />

sasikeTo dasasruli aqvs. da mainc, `eTerianis~ dRemde SemorCenil<br />

ZiriTad variantebSi misi erT-erTi mTavari gmiri – eTeri jadosnuri<br />

zRapris personaJis biografiiT aris warmodgenili. misi pirveli nawili<br />

(`ambavi abesalom da eTerisa qorwilamde~) mTlianad, yvela misi<br />

epizodiTurT, farTod gavrcelebuli sazRapro siuJetis erTi variantia<br />

Курдованидзе 2000:## 480, 510A].<br />

`eTerianis~ eTeris vinaobis gacnobisas da gadmocemisas Cven<br />

imavdroulad vecnobiT da gadmovcemT jadosnuri zRapris personaJis _<br />

geris vinaobas da mis Tavgadasavals. am zRapris gmiri _ dedinacvlisgan<br />

moZulebuli geri _ da romantiuli eposis gmiri eTeri erTi da igive<br />

pirovnebaa.<br />

abesalomTan Sexvedramde da qorwilamde maT erTi cxovreba aqvT<br />

gavlili.<br />

eposis xalxur mTqmelebs daebadaT survili, abesalomis rCeuli eTeri<br />

geris statusSi warmoedginaT.<br />

ra aris gerobaSi iseTi, rasac eTeris bunebis gamoxatva unda<br />

dakisreboda?<br />

vin aris geri?<br />

arsebobs wuTisoflis bavSvi, wers erTgan n. berdiaevi, da arsebobs<br />

RvTis bavSvi, romelsac `bedi swyalobs~ da dasabamieri TavisuflebiT<br />

aris dajildoebuli. Cven davsZenT, rom deda gamoxatavs RvTis samefos,<br />

xolo dedinacvali _ am wuTisofels. Sesabamisad: oboli da geri,<br />

112


ogorc RvTis bavSvebi, ar ekuTvnian am wuTisofels – isini ar arian<br />

misi mkvidrni. obloba da geroba aq tovebs socialur sferos da sxva<br />

ganzomilebaSi gadadis. dedinacvali cdilobs, Tavisi RviZli Svili,<br />

asuli wuTisoflisa, Seunacvlos wuTisoflis gers. da sakvirvelia, rom<br />

mama Cumi dasturiT monawileobs am boroteul SenacvlebaSi. geri,<br />

marTalia, daibada am qoxSi, magram es qoxi ar aris misi namdvili saxli,<br />

misi saxli sxvagan dgas, is sasaxlea. ase, sadedoflo geri, magram<br />

dedinacvlisgan devnili, ufliswuls wisqvilSi Sobs bavSvs<br />

[Курдованидзе:# 403], romlis namdvili samSoblo mefis sasaxlea. geris<br />

oqrosferi Tma, romelsac is dedabrisaTvis gaweuli sikeTis wil<br />

moipovebs, amis dasturi da niSania. oqroa misi namdvili feri, romelic<br />

garkveul dromde dafaruli unda iyos, raTa Tavis Jams gamobrwyindes.<br />

dedis gamogzavnili Zvirfasi Sesamoseli, oqros qoSi, sadedoflo<br />

Sesamoselia, romliTac is Sedis eklesiaSi momavali qorwilis dRis<br />

winaswarsauwyeblad.<br />

gers gzaSi ekargeba qoSi, radgan is Cqarobs Sin dabrunebas, rom ar<br />

gacxaddes misi saidumlo, radgan dedinacvali Casafrebulia saxlSi.<br />

magram qoSis dakargva is aucilebeli dabrkolebaa, romelmac mas sikeTe<br />

unda moutanos, iseve, rogorc dedinacvlis davalebebma. ase rom:<br />

dedinacvali Tavisi Zneli davalebiT, magram iseTive Semwea misi, rogorc<br />

dedis suli da keTili dedaberi, romelic, SesaZloa, misi dedis<br />

ganxorcieleba iyos. yoveli misi metoqe ganwirulia dasamarcxeblad,<br />

radgan oqros qoSi mxolod mas ekuTvnis da sxvas aravis dedamiwis<br />

zurgze. mTels wuTisofelSi ar moiZebneba asuli, romelsac moergeboda<br />

es qoSi. qoSi da eTeri erTad daibadnen. mis fexs dahyva rCeulobis<br />

dideba. eTerisaTvis gankuTvnilma oqros qoSma SeiZleba moiaros<br />

qveyniereba, magram is kvlav eTers daubrundeba, radgan misi cali masTan<br />

aris, rogorc dasabamieri jildo. yovelive amas moklebulia<br />

dedinacvlis asuli, mas ara aqvs bedi, is ver uZlebs gamocdas; mas<br />

imsxverplebs gansacdeli, radgan is ar aris RvTis bavSvi, is<br />

wuTisoflis RviZli da mkvidri Svilia.<br />

pirveli konturebi geris bedisa maSin isaxeba, roca dedinacvlisgan<br />

devnili tyeSi dedaberTan erTaderTi swori urTierTobis (sityvapasuxisa<br />

da saqcielis) gamocdas, rogorc gansacdels, gaivlis. saidana<br />

aqvs obolsa da gers amgvari qcevis gamocdileba? cxadia, is<br />

Tandayolilia. keTilSobileba, WeSmaritad dedofluri, usazRvro sikeTe<br />

dedis saSoTganve dahyva mas. is saCuqari, romelsac geri dedabrisgan<br />

iRebs, mas damsaxurebuli aqvs Tavisi maRali warmoSobiT _ igi sruliad<br />

bunebrivad, yovelgvari yoymanis gareSe ipovebs mas. es misi bedia.<br />

geri gogona zRapris mTavari personaJia. vaJi, romelic moZebnis da<br />

airCevs mas, moklebulia TavisTavadobas – masze ar aris SeCerebuli<br />

mTxrobelis yuradReba. is mxolod saSualebaa imisaTvis, raTa geri<br />

ewios Tavis beds, daxsnil iqnas am damcirebuli mdgomareobidan.<br />

ufliswuli (misi mxsneli, rogorc wesi, ufliswulia) aucileblobiT<br />

113


aris movlinebuli geris gadasarCenad _ misi gadarCena caSia gadawyvetili.<br />

geri, cocxalTagan moZulebuli, TviT mSobeli mamisganac ki<br />

mitovebuli, dedoflis Rirsebamde aRwevs.<br />

aqa aqvs gamarTleba da sazrisi gerebis zRapars, romelic gvimxels<br />

imaze mets, rasac geris socialuri Sinaarsi inaxavs.<br />

im variantebSic ki, sadac gogona ar aris geri, aramed mxolod oboli<br />

da aravin aiZulebs mas Rirsebis `damamcirebeli~ samsaxuris gawevas, igi<br />

Tavisi aRTqmiT asrulebs aseT samsaxurs. is Tavisi nebiT gadis<br />

Saragzaze da gamvlel-gamomvlels Tmas uxilavs ded-mamis sulis saoxad<br />

RvTisadmi micemuli aRTqmisamebr. aseTi nebayoflobiTi samsaxuri arasodes<br />

rCeba sazRauris gareSe, Tumca Tavad msaxuri arafers moiTxovs<br />

sanacvlod. es iseTi samsaxuria, romlisganac arafers gamoelian.<br />

dedofali, rogorc mefe, Camodis taxtidan da emsaxureba Tavis<br />

qveSevrdomT. es aris yvelaze maRali samsaxuri, roca uzenaesi udablesis<br />

msaxuri xdeba (amis arqetipi gankacebis saidumloSia). zRaparSi oblis<br />

Sesrulebuli samsaxuri ar aris ganpirobebuli misi dabali socialuri<br />

mdgomareobiT. misi msaxureba araCveulebrivi warmoSobisaa.<br />

eTerisTvis ar unda iyos SemTxveviTi geris statusi. unda vifiqroT,<br />

rom wignuri eTeris epikur vinaobaSi iqneboda raRac iseTi niSani,<br />

romelic swored gerobas unda gamoexata. Cven amis mxolod varaudi<br />

SeiZleba gvqondes.<br />

II. eTeri-tyiuri<br />

sul sxvaa es eTeri. igi araCveulkebrivi warmoSobisaa. igi udedod<br />

aris Sobili da gazrdili. mas deda ar hyolia.<br />

visi Svilia igi? aravisi. is ibadeba saswaulebrivad, rogorc dionise<br />

zevsis barZayidan. amgvarad Sobili eTeri gansxvavdeba dedinacvlis<br />

xeliT devnili da Seviwroebuli geri gogonasagan. geri da oboli qoxSi<br />

arian dabadebulni da qoxSi izrdebian (Tumca farul brwyinvalebas<br />

atareben), qoxSive aRmoaCens mas abesalomi. arwivis (Tu daTvis) gazrdili<br />

eTeri ki araTu ar Sobila qoxSi, misTvis ucxoa adamianTa sazogadoeba.<br />

mas arc ucnaurad mopovebuli brwyinvale samoseli da oqros qoSi aqvs.<br />

misi didebulebis erTaderTi niSani misi bunebrivi Tmaa. eTeri tyeSia<br />

gazrdili da tyeSive waawydeba mas sanadirod gamosuli abesalomi.<br />

amrigad, es varianti sagrZnoblad SekumSulia. gza eTerisa Tavisi<br />

adgilsamyoflidan mefis sasaxlemde ukiduresad Semoklebulia. magram<br />

raoden grZelia gza imisaTvis, visac arasodes unaxavs adamianTa<br />

sazogadoeba! man unda daZlios is manZili, romelic Zevs tyidan<br />

sasaxlemde.<br />

am eTeris silamaze pirvelqmnili, bunebrivi silamazea, risi niSani<br />

grZeli Tmebia, eTeris erTaderTi Sesamoseli. mas esaWiroeba sxvagvari<br />

Semosva da abesalomi Semosavs kidec mas, Semosavs, raTa SesaZlebeli<br />

gaxdes misi sasaxleSi Seyvana. amave dros Sesamoseli abesalomis ZRvenia,<br />

sasZlosaTvis, saqorwino niSnad mirTmeuli, analogiurad dedisagan<br />

nawyalobevi saCuqrisa, rogorc mziTvisa.<br />

114


socialur dapirispirebas, romelsac gazRaprebul variantebSi qmnis<br />

eTeris warmoSoba, anu dapirispirebas qoxsa da sasaxles Soris,<br />

variantTa am wreSi enacvleba dapirispireba tyesa da sasaxles Soris.<br />

TavisTavad es aris kerZo SemTxveva fundamenturi dapirispirebisa<br />

bunebasa da kulturas Soris, rac SeiZleba RvTis qmnilebasa da<br />

adamianis qmnilebas Soris dapirispirebaSi gadaizardos. aq erTmaneTis<br />

pirispir dganan ara mxolod vaJi da qali, aramed arsebani, romlebic<br />

yofierebis or gansxvavebul sferos ekuTvnian.<br />

aq iseTive dapirispirebaa abesalomsa da eTers Soris, rogorc<br />

`gilgameSianis~ SamxaTsa da enqidus Soris [gilgameSiani:42-44], oRond<br />

rolebi Secvlili aqvs qal-vaJs: Tu `gilgameSianSi~ enqidu-vaJi bunebas<br />

ganasaxierebs, SamxaTi-qali kulturaa, romelic urbanistul centrs<br />

warmoadgens, `eTerianSi~ – qalia buneba, vaJi _ kultura. sagulisxmoa,<br />

rom Sexvedra qal-vaJs Soris sanadiro adgilebSi xdeba, rogorc Cvens,<br />

ise aqadur eposSi. rogorc `gilgameSianSi~ usaxelo monadire gadis<br />

sanadirod udabnoSi da mihyavs qali SamxaTi, uruqis kulturis<br />

gamomxatveli da matarebeli, raTa veluri enqidu Seityuos uruqSi,<br />

aziaros mis sazogadoebas, kulturas, aseve iqceva abesalomi.<br />

gauxedneli da gaxednili – es dapirispirebac erTi kerZo SemTxvevaa im<br />

Zireuli dapirispirebisa, bunebasa da kulturas Soris rom arsebobs.<br />

homerosi gauxednels uwodebs qalwuls, romelic ar Sebmula saqorwino<br />

uRelSi. niSandoblivia, rom sacolis mopoveba tyeSi xdeba: abesaloms<br />

eTeri mihyavs sasaxleSi, rogorc nanadirevi, monadirebuli. bunebrivad<br />

JRers saqorwino simRera:<br />

movdivarT, mogvixaria,<br />

mogvyavs dedali xoxobi...<br />

es, SesaZlebelia, abesalomis simRera yofiliyo, rogorc monadirisa –<br />

masSi erTiandeba mefe da monadire. monadire xom, Cveulebriv, imaze<br />

mniSvnelovans moinadirebs, risTvisac sanadirod gadis (gavixsenoT<br />

farnavazis aRmoCena tfilisis RirRalebSi, mirian mefis gansacdeli<br />

TxoTis mTaze).<br />

murmani<br />

`eTerianis~ specifikas, mis individualobas, rogorc Tqmulebisa, qmnis<br />

murmani. mis gareSe abesalomisa da eTeris ambavi zRaprad darCeboda. mas<br />

gahyavs zRapris sivrcidan eTeri da abesalomi. igi uxsnis maT gzas sxva<br />

dasasrulisken. murmania, romelic eSmakis manqanebiT gardaiqmnis Tavs<br />

Cvens Tvalwin da gardaqmnis abesalomsac, Seucvlis adgils eTersac.<br />

murmanis tipi unikaluria qarTul folklorSi, mis gamo eTeric da<br />

abesalomic iZenen unikalobas da isini axali, moulodneli saxiT<br />

warmogvidgebian. maTi namdvili, sakuTrivi cxovreba murmanis gamoCeniT<br />

iwyeba. murmani ar aris ubralo antagonisti, romelic jadosnur<br />

zRaparSi gamoCndeba xolme mTavari gmiris gzaze. mas Tavisi mkveTri<br />

individualoba, Tavisi Sinagani samyaro, Tavisi cxovreba, Tavisi mizani<br />

aqvs. is damoukidebeli personaJia, is TiTqos abesalomis ymaa, magram<br />

115


eTeris `mopovebis~ Semdeg arc ymas hgavs – is sruliad avtonomiuri<br />

xdeba Tavis samflobeloSi, sadac abesaloms verc ki miesvleba.<br />

murmani, Tu zRapris eTosidan gamovalT, dedinacvlis asulis<br />

erTgvari analogiaa: Tu eTeris gverdiT arsebobs crugmiri (crueTeri),<br />

romelsac eTerobas akisreben, abesalomsac aRmoaCndeba crugmiri<br />

(cruabesalomi) murmanis saxiT. murmanis siyvaruli `Zlieria<br />

sikvdiliviT~, da Suri misi `sastikia jojoxeTiviT~ (`qebaTa qeba~). aseTi<br />

siyvaruli uCveuloa zRaprisTvis da, sazogadod, folkloruli prozisaTvis.<br />

is gulisxmobs pirovnebas, individualobas, rac aseve ucxoa<br />

<strong>folklori</strong>sTvis. murmani siyvarulisaTvis suls mihyidis eSmaks, mihyidis<br />

imas, rac misi erTaderTi ganuyofeli sakuTrebaa. suls gascems imis<br />

sanacvlod, rac mas ar ekuTvnis da kanonierad ver moipovebs. aq<br />

problema imdenad zneobrivi ar aris, ramdenadac egzistencialuri.<br />

siyvarulis sagnis mosapoveblad murmani mzad aris `sxvad~ iqces,<br />

`gardasxvavdes~, radgan iseTi, rogoric is `amJamad~ aris, ver daeufleba<br />

eTers. is usaTuod eSmakTan unda iyos wilnayari, rom SeuZlebeli<br />

SeZlos: daepatronos imas, rac mas ar ekuTvnis. aq SeiZleba gavixsenoT<br />

wmida saganZuris miTosi: rogorc ganZis mparavi Savi magiis moxmobiT<br />

xdeba `antimsxverplis~ Semwirveli – usurmagi cxovelis sisxls<br />

miasxurebs ganZs, raTa waarTvas mas misi mfarveli siwmide da<br />

uvnebelhyos xelyofisaTvis [kiknaZe 1996: 253], ase iqceva murmanic: fetvi<br />

mis xelSi is magiuri saSualebaa, romliTac igi saxes ucvlis eTers,<br />

raTa TavisTvis, rogorc aw ukve eSmakeulisTvis, xelmisawvdomi gaxados.<br />

murmani-yma eTeris xelSi CagdebiT ar SeiZleba, ar ganicdides<br />

upiratesobas ueTerod darCenili abesalomis mimarT, ueTerod, romelic<br />

misi sicocxlis mizani iyo. es upiratesoba magram es upiratesoba<br />

efemerulia. suli anima, romliTac is eTeris siyvaruls moipovebda,<br />

gayiduli aqvs da veRarasodes daibrunebs. mas aRar gaaCnia is unari,<br />

romliTac SesaZlebelia siyvaruli. rogorc abesalomia RvTis ficiT<br />

samudamod Sekruli eTerTan, ase murmania samudamod Sekruli eSmakis<br />

ficiT. amis Semdeg mas ar unda ukvirdes, rom eTeris daufleba mas ar<br />

SeeZleba. `Seni bralia, eTero, mzis qoniT CrdilSi bereba, Sen amikrZale<br />

is wesi, rac col-qmarT Seefereba~, wuxs murmani. eTeri misTvis kvlav<br />

miuwvdomelia. murmani cocxliv jojoxeTSia: wvavs survili, magram ver<br />

isrulebs sawadels. flobs ganZs da verc flobs, ver tkbeba misi<br />

qonebiT, radgan suli dakarguli aqvs.<br />

ra SerCa murmans? hubrisi, siampartavne. ar aris SemTxveviTi, rom<br />

abesalom-murmanis dialogSi abesalomi `caTasworad~ iwodeba ymis mier.<br />

`ras hkiTxulob, caTasworo...~ es mefuri, abesalomis Rirsebis<br />

gamomxatveli niSania, rasac murmani ver miitacebs rogorc eSmaki ver<br />

Seswvdeba cas. arsebobs Canaweri, sadac abesalomis sakuTari saxeli<br />

`caTasworia~. murmanma icis, rom caTaswors ver gauswordeba da es aris<br />

misi bediswera.<br />

116


Tumca igi sxva gziT cdilobs caTasworTan gatolebas. murmanis<br />

`brolis cixis~ aRweriloba amaze migvaniSnebs, magram eTeris dauflebis<br />

gareSe is mefobis maradi maZiebeli an uzurpatori iqneba (amitom ver<br />

eufleba indoeTis taxts unestanod darCenili tarieli). mas aqvs cixe,<br />

magram ar hyavs dedofali, romelmac es cixe samefo sasaxled unda<br />

aqcios. Tumca taxtis daufleba ar aris murmanis mizani _ is mijnuria<br />

anu siyvaruliT Sepyrobili, rogorc tarieli, romelsac nestanis gadakargvis<br />

Semdeg aRar gaxsenebia Tavisi kanonieri ufleba samefoze.<br />

`brolis cixis~ arseboba hubrisis ukiduresi saxe, uaresi, vidre<br />

amqveyniuri siuzerenis mimarT ampartavnoba da janyis samzadisia.<br />

`kargad ici, brolis cixe<br />

rogor camdi maRalia...~<br />

`brolis cixis~ daxasiaTeba – `camdis maRali~, `cas wveri miubjenia~,<br />

`wveri camdis maRalia~, `cis wveramdi amigia~ – mowmobs misi amSeneblis<br />

ampartavnobas ara mxolod Tavisi siuzerenis mimarT, aramed janysac cis<br />

winaaRmdeg. `babilonis godlis~ am miTologemas qarTul folklorSi<br />

gamoZaxili aqvs: `camdis maRali~ cixisa Tu koSkis maSenebelni RvTis<br />

risxvas daiTeven~ [kiknaZe 1996:176].<br />

abesalomi<br />

im dialogis Semdeg, mas mere, rac murmanisgan abesalomma eTerze<br />

moismina – mis simrTeleze, silamazeze da miuwvdomlobaze, rom eTers<br />

brolis koSkSi daubrunda Tavisi silamaze, romelic saqorwilo taxtze<br />

mjdomares fetvma daufara, rogorc adre konkebi faravda, – abesalomi<br />

sneuldeba. is ar hgavs im abesaloms, galaRebuls, sanadirod gasuls,<br />

eTeris momnadirebels. `gaficebT Tqven, asulno ierusalimisa, Tu hpovoT<br />

metrfe Cemi, ras etyviT mas? uTxariT, davsneuldi siyvarulisgan~,<br />

vkiTxulobT solomonis `qebaTa qebaSi~ (5:8). abesalomic aseve atans<br />

ambavs eTerTan: uTxariT, davsneuldi siyvarulisgan. axla is sneulia<br />

mijnurobiT, sawadelis miuwvdomlobiT, sasurvelis `ver-mixvdomisa<br />

wyeniTa~. sad aris gamosavali, xsna, gankurneba? erTaderTi, rasac am<br />

dros tradiciuli eposi da cxovreba sTavazobs sasomixdil mijnurs,<br />

sasurvelis motacebaa. magram `eTerianSi~ es ar xerxdeba. eposi<br />

sabolood emijneba zRapars, sadac gasaWirSi Cavardnil gmirs meyseulad<br />

evlineba Semwe. abesaloms ar gamouCnda Semwe, romelic mas<br />

moatacebinebda an Tavad moutacebda eTers.<br />

wuTisoflis tyeSi abesalomma hpova Tavisi cali – anima, magram<br />

dakarga igi. da misi es mdgomareoba tragikulia: sjobda, yvelaferi<br />

sizmari yofiliyo! abesalomi gviCvenebs anima-dakarguli adamianis saxes.<br />

is ganaxevrebulia, is calia mxolod da, rogorc mxolod cali,<br />

ganwirulia dasaRupavad. is tarielis mdgomareobaSia. tarielma icis,<br />

rom arsebobs satrfo, magram ar icis misi adgilsamyofeli, misi<br />

mopovebis gzebi da itanjeba. abesalomma Tumca icis eTeris samyofeli,<br />

magram mas ara aqvs misi dabrunebis saxsari da kvdeba. nestani da eTeri –<br />

oriveni miudgomel koSkSi arian sasiZos molodinSi gamoketilni. oriveni<br />

117


moelian mxsnels. marTalia, nestanis werili iuwyeba, rom mas imedi ara<br />

aqvs am wuTisofelSi tarielTan Sexvedrisa, magram eposis logikiT, igi<br />

tarielma unda ixsnas. es mis bedSia Cawerili. magram ra dReSia eTeri?<br />

eTeric elis mxsnels, magram mas, vinc mxsneli unda iyos, ar ZaluZs misi<br />

gamoxsna `gardaqajuli~ murmanis koSkidan. is Tumca ar mdebareobs<br />

sadRac dasakargavSi, aramed aqvea, misi sasaxlis mezoblad, magram es<br />

mezobloba, es siaxlovea swored, rom aaskecebs abesalomis mwuxarebas,<br />

TvalnaTliv aCvenebs ra mis umweobas.<br />

aseTi uZluri iyo didxans tarieli da dasasruli ar uCanda mis urvas.<br />

is daRupuli iyo am usasrulo wuxilSi. am udabnom, am kideganobam, am<br />

sulierma depresiam – mis yoveldRiur yofaSi daisadgura, Seiqna misi<br />

wesi cxovrebisa, romelic misi buneba xdeboda, rom avTandils ar<br />

moeswro.<br />

tariels gamouCndeba Semwe, romelic mis nacvlad eZebs mis dakargul<br />

satrfos. is akeTebs imas, risi gakeTebac tariels Tavis mdgomareobaSi<br />

ar SeuZlia.<br />

erTaderTi Semwe, vinc unda Seweoda abesaloms dakarguli eTeris<br />

dasabruneblad (warmovidginoT, rom is qajebs hyavs motacebuli), sxva vin<br />

SeiZleba yofiliyo, Tu ara murmani. is aris misi yma, qveSevrdomi, veziri.<br />

vezirma unda uSvelos mas siyvarulSi, radgan mefis siyvaruli da<br />

yvelaferi, rac mas mosdevs, rogorc Sedegi (qorwili, Zeoba),<br />

saxelmwifoebrivi mniSvnelobis movlenebia da maRla dgas veziris<br />

piradul bednierebaze.<br />

magram veziri abesalomisa aris misi ubedurebis wyaro. Tu zRapris<br />

eniT vilaparakebT, murmani abesalomisTvis crugmiria, romelic itacebs<br />

mTavari gmiris monapovars da surs, misi pirovnebac miiTvisos. murmani<br />

antigmiria: tradiciuli eposis kuTxidan Tu SevxedavT mis saqciels, is<br />

sCadis imis sawinaaRmdegos, rasac gmiri unda sCadiodes. gmiri unda<br />

aTavisuflebdes koSkidan mzeTunaxavs, murmani ki amwyvdevs mas. tyve<br />

moelis mxsnels da mxsnelic Tavis droze moevlineba mas. es gardauvali<br />

wesia. magram `eTeriani~ imiT aris gansakuTrebuli, rom is arRvevs am<br />

wess: datyvevebul eTers ar hyavs gamomxsneli, metic: is namdvilad ar<br />

moelis mas. iqmneba STabeWdileba, rom murmanma eSmakis SemweobiT ara<br />

mxolod eTeri daaziana, aramed abesalomic. eTerTan erTad abesaloms<br />

waerTva mxneobac, waerTva is, rasac rusTaveli erT-erT pirobad uyenebs<br />

WeSmarit mijnurs: `daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba~. abesalomi<br />

aRarc is mijnuri ar aris, romelsac siyvarulis Zala aZlevs sagmiro<br />

aqtis Cadenis stimuls. is daZabunebulia xorcielad da sulierad. es<br />

siZabune, SeiZleba vifiqroT, eSmauri qmedebis Sedegia.<br />

ratom moxda ase?<br />

ase moxda, radgan abesalomi dahyva, Tumca Tavisda uneburad, eSmakis<br />

nebas. Tavisi arCevaniT saSualeba misca eSmaks misi jojoxeTuri gegmis<br />

gansaxorcieleblad. `vis gindaT qali eTeri?~ – swored am sityvebs,<br />

romlebic abaTileben tyeSi micemul saSinel fics, moeloda misgan<br />

118


eSmaki. abesalomi ar aris eSmakis tyve, rogorc murmani, magram is<br />

dasjilia imisaTvis, rom ar eyo Tmena eSmakis ganzraxvis CasafuSavad. es<br />

iyo Cavardna abesalomis nebaSi. murmanis xeliT Semodis gansacdeli<br />

abesalomisTvis. gansacdelis winaSe dgas ara mxolod murmani, romelsac,<br />

rogorc Tavisufali nebis matarebels, SeeZlo uari eTqva eSmakis<br />

rCevaze, aramed abesalomic, romelsac aseve SeeZlo ar daeTmo eTeri. magram<br />

abesalomi Tmobs eTers, gansacdelSi marcxdeba igi da amis gamo<br />

tyeSi warmoTqmuli is fici damokles maxviliviT daRirebulia mis Tavze.<br />

abesaloms ara hyavs avTandili, magram mas hyavs marexi, romelic<br />

asmaTobas uwevs mas. magram asmaTi uZluria avTandilis gareSe. aseve<br />

uZluria marexic, magram mas ar SeiZleba hqondes vinmes imedi. ra SeuZlia<br />

marexs? mas mxolod is SeuZlia, rasac igi sCadis abesalomisTvis: mas<br />

mxolod miaqvs misi siyvarulis ambavi eTerTan. marexi Suamavalia animussa<br />

da animas Soris.<br />

esqatologiuri Sexvedra<br />

abesalomi da eTeri Sexvdnen erTmaneTs, magram es Sexvedra ar hgavs<br />

samijnuro Sexvedras. abesalomi ganwirulia, eTeris naxva ver gankurnavs<br />

mas. ratom xdeba ase? mxolod imitom, rom eTers daugvianebia? `Zmao,<br />

movida eTeri, TuRa gaq TvalSi naTeli!~ momakvdavi pasuxobs: `movides,<br />

TuRa movida, ara maqvs TvalSi naTeli~ (eTeriani 1954:#5). Cans, eTeris<br />

Suqmac, erT dros muxis fuRurodan rom anaTebda, ver ixsna igi. isic<br />

Cans, rom xsnas abesalomi saWiroebs, ara eTeri. ra SeiZleba iTqvas am<br />

damasrulebel epizodze? eTeri brundeba abesalomTan, magram abesalomi<br />

kvdeba. sicocxleSi Seuyrelni sikvdilSi Seeyrebian erTmaneTs. ratom<br />

xdeba es? nuTu ise Rrmad SeaRwia eSmakis manqanebam adamianis yofaSi,<br />

rom siyvaruli uZluri aRmoCnda mis winaSe da ver mkvidrdeba<br />

wuTisofelSi? es TiTqos asec unda momxdariyo – radgan `yoveli<br />

sofeli borotsa zeda dgas~ (1 ioan. 5:19). ase xdeba wuTisoflis<br />

sazRvrebSi. eTeris dabruneba, romelic mxolod Senacvlebaa misi xsnisa,<br />

arafers cvlis abesalomis tragikul bedSi. eTeri ki ar unda<br />

dabrunebuliyo, aramed unda gamoxsniliyo, unda gamoCeniliyo gmiri,<br />

pirovneba, romelic Caidenda am aqts, daamxobda borotebas, rogorc<br />

naTqvamia, rom `borotsa sZlia keTilman, arseba misi grZelia~. mxolod<br />

es aqti xsnisa, nebelobiTi aqti, gaarRvevda wuTisoflis sazRvrebs da<br />

gaiyvanda yofierebas absolutur dasasrulSi. is esqatologiuri Jamis<br />

gmiri, romlisganac moelis xsnas ara mxolod wuTisoflis tyve eTeri,<br />

aramed mTeli yofiereba, aklia `eTerians~. is, visac unda ekisra es<br />

amocana, sneulia da misi sneuleba, pirvel rigSi, nebis sneulebaa. xsna<br />

ar arsebobs Tavisufali nebis gareSe. marTalia, tarieli uavTandilod<br />

ver miaRwevda sawadels, magram avTandilic uZluri iqneboda utarielod,<br />

Tu rom tarielis neba ar gaTavisuflebuliyo satanis sakvrelTagan.<br />

amaod ar aris naTqvami poemis prologSi: `Sen damifare, Zleva mec<br />

daTrgunvad me satanisa, momec mijnurTa survili, sikvdimde gasatanisa~.<br />

119


avTandils ar SeeZlo tarielisTvis qvabSi miegvara nestani, es ar<br />

iqneboda xsna. nestanis gamoxsnaSi tarielis neba da xeli aucilebeli<br />

iyo. tarielis xsna da nestanis gamoxsna erTdroulad unda momxdariyo.<br />

isini paraleluri aqtebia.<br />

TiTqos `eTerianis~ dasasruli tragikulia. siyvaruli amqveynad<br />

marcxdeba. magram misi meufeba gaaRwevs am wuTisoflis miRma, sadac<br />

xdeba gayrilTa SeerTeba. amis niSani maT saflavebze amosuli ia da<br />

vardia. amodis maT Soris ekalic, eSmakis moqmedebis niSnad, magram<br />

gaivlis vinme gamvleli da amoZirkvavs ekals. gana es ar niSnavs imas,<br />

rom eSmakis manqaneba CafuSulia? jadosnur zRaparSi, romelic<br />

`eTerianis~ mxolod eqspozicias warmoadgens, moqmedeba im zRurblamde<br />

midis, romlis Semdeg iwyeba axali era, uboroto da ueSmako, radgan<br />

zRapris gmirma ar datova pirobebi borotebisa da eSmakis manqanebaTa<br />

asaRorZineblad. gayrilTa bednieri Sexvedra am wuTisofelSive xdeba<br />

zRurblTan da isini gadadian axal eonSi.<br />

xolo rac xdeba `eTerianSi~, zRapris uaryofaa. asec SeiZleba<br />

gaviazroT masSi gaTamaSebuli drama. `eTerianis~ sakuTrivi ambavi<br />

qorwilidan iwyeba, rac zRaprisTvis dasasrulia. magram rac zRapris<br />

dasasrulia, is dramis dasawyisia, romelic mTavrdeba sikvdiliT anu<br />

wuTisoflis wesiT. zRaparSi ki wuTisoflis wesi gauqmebulia. ra xdeba<br />

`eTerianis~ qorwilze, romelic zRapris esqatologiuri qorwilis<br />

yofiTi saxea? murmanis saxiT zRapris crugmiri aRdga TiTqos<br />

sasjelidan da kvlav daisakuTra namdvili gmiris monapovari. aq<br />

imarjvebs, magram droebiT, is, vinc zRapris bolos mxilebulia, rogorc<br />

antigmiri. is CafuSavs namdvil qorwils da eklis saxiT Cadgeba mefesa<br />

da rZals Soris. eSmaki, kacobriobis mteri, angrevs aSenebuls isev da<br />

isev adamianis xeliT. is gamoCndeba zRapris bolos da ukan daatrialebs<br />

yvelafers. kvlav wvaleba, wuxili, sinaklule, rac, rogorc viciT, iwvevs<br />

gmiris gasvlas saxlidan, mis gadakargvas. eTeri kvlav mosapovebelia, is<br />

kvlav am wuTisoflis eSmakeul koSkSia gamoketili. eSmaki, romelTanac<br />

murmanma xelSekruleba dado, esqatologiuri qorwilis mteria. is xels<br />

uSlis axali cisa da axali miwis Seqmnas, mas surs samaradisod<br />

gagrZeldes dacemuli soflis JamTa dineba. wuTisofelSi is udarajebs<br />

yovel murmans da ucdis Sesafer Jams, rom gamoiyenos igi Tavisi miznis<br />

misaRwevad. eSmaks surs adamianis sulis xelSi Cagdeba, magram ufro<br />

metad mas surs, rom CaifuSos saboloo qorwili da samudamod gayaros<br />

erTmaneTs mefe da sZali. magram sabolood eSmaki uZluri gamodga. man<br />

mxolod murmanis suli Caigdo xelSi, qorwili ki ver CafuSa. qorwili<br />

dausxlta mas xelidan da im samefoSi gadainacvla, sadac eSmaks aRar<br />

ZaluZs SeRweva. im samefos niSnebi ia da vardia, sxvadasxva Jamis<br />

yvavilni, amieridan maradisobaSi ganuyofelni (ekali maT Soris<br />

efemerulia, mas aqve amoZirkvavs yoveli gamvleli), da wyaro oqros<br />

TasiTurT simbolod maTi Sendobisa.<br />

120


P.S. Tavis dasawyisSi naxsenebi iyo hipoTeza `eTerianis~ literaturuli<br />

warmoSobis Sesaxeb. moyvanili iyo argumentebic. narkvevSi<br />

gatarebuli iyo paralelebi `vefxistyaosanTan~. axla SeiZleba iTqvas,<br />

rom `eTeriani~, Tuki is marTlac literaturuli warmomavlobisaa,<br />

`vefxistyaosans~ win unda uswrebdes, Tumca imave epoqaSi unda iyos<br />

Seqmnili. `vefxistyaosani~ mesaxeba `eTerianis~ replikad, imis saCveneblad,<br />

rom arsebobs xsna, rom araTu brolis koSki, aramed qajeTis cixis<br />

Zlevac SesaZlebelia, radgan arsebobs amqveynad, am dacemul<br />

wuTisofelSi, megobroba, siyvaruli, erTguleba. `eTerianis~ sami<br />

personaJi da erTi toposi `vefxistyaosanSi~ pouloben TavianT<br />

Sesatyvisebs: abesalomi – tarielSi, eTeri – nestanSi, marexi – asmaTSi,<br />

brolis cixe – qajeTis cixeSi. avTandilis adgili `eTerianSi~ carielia.<br />

da es aris swored `eTerianis~ tragediis mizezi. `vefxistyaosani~<br />

avTandilis gamoCeniT Zlevs am tragediis SesaZleblobas.<br />

abesalomi eTeri marexi brolis<br />

cixe<br />

tarieli nestani asmaTi qajeTis<br />

cixe<br />

literatura<br />

121<br />

eSmaki murmani _<br />

qaji _ avTandili<br />

bardaveliZe: bardaveliZe j., individualuri xasiaTis problema<br />

folklorSi, <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong> III, `mecniereba~, Tb., 1969.<br />

gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~, Tb., 1984.<br />

eTeriani 1875: eTeriani ambavi abesalom da eTerisa. Sedgenili saxalxo<br />

leqsebisa da naTqvamebisagan petre umikaSvilis mier. dabeWdili eqvTime<br />

xelaZisagan. tf., 1875.<br />

eTeriani 1954: eTeriani, xalxuri sityviereba IV, meore seria, redaqcia,<br />

Sesavali statia da SeniSvnebi m. Ciqovanisa, `saqarTvelos ssr<br />

mecnierebaTa akademiis gamomcemloba~, Tb., 1954.<br />

ingoroyva: ingoroyva p., CaxruxaZe poeti. mogzauri., `kavkasioni~ 1-2,<br />

tf., 1924.<br />

ingoroyva: ingoroyva p., rusTavelis epoqis saliteraturo<br />

memkvidreoba, `rusTavelis krebuli~, 1938.<br />

kiknaZe: kiknaZe z., <strong>qarTuli</strong> miTologia I, jvari da saymo, quTaisi, 1996.<br />

qurdovaniZe 1974: qurdovaniZe T., eTeriani, Tsu, Tb., 1974.<br />

kokiara: Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.


qurdovaniZe 2000: Курдованидзе Т., Указатель сюжетов грузинской народной сказки,<br />

“Мерани”, Тб., 2000.<br />

Bausinger H., Formen der “Volkpoesie”, Erich Schmidt Verlag,<br />

Berlin, 1980.<br />

arsenas leqsi<br />

(poezia da sinamdvile)<br />

`arsenas leqsi~ <strong>qarTuli</strong> xalxuri epikuri Semoqmedebis gviani nayofia.<br />

igi XIX s-is me-2 naxevarSia Seqmnili. misi mTavari gmiri realuri<br />

pirovnebaa, TiTqos cnobilia misi dabadebis (1797), gavardnisa (1823) da<br />

sikvdilis (1842) TariRebi. miuxedavad amisa, `arsenas leqsis~ gmiri<br />

tradiciuli epikuri gmiris yvela niSans atarebs. `leqsi~ anonimuria.<br />

cnobilni arian mxolod is xalxuri mTqmelebi – moxetiale mestvireebi,<br />

romlebic mTel saqarTveloSi avrcelebdnen `Sairsityvas~ ukve legendad<br />

qceul keTilSobil yaCaRze, ase tragikulad rom daasrula Tavisi<br />

cxovreba. `arsenas leqsi~ mestvireTa repertuaris aucilebel nawils<br />

Seadgenda. asrulebdnen mas religiur Tu saxalxo dResaswaulebze,<br />

Tavyrilobebze, soflad Tu qalaqad.<br />

rogorc Cans, `Sairsityvebi~ arsena oZelaSvilze missave sicocxleSi<br />

yofila SeTxzuli da gavrcelebuli. rusuli gazeTis `kavkazis~ (1846 #7)<br />

cnoba mowmobs am leqsebis popularobas xalxSi. germaneli mogzaurisa<br />

da eTnografis a. haqsthauzenis (1792-1866) wignSi (rusuli Targmani<br />

“Закавказский край” gamoqveynda 1857 w.) moxvda arsenas ambavi, romelic mas<br />

germaneli kolonistebisgan hqonia gagebuli TbilisSi jer kidev 1843<br />

wels. arsenas `Sairsityvas~ germanelTa wreSic SeuRwevia. ar aris<br />

gamoricxuli, rom a. haqsthauzenisTvis Tbilisel germanelebs arsenas<br />

Tavgadasavali swored xalxuri leqsebis mixedviT eambaT, ramdenadac am<br />

monaTxrobis detalebi emTxveva `arsenas leqsis~ zogierT epizods, Tumca<br />

122


arsebiTi gansxvavebebic arsebobs (ix. damateba 1). rogorc garkveulia,<br />

leqsi Tu leqsebi arsenaze 1841-1846 wlebSi unda Seqmniliyo [kakiaSvili].<br />

pirveli publikacia `arsenas leqsisa~ ekuTvnis nikoloz yifians (1847-<br />

1905), romelmac sxvadasxva variantis safuZvelze Seadgina erTi<br />

Serwymuli teqsti da ilias `kako yaCaRTan~ erTad dabeWda calke wignad<br />

(1872 w.).<br />

is teqsti `arsenas leqsisa~, romelic dRemde ibeWdeba, p. umikaSvilis<br />

xelidan aris gamosuli (pirvelad gamoqveynda 1874 w.). `arsenas teqstis~<br />

dadgenaSi p. umikaSvilis Rvawlis Sesaxeb ix. [gvaramaZe: 45-46]. man<br />

gamokveTa eposis saboloo saxe, erT Zafze aago mis xelT arsebuli<br />

calkeuli epizodi, romlebic erTmaneTTan daukavSireblad sruldeboda<br />

mestvireTa mier. umikaSvilis arqivSi daculia epizodebi, romlebic mas<br />

ar gamouyenebia `arsenas leqsis~ asagebad. da mainc umikaSviliseuli<br />

gamTlianeba arsena yaCaRis garSemo arsebuli `Sairsityvebisa~<br />

metnaklebad amomwuravia da dRemde inarCunebs rogorc mxatvrul, ise<br />

informaciul mniSvnelobas. mis Semdeg aravis ucdia Sevseba `arsenas<br />

leqsisa~ sxva epizodebiT, an p. umikaSvilis mier gamoyenebuli masalis<br />

sxvagvarad ganlageba. p. umikaSviliseuli teqsti optimaluria: TiToeuli<br />

epizodi masSi poulobs Tavis erTaderT kuTvnil adgils. marTalia,<br />

mestvireTa repertuari arasodes moicavda yvela arsebuli epizodisgan<br />

Semdgar erT mTlian teqsts, unda vifiqroT, rom maT cnobierebaSi<br />

virtualurad arsebobda calkeul epizodTa Tavdapirveli erTianobis<br />

gancda. savsebiT gasaziarebelia amasTan dakavSirebiT g. barnovis<br />

Tvalsazrisi, romelic man amgvarad gamoTqva: `arsenas leqsi~ ar<br />

warmoadgens sxvadasxva epizodebis meqanikur gadabmas. igi Tavidanve<br />

gaazrebuli unda yofiliyo rogorc epikuri tilo, mTliani istoria<br />

saxalxo gmirisa. vfiqrob, swored aman ganapiroba rekonstruqciis<br />

warmateba~ [barnovi 1989:24]. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis SoTa<br />

rusTavelis saxelobis literaturis institutis folklorul arqivSi, p.<br />

umikaSvilis koleqciaSi, daculia `arsenas leqsis~ erTi teqsti, rogorc<br />

Cans, pirveli (an erT-erTi) cda arsebuli variantebis gamTlianebisa,<br />

romelic p. umikaSvils ar gamouqveynebia (SoTa rusTavelis sax. <strong>qarTuli</strong><br />

literaturis institutis folkloruli arqivi = fa. umik. 15/2).<br />

`arsenas leqsis~ gmiri arsena oZelaSvili realuri piria. Tavisi<br />

epoqisa da sazogadoebis Svili. misi samoqmedo asparezic, cxadia,<br />

savsebiT realur sivrceSia gaSlili – es aris aRmosavleTi saqarTvelo,<br />

misi TiTqmis yoveli mxare. `arsenas leqsi~ sxva xalxur qmnilebaTagan<br />

toponimebis uCveulo siuxviT gamoirCeva. misi gmiris saasparezo are<br />

vrcelia: TrialeTi, marabda, koda, TeleTi, kumisi, somxiTi (sofeli),<br />

Tbilisi (`qalaqi~), almasis wyali, Siraqi, Tavfaravnis tba, gomareTi,<br />

qiziyi – bodbisxevi, martyofi, diRomi, mcxeTa, muxaTgverdi, zemo<br />

qarTli, axalcixe. saqarTvelos farglebs gareT: yazaxi (azerbaijanSi).<br />

arsenas ambavSi monawileoben da ubralod naxsenebi arian sxvadasxva<br />

123


erovnebis warmomadgenlebi, rac kargad asaxavs istoriuli saqarTvelos<br />

eTnikur-demografiul suraTs.<br />

visi Semqmnelic unda iyos `arsenas leqsi~ – qarCoxeli mecxvarisa Tu<br />

raWveli mestvirisa, igi xalasi xalxuri geniis Semoqmedebis nayofia,<br />

masSi sWvivis qristianuli suli, gamgebi da mimtevebeli yoveli<br />

adamianuri codvisa. xSiri xseneba RvTis saxelisa, mironis madlisa,<br />

pirjvrisa, dalocvis sityvebisa `arsenas leqsSi~ arc SemTxveviTia, arc<br />

ubralod sityvis masalaa, arc mxolod Cveuleba an tradiciaa, arc e.w.<br />

xarkia epoqisadmi. es realiebi leqsis organuli nawilia, romelic<br />

gansazRvravs mTavari gmiris xasiaTs, rogoradac surs, igi dainaxos<br />

mestvirem, romelic Tavis simReras, Zveli rafsodebis msgavsad, uzenaesis<br />

xsenebiT iwyebs: `SairsityviTa mestvirem RmerTi maRali axsena~... RvTis<br />

saxelis xsenebiT iwyeba da sasufevlis naTlis xsenebiT mTavrdeba<br />

`arsenas leqsi~ (`iq naTeli dadgesa~). es, pirvel rigSi, mestvireTa<br />

religiurobis, maTi qristianuli mrwamsis gamoxatulebaa. Znelia<br />

moiZebnos xalxuri nawarmoebi, romelic ise mdidari iyos qristianuli<br />

leqsikiT, rogorc `arsenas leqsia~. esoden mcire sivrceze RmerTisa da<br />

sxva wmida saxelTa (siwmideTa, rogoric aris: mironi, naTloba,<br />

sefiskveri, wirva, pirjvari, madli, aRdgoma, RvTismSobeli...) da<br />

gamoTqmaTa xseneba (yovel meTxuTmete striqonSi!) gansakuTrebul naTels<br />

afens teqsts, romlis mTavari Tema TviT mis SemqmnelTaTvis srulebiTac<br />

ar aris religiuri – is arsenas sagmiro saqmeebs gadmogvcems.<br />

gansxvavebiT sxva sagmiro leqsebisagan, Tundac amiranis miTologiuri<br />

eposisagan, `arsenas leqsSi~ datrialebuli suli gvagrZnobinebs mis<br />

mkiTxvelT, rom qristianul qveyanaSi vimyofebiT (mestvire yovelnairad<br />

aZlierebs am gancdas) da ara sadRac religiurad gaurkvevel samyaroSi.<br />

da mainc, arsena, cxadia, epikuri gmiria. amitomac misi gmiruli<br />

biografia tradiciuli epikuri gmiris Tavgadasavlis kalapotSi<br />

miedineba. aq Cven gvecnaureba tipurad igive epizodebi, igive<br />

`zRurblebi~, romlebic gaiara da gadalaxa amiranma. arsena gardauvali<br />

aucileblobiT gaivlis maT. arsena amas ver ascdeba, Tumca igi<br />

istoriul droSi cxovrobs da moqmedebs.<br />

`amiraniansa~ da `arsenas leqss~ Soris siaxlove pirvelad anton<br />

xinTibiZem aRniSna: `Cven zemoTmoyvanili adgilebis mxolod formaluri<br />

damTxveva aRvniSneT. unda vivaraudoT, rom mas Sinaarsobrivi safuZvlebi<br />

eqneboda. es, erTi SexedviT, TiTqos ar Cans, magram amiranisa da arsenas<br />

mxatvruli saxeebis guldasmiTi analiziT aSkara xdeba. marTlac, am ori<br />

gmiris cxovrebis epizodebi erTmaneTs emTxveva~ [xinTibiZe:89]. Tumca<br />

avtori ar akonkretebs am epizodebs. igi avlebs mxolod zogad<br />

paralels maT brZolebSi, erTi mxriv, borotebisa da, meore mxriv,<br />

usamarTlobis winaaRmdeg. sagulisxmoa daskvna: `arsenas leqsi~ Sorsaa<br />

miTiuri garemosagan, amitom gmiris cxovreba realisturad aris asaxuli,<br />

magram `amiranisa~ da `arsenas leqsis~ am adgilebis plastikur-poeturi<br />

124


Strixebi mainc erTimeores emTxveva. aqac aSkarad Cans `amiranis~ gavlena<br />

`arsenas leqsze~ [xinTibiZe:89].<br />

msgavseba am or eposs Soris ufro metia da Rrma, vidre plastikurpoeturi.<br />

is siRrmiseulia, rasac maTi struqtura aaSkaravebs. saerTo<br />

agebuleba (epizodTa Tanamimdevrobis saxiT) amxels maT siRrmiseul<br />

identurobas, romelic tipologiuric aris da geneturic, ramdenadac<br />

isini erTi saerTo tradiciis kuTvnilebaa. `arsenas leqsze~ gacilebiT<br />

adrindeli, SeiZleba iTqvas, misTvis arqetipuli `amiranianis~ gavlena<br />

mxolod amgvarad unda iqnas gagebuli. `arsenas leqsi~ da `amiraniani~<br />

erT epikur kalapotSi (tradiciaSi), Tumca radikalurad gansxvavebul<br />

socialur SreebSi miedinebian.<br />

zemoTqmuli gvaZlevs saSualebas, rom `arsenas leqsSi~ `amiranianis~<br />

analogiuri epizodebi gamovyoT.<br />

`arsenas leqsSi~ erTmaneTs erwymis da emsWvaleba sami Sre: 1.<br />

miTologiuri, romelic SeiZleba saTaves iRebdes uSualod arqetipidan<br />

an uaxloesi wyarodan – `amiranianidan~. gmiris aRzeveba da dacema. janyi,<br />

hubrisi. 2. socialuri Sre: samarTali-usamarTloba. winaaRmdegoba,<br />

Seurigebloba, krizisi socialur niadagze. 3. egzistencialuri plani.<br />

pirovnebis bedi. krizisi pirovnul niadagze. samive Sre met-naklebad<br />

`leqsis~ yvela ZiriTad epizodSi ikiTxeba.<br />

gamovyoT da gavaanalizoT `arsenas leqsis~ ZiriTadi epizodebi.<br />

I. epikuri gmiris warmoSoba saswaulebrivi unda iyos. arsenas<br />

`Sairsityvis~ variantebs Soris ar ipoveba teqsti, romelic gvamcnobdes<br />

misi araTu saswaulebrivi, aramed saerTod dabadebis ambavs. magram<br />

arsenas warmoSoba mainc araCveulebrivia. ar aris SemTxveviTi, rom<br />

mestvireebi ar gadmogvcemen misi mSoblebis vinaobas, TiTqos isini arc<br />

arsebulan. Tumca SeuZlebelia, maTi saxelebi drois esoden mcire<br />

manZilze daviwyebas miscemoda. aq saqme unda gvqondes mSobelTa vinaobis<br />

principul ucnobobasTan. gmiri amozrdilia, rogorc aisbergi – Tavis<br />

wreSi, Tavis socialur garemocvaSi. is aris udedmamo, unaTesao, uojaxo.<br />

mSobelTa uxsenebloba miT ufro niSandoblivia, rom `arsenas leqsSi~<br />

monawile pirebi savsebiT realurni arian da TavianTi namdvili gvarsaxelebiT<br />

ixseniebian (zaal baraTaSvili, sumbaTovi, makarovi...). arsenas<br />

obloba arsebiTia, es misi, rogorc epikuri gmiris, dasabamieri<br />

gansazRvrulobaa. obloba niSania misi gamorCeulobisa sazogadoebaSi,<br />

sadac is TiTqos RvTiT aris movlenili. erT-erTi varianti gvamcnobs:<br />

`rom daibada arsena, pirvelad RmerTi axsena...~<br />

es lakoniuri `Sairsityva~ amave dros gmiris maRal warmoSobaze<br />

miuTiTebs, mis saswaulebriv Sobazec da imazec, rom misi naTlia<br />

ufalia, romlis saxeli Sobidanve dahyva mis bageebs, rogorc amirans –<br />

oqros kbili da fizikuri Zala. magram sinamdvile, rasac zemoTnaxsenebi<br />

haksthauzeni gadmogvcems arsenas Sesaxeb, sruliad sawinaaRmdegos<br />

metyvelebs: `arsena meduqne iyo, e.i. daxlis mepatrone tfilisSi~ (ix.<br />

damateba 1). ar gvaqvs safuZveli, rom am cnobas eWviT movekidoT, Tumca<br />

125


igi ver egueba jer mestvireTa da mere Cvens warmodgenas mis heroikul<br />

pirovnebaze.<br />

II. baRaTuruli zrda (boboqari bavSvoba). gmiris fizikuri Zalis<br />

amofrqveva adreuli asakidanve iwyeba: amirani akvanSive iCens Tavis<br />

Tandayolil Zalas, romelic naTliam daanaTla mas. magram es ar aris<br />

sakuTriv gmirobis aqti, aramed Zalis mxolod pirvelCena. p. umikaSvilis<br />

`leqsSi~ arsena amgvarad iCens Tavs:<br />

`rom Seiqna Teqvsmeti wlis, mTa da bari Seajera...~<br />

magram sxva variantebSi, romlebic p. umikaSvils ar gamouyenebia, asaki<br />

sagrZnoblad daweulia:<br />

`Tormeti wlis rom Seiqna, ulvaSebma daamSvena...~<br />

sxva fragmentSi kidev ufro daiwevs misi gamoCenis asaki da zRaprulmiTosurSi<br />

gadadis:<br />

`Svidi wlisa rom Seiqna, cxenxedna dauwesesa,<br />

ise fantams Tavadebsa, viTa bora wiwilebsa...~<br />

arsenas gamoCena saswaulebriv-moulodnelia, auxsnelia misi<br />

baRaTuruli zrdis, saxecvlilebis mizezi:<br />

`mTeli qveyana gahkvirda: arsena ram daasqela.<br />

saca cxeni gaaWena, kldeze mtveri aayena...~<br />

es is zRurblia, saidanac iwyeba misi baRaTuruli saqmianoba; igrZnoba,<br />

rom `uerTod ar daixarjvis~ misi energia, romelic awveba mas, raTa<br />

gaiyvanos igi gareT – asparezze. masSi zambarasaviT Cawnexili Zala<br />

aiZulebs amas.<br />

III. qalis motaceba. tradiciul eposSi am qmedebas win uswrebs gmiris<br />

ZiriTadi Rvawli, romliTac is gmirobs – es aris brZola borot<br />

ZalebTan. `arsenas leqsSi~ ki qalis motacebiT iwyeba gmiris saqmeni<br />

sagmironi. Tumca wina epizodi (fizikuri Zalis pirvelCena) dasturia<br />

imisa, rom mas ZaluZs am Rvawlis aRsruleba, rasac eposSi baRaTuruli<br />

niSnoba gulisxmobs.<br />

qalis motaceba TiTqos Tavsdeba batonymur yofaSi: motacebuli<br />

moaxlea, momtacebeli – yma, arc erTi ar aris Tavisufali. batonis<br />

moaxlis momtacebeli yma am aqtiT arad agdebs batonis nebas, eurCeba da,<br />

sabolood, ujanydeba mas. is garbis moaxlesTan erTad, riTac Tavisi<br />

xeliT iWris gzas ukan dasabruneblad. misi es gaWra imis niSania, rom is<br />

ver Tavsdeba Tavis socialur garemoSi, im statusSi, romliTac daibada.<br />

am motacebiT, am gaWriT is icvlis statuss, rogorc ardaSir papakani,<br />

romelmac Tavis patrons, mefes mxevali da Tasi mostaca, riTac Tavi<br />

gaiTavisufla ymobisgan, raTa dabadebiT momadlebuli mefoba moepovebina<br />

[ardaSiri:46]. niSandoblivia, rom sinamdvile (anu is, rac sinamdvileSi<br />

moxda) ufro axlos aris ardaSiris epizodTan, vidre `leqsi~: `maSin<br />

arsenam RamiT gamoiyvana Tavadis saukeTeso cxeni, moitaca qali da<br />

mTebSi gaixizna~ (damateba 1). ajanyebuli arsena, ardaSiris msgavsad,<br />

Tavisi batonis moaxles mis cxenTan erTad itacebs.<br />

126


aq unda SeiniSnos, rom motacebis mizezi arsebobs – mowoneba: `batons<br />

ro erTi gogo hyavs, arsenas moewoneba~, magram ar Cans Sedegi motacebisa.<br />

motaceba motacebadve rCeba, rogorc sabediswero saqcieli, rogorc<br />

garkveuli zRurblis gadalaxva, romelic mTlianad cvlis gmiris<br />

mdgomareobas, mTel mis cxovrebas. moaxlis motacebas TviTkmari<br />

Rirebuleba aqvs gmiris biografiaSi. amitom aris, rom ucnobia araTu<br />

saxeli motacebulisa, aramed misi asaval-dasavalic motacebis Semdeg.<br />

igi iseve uCinardeba, rogorc amiranis yamari, romelmac Seasrula Tavisi<br />

funqcia gmiris gzaze da ukvalod gauCinarda. mestvireTa arsena amas<br />

sCadis, rogorc epikuri gmirisTvis savaldebulo aqts. am epizodSi<br />

mestvire ugulebelyofs sinamdviles, romelic Tumca tragikulia, magram<br />

ar scildeba yofiT realobas (ix. damateba 1 da 2). sinamdvileSi ki,<br />

cnobilia, rom arsenas TamaraSvilebis xelSewyobiT axalcixeSi uTxovia<br />

qali [WiWinaZe:127].<br />

is unda gasuliyo Tavisi wridan, saxlidan, sadac daibada, zRapris<br />

gmiriviT da am gasvlis motivi qalis motacebaa – akrZalulis xelyofa.<br />

magram am aqts faruli motivi aRZravs, ris ganxorcielebasac arsena<br />

mTel Tavis cxovrebas miuZRvnis: is daupirispirdeba batons, raTa Tavad<br />

gaxdes batoni da Taviseburad gagebuli samarTali daamyaros (`mdidars<br />

arTmevs, Raribs aZlevs...~). `ardaSir papakis Zis saqmeTa wignSi~ naTqvamia:<br />

`kaci, romelic Tavis batons gaeqceva, didebasa da mefobas miaRwevs~<br />

[ardaSiri:46].<br />

ymaSi iRviZebs pirovneba. mestvire grZnobs am gaRviZebas. Tumca man icis<br />

(unda icodes), rom arsena arasodes yma ar yofila, misi ojaxi saeklesio<br />

glexebi iyvnen [kakiaSvili:17,33]. `biWo, arsenav, ra miyav, yma iyav<br />

magisTanao!~ zaal baraTaSvilis sinanuliT naTqvam am sityvebSi `yma~,<br />

SesaZloa, arc niSnavdes mainc da mainc batonis ymas. `biWo~ ki namdvilad<br />

mis yoCaRobaze miuTiTebs [abaSiZe:9]. baraTaSvili aSkarad keTilganwyobilic<br />

ki aris mis mimarT, rac dokumenturadac dasturdeba (ix. damateba 5).<br />

arsena axalcixeSi miatovebs Tavis motacebuls da iwyebs gasvlas.<br />

IV. brZola usamarTlobasTan. mteri `leqsSi~ rus-yazaxebis saxiT aris<br />

warmodgenili. anu miTosuri mteri (devi) yofiT-istoriuli mtris<br />

konkretul saxeSia ganxorcielebuli, amave dros es saxe groteskuli<br />

unda iyos, rogorc berikaobis Tu yeenobis personaJebisa.<br />

aq unda SeiniSnos, rom yazaxebTan Setakeba qalis motacebis faqtiT<br />

aris ganpirobebul-motivirebuli: batonma unda daibrunos motacebuli<br />

da gauswordes ajanyebul ymas. magram is umweoa – is `qoSs ukuRma hyris~,<br />

garbis, `orTav TvaliT~ icremleba, `saCivars wers~... `aTi-Tormeti yazaxi~<br />

arsenas Sesapyrobad igzavneba. swored es `aTi-Tormeti yazaxia~ arsenas<br />

namdvili da erTaderTi mteri. arsena Seebmis maT, rogorc amirani –<br />

devebs. brZolis aRweraSi aSkarad ismis, Tumca groteskamde<br />

CamoqveiTebuli, amiranuli brZolis eqo:<br />

`aTi-Tormeti yazaxi sul cxvariviT gadmodena.<br />

TeleTis bolomde mohyva, somxiTSi ar gaaCera.<br />

127


im sawyali yazaxebis zurgze boli aayena~.<br />

damarcxebuli yazaxebic amiranul ganzomilebaSi aRiqvamen arsenas<br />

pirovnebas:<br />

`an aris devi, lomgmiri, an aris rkinis mkvnetela...~<br />

epikuri gmiri erTxel unda amarcxebdes borot Zalas, rogorc iTqva,<br />

mas erTaderTi mowinaaRmdege unda hyavdes. amiranis brZola devebTan<br />

erTjeradia, is erTaderTjer ebrZvis devebs, roca iamanis mitacebuli<br />

Tvalia dasabrunebeli, an adamianTa miwa-wylidan arian gasarekni.<br />

danarCeni brZolebi mxolod ganmeorebaa, mxolod siWarbea da axals da<br />

arsebiTs arafers sZens gmiris biografias (rogorc `amirandarejanianis~<br />

Wabukebs dausrulebeli sagmiro Tavgadasavalni).<br />

arsenas yoveli Setakeba Tavis arqetips yazax-rusebTan im pirvel<br />

SetakebaSi poulobs. aqedan eZleva dasabami mis brZolas socialuri<br />

usamarTlobis winaaRmdeg, romelic xorcieldeba deviziT `mdidars<br />

arTmevs, Raribs aZlevs~. brZola borotebis winaaRmdeg socialur<br />

sferoSia gadanacvlebuli.<br />

V. Ralati. Ralati ar aris gamoricxuli epikuri gmiris biografiaSi<br />

(miTosSi mas ar eZleva zneobrivi Sefaseba). SeiZleba is davadasturoT<br />

`amiranianSic~ – im epizodSi, roca Zmebi amirans sami veSapis pirispir<br />

miatoveben. zRaparSi Ralatis msxverplia umcrosi Zma, anu mTavari gmiri,<br />

romelic asrulebs mTavar saqmes.<br />

`arsenas leqsSi~ Ralats ormagi funqcia ekisreba: Cveneba wuTisoflis<br />

muxanaTobisa arsenas keTilSobilebasTan dapirispirebiT (raTa<br />

gamoikveTos arsenas zneobrivi upiratesoba im garemocvaSi, sadac mas<br />

uxdeba urTierToba). misTvis sabedisweroa, xolo arsebuli<br />

sinamdvilisTvis niSandoblivi, rom Ralati `naTel-mironis~ mier aris<br />

Cadenili. es mowmobs wuTisoflis uaRresad dacemul mdgomareobas.<br />

Sendoba RalatisTvis Zlieri qristianuli niSania `arsenas leqsSi~.<br />

tradiciul eposebSi, aseve zRaparSi, romelTa finali esqatologiuria,<br />

muxanaTobisTvis iSviaTia patieba. avismoqmedi sabolood dausjeli ar<br />

unda gadarCes. es gadaxveva epikuri tradiciidan (kanonidan)<br />

sinamdviliseulia. am epizods realurad momxdari faqti udevs safuZvlad.<br />

is momxdara 1837 wels. Semonaxulia dokumenti (gubernatoris<br />

werili), sadac laparakia 13 bodbisxevelis oTxmocdaaTi maneTiT<br />

dajildovebaze arsenas gacemisTvis [kakiaSvili:20].<br />

amave dros, kompoziciurad da arsobrivad Ralatis epizodi<br />

ganapirobebs momdevno mniSvnelovan epizods, romelsac ver ascdeba<br />

vercerTi epikuri gmiri.<br />

VI. cixe-abano. am epizodSi gveleSapis motivis yvela elementia<br />

mocemuli. arsena STanTqmulia cixis mier, saidanac TiTqos araviTari<br />

saxsari ar arsebobs misi Tavdaxsnisa. mas gardauvali daRupva elis, ris<br />

ueWvel niSansac es Zunwi protokoluri, Tumca amave dros simboluric,<br />

sityvebi iZleva:<br />

`sacimbirod gaamweses, cali wveri moparsesa...~<br />

128


a Zalam unda moabrunos Tavisuflebisaken `calwvermoparsuli~<br />

adamiani? magram aRmoCndeba saswaulebrivi saxsari – `erTi sawyali<br />

manaTi~, romelic straJnikebis dasaTrobad gamodga, da is qlibi,<br />

romelic keTilad ganwyobilma mikitnebma Caudes jibeSi. am qlibma sxva<br />

ra unda gagvaxsenos, Tu ara is almasis dana, romelic amirans dahyva<br />

SobiTgan da romlis meSveobiTac man daaRwia Tavi gveleSapis mucels?<br />

amiranis gamosvla gveleSapis wiaRidan mis meore Sobad davsaxeT.<br />

arsenasaTvis es abanoa. Znelia Tqma, gulisxmobda Tu ara p. umikaSvili<br />

meored Sobis miTologemas, roca abanodan mis gamosvlaze werda: `arsena<br />

meored ibadeba!~ [xinTibiZe:212]. yofiTi abano iseTive wylis stiqiaa,<br />

rogorc miTosuri gveleSapis muceli, saidanac amirani xelaxla iSva.<br />

abanos, am sayofacxovrebo dawesebulebas, mniSvnelovani miTologiuri<br />

datvirTva aqvs miTossa da Zvel eposebSi. abanosTan dakavSirebulia<br />

marcxic da gamarjvebac (aRorZineba): Sumeris RmerTs enlils abanoSi<br />

mostaces `bedisweris dafebi~; gilgameSma, sabanaod wyalSi Casulma,<br />

dakarga `siWabukis balaxi~... abanoSi mokles troadan dabrunebuli<br />

agamemnoni... abano is saSoa, sadac SeiZleba daiRupos nayofi da saidanac<br />

ibadeba axali sicocxle. abanoSi Sesuli an veRar gamova iqidan<br />

cocxali, an gamova aRorZinebuli da Zalaganaxlebuli, meored Sobili.<br />

Tbilisis sinamdvilis uaRresad yofiTi realia – abano bunebrivad<br />

Semodis `leqsSi~ da imkvidrebs iq Tavis kuTvnil adgils tradiciuli<br />

gmiris TavgadasavalSi.<br />

abanodan TavdaRweuli arsenas meored Soba groteskulad aris<br />

warmodgenili: is `ufrosis~ SinelSi, rusul CeqmaSi da `SlapaSi~<br />

gamowyobili gamodis gareT Seucnoblad – `imaT batoni egonaT, es arsena<br />

gamoZvresa~, sul es aris misi saxecvlileba, meored dabadeba. is gamodis<br />

rogorc miTologiuri striqteri (oinbazi), romlis gmirobis, Cveulebriv,<br />

kulturuli Rvawlis aRsrulebis erTaderTi xerxi eSmakoba da<br />

oinbazobaa. oRond arsena savsebiT acnobierebs am komikur situacias,<br />

romlis wyalobiTac man ixsna Tavi: `patara gamoiara, Tan sicili<br />

autydesa~.<br />

`amiranianSi~ gveleSapis (meored Sobis) epizods yamaris motaceba<br />

mosdevs. `arsenas leqsSi~ es Tanamimdevroba, rogorc davinaxeT,<br />

Secvlilia (rom ar vTqvaT: darRveulia). arsenas ukve motacebuli hyavs<br />

Tavisi `yamari~. ra elis win arsenas? ra Rvawli aqvs aRsasrulebeli<br />

abanodan gamosvlis Semdeg? abano xom is zRurbli unda iyos, romlis<br />

gadalaxvis Semdeg gmiris moqmedebam axal safexurze unda iCinos Tavi?<br />

abanodan arsena galaRebuli gamodis, is yovlisSemZlea. ra<br />

dabrkoleba unda Sexvdes mas Tavis gzaze, rom ver gadalaxos? SeiZleba<br />

iTqvas, rom arsena misma davlaTma TavisuflebaSi gaiyvana. ganmeorda is<br />

pirveli gasvla, roca yma motacebul moaxlesTan erTad Tavis batons<br />

gaeqca. magram aris gansxvaveba am or gamosvlas Soris: pirveli gzis<br />

dasawyisi iyo, meore ki is mwvervalia, saidanac iwyeba dacema, am dacemis<br />

niSani ki gabudayebaa (hubrisi).<br />

129


VII. gabudayeba. martyofis monastris epizodi gardamtexi momentia<br />

arsenas cxovrebaSi. aqedan iwyeba misi gaampartavneba. hubrisi, romelic<br />

farulad izrdeboda masSi, aq iCens Tavs pirvelad. aq Cven TiTqos sxva<br />

arsenas vxedavT – ver vcnobT mas. marTlac, arsena, romlis bageTagan<br />

arasodes gamosula RvTis mgmobi sityva (mestvire gansakuTrebiT zrunavs<br />

mis sametyvelo leqsikaze), saqmiTac qristianuli zneobis magaliTi<br />

uCvenebia (Ralatis patieba farsadanisTvis), axla am wmida adgilze,<br />

saRvTo dResaswaulis dRes, SurisZiebis JiniT aris aRZruli da<br />

angariSsworebisa da Seuracxyofis mizniT ganaiaraRebs eklesiidan<br />

gamosul sumbaTovsa da makarovs mandilosnebis Tvalwin. mestvire<br />

sagangebod, ara SemTxveviT, arc sityvis masalisaTvis, aRniSnavs<br />

adgilisa da drois siwmindes:<br />

`RvTaebobis madli gywalobT, martyofis TavSi svenia,<br />

iq iyo misi dReoba, TiTonac giaxelia...<br />

roca wirva gamovida, imisi madli Senia...~<br />

Zneli warmosadgenia, am epizodis avtors, romelic iqneb marTlac<br />

eswreboda wirvas martyofis taZarSi, efiqra, rom taZris midamoSi<br />

myofTa (vinc ar unda yofiliyvnen isini), Seuracxmyofel arsenasTan<br />

RvTis madli iqneboda. unda iTqvas, rom sinamdvileSi makarovisa da<br />

sumbaTovis Seuracxyofa moxda ara martyofis monastris galavanSi,<br />

aramed misken mimaval gzaze, tyis piras, anu ara wmida adgilze, aramed<br />

arsenas, rogorc `tyeSi gavardnili kacis~ teritoriaze. da moxda ara<br />

iseTi mwvave, damamcirebeli saxiT, rogorc mestvire aRwers (ix. damateba<br />

4). mestvire am gamonagoniT Segnebulad amZimebs arsenas codvas misi<br />

cxovrebis tragikul periodSi, miawers ra misTvis, rogorc `tyeSi<br />

gavardnili kacisTvis~, Cveul Zaladobas Seuferebel adgilze. Tavisi<br />

antagonistebi rom dainaxa arsenam, `pirjvari dauweria...~<br />

cxadia Seusabamoba am pirjvris gadawerasa da im saqciels Soris,<br />

romelic uSualod mosdevs mas. es pirjvris gadawera gamiznulad aris<br />

Semotanili TxrobaSi. es epizodi rom sabediswero, avbediTi Setrialebaa<br />

arsenas cxovrebaSi, iqidanac Cans, rom arsena, aqamde devnili yaCaRi,<br />

romelic imaleba da tyes afarebs Tavs, martyofis dReobis Semdeg ori<br />

kviris naqeifari, sruliad axdilad Sedis qalaqSi (anu TbilisSi),<br />

rogorc triumfatori. sabedisweroa misi Semdgomi nabijebi, rac<br />

martyofis epizodis bolos savsebiT gacnobierebulia:<br />

`ori kvira ToneTSia qeifebsa bevrsa swevsa,<br />

gamvlelsa da gamomvlelsa suyvelas Rvinos asmevsa.<br />

meore kvira gaTavda, qalaqisken gamoswevsa,<br />

mTeli qalaqis biWebi mtredis gundiviT dasdevsa~.<br />

arsenam sasworze Seagdo Tavisi bedi – TiTqos gamoiwvia naTlia, an<br />

sakuTar davlaTs mindobili scdis RmerTs. da RmerTi amjerad ar<br />

gaswiravs mas:<br />

`RmerTs uSvelia, arsena, amieriT gansacdelsa...~<br />

130


RmerTi jer kidev masTan aris, jer kidev scdis mas, aZlevs vadas am<br />

gansacdelSi, romelSic arsenam Tavisi nebiT Caigdo Tavi. magram rogor<br />

iqceva is? mas kvlav mikitnebTan vxedavT, romlebic macTunebeli<br />

sirinozebiviT ityueben:<br />

`saca miva mikitnebTan, yvela mas dauqnevs xelsa~.<br />

sabedisweroa es xelis daqneva. es yofiTi Jesti mawvevarisa tragikul<br />

niSnad iqceva. `yvela mas dauqnevs xelsa~ – TiTqos yvela SeTanxmebula<br />

mis dasaRupavad. ar arsebobs Zala, romelic gauZlebda am xelis<br />

daqnevas.<br />

Rirs oriode sityva iTqvas mikitnebze, am tipiur qalaqur personaJebze.<br />

Tumca Rvinis mimwodebeli iseve Zvelia (noes Jamidan), rogorc Tavad<br />

cTuneba, romelic sulmudam sdarajobs adamians. Rvinis mimwodebeli iyo<br />

sirinozi qali siduri, romelic gilgameSs akavebda mis gzaze da<br />

WeSmaritebis maZiebels ukan, yoveldRiurobisken abrunebda<br />

[gilgameSiani:86]. arsenas mikitnebi neitraluri xalxia: isini yvelas<br />

miawodeben sasmels – es maTi mowodebaa – miT ufro iseT martosuls,<br />

rogoric arsenaa, visTvisac Rvino, SesaZlebelia, monatrebul Wers<br />

cvlides, an misi erTaderTi axlobeli iyos. avbediTad gaismis: `daxede,<br />

is mikitnebi megobraTac gauCndesa!~ Tu erTxel mikitnebis sasmelma ixsna<br />

arsena (straJnikebis daTrobis epizodi), axla maTi RviniT savse tiki<br />

misTvis aSkarad damRupvelia. tiki gatanebulia, is unda daicalos, man<br />

Tavisi saqme unda gaakeTos, mas ukan veraferi daabrunebs. am dros arsenas<br />

ukve nanaxi aqvs is sizmari, romelSic Tavisi gardauvali<br />

aRsasruli amoikiTxa: `nebiT gamoviWri yelsa~. es sityvebi, rogorc<br />

Tavadve daaskvna, ara mxolod misi aRsasrulis gardauvlobaze<br />

mianiSnebs, aramed im codvazec, romlis Cadenac mas, rogorc bediswera,<br />

uZevs win, Tumca TviTmkvlelobaze fiqric ukve codvis dasabamia.<br />

amitomac am duqanSi is ukanasknelad gascems Tavis nayaCaRars<br />

SesandobarisaTvis (`Sesandobari dalieT, roca arsena mokvdesa~).<br />

sagulisxmoa, rom erTi Canaweris mixedviT, am sizmars, rogorc<br />

saidumlos, arsena kuWatnelTan SebrZolamde aRsarebis saxiT Caabarebs<br />

mRvdels: `sveticxovelSi Sevida, aRsareba uTxra mRvdelsa, wuxeli vnaxe<br />

sizmari~... [fa umik.: 15/2]. es epizodi realobas efuZneba. vasil barnovi<br />

mogviTxrobs arsenas momswreTa mogonebas: `arsena morwmune kaci iyo.<br />

yovel didmarxvaSi movidoda SerCeul dRes, dRisiT, moiTxovda<br />

aRsarebas da ziarebas Rvdlisagan. aRsarebis dros cxenidan erT fexs<br />

Camosdgamda. erTi isev uzangSi edga. etyoda: – umTavresi codva, kacis<br />

kvla ar Camideniao. Tu mamiklavs, roca SemebrZoleboda, maSin~ (damateba<br />

3). ziarebis moTxovnileba, rac mudam Tan sdevs mas mis arCeul gzaze,<br />

iseve rogorc misi RvTismosavuri metyveleba, bunebrivia saeklesio<br />

(kerZod, Tbilisis ierusalimis eklesiis) glexis ojaxidan gamosulisTvis<br />

[kakiaSvili:33].<br />

sizmridan Cans, rom axlovdeba aRdgoma, win aris dReebi vnebis kvirisa<br />

– da es Svideuli, rogorc gansacdeli, elis mas. im sizmris Tema –<br />

131


erTaderTi Sinaarsi `sisxlSi viRebavdi wversa~ – tragikulad exmianeba<br />

saaRdgomo kvercxs, romlis xelSi daWeris imedi arsenas aRara aqvs.<br />

VIII. wiTeli paraskevi (naTliis gamowveva). es sabediswero Sexvedra<br />

giorgi kuWatnelTan, Tuki odesme sxva dros gadayria am kacs, romelsac<br />

wyevlas uTvlis meleqse, ara imdenad mis pirovnebas, aramed am<br />

SemTxveviTobas, swored am dros kaxeTidan imereTSi rom waiyvana da<br />

udroo dros moqeife arsenas Sehyara [misi Sairsityva `gzebze sufris<br />

gadafenis~ xsenebiT iwyeba da miTve mTavrdeba], SesaZloa, wiTel<br />

paraskevs arc momxdara. esec arsenas bediswera yofila, – ase fiqrobs<br />

meleqse, roca aRniSnavs kuWatnelis gamoCenas muxaTgverdTan:<br />

`im giorgi kuWatnelsa gamCeneli gauwyresa,<br />

wamosula kaxeTidan, imereTSi gamoswevsa~.<br />

anu: raRa swored am dros gamoiara kuWatnelma – sinanuli Cans<br />

mestviris sityvebSi. magram kuWatneli Tavis gzaze gaswevs. adamiani midis<br />

Tavisi gziT, Tavis saqmeze midis. magram mas, SesaZloa, RmerTi gzavnides,<br />

rac ar ewinaaRmdegeba Tavad adamianis nebas, gaswios Tavis gzaze, Tavis<br />

saWiroebaze. RmerTs SeuZlia Tavisi miznisTvis gamoiyenos misi svla.<br />

aTasidan erTi SesaZlebloba gamoarCios da Tavis samsaxurSi Caayenos.<br />

`gamCeneli gauwyresa~, ambobs mestvire (TiTqos arsenas eTqvas: es xom<br />

arsenas Cveuli sityvebia, yovelTvis mzad rom aqvs mas sabediswero<br />

wuTebSi), romelic adamianuri TvalTaxedviT afasebs movlenaTa<br />

mdinarebas. Sairmesityves arsenas mxari uWiravs. raRa swored am dros, am<br />

dRes, wiTel paraskevs, roca arsena, martodmarto, yvelasgan gariyuli,<br />

muxaTgverdSi qeifobs, ufiqria kuWatnels Tavisi mgzavroba kaxeTidan<br />

imereTisken? – fiqrobs Sairmesityve. magram kuWatnelis gamoCenaSi<br />

swored am dros gana RvTis xeli ar urevia? gana arsena mowyvetilia<br />

mTel samyaros? gana es Sexvedra misi gansacdeli ar aris? misi bedis<br />

nawili ar aris? gana kuWatneli misi ambri-arabi ar aris, is mkvdari<br />

bumberazi, amirans rom daxvdeba gzaze gamosacdelad? mestvirem icis,<br />

rom sabedisweroa arsenas `nabdis gaSla~ muxaTgverdTan da es dRe<br />

swored wiTeli paraskevi unda iyos, rom arsena daisajos – gamoCndes<br />

vinme, vinc aRasrulebs RvTis sasjels. sasjeli unda aRsruldes, magram<br />

wyevla-krulva mas, visi xeliTac aRsruldeba. ase fiqrobs mestvire.<br />

kuWatneli yvelaze arasasurveli mgzavria am dros im kacisaTvis, vin<br />

mTel qveynierebas gaeriya. aq aseT dros viRac usaTuod Caivlida, magram<br />

vinc Caiara, mosalodnel CamvlelTa Soris yvelaze utyuari iyo. es<br />

Cavla Tavisi simarTliT yvelaze mkacri da sastiki Cavla iyo. es iyo<br />

sabediswero Cavla. swored amitom aris, `rom mTqmelebi giorgi ku-<br />

Watnels iseTi muqi saRebavebiT ar xataven, rogorc es mosalodneli iyo<br />

usayvarlesi gmiris mkvlelis daxatvisas~ [barnovi 1976:9].<br />

vnebis kviraa, dRe wiTeli paraskevisa. am dros arsenas vxedavT<br />

gzaze `mcxeTis pirdapir~, saidanac jvari da, albaT, sveticxovlis<br />

saydaric Canda, puris saWmelad damjdars, qristianisTvis Seuferebel<br />

viTarebaSi, xolo arsena qristiania, qristes mcnebaTa Semnaxvelia<br />

132


sityviTa da saqmiT, amas `leqsis~ bevri epizodi adasturebs. martyofis<br />

Semdeg, roca arsena `SiSvlad~, davlaTis amara, gacxadebulad Sedis<br />

xalxmraval qalaqSi, mestvire ambobs: `RmerTs uSvelia, arsenao~. maSin<br />

jer kidev masTan iyo RmerTi, romlis saxels is mudam axsenebda.<br />

Tu gaviTvaliswinebT kuWatnelis pirovnebas, rom is Cveuli ar unda<br />

yofiliyo adamianis ferebas da tkbili sityvac arcTu xSirad, SesaZloa,<br />

sulac ar dascdenia mis bages. mis pasuxs moqeife yaCaRis mopatiJebaze<br />

stumarmaspinZlobis wesis Selaxvad an mopatiJis Seuracxyofad ver<br />

miviCnevT. ras eubneba gzad Cavlili arsenas? ras Seaxsenebs mas? imas xom<br />

ara, rac mas, rogorc qristians, unda xsomeboda? yoveli qristianisTvis<br />

cxad WeSmaritebas xom ara, romelic arsenas daviwynia? Seaxsenebs ara<br />

dayvavebiT, aramed kicxviT da ginebiT (aseTia, arsenasgan gansxvavebiT,<br />

kuWatnelis leqsika) da es ar cvlis saqmis arss:<br />

`giorgi Semoaginebs dedisa da mamis yelsa:<br />

va, Se sawyalo arsena, rada xar WkuaTxelia?<br />

me dRes Rvinos rogor davlev, wiTeli paraskevia!~<br />

es iyo da es. ai, es sityvebi warmoiTqva arsenas gasagonad da manac<br />

gaigona es sityvebi. da wavida Tavisi gziT am sityvebis mTqmeli. datova<br />

sityva da wavida. sityvis gamgonma ki sityva ar Seismina. gana es yaCaRi,<br />

muxaTgverdTan wiTel paraskevs moqeife, marTla sawyali, Sesacodebeli,<br />

rogorc codvis Camdeni, da WkuaTxeli ar iyo? sxva dros amgvarad<br />

Semkoba `tyeSi gavardnili kacisa~ da SemoTavazebul pur-marilze uaris<br />

Tqma – `Tu egre Rvino mindodes, jibeSi fuli bevria~, – aSkarad<br />

Seuracxmyofeli iqneboda. magram wiTel paraskevs, vnebis kviris yvelaze<br />

mZime dRes? `kacad rodiRa Camagdo, raRa biWoba Cemiao~, – mZvinvarebs igi,<br />

`kacad!~ – ai, hubrisi. aRar axsovs qriste, arc jvarcma, arc... axsovs<br />

Tavisi Tavi – kaci, Tavisi warmavali RirsebiT (`biWobiT~), romelic<br />

adamianis, rogorc qristianis, Rirsebas aris Senacvlebuli da masze<br />

maRlaa dayenebuli. mgzavrma pur-marilze fexi ukra, magram man Tavad?<br />

Tavad xom am dRes hkra wixli, gaTela es dRe? `kacad rodiRa Camagdo,<br />

raRa biWoba Cemia~, ambobs is, rogorc farsadanze SurisZiebiT aRZruli<br />

ambobda: `Tu naTlimamas SevarCine, kacad vinRa Camagdebsa~ [fa umik.: 15/2].<br />

maSin man sZlia Surisgebis cdunebas.<br />

nacvlad imisa, rom mikitnebisgan cdunebuli arsena gonze moeyvana<br />

wiTeli paraskevis xsenebas (visganac unda moesmina es sityvebi da ra<br />

mkvaxedac unda Tqmuliyo, isini WeSmaritebas RaRadebdnen), is Selaxuli<br />

Tavmoyvareobis aRdgenas cdilobs. da mere rogor? is unda daedevnos<br />

garidebul kuWatnels Seuracxsayofad, radgan gaZarcvis mizani amjerad<br />

damcirebaa:<br />

`an unda momce fulebi, an Seni cxeni damrCesa!~<br />

133


wiTeli paraskevis siwmide erTxel kidev ibRaleba. SeeZlo Tu ara<br />

arsenas pativmoyvareobis daokeba, daZleva angariSis sworebis,<br />

SurisZiebis grZnobisa? arsenas, rogorc Cven mas vicnobT `leqsis~<br />

mixedviT, SeeZlo es. man xom ibatona SurisZiebis grZnobaze, roca<br />

Ralati apatia farsadans. es iyo misi maRalzneobrivi, WeSmaritad<br />

qristianuli saqcieli. SeiZleba iTqvas, rom am dros Sejamda mTeli misi<br />

cxovreba, gasxivosnda mironisa da RvTis winaSe, rogorc paradoqsuli<br />

pasuxi TxuTmeti wlis ganmavlobaSi sakuTar Tavze nawvnevi umadurobisa.<br />

SurisZiebis grZnobiT atanils – javriT Semuruli misi gulis siRrmes<br />

xom mainc miswvda mitevebis RvTiuri naperwkali. man, TiTqos rogorc<br />

macxovarma, ormodan amoiyvana farsadanis codvili suli. magram am<br />

zneobriv mwvervalze amaRlebuls ram ubiZga daRmasvlisken? mestvire<br />

aRwers mis dacemas muxaTgverdTan, magram misTvis dafarulia dacemis<br />

motivi. es Tavad arsenas Rrmadpirovnul saidumlod rCeba, romlis<br />

mxolod niSania is Semzaravi sizmari, sadac sruli sicxadiT aris<br />

nawinaswarmetyvelebi misi bolo. raRac Catyda mis arsebaSi, azri<br />

gamoecala mis arsebobas. kerZod, ra naxa man sizmarSi? mxolod is, rom<br />

sisxlSi iRebavda wvers, meti araferi? magram am sizmareul moqmedebaSi<br />

man sakuTari ganaCeni amoikiTxa; ara mxolod ganaCeni, aramed zusti<br />

droc ki misi aRsrulebisa. wiTeli kvercxi mis sizmarSi mxolod vnebis<br />

kviris dReebSi unda amotivtivebuliyo. wiTeli kvercxis gaxseneba Tu<br />

moaxloebulma paseqma moitana, sakuTar sisxlSi wveris Rebva gardauval<br />

daRupvas – sisxlian dRes uqadda mas:<br />

`ver daveswrebi aRdgomas, ver daviWer wiTel kvercxsa.<br />

Tu Zalad aravin momkla, nebiT gamoviWri yelsa~.<br />

`ver daviWer wiTel kvercxsa~ – is grZnobs, rom araTu ver moeswreba<br />

aRdgomas, aramed Rirsic ar iqneba aRdgomis simbolos xeliT Sexebisa.<br />

sizmari yovelTvis simboluria. am sizmarSi kvercxis wiTeli – qristes<br />

sisxli da Tavad is wiTeli, romliTac igi wvers iRebavs, sabediswerod<br />

xvdeba erTmaneTs.<br />

es ambavi, kuWatnelTan Setakeba, SesaZlebelia, sulac ar momxdara<br />

wiTel paraskevs. haksthauzenis CanaweriT, ar Cans, rom es dRe<br />

maincdamainc wiTeli paraskevi yofiliyos (arc 1872 wlis gamocemaSia<br />

wiTeli paraskevi naxsenebi). da sababic kuWatnelisgan pur-marilis<br />

miuReblobisa sxvaa: moucleloba (ix. damateba 1). aSkaraa mestviris<br />

tendencia: is sabediswero konteqstSi xedavs arsenas sikvdils, rogorc<br />

misi cxovrebis kanonzomier aRsasruls. es ar darCenila SeumCneveli p.<br />

umikaSvilisTvis. ai, ras wers igi arsenas aRsasrulze:<br />

`es arsenas sikvdili gegoneba TiTqos SemTxveviTi sikvdili iyoso,<br />

magram kargaT ro davakvirdeT, meore mxaresac davinaxavT. giorgi<br />

sulieri kacia da adaTis amsrulebeli. salocavad miemgzavreba. arsenas<br />

adaTi araT miaCnia, Tunda paraskevic iyos, Taviseburad Seeqceva. giorgi<br />

miwvevaze aginebs wiTel paraskevs Rvinos smisaTvis da xalxisaTvis<br />

pativcemul da miRebul adaTis gatexisaTvis da, ai arsena, xalxis<br />

134


moyvare da xalxisagan Seyvarebuli, rodesac xalxis adaTis aRsrulebas<br />

uarsa hyofs, da aqac Tavisufleba unda, rogorc yovelTvisa hqonia – am<br />

dros TiTqos bedic xels iRebs da sikvdiliT sjis~ [umikaSvili:217].<br />

arsena Tavisi sisxliT gamoisyidis danaSauls (sxvisi sisxliT arc<br />

axla, arc am ukanasknel orTabrZolaSic, Tavdacvis drosac, ar mZimdeba<br />

misi suli) da savsebiT amarTlebs im sityvebs, romlebic, mestviris<br />

TqmiT, wauweria mcxeTis xalxs misi saflavis qvaze:<br />

`aqac kai kaci iyo, iq naTeli daadgesa~.<br />

TiTqos misi ukanaskneli saidumlos gamJRavnebaa sikvdiliswina<br />

sityvebi:<br />

`Cemi Svidasi Tumani kaspSi erT dids kldeSi devsa;<br />

Raribsa, aras mqonesa, mieces da moxmardesa~.<br />

es `Svidasi Tumani~, kldeSi damarxuli, rogorc saarako ram ganZi,<br />

misi sikeTis, rogorc es mestvires esmis, nivTieri gamoxatuleba, TiTqos<br />

sasufevlis mosapoveblad Cadebuli windia.<br />

finalSi isic sagulisxmoa, rom ganZis saidumlos is Tavis<br />

mkvlels umxels da am faqts momakvdavis piridan aRmomxdar SeZaxilTan<br />

`ver gagimete, giorgio~ erTad msmeneli ar SeiZleba ar aRiqvamdes<br />

rogorc mtris Sendobis qristianul aqts, riTac mas, wiTeli paraskevis<br />

gamtexs, gza gaexsna sasufevlisaken.<br />

daskvna<br />

arsenas hubrisi ar amoiwureba religiuri momentiT. es mxolod<br />

zedapirze Zevs. mis hubriss Rrmad pirovnuli motivebi aqvs.<br />

misi cxovrebis dramaSi arc socialuri problemaa mTavari. is<br />

mxolod iwyeba socialuriT, magram mTavrdeba pirovnuli<br />

eksistencialuri tragizmiT.<br />

siRrmiseulad, rogorc pirovneba, is ar ekuTvnis im wres, saidanac<br />

gamovida, romlis `Svilic~ unda yofiliyo. ver mivida im wremde,<br />

romelsac daupirispirda. erTs gaeqca, meores ver eziara. daiwyo ki<br />

imgvarad, rogorc maRali wris Svilebi iqcevian: `batons rom erTi gogo<br />

hyavs, arsenas moewoneba~. mestviris am SairSi Zlieria kategoriuloba<br />

adamianisa, romelsac viRac moswons. is avlens gardauval nebas. gana ymaglexis<br />

arCevania mowoneba da am grZnobaze mTeli Tavisi bedis Segdeba?<br />

is, xelgaSlili, udardeli, uangariSo, araviTar kanons ar<br />

dagidevs, garda Sinagani Zaxilisa – moiqces ase da ara – ise. es<br />

TviTneboba misi konstituciaa. moiqces ara ise, rogorc socialurad misi<br />

tolebi iqcevian. `arsena gamonaklisia. mis xasiaTs da cxovrebis wess<br />

Rrmad damCnevia erTaderTobis daRi~ [asaTiani:77]. Cven SegviZlia<br />

vilaparakoT realur arsenaze, romlis saxe daWerili aqvs mestviris<br />

135


Sairsityvas. Tumca Sairsityvis gareSe darCa bevri moaruli ambavi mis<br />

`originalur da amay xasiaTze~ (damateba 1). mestvires ar SeeZlo aReqva<br />

misi saqcieli da qceva martyofis dReobaze, rom gaexada igi Sairsityvis<br />

masalad, radgan is sruliad ucxo iyo misi warmoSobis adamianisTvis.<br />

misi qceva Tavadis winaSe spontanurad avlens Tavisuflebas da<br />

Tanasworobas, Tandayolil aristokratizms: sTxovs saCuqrad dambaCas<br />

da, roca dambaCis patroni mimarTavs misken iaraRs, is uSiSrad<br />

uaxlovdeba damiznebul lulas asaRebad. mere, situaciis gantvirTvis<br />

Semdeg, sTxovs Tavaduri JestiT mis qaliSvils, romelmac is<br />

sikvdilisgan ixsna: `neba miboZeT, kabaze da xelze gemTxvioT~ (damateba<br />

1). es ar SeiZleboda yofiliyo mestvireTa Tema. aseTi arsena ar aris<br />

maTi gmiri, Tumca mestvire mainc grZnobs, rom arsenaSi aris raRac<br />

iseTi, rac ganasxvavebs mas im wrisagan, sadac is daibada.<br />

es `silaRe sulisa~, romelic gansakuTrebiT `gzebze sufris<br />

gadafenaSi~ [asaTiani:77] da sxva qcevebSi vlindeba, anomaliad Cans<br />

yoveldRiurobis WapanSi gabmuli glexobis wreSi. arsena `Taviseburi<br />

gadaxraa normidan, vinaidan Tavisi mdgomareobiT mkveTrad gansxvavdeba<br />

umravlesobisagan: arc xnavs, arc Tesavs~... [asaTiani:77]. es namdvili<br />

rusTveluri mocaleobaa, rac kidev sxva mowodebebs uxsnis gzas.<br />

`mdidars arTmevs, Raribs aZlevs~ rusTveluri `Sen daamdidre yovelis~<br />

Taviseburi paradigmaa. arsena iqceva, rogorc uflebamosili da es<br />

ufleba, gamoWedos axali sazomi (adli), man TviTve mianiWa Tavis Tavs.<br />

Tumca es TviTmarqvioba masve Semoubrundeba – aRdgebian cruarsenebi da<br />

misi saxeliT borotad amoqmeddebian.<br />

Znelad moiZebneba, SesaZloa, verc ki moiZebnos qarTul mwerlobasa<br />

da yofaSi iseTi tragikuli piri da personaJi, rogoric arsena iyo da<br />

aris. iyo erTxel Tavis sisxliT da xorciT Tavis kuTvnil droSi da<br />

sivrceSi da aris samudamod darCenili SairsityvaSi. misi saxe moZraobs<br />

sinamdvilesa da poezias Soris. Sairsityvam aitaca igi sinamdvilidan,<br />

masSi iseTi ram dainaxa, rac mas eposis tragikul gmirad aqcevda. Tu<br />

elinuri dramis mTavari mamoZravebeli zambara hubrisia, amasve vityviT<br />

`arsenas leqsze~ da misi gmiris mimarT gamoviyenebT qarTul sityvacnebas<br />

silaRes. `arsena laRi iyo. silaRe simpartavne ar aris. arsenas<br />

kacoba silaRiT ikafavda gzas~ [abaSiZe:6]. kargi naTqvamia. magram<br />

silaRes, romelic namdvilad ar aris ampartavnoba, axlavs<br />

ampartavnebaSi, dauokebel silaReSi gadazrdis xifaTi. arsenas mTeli<br />

gza Tavisi aRsasruliT amas emowmeba.<br />

damateba I<br />

epizodebi arsenas cxovrebidan<br />

arsena meduqne iyo, e.i. savaWros patroni tfilisSi. mas Seuyvarda Tavad<br />

baraTovis ymis qaliSvili, romlisTvisac igi arsenas gamosasyids sTxovda.<br />

arsenam mTeli weli bejiTad imuSava da, bolos, saWiro Tanxac daagrova, magram<br />

baraTovma piri uSala da axali pirobebi wauyena. maSin arsenam RamiT gamoiyvana<br />

Tavadis saukeTeso cxeni, moitaca qali da mTebSi gaixizna; magram daiWires da<br />

136


cixeSi Casves. ramdenime wlis Semdeg gaaTavisufles. amasobaSi misi Seyvarebuli<br />

Tavadma sxvaze gaaTxova. maSin arsenam dastova qalaqi, wavida mTebSi da yaCaRoba<br />

daiwyo. martodmarto, bevri wlis manZilze awuxebda Tbilisis Semogarens.<br />

bevrs yvebian misi originaluri da amayi xasiaTis Sesaxeb. igi aerTebda<br />

gabedulebasa da jiut vaJkacobas araCveulebriv RonesTan, ise rom veravin<br />

bedavda misTvis winaaRmdegobis gawevas, igi mxolod aucilebels iRebda.<br />

erTxel vaWari gauCerebia, romelsac Tan uzomo fuli hqonia, Sexvewnia<br />

damindeo, arsenas is sadRac gaugzavnia Tavis nacvlad 4 maneTi valis<br />

gasastumreblad.<br />

mis dasaWerad didi Tanxa iyo gamocxadebuli, magram veravin bedavda am<br />

Tanxis damsaxurebas. bolos mis naTlimamas gauCnda es survili. saojaxo<br />

saqmeebze molaparakebis sababiT, man saxlSi dapatiJa igi. misi xmali kedelze<br />

dakides, maspinZeli ki yovel Rones xmarobda mis dasaTrobad. `vin arian, Seni<br />

saxlis garSemo rom darbiano?~ maspinZels feri ecvala. arsenam daiyvira,<br />

Ralatiao, da uxmlod gavarda oTaxidan, Seaxta WiSkarTan dabmul cxens da<br />

gaqusla. tyviebi daadevnes, dauWres cxeni, magram Tavad gadarCa da miimala.<br />

naTlimama amis Semdeg mudmiv SiSSi iyo, sul imaleboda da marto arasodes<br />

wveboda dasaZineblad. mcire xnis Semdeg martyofSi saeklesio dResaswaulze<br />

gamoCnda arsena uamrav xalxSi, romelTagan naxevarze meti scnobda mas. magram<br />

TiTqos veravin amCnevda. igi mivida Tavad orbelianTan, romelic iq Tavis<br />

ojaxTan erTad iyo mosuli, da erTi Wiqa Rvino mosTxova. Tavadma daakmayofila<br />

misi Txovna. `mcnob me?~ – hkiTxa arsenam. `gcnob. arsena xar~. – `maSin sTxove im<br />

kacs, – miuTiTa Soriaxlo myof Cinovnikze, – rom maCuqos Tavisi xmali~. – `Sen<br />

Tavad sTxove~. arsena mivida CinovnikTan, magram man, aRSfoTebulma, uari uTxra<br />

Txovnaze. maSin Tavadma mas ori sityva wasCurCula da Cinovnikmac misca xmali<br />

arsenas.<br />

ramdenime xnis Semdeg SemTvrali arsena isev mivida TavadTan da uTxra:<br />

`Seni dambaCa momwons, maCuqe~. Tavadma Caxmaxi Seayena, daumizna da uTxra: `modi,<br />

waiRe!~ arsena uaxlovdeboda, rom am dros axalgazrda Tavadisqali mivarda<br />

mamas da daiyvira: `am wmida dResaswaulis gulisaTvis, nu daRvriT sisxls!~<br />

arsena mivida TavadisqalTan: `Tqven sikvdilisgan mixseniT. neba miboZeT, kabaze<br />

da xelze gemTxvioT~, da Seeria xalxs. meore dRes man ukan daabruna xmali, ar<br />

undoda, codva dasdeboda aseT dResaswaulze.<br />

roca yazarmaSi mimaval oficrebs Seeyreboda, arafers uSavebda maT, purmarilze<br />

hpatiJebda, isinic siamovnebiT Tanxmdebodnen.<br />

bolos arsena orTabrZolaSi daiRupa. erTxel igi amxanagebTan erTad<br />

ijda tfilisis maxloblad gzaze. am dros gamoiara imerelma aznaurma<br />

msaxurTan erTad. arsenam miipatiJa igi pur-marilze, magram man uari uTxra im<br />

mizeziT, rom gadaudebel saqmeze midioda. roca is wavida, megobrebma arsenas<br />

uTxres: `marTla daijere, rac giTxra? SenTan puris Wama ercxvineba~. – `ase<br />

fiqrobT?~ – `aba ra!~ arsena Seaxta cxens da meored dapatiJa aznauri. – `Tu<br />

mibrZaneb da memuqrebi, gangeb ar wamoval~. orTavem iSiSvles xmlebi da daiwyo<br />

sastiki brZola. aznauris msaxuri mSvidad adevnebda Tvalyurs. aznauri orjer<br />

daiWra, arsenas ki jer erTi Wrilobac ar hqonda. bolos, aznaurma uyvira<br />

msaxurs: `unda moakvlevino Seni batoni!~ msaxurma gulcivad daumizna da<br />

adgilzeve mokla arsena.<br />

[haksthauzeni:85-88]<br />

137


damateba II<br />

arsena oZelaSvilis ambavi<br />

roca arsenas moutacia moaxle, maSin mamaCemi estate 15 wlisa yofila da<br />

algeTze xborebi hyolia da SaSinebia, qali ro mohyamdaT wiokobiTa da arsenas<br />

uTqom: estateo, Sen nu geSiniao, me Sen arafers gerCio. arsenas ro qali<br />

moutacnia, gomareTs wauyvania, iq dautovebia, TiTon wamosula, albaT iq mokeTe<br />

eyoleboda, da saridali (`tifi~) Saxvedria. lekianoba ro yofila da xalxi ro<br />

gaqceulan, iq dasamali alagebi yofila feiqarTubanSi, – kldeebia, ro xami<br />

kacma naxos, ityvis, es ra sakurveli rame yofila. iq Wala iyo da iq ucxovria<br />

arsenas. cxeni hyolia da gauSvia WalaSi xurjingadakidebuli. purica hqonia,<br />

Rvinoca, xorcica da ise avaT yofila im saridoTi, ro Tavi ara hqonia, roma<br />

misuliyo, xurjini CamoeRo da puri eWama. roca morCenila, memre dauZaxnia im<br />

cxenisaTvis, lurja, modio. ise gawurTnuli hyolia cxeni, ro dauZaxebda,<br />

movidoda maSveTi. ro mosula cxeni, yvelaferi ayrolebuli yofila. mere<br />

Camosula ninikas binaSi. saca Rori hyvanda da maSveTi ro misula, gaqceula<br />

ninika, ro Rori daklas da, ar dakla Rorio, ninikao, Roris xorci ar minda<br />

meo da mand jorjiaSvileb ro amboben, bogvSia. jorjiaSvilebis bina yofila<br />

iqve axlo ninikasTan da uTqom, ninikoo, wadio jorjiaSvilebis binaSio da<br />

uTxario, cxvari gamamigzavnono. rogor ar gamougzavnidnen, arsenas saxeli ro<br />

gaiges. gamougzavnes erTi kai Wedila da is dakles. memre kai puri Wames erTaT<br />

da ninikamaca da arsenamaca da mere arsenam uTxra, ro ninikoo, erTi rame unda<br />

giTxrao da ar damzardeo. aba uar rogor etyoda da uTxra: ai es Cemi cxenio<br />

da Sajeqio da wadio. Rame gaugzavnia marabdaSi, ro aravin naxos. arsenas cxenze<br />

Samjdara da uTqom, roma Cem saxSi ar mixvideo. – iq naTlideda hyolia.<br />

gamaacxoso da Rvinoc, tiki gagimsoso da ise midio da wamodio, ro aravin ara<br />

gnaxoso. ise, ro Tel marabdas xeli hqonda mowerili, ro Tu arsena gamoCndeboda<br />

sadme, Tel marabdas gadaasaxlebdnen. (sof. tbisi).<br />

[salariZe:190-1]<br />

damateba III<br />

oZelaSvili da iakob mRvdeli<br />

kodaSi, Sua sofelSi mozrdili saxli, didi derefani muxis koWebze,<br />

SuaSi veeba boZi. Sesavali kedeli Ria, gelazebiT SezRuduli, kibec – sami<br />

gelazi. marjvniv – patara oTaxi. imis gverdze marcxniv kedelSi didi karebi<br />

garanduli. es iyo didi oTaxis kari sastumrosi. urdulTan kars rom gaaRebdi,<br />

ori kibe iyo qvisa, Caxvidodi Sin saxlSi. samzareulo, sakuWnao, kidobani aq<br />

iyo gamarTuli. marcxniv Sesavali saToneSi, Sin saxlidan pirdapir marnis kari<br />

– sufTa oTaxi, qvevrebmomwkrivebuli, baRis iaraRi, jagnebi. am patara oTaxSi mudam<br />

mwife xilis suni idga. es iyo arsenas oTaxi. egre veZaxdiT.<br />

iakobma gvian Seimosa mRvdloba. manamdisin moqeife axalgazrdobaSi<br />

reuliyo. axovani vaJkaci, TeTr-wiTeli, mZlavri marjvenis meqone. kargi<br />

mTqmeli, cota damcinveli. daaxlovebiyo arsenas da bolomdis SerCa megobrad.<br />

gaWirebaSi arsena Seefareboda Rvdlis saxls. imisTvis mzad iyo yvelaferi<br />

maranSi. marans erTi fanjaraca hqonda SemTxvevaSi gamosayeneblad.<br />

arsena morwmune kaci iyo. yovel didmarxvaSi movidoda SerCeul dRes,<br />

dRisiT, moiTxovda aRsarebas da ziarebas Rvdlisagan. aRsarebis dros cxenidan<br />

erT fexs Camosdgamda, erTi isev uzangSi edga. etyoda: – umTavresi codva, kacis<br />

138


kvla ar Camideniao. Tu mamiklavs, roca SemebrZoleboda, maSin. gasacarcvad ki<br />

aravis vindob: mec miWirs da gaWirebuli megobrebic bevri myavs. eziareboda,<br />

xelze emTxveoda.<br />

gamigia, roca arsena iakobTan iyo saziareblad Tu mosasveneblad, sofeli<br />

misaval gzebze yarauls daayenebda, rom droze ecnobebina mZebnelis misvla.<br />

isic uTqvamT, vinme soflidan mosakiTxsac miarTmevdao.<br />

amaTac, Rvdels da arsenas, erTxel Sejaxeba mohxdeniaT: kodidan<br />

patarZali mihyvandaT marabdas. meqorwineebs ambavi mihsvliaT: arsena gdarajobT,<br />

patarZlis motaceba undao. SeSinebulan, misulan da uTxovniaT iakobisaTvis:<br />

wamogvyevi, Seni xaTri aqvs da gamklavebac SegiZliano.<br />

SezarxoSebul Rvdels xalxis Txovna ar gaetexa, CamoeRo xmali da<br />

gahyoloda mayrebs.<br />

Rame sironikaanT orRobeSi, bogirTan, marTla dahxvedriyo arsena da<br />

Seetia.<br />

yvelani ganabuliyvnen. iakobi wamdgariyo wina da daeZaxa: gza daagdeo!<br />

wamosuliyo arsena misken dambaCiT xelSi. gansacdelSi Rvdels daeqnia xmali.<br />

daWriliyo arsenas cxeni.<br />

– arsen! – daeZaxa Rvdels.<br />

– iakob, Sen? Cqara cxeni, Cemi daWrilia.<br />

Rvdeli maSinve gadmosuliyo Zirs da mieca Tavisi cxeni. patarZali mainc<br />

gadaerCina.<br />

ramdenime dRis Semdeg cxeni isev mihsvlia Rvdels.<br />

arsenas bina kumisis mRvimeebSic hqonda da, Tu nuzla Semoakldeboda,<br />

Rvdeli gaatanda imasTan ulufas, viTom diakvans samebaSi gzavnida.<br />

is Zveli saxli kodaze daqceulia. axliT aris Secvlili.<br />

arsenas erTi xmalTagani SeCenoda marans. iq ekida taxtis kedelze. Cem<br />

dros ukve Jangmokidebuli iyo. memre xanjlad gadaakeTa solom.<br />

[barnovi 1964:336-7].<br />

damateba IV<br />

Sexvedra makarovTan martyofis gzaze, 15. VIII. 1839 w.<br />

`guSindel dRes, naSuadRevis xuT saaTze me Cemi ojaxiT mivemgzavrebodi sof.<br />

noriodan salocavSi martyofis mama antonis uZvelesi drois RvTaebis taZarSi.<br />

Cveulebriv, 15 agvistos aq mravali xalxi iyris xolme Tavs. is iyo, mivaRwieT<br />

mTis Zirs norixevze, rom uecrad viRac cxenosani SemefeTa. manamde me mas ar<br />

vicnobdi, arsad minaxavs. igi momiaxlovda cxendacxen da momTxova puri da<br />

Rvino, razec me uari vuTxari. maSin man gamomicxada: `me arsena oZelaSvili var<br />

da, Tu Cems moTxovnas ar SeasrulebT, Cvens Soris usiamovneba datrialdebao~.<br />

am sityvebis wamosrola da misi cxenidan Camoxtoma erTi iyo. Tvalis daxamxamebaSi<br />

Cerqezuli xmali Camomaglija, magram, rom gaigo, vinca var, or-sam<br />

wuTSi isev damibruna. Cems maxloblad mimavals ki [Tavad sumbaTaSvils] ZaliT<br />

aarTva spilosZvlistariani Cerqezuli xmali da oqroTi movarayebuli dambaCa.<br />

me ramdenjerme vTxove arsenas, daebrunebina misTvis warTmeuli Zvirfasad<br />

Semkuli iaraRi, magram igi civ uarze iyo da daemuqra kidec. me meti aRar<br />

139


Cavreulvar am saqmeSi. davbrundi Tavzardacemul da SeSinebul Cem ojaxTan da<br />

monastrisken ganvagrZeT gza.<br />

am SemTxvevis dros Cems garda iq sxva xalxic iyo da maT Soris sofel<br />

noriodan glexi zaqaria ZiZikaSvili, mgram arsenas SiSiT man krintic ver<br />

daZra.<br />

es yaCaRi zorba, lurj ulayze ijda; SeiaraRebuli iyo osmaluri dambaCiT,<br />

TofiT, xmal-xanjliT da mkerdze gardigardmo patrontaSebiT. CemTan<br />

Sexvedramde arsena viRac mgzavrebs misdevda da xmamaRla emusaifeboda, magram<br />

me rom daminaxa, imaT Tavi gaaneba da gaCerda. monastrisken mimavalni<br />

laparakobdnen, rom arsena oZelaSvili muqaraze mets aravis arafers erCoda,<br />

araviTar borotebas aravis mimarT ar Cadioda, aravisTvis uwyeninebiao...~<br />

es aris sinodaluri kantoris Cinovnikis ivane arjevaniZe-makarovis xeliT<br />

rusul enaze dawerili axsna-ganmarteba Tavad sumbaTaSvilis moxsenebiTi<br />

baraTis gamo martyofis incidentis Sesaxeb.<br />

[arjevaniZe]<br />

damateba V<br />

(zaal baraTaSvili arsena oZelaSvilze)<br />

me arsena damaviwyda kidec, masTan sadao ara maqvs ra. Sevityve kargad, rom me<br />

igi ara mmtrobs da Cemi waxdena mas ar unda. Tanaxma var, Zalian kargi. saqme<br />

mxolod mTavroba aris. me aras verCi, Tu mTavrobac aras etyvis da apativebs.<br />

mTavrobas mis Sesaxeb ara aqvs kargi Sexeduleba. mTavroba mas uyurebs, rogorc<br />

Tavis mters da xalxis amjanyebels. mec ki vecdebodi, rom mTavrobamac<br />

Seiwynaros igi da apativos, magram ubedureba imaSi aris, rom mas bevri mteri<br />

hyavs da amitom mas bevr rames swameben, bevrs danaSaulobas, ymebis ajanyebas,<br />

aramc Tu marto batonebis winaaRmdeg, aramed mTavrobis winaaRmdegac.<br />

[WiWinaZe: 133-134].<br />

literatura<br />

abaSiZe: abaSiZe b., erovnuli fenomeni da arsenas leqsi, Tb., `merani~,<br />

1991.<br />

ardaSiri: ardaSir papakisZis saqmeTa wigni, falauridan Targmna,<br />

gamokvleva da leqsikoni daurTo Teo CxeiZem, `mecniereba~, Tb., 1975.<br />

arjevaniZe: arjevaniZe i. ivane makarovi da arsena oZelaSvili<br />

(`literaturuli saqarTvelo~, 1967, #47).<br />

asaTiani: asaTiani g., saTaveebTan, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1982.<br />

barnovi 1964: barnovi v. samwuxro Rimi: Txzulebani, tomi 10,<br />

`literatura da xelovneba~, 1964, gv<br />

barnovi 1976: barnovi g., adamianis Sinasamyaros gamoxatva qarTul<br />

xalxur poeziaSi, `<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>~ VI, `mecniereba~, Tb., 1976.<br />

barnovi 1989: barnovi g., werilebi, `merani~, Tb., 1989.<br />

gvaramaZe: gvaramaZe l., petre umikaSvili – redaqtor-gamomcemeli,<br />

`macne~, enisa da literaturis seria, 1971, # 2.<br />

140


gilgameSiani: gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~, Tb.,<br />

1984.<br />

kakiaSvili: kakiaSvili g., arsena qarTul literaturaSi, Tb.,<br />

`xelovneba~, 1955.<br />

salariZe: salariZe T. algeTis xeobis qarTluri, `mecniereba~,<br />

1978,.<br />

umikaSvili 1938: umikaSvili p. xalxuri sityviereba, nawili pirveli,<br />

tfilisi, 1937.<br />

umikaSvili: umikaSvili p., xalxuri sityviereba IV, Tb., `literatura da<br />

xelovneba~, 1964.<br />

fa umik.: SoTa rusTavelis sax. literaturis institutis<br />

folkloruli arqivi, p.. umikaSvilis fondi,<br />

WiWinaZe: WiWinaZe z., saqarTvelos batonymobis faqtiuri masalebi, t. 2-3,<br />

1924.<br />

xinTibiZe: xinTibiZe ant., folkloruli masalebi arsena oZelaSvilze,<br />

Tb., 1968.<br />

haksthauzeni: Гакстгаузен Август, фон, Закавказский край,<br />

ч. 1, Санкт-Петербург, 1857.<br />

poezia<br />

a) sakulto poezia<br />

rodesac sakulto poeziaze vlaparakobT, mxedvelobaSi gvaqvs<br />

aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis zepirsityvieri masala da ara<br />

saerTo <strong>qarTuli</strong>. amave dros, isic unda iTqvas, rom poezia pirobiTi<br />

terminia am xasiaTis teqstebisaTvis. maTi amaRlebuli Sinaarsi, sazeimo<br />

pirobebi Sesrulebisa, erTgvari ritmi maTi Sesrulebisa, da bolos,<br />

myari struqtura TiTqos safuZvels iZleva imisaTvis, rom es teqstebi<br />

poetur Semoqmedebad CavTvaloT.<br />

sakulto teqstebi Seiqmna aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis<br />

saymoebSi (TemebSi, sazogadoebebSi) socialur-religiuri<br />

saWiroebisaTvis. rogorc cnobilia, am regionSi mosaxleoba<br />

tradiciulad salocavebis garSemo iyo (da ramdenadme, aris dResac)<br />

Semokrebili. mTiuleTisa da fSav-xevsureTis aragvis xeobebSi moqceuli<br />

mTeli teritoria danawilebulia sazogadoebebad, romlebic romelime<br />

RvTisSvilis Tu jvaris saymod iTvleba. RvTisSvili (RvTisnasaxi,<br />

RvTisnabadebi) an jvari zogadi saxelia wmidanisa (wm. giorgi,<br />

RvTismSobeli, wm. petre mociquli da sxva) Tu angelozisa (miqaeli,<br />

141


gabrieli), romelic mfarvelobs ama Tu im, saymod wodebul<br />

sazogadoebas. saymo da misi teritoria iTvleba winaistoriul xanaSi<br />

(“mas Jamsa Sina”) romelime jvarisa Tu RvTisSvilis mopovebulad da<br />

daarsebulad da ganagrZobs cxovrebas misi mfarvelobis qveS istoriul<br />

xanaSi. yoveli saymos, rogorc yovelTa miwierTa gangeba RvTis (“morige<br />

RmerTis”) xelSia, magram adamianebs, saymos uSualo (Tumca xucesis<br />

meSveobiT, romelic saymos warmomadgenelia) urTierToba jvarTan aqvs,<br />

morige RmerTis kari Sors aris, jvaris kari ki iqvea, sofelSi. saymo<br />

xucesis piriT elaparakeba jvars, xolo jvari qadagis piriT _ saymos,<br />

roca RvTis gangebas ucxadebs mas. es ormxrivi mimarTuleba _ saymodan<br />

morige RmerTisaken da morige RmerTidan saymosaken qmnis ori saxis<br />

sakulto teqstebis arsebobis pirobas. pirvelia saxuco anu xucesis<br />

warmosaTqmeli teqstebi, meore _ naqadagarni, qadagis mier warmoTqmuli<br />

teqstebi.<br />

I. saxuco teqstebi. am regionis sakulto teqstebs Soris<br />

gansakuTrebuli kanonikurobiT gamoirCeva xevsuruli xucobani. es is<br />

teqstebia, romelTac warmoTqvams xucesi sxvadasxva SemTxvevebis gamo<br />

jvaris karze. maTi adresati yovelTvis aris konkretuli jvari<br />

(RvTisSvili) an mTeli "panTeoni", mTeli erToblioba jvarTa morige<br />

RmerTis ufrosobiT. es teqstebi, rogorc wesi, Sedgeba garkveuli<br />

raodenobis stereotipuli sintagmisagan, romlebic mcireodeni<br />

saxecvlilebiT gadadis erTi teqstidan meore teqstSi. es cvlilebebi<br />

sruliad umniSvneloa, isini exeba sintaqsur mxares. mosalodneli unda<br />

yofiliyo stereotipul sintagmaTa gansazRvruli, kanonikurad<br />

dadgenili (tradiciiT ganmtkicebuli) Tanamimdevroba, rac arsebiTad<br />

dasturdeba kidec, magram es Tanamimdevroba yvelgan ar xorcieldeba.<br />

aseve, cxadia, ar aris aucilebeli erT romelime konkretul teqstSi<br />

realizebuli iyos yvela stereotipuli formula, maTi raodenoba<br />

SeiZleba minimumamde iqnas dayvanili, rac albaT unda aixsnebodes<br />

tradiciis SesustebiT romelime saymoSi, an romelime xucesis xarveziani<br />

praqtikiT. arsebuli Canawerebis mixedviT Znelia msjeloba romelime<br />

teqstis maqsimalur sisruleze, magram mainc aris iseTi teqstebi,<br />

romlebic am sisrulis STabeWdilebas stoveben, imdenad amomwuravad<br />

scemen pasuxs maxvewaris yoveldRiur interesebs.<br />

ase rom, xucobaTa gamoyenebis diapazoni metad vrcelia, igi yofacxovrebis<br />

TiTqmis yvela sferos moicavs. yoveli met-naklebad<br />

mniSvnelovani saqmianoba Tu xdomileba adamianis cxovrebaSi<br />

ritualizebulia da aucileblobiT moiTxovs xucesis Carevas<br />

konkretuli garemoebisTvis dawesebuli sityviTa da qmedebiT. xucobis<br />

teqstebi gaismis msxverplis Sewirvisas (saklavis dakvlisas) jvarSi Tu<br />

jvaris ymis ojaxSi; sufris dalocvisas; sanadirod wasvlis win; Temidan<br />

mokveTisas; mtris darisxebisas; jvaris msaxurTa (dasturTa, mesafuvreTa<br />

da sxvaTa) ganaTvlisas; wyalSi Tu zvavSi daRupulis sulis Ziebisas<br />

(e.w. suliT xucoba, romelsac wamoTqvams sulis xucesi); saxelis<br />

dadebisas; sulis wyaros (daRupulis saxelze), mkvdris cxenis, jvarSi<br />

Sewiruli nivTebis (Tasis da sxvaTa), axalwulTa (jvarSi gasayvanTa),<br />

142


mekvleTa, doRis dalocvisas; jvarSi mitanili qada-purebis gaservisas,<br />

ludis kodis gaxsnisas, samanis Cadgmisas, samkalSi pirvelad gasvlisas,<br />

stumris gastumrebisas da sxva da sxva SemTxvevisaTvis. cxadia, yovel<br />

rituals Tavisi sakuTrivi teqsti Seesatyviseba.<br />

mogvyavs xevsuruli xucobis teqsti, romelic warmoTqmuli iqna<br />

gudanSi 1994 wels aTengenobas saklavis dakvlisas gudanis jvris<br />

xucesis gaga WinWaraulis piriT:<br />

`aaa, dideeba RmerTsa, madli RmerTsa, dideba dRes<br />

dResindelsa, rjul qristianTa, mzesa-d’ mzis myol<br />

angelozTa. dideba-d’ gamarjveba Senda, batono xTiSobelo,<br />

naÃarela zRurblis damteo, zar eklesiis damWero, Sen<br />

gadidas RmerTma, Sen gagimarjvas, Seni gamCeni morige RmerTi<br />

gadidebs, gaZrielebs, ar magiwyens, ar magiZulebs, Sens<br />

samsaxuris mamxseneebs nu maiwyen, nu maiZuleb. rasa mÃarze da<br />

gulze gexvewebodas, imazed gaugonidi. Sen morige RmerTs<br />

gamauTxovidi, did kviraes Saaxvewnidi. xcevdi xfarevdi,<br />

Svelidi swyalobdi, avis dRisa, laRis mtrisa, mwaris dRisa,<br />

mwaris sikvdilisa, mavnisa, marÃisa, Sen kalTa daufaridi. es<br />

moxrili Coqiv, maTxoiliv madliv, maxsenebulsa samsaxursa,<br />

Sen samsaxuris mamxsenisa, magaT Tav-yudro jalafobisa<br />

orfeÃ-oTxfeÃisa, qudosan mandilosnisa, naSvral-namuSavrisa<br />

da bedisa-d’ bolosa yurTamsmeneli, mlxeneli, mxoiSnebelimc<br />

iqnebi, agremc gagemarjvebis...~<br />

[sadideblebi:15].<br />

es aris e. w. xucobis teqstis is nawili, romelic sadideblisa Tu<br />

damwyalobnebis saxeliT aris cnobili. misi Sinaarsi stereotipebisgan<br />

Sedgeba, romlebic umniSvnelo variaciebiT meordeba sxvadasxva<br />

saymoebSi warmoTqmul teqstebSi. xevsuri xucesi arasodes aZlevs Tavs<br />

uflebas Tundac umniSvnelo cvlileba Seitanos teqstSi. gansxvavebebi<br />

mxolod saymoTa adgilobriv tradicias gamoxatavs da ar aris<br />

gamowveuli misi warmomTqmelis nebaze da gemovnebaze. Tumca isic unda<br />

iTqvas, rom erTi da igive xucesi arasodes warmoTqvams savsebiT<br />

identur teqsts _ mis arsenalSi arsebobs vrceli da SekumSuli<br />

versiebi. magaliTisTvis, gaga WinWaraulis mier imave dRis sxva<br />

monakveTSi, xatis sxva adgilas warmoTqmul damwyalobnebaSi dasawyisic<br />

gansxvavebulia da sxva stereotipebic iCens Tavs:<br />

“batono xTiSobelo, xTiSoblis laSqarno, gza-Saras<br />

yaraulno, Tqven gadidnasT RmerTma, Tqven gagimarjvasT<br />

damadlebulze TeTreulzed, sanTelzed... Tqven sefe-sanTelsa, WiqabarZimsa,<br />

TeTreulis dammadleebs nu maiwyenT, nu maiZulebT...me<br />

rasac maxsenebas davakleb Tqven Wiqa-barzimTa, sefe-sanTelsa,<br />

damadlebul TeTreulsa, Tqven Tqven wyalobas nu daaklebT, agremc<br />

gagemarjvebisT. ikadreT, aitaneT da xTis karze maiÃmareT, magcasT<br />

wyaloba, mezRvne-mesanTleebo, sawaRmarTod magiarasT, davlaT<br />

dagaxmarasT, zRvnoba-sanTloba, sefe-sanTlis Ãseneba, TeTreulis<br />

143


damadleba sasixarulo gagixadasT, saklood dagixaliznasT, waRm<br />

magegebasT, waRm gamagyvasT, mowaRmarTe angelozi gagayolasT<br />

gzaSia, mgzavrobaSi da Tqven gwyalobdasT, xTiSoblis karis<br />

mlocavT...”<br />

[sadideblebi:15].<br />

damwyalobnebas xucobis teqstSi mosdevs kurTxeva (kurTxeba),<br />

romelic sruliad gansakuTrebuli Sedgenilobisaa. igi warmoadgens<br />

qristianuli literaturidan _ saxarebidan, locvebidan da liturgiuli<br />

sakiTxavebidan amokrefili damaxinjebuli sintagmebisa da gaugebari<br />

warmoSobis frazebisa Tu sityvebis amalgamas, Senadnobs, da TiTqos<br />

erTi amosunTqviT, gansakuTrebuli, damwyalobnebisgan gansxvavebuli<br />

intonaciiT warmoiTqmis:<br />

“saxeliTa xTisaTa sarxielisaTa, Tavsa dagadges yovliTa da<br />

yovlebiTa, sityviTa damravlebiTa. wmida arsebulo, arsebi<br />

amaRlebulo, wmidad iyo sakiTxavi, vinaa sakiTxavi, pavleia<br />

sakiTxavi. abrieli oxiTa mravliTa, bevriTa bevreuliTa maSi mavida<br />

ufali aTasiTa gundiTa, aTasiTa angelozebiTa, mware axsna suli<br />

Cvenni, autivna tiloni an xilo an Satoloebao. satyuilebiTa<br />

gvelisiTa, sacdeniTa eSmakisiTa, ara dedakacisiTa, ara<br />

mamakacisiTa, ara piriTa bagozelisiTa, RmerTo xTobao, galobao,<br />

sarwmunoebao, mzei gamarwyvilebela, egia jojoxeTi urZeo<br />

urRveveli, didia zRudeba Cveni. casa mtredi gadmanaxda, sixarulsa<br />

moiTxovda, Cvenno Zmano sionisao, mtkiceno, mtkiced iyveniT, saqmisa<br />

Cvensa RmatebdiT, gana cudi Sroma iyo, romeni iwva, eZina, Cvenisa<br />

oxisa kviraisaTa. adges, wavides, maaÃsenes xTis mowafeTa,<br />

angelozTa, ade, ganiRviZe. adga, ganiRviZa dilisnia fria, daZRves<br />

egen ufro, sayidelnia caTaCia, Tqo ufalma, yovelma erma sityva<br />

uflisa, mamisa, Zisa, Cven jvarisa Cvenisa wmidisa. maSin Seswaldes<br />

ufalsa obolni...”<br />

[sadideblebi:41].<br />

es teqstebi warmoiTqmis xatSi saklavis dakvlis win.<br />

saxuco teqstebidan Cans, rom Suamavlis funqcias asrulebs jvari<br />

_ damakavSirebeli saymosi morige RmerTTan, romlis kars adamiani ver<br />

wvdeba, jvari ki ufro misawvdomia. Tu morige RmerTs manifestaciis<br />

araviTari forma ara aqvs (igi usaxoa); Tavad uxilavi arseba jvari<br />

adamians sxvadasxva niSnebis (mtredi, jvaris niSani, Rrublis fTila,<br />

cecxlis `burjRumi” da sxva) meSveobiT ucxadebs Tavs. da Tu saymosa da<br />

morige RmerTs Soris Suamavali jvaria, Tavad jvarsa da saymos Soris<br />

Suamavlis rolSi xucesi gamodis, romelic akavSirebs saymos jvarTan,<br />

xucess jvarTan miaqvs saymos msxverpli da Txovna, raTa man es<br />

msxverpli da Txovna aitanos morige RmerTamde _ msxverpli, cxadia,<br />

sublimuri saxiT; ufro sworad, msxverpli aris samsaxuri, romelic<br />

unda gamoiyenos xucesma jvaris mosamadliereblad jvaris karze, xolo<br />

jvarma, Tavis mxridan, morige RmerTis mosamadliereblad RvTis karze.<br />

144


xucesis, rogorc Suamavlis roli, kargad Cans stereotipuli<br />

formulis erT-erT saxesxvaobaSi:<br />

`geZax-gexvewebian es mama-Svili, me Send Samamixvewebian, Sen Sens gamCensa,<br />

morigesa damriges Saaxvewnio~ (axieli).<br />

ase safexurebriv, ierarqiulad adis xvewna saymodan xucesisa da<br />

jvaris gavliT morige RmerTis karamde.<br />

magram es konkretuli jvari, romlis mimarTac aris Txovna<br />

naTqvami, SuamavliTa ara mxolod ymasa da morige RmerTs Soris, aramed<br />

ymasa da sxva jvars Soris, es amgvarad aris gamoTqmuli:<br />

`sxva xTisnabadeb Tu ras uwyrebodas, umruddebodas, madli dauTxovidi,<br />

sxvasTan uSuidi~ (arxoti, miqael mTavarangelozis jvari).<br />

`sxvagan xTisnabadebn Tu razed uwyrebodan, madli-d xoiSan dauTxoidiT~<br />

(barisaxo, kvirias xati).<br />

`did kviraes sxvan xTisnasaxn Tu ras uCiodan, ukuRm dgebodan madli,<br />

xoiSan, dauTxoidi~ (lebaiskari, kistani).<br />

kidev ras sTxovs saymo jvars? yvela saTxovars Tavisi<br />

stereotipuli formula aqvs. am saTxovarebSi ixateba ymis mTeli<br />

cxovreba _ misi saojaxo, sameurneo yofa, misi zneobrivi saxe, misi gare<br />

da Sida. kacis Semateba ojaxSi, saqonlis simravle, janmrTeloba, mteri,<br />

sikvdili, Svela xifaTSi, davlaTis SeSveleba, mSvidobiT dabruneba,<br />

mosavali (`sTvel Ralian-baraqian amauyenidiT~), Segnebuli da uneburi<br />

Secodeba, Sromis kurTxeva (`xarisa-d’ mxris naoflars jvar<br />

dauwerdiT~), ZRvenis kurTxeva (`qristem dagiwerasT jvar Tqven zRvenTad’<br />

samsaxur~), codvebis moteveba sinanulisas (`sinanuls Tu geZaxdan,<br />

ulxindiTa~) im SegnebiT, rom `yma SauwyenT, baton Saundobar ar iqnebis".<br />

sxadasxva SemTxvevebi:<br />

garda uSualod saklavis dakvlis win, misi legitimaciis<br />

(msxverplis kanonierebis) mizniT warmosaTqmeli teqstebisa anu<br />

damwyalobnebaTa, xucesTa sityvier maragSi unda gamovyoT sakuTriv<br />

sadideblebi, romlebic jvarisa Tu kerZo sufris dasalocad<br />

warmoiTqmis. aq xsendebian sxvadasxva saymoTa RvTisSvilebi _ TiToeul<br />

maTganze TiTo sanTeli da TiTo sasmisia (Wiqa-barZimi) gapirovnebuli.<br />

ai, es sadidebelic (Cawerili barisaxoSi, kviria xatSi, XX saukunis 30ian<br />

wlebSi):<br />

`wina sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos, maRalo<br />

RmerTo! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos,<br />

kviraev, xTis karze karaviano! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen<br />

gadidas. gagimarjos RubisTav svetis angelozo! aem sanTel-WiqabarZimzeda<br />

Sen gadidas, gagimarjos, xTisSobelo! aem sanTel-WiqabarZimzeda<br />

Sen gadidas, gagimarjos saxmTo-saxates mdgomo<br />

angelozo! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos<br />

pirquSo, cecxlisaliano! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas,<br />

gagimarjos gmiro kopalav, laRo laxtiano! aem sanTel-WiqabarZimzeda<br />

Sen gadidas, gagimarjos Tavado mTavarangelozo! aem<br />

sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos xTiSobelo,<br />

adgilis dedao! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos<br />

145


kviraev Telis angelozo! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas,<br />

gagimarjos sanebao axoswverisao! aem sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen<br />

gadidas, gagimarjos giorgiv wyarosTavisao! aem sanTel-WiqabarZimzeda<br />

Sen gadidas, gagimarjos laSqarno xTisSoblisano! aem<br />

sanTel-Wiqa-barZimzeda Sen gadidas, gagimarjos giorgiv<br />

naRvrispirisao!~<br />

[sadideblebi:17-18].<br />

II. naqadagarni. xucobis teqstebSi adresati jvaria, raki es<br />

teqstebi vedrebas gamoxataven. magram aris sakulto teqstebi, sadac<br />

saymoa adresati. amitomac, Tu damwyalobnebaSi an sadidebelSi sityva<br />

miemarTeba qvemodan zeviT, naqadagarSi zemodan qveviT miemarTeba. Tu<br />

pirvel SemTxvevaSi xucesi jvaris mimarT agzavnis sityvas, aq qadagi<br />

laparakobs jvaris piriT saymos gasagonad, mas jvaris sityva moaqvs<br />

adamianebamde. aq mimarTuleba zemodan qvemoT aris: morige RmerTis neba<br />

jvars Camoaqvs dedamiwaze da qadagi is piria, romelsac jvari ucxadebs<br />

am neba-gadawyvetilebas da romlis bageebiT cxaddeba es neba.<br />

damwyalobnebaSi xucesi "agzavnis" jvars morige RmerTis karze madlisa<br />

da wyalobis gamosaTxovnad, naqadagarSi ki morige RmerTis karze<br />

namyofi jvari brundeba ukan da qadagis piriT mTels saymos ucxadebs<br />

morigis nebas da momavalsac uwinaswarmetyvelebs. naqadagaris enac<br />

Sesabamisad simboluria da "iracionaluri", rac e. w. "jvarTenis"<br />

leqsikaSi cxaddeba. "jvarTenis" uxvi gamoyeneba imiTac aris<br />

ganpirobebuli, rom naqadagarSi metyvelebs ara adamiani, aramed jvari.<br />

mogvyavs naqadagaris nimuSi:<br />

`hai, hai, me or mTavarangelozi, me maqvs Zali-d’ SaZlebai.<br />

CemT ymaT aRaraad gavaCnior. mÃar mÃars gamisworesa-d’ kiser _<br />

kisers. maTreven simurSia-d’ rioSianSi. aRaraad vis gavaCnior,<br />

magram me aisiv mTavarangelozi or, me aisiv Zali-d’ SaZlebai maqv.<br />

Cem ymaT urCev, ro WkviT iyvnan. me nu gadamagdeben, Tore vanan. Cems<br />

wess me ar daviyri, raic xTisgan maqv malocvili. Cem dasturmsaxurn<br />

daZveldes, gaTamamdes. aRarcraad me mivaCnior , me<br />

miTqvamis Cemis meenis piriTa-d’ gamocxadebavis. amirCevian Cemda<br />

samsaxurebelad orni dasturni ori wliT...~<br />

[sadideblebi:179].<br />

am naqadagarSi arxotis jvari, miqiel mTavarangelozi, sayvedurobs<br />

Tavis saymos rwmenis daklebas, amxels siwmideTa profanaciaSi (`maTreven<br />

simurSi da rioSianSi~) da afrTxilebs mas, nu daagdeben mis samsaxurs.<br />

naqadagari, rogorc mis boloSi Cans, jvaris msaxurTa _ dasturTa<br />

dasayeneblad aris warmoTqmuli (zogierT jvarSi dasturebs qadagis<br />

piriT irCeven, zogierTSi _ qadagis gareSe, ubralo kenWisyriT).<br />

gansakuTrebiT mdidaria informaciiT da gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebebiT RulSi (xevsureTi) iaxsris jvarSi warmoTqmuli<br />

naqadagari:<br />

`sadaR maqv Zali-d’ SaZlebai, sadaR maqv! Camameyar<br />

suyvelaferi _ qer-oqronic, Wiqa-didebanic, zRven-ulufanic, Ãar-<br />

146


kuretni. maSin mqond Zali-d’ SaZleba, rosac dev-dedaberT<br />

vlagmevdi, vlaxtevdi, cxra adl miwa-myars vaxeviebdi. magram<br />

eexlad ymaT saSvelada saxoiSnod iqav xTis karze davdior, imiT<br />

ro mimiZvirdes ymani. qer-oqron ver gadmaviRen srulad. mzeqal<br />

Sagvijd maRalzed, magvayoln cis xorxoSni, gaminadgurn Cem<br />

xodaburni, Cem ymiT qer-oqronic. merige RmerTm damiZr bageni da<br />

jixvis Tav-rqani gadmamayoln sam pirad. umTxildiT Tavs, ageb<br />

gadavicil. xTis karze daol. maqv ki imed, ro gadavicil Cemma<br />

gamarjvebamamc da meriges RmerTisamc Savesrev Ãar-maniST, ageb<br />

gadavicilav, davimÃrob kviraes. davxqrTamav bnel-siskris TeviT,<br />

zRven-samsaxurT SasroliT. giorgis Savexvewebi, giorgis mode<br />

yelRilianT, daÃmareba gamiwieTav, eniT xarTav laqardianniv.<br />

giorgim ÃaÃmatis jvarm Saxkazm Tavis nislisferi, cis gidelgidel<br />

daawyvita, gaSal wyalobis maskvlavni. nuRae geSinisT,<br />

imedianad iyveniT~.<br />

[sadideblebi:180].<br />

iaxsari, Rulis jvari, ixsenebs devebTan brZolis xanas (“rosac<br />

dev-dedaberT vlagmevdi, vlaxtevdi”) Zveleburi Zalisa da avtoritetis<br />

moSlas uCivis. Civis, rom misTvis msxverpli (“qer-oqroni, Wiqa-didebani,<br />

zRven-ulufani, Ãar-kuretni”) aRar iwireba magram mainc ixtibars ar<br />

itexs da ganagrZobs Suamavlobas Tavis saymosa da morige RmerTs Soris,<br />

Cveulebisamebr, dadis mis karze madlis gamosaTxovnad. naqadagarSi<br />

metaforuli enaa gamoyenebuli, rac adgilobriv, xevsurul dialeqtze,<br />

“jvarTenis” saxeliT aris cnobili. ganvmartoT `jvarTenis” sityvebi:<br />

qer-oqroni _ macvleluli, ZiriTadad qeri; gamoTqma mzeqal Sagvijd<br />

maRalzed niSnavs gvalvianobas (mzeqal _ mze); xodaburni – jvaris<br />

yanebi; Ãar-maniSni _ jvarSi dasaklavi pirutyvi; bnel-siskris Teva _<br />

Ramis Teva; zRven-samsaxurT _ Sesawiravi: zRveni _ qada-purebi, samsaxuri<br />

_ saklavi; yelRiliani _ xaxmatis jvaris modes, samZimaris (ix. qvemoT)<br />

epiTeti: cis gidel-gidel _ ciskiduri.<br />

zogi naqadagari e. w. mTibluri sazomiT aris gawyobili:<br />

`gexvewebio miqielio,<br />

apativeo, autieo,<br />

uti asa da umecario,<br />

Sen gexveweba Ãorcielio,<br />

Sen apative umecarsao,<br />

me gamoviTxov buRaursao,<br />

Tu gamigoneb miqielsao,<br />

nu CauÃureb sagebelTao,<br />

ros dagWirdebis miqielio,<br />

rosac SavÃdebiT xTis karzedao,<br />

iq me maqv Zali-d’ SaZlebaio,<br />

iq me maqv xTiSvilT metobaio”.<br />

[sadideblebi:181].<br />

147


es naqadari warmoadgens Tavis saymosadmi jvaris meoxebis<br />

saukeTeso nimuSs. miqiel mTavarangelozi _ arxotis jvari am<br />

naqadagarSi emudareba romeliRac RvTisSvils, Camoexsnas mis ymas,<br />

apatios Secodeba, rogorc `utsa da umecars”, mzad aris RvTis karze<br />

RvTisSvilTa Sekrebisas, Tu gasWirda, meoxeba (Suamdgomloba) gauwios<br />

mas morige RmerTis winaSe, radgan Tavs yvela RvTisSvilze upiratesad<br />

Tvlis.<br />

`jvarTenis” sityvebis ganmarteba: buRauri _ jvarSi dasaklavad<br />

misayvani pirutyvi; nu CauÃureb sagebelTao _ nu gaxdi avad, sawolSi<br />

xangrZliv mwoliared.<br />

II-a. samZimaris naqadagarni. samZimaris naqadagrebi, ramdenadac<br />

maTi `avtori” anu pirveli piri miTosuri personaJia, SegveZlo<br />

andrezebis nakveTSi gangvexila, magram isini ufro saweso sityvierebas<br />

ganekuTvnebian, amave dros es teqstebi originaluri da Taviseburi<br />

poeturi Semoqmedebis brwyinvale nimuSebia. samZimari xaxmatis wmida<br />

giorgis mier qajaveTidan aris wamoyvanili. gadmocemebSi ar aris<br />

erTsulovneba mis statusze qajaveTSi: erTni Tu mas motacebulad<br />

Tvlian, meoris Tanaxmad igi ganTavisuflebulia qajaveTis tyveobidan.<br />

kidev sxva andreziT, samZimaris Tavgadasavali imeorebs wmida giorgis<br />

mier gveleSapis xaxidan daxsnili mefis asulis ambavs. asea Tu ise,<br />

xaxmatis giorgi qristianulad naTlavs samZimars da wils udebs Tavis<br />

jvarSi, salocavSi. mas Semdeg xaxmatis jvari ar gulisxmobs mxolod wm.<br />

giorgis, aramed samZimars masTan erTad. amrigad, xaxmatis jvari<br />

orsaxiania: igi Tavis saymos ecxadeba rogorc mxedris saxiT, ise<br />

ulamazesi, samkaulebiT morTuli qalis saxiT, _ es aris “yelRiliani”<br />

an xeli samZimari. yelRiliani niSnavs farRuliT morTul-mokazmuls,<br />

xeli ki gamoxatavs mis araordiunalur, TiTqos SeSlilis qcevas, rac<br />

Seadgens swored misi naqadagrebis Sinaarss. naqadagrebSi igi gvevlineba<br />

erT-erTi funqciiT, rac xaxmatis jvaris ymis gamocdaSi mdgomareobs.<br />

samZimari nacnobi qalis saxiT ecxadeba moymes, daniSnuliviT cxovrobs<br />

mis saxlSi, trialebs karmidamoSi, akeTebs qalis yovelgvar saqmes, “Wimalaxtara”,<br />

anu sakvebi mxaleuli moaqvs mTidan, asufTavebs saxl-kars<br />

(abuleTaurT cixeSi), acxobs da, bolos, loginSic ki uwveba moymes<br />

(abuleTaurT xoligas, saRiras, imedas an megrelaurT gaxuas), magram<br />

rogorc ki moyme mis mimarT vaJurad mopyrobas moindomebs, samZimari<br />

dauyonebliv stovebs vaJis saxls, samagierod ki raRac sasikeTo niSans<br />

utovebs ojaxs. samZimari gamoscdis yvelas, vis gamocdasac moisurvebs,<br />

magram veravin uZlebs am gamocdas. gavecnoT erT-erT naqadagars:<br />

`maSin Zliv mqonda SaZlebaio,<br />

viarebodi qaliviTao,<br />

naoWiani Cavicvidio,<br />

qoqomon gavabrialnidio.<br />

juaT elene vegonidio,<br />

gogoTurais mayvareio.<br />

abuleTaurT cixeSiao<br />

148


medges loginni CardaxSiao.<br />

abuleTaurT xoligamao<br />

qali sacoled mamindomao.<br />

im Cemsa gamonafrindomsao<br />

iqav aCnian nakoWvarnio.<br />

pur-satann mamCnes ReleSiao,<br />

xelis saponi wyaroSiao,<br />

mamyvebod SanacodrobiTao~.<br />

[sadideblebi:183].<br />

sxva fragmentebSic Zunwad, magram STambeWdavad, macduneblad aris<br />

warmodgenili es maqcia, romelic qalis saxiT ecxadeba vaJs, magram<br />

sruliadac ar aris qali; araTu qali ar aris, adamianuri arsebac ki ar<br />

aris. `naoWiani Cavicvidio, qoqomon gavabrialnidio”, ambobs aq Tavis<br />

Tavze samZimari, sxvagan ki: `yurze sayures videbdidio”, “qalis fafanag<br />

Cavicvidio, davigruSnidi Tav-mandilnio” _ aq naTqvamia yvelaferi, rasac<br />

ki SeeZlo TavdaWerili xevsuri moyme, xaxmatis jvaris, yma aeRelvebina.<br />

`qoqomon gavabrialnidio” _ mxolod es iqneboda sakmarisi, rom yma,<br />

rogorc vaJi, Tavdaviwyebas miscemoda. magram vaJi iTmens, vidre samZimari<br />

ukidures erotikaSi ar gaaxvevs vaJs: `Cavexvividi, Cauwvidio, ZuZu-mkerds<br />

gamavixvividio”. am kulminaciaSi “qali” stovebs vaJs da mis saxl-kars.<br />

yvelaferi ocnebaSi momxdara: mis mezobel juaT elenes, mis uimedo<br />

Seyvarebuls, misi ocnebis qalwuls, fiqradac ar gauvlia gulSi,<br />

sacoled stumreboda mas sakuTar saxlSi.<br />

literatura<br />

sadideblebi: jvar-xatTa sadideblebi, `nekeri~, Tb., 1998.<br />

b) magiuri poezia<br />

(Selocva)<br />

terminisTvis. Selocva, rogorc sityvis aRnagoba _ Se-locva _<br />

cxadyofs, locvisgan warmodgeba. ra niuanss hmatebs amosaval sityvas _<br />

locvas windebuli Se-? Tu locva miemarTeba ierarqiulad maRla mdgom<br />

arsebas (RmerTi, angelozi, wmidani), rogorc saTxovari, romelic<br />

Seicavs vedrebasac am saTxovaris aRsasruleblad, Selocvis saSualebiT<br />

adamiani cdilobs zemoqmedeba moaxdinos arsebaTa nebaze, iZulebiT<br />

daiyolios Tavis sasikeTod. aq raime Txovna da vedreba gamoricxulia.<br />

erTi, rac saerToa locvasa da Selocvas Soris, es aris rwmena<br />

fizikuri sinamdvilis miRmuri realobis arsebobisa: locvis SemTxvevaSi,<br />

rogorc iTqva, rwmena RvTisa da misi angelosebisadmi, rogorc iseTi<br />

realobisa, romelic adamianze maRla dgas, xolo Selocvis SemTxvevaSi<br />

rwmena demoniuri arsebebisadmi, romlebic ar arian warmodgenili<br />

adamianze ierarqiulad maRla mdgomad, isini adamianis mimarT<br />

149


paralelur samyaroSi arseboben, arc mis maRla, arc dabla, SeiZleba<br />

iTqvas, Tanabrad. amis gamoa, rom Selocvis toni safuZvlianad<br />

gansxvavdeba locvis tonisgan, romelic arsebiTad ar Secvlila<br />

moyolebuli im droidan, rac locvebis pirveli Canawerebi gaCnda.<br />

locvis kilo Txovna-vedrebiTia, cremlnarevia, aRvsili sakuTari<br />

codvilianobis SegnebiT. mlocveli gamsWvalulia sasoebiT, mowiwebiTa<br />

da SiSiT uzenaesisadmi; is aRiarebs uzenaesis nebas da emorCileba mas,<br />

aRiarebs mis absolutur siwmidesa da Zlierebas, grZnobs da xedavs<br />

kidec ufskruls Tavis SezRudul arsebasa da RvTis usasrulobas<br />

Soris, ivedreba, odnavad mainc Seivsos es ufskruli. locva xidia am<br />

sinamdvilesa da zesinamdviles Soris.<br />

aseTi iyo mlocveli yovelTvis mas Semdeg, rac adamianma aRiara<br />

Tavisze maRla mdgomi RvTiuri samyaros arseboba. aseTia arsebiTad<br />

locva poliTeistur epoqebSic, rasac cxadad mowmobs Cvenamde lursmul<br />

damwerlobaSi Semonaxuli aSurul-babilonuri locvebi. locvebis<br />

gverdiT am epoqaSi Selocvebic arsebobda, romlis mTelma korpusma<br />

moaRwia Cvenamde. amitom Sexeduleba, TiTqos locva Selocvis evoluciis<br />

Sedegia (an piruku) sinamdviles ar Seesabameba. sxvaa mlocvelis da sxvaa<br />

Semlocvelis fsiqologia. isini gansxvavebuli fsiqologiuri da<br />

egzistencialuri tipebi arian, ramdenadac Tavad maTi “adresatebia”<br />

erTmaneTisgan arsebiTad gansxvavebulni.<br />

Semlocveli ar grZnobs araviTar ierarqiul damokidebulebas<br />

imaTze, vis mimarTac Selocvis teqstia gamiznuli. is maT imave<br />

horizontalur sibrtyeze an mis qvemoTac gaiazrebs, sadac Tavad aris.<br />

mlocvelis vedreba da misi locva qvemodan maRlisken miimarTeba,<br />

Semlocveli brZanebiT moiTxovs, igi an gasZaxis an CasZaxis; mlocveli<br />

gamsWvalulia braleulobisa da sinanulisa grZnobiT, SemlocvelisTvis<br />

ar arsebobs aseTi gancda, is SelocviT emuqreba im arsebebs, romlebic<br />

abrkoleben mas da xels uSlian mis keTildReobasa da sameurneo<br />

warmatebas. sabolood, Tu CavukvirdebiT, Selocvis teqsti savsea<br />

muqariT da demoniur arsebaTa daSinebas emsaxureba. dabolos, Tu locva,<br />

Tundac warmarTul xanaSi, saxeldebiT mimarTavs RmerTebs da maTTan<br />

adamians individualur-pirovnuli damokidebuleba aqvs (RmerTi cnobs<br />

adamians), Selocvis obieqtebi usaxelo arsebebia da damokidebuleba aq<br />

upirovnoa: avsuli cnobs ara adamians, aramed magiur teqsts, romelic<br />

mis winaaRmdeg badesaviT aris gadasrolili an isariviT natyorcni. erTi<br />

mkvlevaris gamoTqmiT, Selocva mtris winaaRmdeg dagebuli xafangiviTaa.<br />

kidev erTi ganmasxvavebeli niSani locvasa da Selocvas Soris. Tu<br />

locvis mxolod teqstia sakmarisi raTa man mizans miaRwios, miswvdes<br />

uzenaesis yurs, Selocva, rogorc wesi, moiTxovs rituals, romlis<br />

gareSe mas Zala ar eqneba. marTalia, rogorc ovidiusi ambobs, rom<br />

”sityvebs wona aqvT”, magram sityvis usxeulo wonas esaWiroeba dawonva<br />

ritualis saxiT. Selocvas qmediTi Zala ritualis TanxlebiT aqvs.<br />

amitomac teqsti masTan erT mTlianobad aRiqmeba. amdenad, Selocva<br />

sinkretuli Janria da am mxriv igi klasikuri gagebis miToss enaTesaveba,<br />

romelic aseve teqstisa da qmedebis erTianobaa. arc calke teqsti, arc<br />

150


calke qmedeba _ aseTia Selocvis principi. isini erTmaneTs avseben da<br />

aZliereben.<br />

warmoSoba. marTalia, Selocva dResdReobiT xalxSia<br />

gavrcelebuli da xalxuri kulturis fonds ekuTvnis, misi xalxuri<br />

warmomavloba eWvis qveS aris dayenebuli. mansika (Mansikka), romelmac<br />

rusuli Selocvebi gamoikvlia, uaryofs Selocvebis xalxur warmoSobas.<br />

is fiqrobs, rom Selocva, rogorc aseTi, warmoadgens ara xalxis masebis<br />

Semoqmedebas, aramed sasuliero wreebis mwignobruli moRvaweobis<br />

erTgvar produqts. misi azriT, ruseTSi Selocvebi warmoiSva<br />

literaturis gavrcelebis Sedegad, qristianuli simboloebis daSlis<br />

(SeiZleba iTqvas, gadagvarebis) Tu reinterpretaciis Sedegad<br />

[veselovski:88]. am TvalsazrisSi aris WeSmaritebis marcvali, magram ar<br />

unda gamovricxoT xalxis wvlili Selocvis dRevandeli saxis (tipis)<br />

CamoyalibebaSi. marTalia, simboloebi elitaruli wris kuTvnilebaa,<br />

magram maTi daSla, maTSi raRac axlis danaxva, axleburi gageba,<br />

xalxuri specifikuri miznebis samsaxurSi Cayeneba sxvagan sad unda<br />

momxdariyo, Tu ara isev da isev xalxis wiaRSi. analogiisTvis<br />

gvaxsendeba xalxuri “tarieliani”, romlis warmomavloba<br />

“vefxistyaosnidan” ueWvelia, magram isic eWvgareSea, rom igi am<br />

ukanasknelis “xalxur qvabSi” gadaxarSvis Sedegia. “xarSva” ki Zlieri,<br />

Tu SemoqmedebiTi ara, bunebriv-aracnobieri procesia. amrigad, Tu<br />

Selocvebis masala zemodan modis, maTi Selocvad gardaqmna dabal<br />

wreebSi xdeba.<br />

ufro konkretulad Selocvis, rogorc Janris, warmoSobis<br />

problemas a. veselovski pasuxobs. misi azriT, Selocva SuasaukuneebSi<br />

axlad aRorZinebuli miTologiuri Semoqmedebis bumis Sedegia.<br />

SuasaukuneebSi dadga meore didi xana miTologiuri Semoqmedebisa da, ai,<br />

swored am dros Camoyalibda SelocvaTa teqstebi, romlebic<br />

tipologiurad msgavsia warmarTuli Selocvebisa. ase rom, a.<br />

veselovskis azriT, dRemde SemorCenili Selocvebi ara warmarTuli,<br />

aramed qristianuli epoqis produqtebia.. qristianul epoqaSi warmoqmnil<br />

SelocvebSi warmarTuli elementebis Ziebas igi gaumarTleblad miiCnevs.<br />

axlandeli Selocvebis msgavseba “Zvel warmarTul SelocvebTan<br />

gamowveulia ara axal formaSi maTi gardasaxviT, aramed qristianul<br />

niadagze miTosuri procesis damoukidebeli aRorZinebiT”, wers igi<br />

[petrovi:90]. transformirebuli qristianuli realiebisa Tu simboloebis<br />

gamoricxvis Semdeg Selocvis teqstSi arsebiTad aRaraferi rCeba.<br />

<strong>qarTuli</strong> Selocvebis magaliTze, Tundac maTi zedapiruli gacnobisas,<br />

SegviZlia amis danaxva. qristianuli realiebi Selocvebis ZiriTadi<br />

plastia. sabolood, SeiZleba davaskvnaT, rom Selocvebi Sedegia<br />

qristianuli realiebis imgvarive gaxalxurebisa (paganizaciisa),<br />

rogorsac qristianuli wmidanebis xalxur versiebSi vadasturebT.<br />

klasifikacia. Selocvebi SeiZleba or jgufad davyoT maTi<br />

gamoyenebis sferos mixedviT. TiToeuli jgufi mravalferovnebiT<br />

xasiaTdeba. es ori sferoa: I. adamianuri sfero anu aq erTiandeba<br />

Selocvebi, romlebic adamianis janmrTelobas emsaxureba; arsebobs<br />

nebismieri sneulebis sawinaaRmdego Selocva: Tvalis, uJmuris,<br />

151


SeSinebulis, gulis tkivilis, bednieris (muwukis evfemisturi<br />

saxelwodeba xalxur medicinaSi), orsulis dasacavi da sxva. masve<br />

SeiZleba mivaTvaloT siyvarulis gamomwvevi, avi Tvalis mosageriebeli<br />

da sxva. II. sameurneo sfero, raSic gaerTianebulia ZiriTadad velze<br />

myofi saqonlis mxecisgan dasacavi teqstebi. erTi swavlulis TqmiT (e.<br />

kagarovi), am tipis Selocva imave funqcias asrulebs, rasac nadiris<br />

winaaRmdeg dagebuli xafangi. marTlac, mglis piris Sesakravi Selocva<br />

sxva araferia, Tu ara sityvieri xafangi, romelic ritualTan erTad Sin<br />

aris “dagebuli”, magram gareT moqmedebs.<br />

struqtura da realiebi. oriode sityva SelocvaTa<br />

bundovanebaze: bundovaneba Selocvis konstitutiuri elementia.<br />

warmoSobisTanave is aseTi iyo. ar aris marTebuli, TiTqos Selocvebis<br />

Tavis droze gasagebi teqsti droTa viTarebaSi gabundovanda. riT<br />

SeiZleba aixsnas SelocvaTa bunebiTi bundovaneba? mas SeiZleba<br />

moeZebnos axsna magiaSi. ramdenadac magiis obieqti iracionaluri,<br />

araadamianuri Zalebia (romlebic adamians ver cnoben da adamianic ver<br />

cnobs maT), maTTan sasaubro enac iracionaluri, gaugebari unda iyos.<br />

rac ufro bundovania da adamianis TvalsazrisiT gaugebari sityva Tu<br />

teqsti, imdenad qmediTia igi. yvelaze Zlieri Selocvebi abrakadabruli<br />

Sinaarsis teqstebia. maTi aRmniSvneli sagangebo terminebic ki arsebobs:<br />

berZnulad barbara onomata “barbarosuli (gaugebari) saxelebi”.<br />

aqvs Tu ara raime gamokveTili struqtura Selocvas? mas unda<br />

hqondes: I. Sesavali nawili, dasawyisi formula; II, Selocvis obieqtis<br />

dasaxeleba, III. daskvna (ganaCeni).<br />

I. dasawyisi formulebi. isini arcTu mravalferovania. yvelaze<br />

metad gavrcelebulia stereotipuli formula “saxeliTa mamisaTa da<br />

ZisaTa da sulisa wmidisaTa”, romelsac qristianul samyaroSi yoveli<br />

saqmis dawyebisas warmoTqvamen. sakuTriv Selocvis teqstis win misi<br />

warmoTqmiT Semlocveli teqsts legitimurobasTan erTad Zalas aniWebs.<br />

es formula aq imis niSanic aris, rom Semlocveli qristianad Tvlis<br />

Tavs, Tumca Selocvas qristianobasTan araviTari kavSiri ara aqvs, arc<br />

Sinaarsobrivad da arc sarwmunoebrivad. es formula, rogorc wesi,<br />

Semlocvelis warmoTqmaSi deformirebulia, TiTqos “gamartivebulia”.<br />

mas aseTi saxe aqvs miRebuli: `saxelo saxeliTa mamiTa ZiTa suliTa<br />

wmindiTa”. zigjer mas erTvis: amin! misi variaciebia: `saxeliTa RvTiTa<br />

mamiTa ZiTa suliTa wmindiTa”, “saxelo saxeliTa ZiTa xvTiTa da uZravi<br />

dedamiwiTa”, `saxelo saxelisao saxelo samjer RvTisao”...<br />

garkveuli Janris (nadiris piris Sesakravi) Selocvebs win uZRvis<br />

fsevdoqristianuli dasawyisi, magaliTad: `ekenia bekenia bekens xati<br />

svenebia”, romelsac variaciebi aqvs: `ekenia bekenia beksa (var. bersa) xati<br />

svenebia”, `ekenia bekenia bersa xati Cvenebia”, `ekenia mekenia mefes xati<br />

svenebia”, `es alagi bukasia bukas xati asvenia” da sxva.<br />

xSiria abradakabras tipis, gaugebar sityvaTa sintagmebisgan<br />

Sedgenili dasawyisebi: `alisasa malisasa”, `atiti matiti”, `movida<br />

matauri da matauri da katauri”, `adilasa madilasa”, `erosani merosani<br />

usaxlkaro xarosani”, `eli elavda (var. elobda) meli melavda<br />

(melobda)”, `eli elenTa melo melenTa”, `ale male salandole”, “aba<br />

152


abaia Taba Tabaia ieso da lasaria”, `asamaria dasamaria zeviT da Cemi<br />

qveviT maria”. xSirad Selocvis teqsti mTlianad abradakabraa, rac<br />

aZlierebs mis qmediTobas, radgan qmediTia ara Sinaarsi sityvisa, misi<br />

racionaluri marcvali, aramed misi fonetikuri saxe. saukeTeso Selocva<br />

uazroa. Tumca uazrobaSi SeiZleba azris danaxvac, Tu Selocvis teqsts<br />

qmedebasTan erTad gaviazrebT:<br />

`msxals vWam, msxals vsvam, msxali mifenia,<br />

msxali mafaria, msxali var!<br />

qliavsa vWam, qliavsa vsvam, qliavi mifenia,<br />

qliavi mafaria, qliavi var!<br />

WinWarsa vWam, WinWarsa vsvam, WinWari mifenia,<br />

WinWari mafaria, WinWari var!”<br />

[SioSvili:185].<br />

calke aRebuli es teqsti namdvili abradakabraa, magram misi<br />

sazrisis gasaRebi samkurnalo qmedebaSia. danayili cxra msxlis, cxra<br />

qliavis da cxra WinWris foTlis masas am Selocvis Semdeg usvamen<br />

morielis nakbenze. Selocvas bundovani Sinaarsi aqvs, Znelia misi<br />

siuJetis gamokveTa, iracionaluris racionalur enaze “gadmoTargmna”,<br />

magram SesaZlebelia personaJTa identifikacia mainc. vin arian isini?<br />

SelocvebSi SevxvdebiT qriste RmerTs, deda mariams (uCveulo<br />

mezoblobaSi; “gvelis deda mariami”), mociqulebs, sxva wmidanebs... magram<br />

ismis kiTxva, ramdenad arian saxecvlili qristianuli wyaroebis<br />

personaJebi, ramdenad daSordnen isini Tavis pirvelwyaros, SerCaT Tu<br />

ara maT Tavdapirveli niSnebi?<br />

ganvixiloT RvTismSoblis, rogorc SelocvebSi iwodeba, deda<br />

mariamis, saxe. igi yvela Janris Selocvebis mniSvnelovani figuraa. igi,<br />

rogorc wesi, mtiralia da es ar aris misTvis SemTxveviTi. magram igi<br />

tiris ara Tavis jvarcmul Zes, aramed moTqvams im borotebis gamo,<br />

romelic mas avsulma uyo. misi antagonisti xSirad uria qeTelad (var.<br />

qeTela, qeTeri, qeTeni, qeTereSali da sxva) aris wodebuli. aSkaraa misi<br />

warmomavloba. es is uria xeTelia, romlis coli daviT israelis mefem<br />

Seacdina, Tavad ki muxanaTurad moakvlevina (2 mef. 11). isic aSkara unda<br />

iyos, rom SelocvaSi warmodgenili boroteba, ris uvnebelsayofadac<br />

mowodebulia teqsti, daviTis STamomavlis, mariamis, mimarT uria<br />

xeTelis SurisZiebis Sedegia.<br />

“saxeliTa RvTiTa, mamiTa, ZiTa da suliTa wmindiTa.<br />

locva Tvalymisa.<br />

vijeqi taZarsa, vqsovdi qselsa oqros kedisasa.<br />

Camoiara uria qeTelma, SemTvala, Semyvala, Semagizinzila,<br />

gawyda qseli oqros kedisa,<br />

damcvinda mxari almasisa,<br />

damayrevina Tma giSrisa.<br />

Camoiara qristema, mkiTxa:<br />

_ deda mariam, ras tiri?<br />

_ rava ras vtiri, vijeqi taZarsa,<br />

153


vqsovdi qselsa oqros kedisasa.<br />

Camoiara uria qeTelma,<br />

SemTvala, Semyvala, Semagizinzila.<br />

gamiwyda qseli oqros kedisa,<br />

damcvinda mxari almasisa,<br />

damayrevina Tma giSrisa.<br />

miTxra qristema:<br />

_ nu stiri, deda maria, nu yri cremlsa margalitisasa!<br />

adeqi, aaduRe wyali, Cakari muguzali,<br />

avi TvaliT Semxedvares TvalSi nacari, gulSi Radari!<br />

wminda giorgis laxvari da bozali<br />

moxvda yiasa, amouvida Rliavsa!”<br />

[SioSvili:53].<br />

gavaanalizoT es teqsti analogiuri teqstebis (sadac aseve deda<br />

mariamia mTavari personaJi) moSveliebiT. deda mariami avi Tvalis<br />

msxverplia, ufro sworad, gaTvalulia uria qeTelis avi mzeriT misi<br />

Sromis nayofi _ qseli. sxva SelocvebSi dasaxelebuli wiTel-yviTeli<br />

an mwvane abreSumis samoseli, rac cxadia, arsebiT gansxvavebas ar qmnis.<br />

deda mariami warmodgenilia, rogorc arqetipi, romelic pirvelad xdeba<br />

gaTvalvis msxverpli da pirveladve ganaqarvebs mas ritualuri qmedebiT,<br />

romelic Selocvis teqstSivea gamJRavnebuli (muguzlis Cayra mduRare<br />

wyalSi), rac arcTu xSiri SemTxvevaa. yvela gaTvaluli asrulebs deda<br />

mariamis qmedebas. SeiZleba isic vifiqroT, rom misi antagonisti uria<br />

qeTeli, rogorc aseve arqetipi, yoveli konkretuli gaTvalvis<br />

gamomwvevia.<br />

sagulisxmoa adgili, sadac Sromobs deda mariami. es aris taZari,<br />

sadac apokrifis (iakobis protosaxareba) Tanaxmad, rva wlis mariami<br />

Seyvanili iqna da cxovrobda iq. wmida legendis Tanaxmadve, aq aris<br />

moqsovili kvarTi, romelic qristes emosa. ra Tqma unda, Selocvis<br />

teqstSi yofiT logikas ar unda veZebdeT. mTavari aq is aris, rom<br />

gaTvalvisgan daxsnis xerxi qristesgan modis, rac unda aZlierebdes<br />

Selocvis qmediTobis avtoritets.<br />

mrCevelis rolSi zogan miqel-gabrieli gamodis, rac kidev ufro<br />

aaxloebs teqsts pirvelwyarosTan (gabrielia is mTavarangelozi,<br />

romelmac axara mariams RvTis Zis mucladReba).<br />

rogorc vxedavT, am tipis Selocva, sadac mariamia mTavari<br />

personaJi, Tavidan bolomde _ preambulidan (“saxeliTa RvTiTa...”)<br />

dawyebuli SedegiT (`wminda giorgis laxvari da bozali”) damTavrebuli,<br />

mTlianad qristianuli elementebiTa da realiebiT aris SeZerwili.<br />

zogan deda mariami oqros skamze zis, an samoTxis karze, an<br />

gzajvaredinze da tiris, misi cremlebi margalitebia (`rasa yri cremlsa<br />

margalitisasa”), misi saqmianoba qsovaa _ qalis saqmianobis Tavi da Tavi.<br />

is arTavda `qselsa Zoweulisasa, iSlida Tmasa broweulisasa” an<br />

`samoselsa vqsovdi wiTlisasa, yviTlisasa. rac Seexeba Tmis gaSlas,<br />

SeiZleba gavixsenoT ingilouri legenda wmida mariamze, romelic Svid<br />

weliwadSi erTxel gamodis gamoqvabulidan da misi pirveli moqmedeba is<br />

154


aris, rom oqros savarcxliT Tmas ivarcxnis. qselis qsova (Tu qselva)<br />

da Tmis varcxna, rogorc qaluri aqtebi, damaxasiaTebelia xalxuri deda<br />

mariamisTvis. Tumca, rogorc gabriel episkoposs (qiqoZes) qadagebaSi<br />

uTqvams, romeliRac Zvel eklesiaSi arsebula RvTismSoblis freska,<br />

sadac deda-mariami TiTistariT arTavs matylis Zafs (cnoba momyavs ilia<br />

WavWavaZis sityvidan, romelic man warmoTqva gelaTSi gabriel<br />

episkoposis dabadebis dRes [WavWavaZe 1987:421). mariami, rogorc qslis<br />

mbeWavi an, Tundac mqsoveli, apokrifulia. mariams xelSi TiTistari<br />

sWeria, roca mTavarangelozi gabrieli gamoecxada. gadmocemiT, am<br />

qselisgan moqsova man ukerveli kvarTi uflisa. boroti Zala Slis mis<br />

naqsovs da navarcxns.<br />

SeniSvna. “mrTveli RvTismSoblis” saxe niSandoblivia rusuli<br />

SelocvebisTvis: igi oqros TiTistariT arTavs Zafs, rasac samkurnalo<br />

SelocvebSi sisxlis Semdedebeli «Пресвятая мать бугородица на залатую пряслицу<br />

пряла, нитку атарвала, кроу завизала», xolo samonadiroSi mxecebis damWeri Zala aqvs:<br />

«...а прядет нити ... на белых зверей, на белых зайцев, на красных лисиц...» [petrovi:105].<br />

Selocvis teqsti iZleva deda mariamis portretsac: “Tvalni mesxa<br />

giSrisa, kbili _ margalitisa”, rasac ziani adgeba kvlav Surismgebeli<br />

uria xeTelisgan: `Semoeswro qeTela uriam, seli Cauwyvita Zoweulisa,<br />

Tvalebi daayrevina giSrisa, kbili _ margalitisa”.<br />

mis aqsesuarebad gamoCndeba: oqros skamze mjdar mariams win `edga<br />

Wiqa minisa, Sig edga wyali vardisa”, rasac aseve ziani miadgeba<br />

borotisgan. Selocvis teqsti imeds iZleva: `gagemarTeba qseli<br />

Zoweulisani, Tmani broweulisani, wyali vardisani”, rac Tavis mxriv,<br />

zianis (kerZod, gaTvalvis) moxsnis garantiaa. Tumca SevxvdebiT<br />

Selocvas, sadac RvTismSobeli misTvis uCveulo qmedebis avtoria:<br />

`Camaiara qristes dedam mariamma,<br />

Camamiglija qseli Zoweuli, koka<br />

wamiqcia vercxlis wyliani”<br />

[SioSvili:45]<br />

.<br />

magram ZiriTadad, deda mariami vnebulia, mas Semwe esaWiroeba da<br />

isic gamoCndeba _ es ieso qristea.<br />

`modioda qriste RmerTi, ijda kviczed uxednarzed.<br />

gedixeda qveda qveyanaze:<br />

_ neta rasi zivilia, neta rasi kivilia?<br />

aravin atirebdes qvrivsao,<br />

arc aravin iklebdes obols mwirsao.<br />

_ ara, mama, Ze da sulo wmindao,<br />

arc aravin atirebs qvrivsao,<br />

arc aravin iklebs obols mwirsao.<br />

deda mariams Wvali asvia,<br />

misi zivilia, misi kivilia.<br />

_ TviT mosruli kanafi gadagrixe, gadmogrixe,<br />

gadaacvi maxaTsa, is gauqrobs Wvalsa”<br />

155


[SioSvili:85]<br />

qriste, CoCorze amxedrebuli, Sedis ierusalimSi, sadac mefis<br />

pativs miageben mas. “da mohguares viri da kicvi mis Tana da daasxes mas<br />

zeda samoseli da dajda mas zeda” (m. 21:7). da am SelocvaSi qriste<br />

namdvilad mefurad iqceva: obolTa da qvriv-oxerTa gankiTxva, amqveynad<br />

mefobis daarsebidanve mefeTa wesia, maTi upirvelesi movaleobaa<br />

socialur sferoSi. xamurabis kanonebis epilogSi es sagangebod aris<br />

aRniSnuli: “Zlierisgan sustis ardasaCagravad, oblisa da qvrivisTvis<br />

samarTlis misacemad babilonSi... Cemi Zvirfasi sityvebi qvaze davwere da<br />

Cemi qandakis win, romel ars mefe simarTlisa, davdgi” [xamurabi:49). Tu<br />

“qveda qveyanaze” socialurad yvelaferi wesrigSia, mariams, romelic<br />

mTeli xalxis gansaxierebaa, sneuleba, _ am SemTxvevaSi arcTu mZime,<br />

Wvali, _ awuxebs, da qristesac moaqvs wamlis saidumlo. Selocvas<br />

araferi esaqmeba socialur problemebTan, igi mxolod adamianis<br />

janmrTelobiT aris dakavebuli.<br />

dialogi, romelic Sexvedras mosdevs, arsebiTia SelocvaTa<br />

umravlesobisTvis, sadac ki personaJebi, rogorc wesi, qristianuli<br />

samyarodan, monawileoben. dialoguroba Selocvis optimaluri formaa,<br />

romlis saSualebiTac gamoiZieba sneulebis gamomwvevi mizezi Tu wamali.<br />

`ijda mariami, tiroda cxare cremliTa.<br />

gadmaÁxeda ufalma da hkiTxa:<br />

_ raTa tiri, mariam cxare cremliTa?<br />

_ masa vtiri, daÁdgomia adamis Zesa mWvali,<br />

awuxebs da aRonebs. ra aris amis wamali?<br />

_ is aris magis wamali:<br />

gadaxti Cemsa baRCasa, Caikref kanafsa.<br />

Saabam wiTel bawarsa, gadaÁdeb mxar-iRliasa.<br />

aÁyris Wvalsa, CaÁyris zRvasa”<br />

[SioSvili:80].<br />

aq pasuxisgamcemi anu mcodne wamlisa qristea. sxvagan SeiZleba<br />

deda mariami iyos:<br />

“saxelo saxeliTa, samjer saxelo RvTisao.<br />

ivane da burbuSela kalozeda burTaobdnen.<br />

axta burTi, TvalSi eca,<br />

Tvali sisxlad gadaeqca.<br />

hkiTxes deda mariamsa:<br />

_ ra aris amis wamali?<br />

_ samjer gadahkravs laxvis nemssa.<br />

Seugdebs zemo niavsa, gaatans qvemo niavsa...” [SioSvili::95].<br />

zogierTi Selocvis mixedviT, wamali arc qristem da arc mariamma<br />

ar icis. qriste Tavad aris dazaralebuli da deda mariami eZebs misTvis<br />

wamals. wamali aRmoCndeba, magram mis ganmacxadebels Selocva ar<br />

asaxelebs.<br />

156


`_ mariav, ras tiri, ras Civi, ras godgodeb?<br />

_ ravar ar vtiri, ravar ar vCivi, ravar ar vgodgodeb?<br />

Cemi Svili uries qorwilze wolia,<br />

TvalSi burTi moxdenia, Tvali atkenia.<br />

_ imis wamali: foladi lemsi, yirmiza Zafi,<br />

ahkide Tavsa, uSvelis Tvalsa”<br />

[SioSvili:96].<br />

Selocvis miznisTvis Sors wasula Semlocveli fantazia, Tuki am<br />

“uries qorwilSi” ioanes saxarebis kanas qorwili igulisxmeba, sadac<br />

iesom deda mariamTan erTad stumrebulma, wylis Rvinod gardaqmnis<br />

saswauli moaxdina (i. 2:1-11). qorwili, misi pirveli saswaulis adgili,<br />

misi Tvalis dazianebis adgilad gardaiqmna. xSirad qristes cvlis<br />

miqel-gabrieli, romelic bevr SelocvaSi sxvadasxva senis gamomwvevTa<br />

antagonistia:<br />

“.. movida miqel-gabriel mTavarangelozi.<br />

_ ras stiri, deda mariam, an ras Civi,<br />

an rasa yri Tvalidan cremlsa?..”<br />

_ nu tiri, deda mariamo, nu Jivi,<br />

nurca yri Tvalidan cremlsa!<br />

davkrav Tvalsa Cemsa laxvarsa,<br />

gavaronieb dedomiwasa...”<br />

[SioSvili:52]<br />

miqel-mTavarangelozi wmida samebis ZaliT ukan axevinebs sens:<br />

`saymawvilo modioda, moanTebda cecxliviT,<br />

mopetelobda TikaniviT, moWyviroda goWiviT.<br />

Sexvda miqel-gabriel mTavarangelozi:<br />

_ sad midixar, saymawvilo?<br />

_ ager mival ToTo bovSvTan Zvalis saxravad,<br />

rbilis saWmelad, sisxlis saTqvefad.<br />

_ ar gagiSva ToTo bovSvTan mama-Zem da suli wmindam<br />

Zvalis saxravad, rbilis saWmelad, sisxlis saTqvefad!”<br />

[SioSvili:63].<br />

miqel-gabrieli xSiri antagonistia gansakuTrebiT saymawvilosi<br />

(saymawvilo senis), SeSinebulis, uJmuris. is meoxeobas uwevs mtirals da<br />

zianis msxverpls deda mariams, magram Segvxvdeba Selocva, sadac Tavad<br />

157


deda mariami gvevlineba, gaugebari mizeziT, snebis (saymawvilos)<br />

gamomwvevad, xolo miqel gabrieli tradiciul antagonistad.<br />

“... ijda mariami karsa ierusalimisasa.<br />

Semoeyara miqel-gabrieli Tavarangelozi:<br />

_ sad mixval, sad migixaria?<br />

_ mival vaJis, qalis, ymawvilis saWiateblad, saqToblobad.<br />

gouwyra miqel-gabrielma:<br />

_ nu iq, sulo ukeTuro,<br />

nurca svam sisxlsa ymawvilisasa da a.S.<br />

[SioSvili:65].<br />

aseve SevxvdebiT Selocvas, sadac naTqvamia:<br />

`Camaiara qristes dedam mariamma,<br />

Camamiglija qseli Zoweuli,<br />

koka wamiqcia vercxlis wyliani”<br />

[SioSvili:45].<br />

aseve petresa da pavles, da iakobsac vixilavT negatiur rolSi,<br />

aseve auxsneli motiviT, ram gamoiwvia maTi amgvari gardasaxva, Zneli<br />

asaxsnelia.<br />

`petre, pavle da iakob sauJmurod modiodnen”<br />

[SioSvili:26].<br />

mociqulebi petre da pavle sagmiro eposis personaJebTan _<br />

rostomTan da tarielTan arian Sewyvilebulni, maTi antagonisti ki<br />

wmida estatea:<br />

`modiodes petre da pavle, rostom da tariel<br />

aruxiTa da maruxiTa.<br />

win daxda wminda estate samocdasamis TaviTa.<br />

_ sad mixolT, Savno Zmano, Tqveni Savi ZaRlebiTa?<br />

_ xevs mivalT sasmelada, saWmelada,<br />

balRis SesaRoneblada, patronis dasaZmareblada.<br />

_ girCevT, dabrundeT, Savno Zmano, Tqvenis Savis ZaRlebiTa!<br />

_ ar iqneba gabruneba, gzasa mivdivarT, gzasa ialTa.<br />

_ gamodiT, Tu gamoxolT Savi Roris RrutuniTa,<br />

gamodiT, Tu gamoxolT Savi katis bRaviliTa,<br />

gamodiT, Tu gamoxolT Savi lekvis yefiTao!<br />

_ gamovalT, wminda estateo, samocdasami Tavisa!...<br />

[SioSvili:30-1].<br />

rostom da tarielTan petresa da pavles dawyvileba am<br />

ukanasknelTa profanaciis da ufro metisac _ gauwmidurebis niSania.<br />

magram aq vawydebiT paganizaciis ukidures zRvars, roca sikeTe<br />

borotebad, siwmide uwmidurebad gardaisaxeba. petre da pavle uJmuris<br />

araTu gamomwvevni arian, aramed Tavad ganasaxiereben uJmurs da<br />

158


“Semkulni” arian yvela im atributiT, rogorc isini xalxis<br />

warmodgenaSi Canan. siSave maTi feria da am feris usurmag cxovelTa<br />

saxes iReben.<br />

petresa da pavles zogjer gaugebari _ arc pozitiuri, arc<br />

negatiuri _ monawileoba aqvT sxvadasxva daniSnulebis SelocvebSi. erT<br />

Wvalis SelocvaSi mocemulia dialogi petresa da iordanes Soris,<br />

romelic cocxal arsebad aris gagebuli:<br />

`didi, didi, didebuli,<br />

saydari aSenebuli,<br />

lodi iyo midebuli.<br />

petre ijda qvasa,<br />

iordane _ wyalsa<br />

petrem uTxra iordanes:<br />

_ raT ara sWam pursa?<br />

_ miT ara vWam pursa,<br />

Wvali masvia gulsa.<br />

ra aris misi wamali?<br />

_ civi wyali, civi rkina,<br />

RvTiT amosuli kanafi<br />

gadaamcven mxarsa,<br />

is gaaqrobs mWvalsa!”<br />

[SioSvili:84].<br />

ra saSeni masaliT aris agebuli es Selocva?<br />

vin aris es iordane? petre qvaa (berZn. petra) da amitomac is “ijda<br />

qvasa”, romelzedac eklesia daaSena qristem _ am motiviT iwyeba<br />

Selocvis teqsti. es “lodi iyo midebuli”, SesaZloa, qristes samarxis<br />

lods gulisxmobdes (SesaZloa, aq SemoWrili iyos aRdgomis epizodidan).<br />

vin aris iordane da ras unda niSnavdes petresa da misi saubari puris<br />

Wamis Sesaxeb? wyals (anu wyalze, wyalTan Tu wyalSi) mjdari iordane<br />

sxva vin unda iyos Tu ara ioane naTlismcemeli, romlis pirveli<br />

gamoCena mdinare iordanesTan aris dakavSirebuli? uJmuris locvaSi<br />

zianis msxverpli ioardanes monaTlulad aris moxsenebuli: “Sen, eSmako,<br />

deexseni, ar ari Sensa nebasa! iordanes naTlulia, naTliRebas<br />

daswrebia” [SioSvili:26]. sxvagan, SeSinebulis SelocvaSi, srulad da<br />

garkveviT (kanonikurad): “qriste Cvenia, qristesi Cvena varT.<br />

naTlismcemlis monaTvlasa, naTelRebas davswrebivarT” [SioSvili:13].<br />

ras niSnavs SekiTxva `raT ara sWam pursa”? unda gavixsenoT<br />

saxarebaSi naTqvami, rom `movida iovane, arca Wamda, arca sumida...” (maT.<br />

11:18), magram sxva sakiTxia, ra niSniT Tu sazrisiT ukavSirdeba puris<br />

uWmeloba `mWvals”. hermenevtika aq uZluria. nebismieri realia SeiZleba<br />

iqnas SelocvaSi gamoyenebuli da iq mas Tavisi sazrisi eniWeba.<br />

SeSinebulis SelocvaSi Tavad petre-pavlea kiTxuli: `petre-pavle pursa<br />

sWamdes iordanes yanazeda. _ petre, rad ara sWam pursao?..” petre da<br />

pavle Wamen purs da mainc ekiTxebian, ratom ar WamTo? iqneb unda<br />

ekiTxaT, ratom WamTo, rogorc maTes saxareba mogviTxrobs:<br />

159


`mas Jamsa warvidoda iesu dResa SabaTsa yanobirsa maTsa. xolo<br />

mowafeTa SeemSia da iwyes musrvad Tavsa Ãuvilisasa da Wamad. xolo<br />

farisevelTa maT ixiles raÁ, hrques mas: aha mowafeni Senni iqman, romeli ara<br />

jer-ars SabaTsa Sina saqmed” (maT. 12:1-2).<br />

SabaTs ikrZaleba ara Wama, aramed saWmlis mopoveba. Selocvas es<br />

adgili SeeZlo Taviseburad gaego: petre-pavles, moSiebul mociqulebs,<br />

ekrZalebaT `iordanes yanaze” Wama. iordanes yana, rogorc tabuirebuli,<br />

rogorc aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi ityvian, kvrivi adgili,<br />

imdenadvea Semlocvelis fantaziis nayofi, ramdenadac is xalxuri<br />

rwmena-warmodgenis realobas emyareba. sxvadasxvagan `iordanes yanaze”-s<br />

enacvleba `wyalsa iordanisasa”, `karsa iordanisa”...<br />

saxarebiseuli epizodis radikaluri transformaciis nimuSad unda<br />

miviCnioT qananeli qalis demoniur arsebad gardaqmnili saxe<br />

saymawvilos erT-erT SelocvaSi:<br />

`modioda qali qananeli.<br />

mozuoda qariviTa,<br />

gadudga deda mariam:<br />

_ sad mixval, qalo, qananelo?<br />

_ viyavi zRvasa, ar damitia zRvama,<br />

mivdivar asotanSia sisxlis sasmelad,<br />

xorcis saWmelad, ded-mamis sawruwuneblaTa..”.<br />

[SioSvili:64].<br />

Selocvas mosdevs wamlis “receptis” gamJRavneba. dasawyisi tipuria:<br />

sneuleba dadis dasaxuli misamarTiT, rogorc sxva SelocvebSi<br />

vxvdebiT. magram vin aris `ali qananeli”? maTes saxarebaSi aseTi<br />

epizodia gadmocemuli: `da aha esera dedakaci qananeli sazRvarTa maTgan<br />

gamovida, RaRadebda da ityoda: Semiwyale me, ufalo, Zeo daviTiso,<br />

rameTu asuli Cemi borotad eSmakeul ars” (maT. 15:22). da qristem<br />

gankurna misi asuli. cxadia, Selocvis `qali qananeli” am epizodidan<br />

iRebs saTaves, magram, rogorc vxedavT, SelocvaSi yvelaferi ukuRmaa<br />

warmodgenili. ar aris SemTxveviTi dedakacis Secvla qaliT:<br />

SelocvisTvis arsebiTia aliteracia _ qali qananeli, rac kidev ufro<br />

gaZlierebulia sintagmiT “mozuoda qariviTa”, Tumca qari, Tu<br />

saymawvilos Selocvebs gadavxedavT, arcTu SemTxveviTia<br />

saymawvilosTvis: es aris `wiTeli qari”, “pirwklis (var. pilwis) qari”,<br />

`barbawis qari”, `sarsalobda qariviTa”... Tumca qali qananeli SeiZleba<br />

Tavad iyos sneulis arqetipi:<br />

`qali viyav qananeli, TvalebiTa wirpliani, muxlebiTa nisliani...”<br />

[mosuliSvili:163].<br />

mogvyavs qristianul saxelTa da abrakadabras SeTavsebis nimuSi:<br />

“saxeliTa xvTisaTa, mamisa da ZisaTa da sulisa wmindisaTa.<br />

edenienTa RaiRe SamaTe edenia iavi egramaTe<br />

160


egresem iosi erivane da iona iosave.<br />

amiTa saxeliTa Seikra piri devTa,<br />

qajTa da gvelTa da yovelTa saCinoTa da uCinoTa mavnebelTa.<br />

ieso qriste, Zeo da sityvao RvTisao cxovelisao,<br />

ixseni yovelive Wirisagan da yovlisa saeSmakosagan<br />

da yovelisa crusa mavnisa da sacTurisagan mona ese RvTisa”<br />

[SioSvili:199-200].<br />

kontrasti aSkaraa: teqsti ori gansxvavebuli warmoSobis<br />

nawilisgan Sedgeba: erTs asazrdoebs qristianuli rwmena, meore sityvis<br />

magiazea dafuZnebuli. struqturulad _ magiuri Sre qristianul<br />

formulebs Soris aris moqceuli: iwyeba universaluri formuliT<br />

`saxeliTa...” mas mosdevs (Selocvis obieqtTa _ avsulTa dasaxelebis<br />

Semdeg) abrakadabra `edenienTa...” da mTavrdeba qristes mimarT locviT.<br />

zogi Selocvis (saymawvilosi da munisa) siuJeti agebulia<br />

qristesTvis sruliad SeuTavsebel qmedebaze:<br />

`qristem dakla TeTri furi,<br />

man awvia yovli suli.<br />

satkburma uTxra: _ me rad ar mawvie?<br />

_ Sen mad ar gawvie, Sexval ymawvilis tanSi,<br />

wiwkni, glejav, qavlav, worblav!<br />

_ ara, Ze da mama, sulo wmindav,<br />

arca vwiwkni, arca vqavli,<br />

avyvavdebi atmis yvaviliviT,<br />

Camovcvindebi qondris yvaviliviT.<br />

RmerTo mouxdine locva Cemi!”<br />

[SioSvili:70].<br />

SeniSvna. `satkburi~ kanis daavadebaa, `ganrTxmuli muwuki” (saba). igi<br />

SelocvaSi ganpirovnebulia, CaTvlilia sulierTa (`yovli suli”) ricxvSi.<br />

qriste ixdis saRmrTos TeTri furis dakvliT da, rogorc<br />

samyaros ufali, universaluri RmerTi, iwvevs yvelas, garda satkburisa<br />

(an mRerisa), romlis mimarT mas pretenzia aqvs. pretenzia aaSkaravebs<br />

sneulebis etiologias da satkburic Tanaxmaa, ar Sevides Rrmad<br />

adamianis organizmSi _ mxolod ayvavdes yvaviliviT da daWknes yvavilTa<br />

wesiT. satkburi uars ambobs Tavis gamanadgurebel Zalaze, oRond<br />

saRvTo lxins ar moakldes! qriste sabolood Seirigebs mas: satkburi<br />

wmida samebis saxeliT debs fics.<br />

nadirobis Tema sakmaod mkvidrad aris warmodgenili SelocvebSi.<br />

Selocvis epiuri, rogorc uwodeben, nawili sanadirod gasvliT iwyeba.<br />

sanadirod gamsvleli zogjer pirveli piria: `avdeq dilaze, Cevcvi<br />

Txilamurebi, wavel sanadiroT, nadiri veZebe, ver viSue”. sanadirod<br />

161


gadian samni Zmani, usaxeloni: “samni Zmani viyaviT, gvqonda samebis Zala,<br />

davdiodiT mTaSia, daveZebdiT nadirsa. ver vipoveT nadiri, vpoveT<br />

SeSinebuli...” [SioSvili:17]. xSirad sami Zma saxeldebiT arian<br />

CamoTvlilni _ irosi, mirosi da kvirosani: irox, marox da kvirstine;<br />

keroz, kuroz, kerastine; erevezi, kerevezi, miqel-gabriel<br />

mTavarangelozi _ es ukanaskneli, cxadia, riTmisTvis aris moxmobili.<br />

sxva axsna amgvar saxelTa Tavmoyras ar eZebneba. ra warmoSoba aqvT am<br />

saxelebs, gaurkvevelia.<br />

sanadirod gamsvlelebad maxareblebsac SevxvdebiT:<br />

`Cven samni Zmani viyveniTa:<br />

maTe, ivane, markozi.<br />

wavediT nadirobad, vinadireT.<br />

zRvas iqiT gadviyareniT,<br />

zRvas aqeT gadmoviyareniT...”<br />

[mosuliSvili:98]<br />

TiTqos maTi sanadirod gasvla, raki zRvaa naxsenebi, maTi<br />

mebadurobis reminiscenciaa (maxareblebi galileis zRvaze<br />

mebadurobdnen qristes TanxlebiT), Tumca Selocvis maxareblebi mTaSic<br />

nadiroben:<br />

`Cven viyveniT samni Zmani:<br />

maTe, markoz da ivane.<br />

mTas wavediT sanadiroT,<br />

kvali ver vipovneT nadirisa,<br />

kvali vipovneT qalisa.<br />

qalsa qajaveTisasa<br />

maxe davudgiT, Siga gavabiT...”<br />

[mosuliSvili:122]<br />

nadirobaSi Selocvis epiur personaJebs, rogorc wesi, xeli<br />

ecarebaT, samagierod isini sneulebis gamomwvevs moinadireben: `kvali<br />

vera vpove nadirisa, vpove ukeTurisa...”; `haide, wevdeT sanadiroT!<br />

gedevxede, ver viSove nadiri. kbildaxCenili samartvilo (saymawvilo)<br />

modioda...”; “vera vpoveT kvali nadirisa, vpoveT kvali alisa da<br />

eSmakisa...”. Tumca nadiroba ar aris specifikuri SelocvebisTvis. mas<br />

SevxvdebiT epiuri Txrobis eqspoziciaSi: nadirobiT iwyeba<br />

`vefxistyaosani”, `amirandarejaniani”, `sibrZne-sicruisa”. nadirobas<br />

gamoucnob samyaroSi Sehyavs adamiani; amirani da misi Zmebi (Selocvis<br />

samni Zmani monadireni!) dakargaven oqrosrqiani irmis kvals, samagierod<br />

camcumis saidumlo koSks waawydebian. monadire sxva samyaros mimkvlevia,<br />

sadac sxva saidumloebaTa garda sneulebaTa mizezebi ipoveba.<br />

Selocvebis monadire Samans mogvagonebs, romelic eZebs sneulis suls<br />

an devnis avsulebs SelocvebiT _ is Selocvis personaJic aris da<br />

162


warmomTqmelic. Tuki arsebobs raime msgavseba am tipis (`samonadireo”)<br />

Selocvis Sinaarssa da Samanis mkurnalobis meTods Soris, es mxolod<br />

tipologiuri iqneba, ara geneturi (Cveni Selocvebi da Samanoba<br />

arsebiTad sxvadasxva kulturebs ekuTvnian).<br />

SelocvebisTvis, rogorc iracionaluri teqstisTvis,<br />

damaxasiaTebelia SeuZleblobis an absurdis Semcveli siuJetebi,<br />

romlebsac damoukidebeli Janrobrivi arseboba aqvT. aseTebia mTlianad<br />

naRrZobis Selocvebi:<br />

“ucxo mindorSi ucxo xe idga,<br />

ucxo frinvels zed bude edga.<br />

evedi ufexod, deviWire uxelod,<br />

Camoviyvane ufexod, davkali udanod,<br />

Sevwvi ucecxlod, SevWame upirod.<br />

gorebuli gordebodes,<br />

naRrZobi ki mTeldebodes!”<br />

[SioSvili:145]<br />

“wylis pirs idga ori xe, ufesuri, uZiro.<br />

zed ijda ori tredi, ufrToni uxToni.<br />

zed eveli uxelo, Zirs Camevel ufexo.<br />

davkali udanod, Sevwvi ucecxlod.<br />

adam deeca, sisxlma Ceeqca.<br />

damcemels etkina, amdgomels eSvela”<br />

[mosuliSvili:146].<br />

Selocva situaciis SeuZleblobas sneulebis gagrZelebis<br />

SeuZleblobasTan akavSirebs:<br />

“eli elavda, zRva SoSinobda,<br />

zRvisa pirasa wiTeli xucesi iyo,<br />

eba wiTeli xarebi, xnemda da Tesamda.<br />

_ wiTelo xuceso, vin geigona zRva xnuli, qviSa Tesuli,<br />

damwvari mesame dRes iqiT gaZnelebulio?”<br />

[SioSvili:104]<br />

an aseTi daboloebiT:<br />

“xuceso, rasa xnam da rasa sTesam?<br />

_ kldesa da qvas vTesam.<br />

damwvaro, ise Sen ixare,<br />

rogorc kldeSi qviSam ixaros!”<br />

[SioSvili:103].<br />

garda universaluri yoveli saqmianobis damwyebi formulisa<br />

(“saxeliTa...”), SelocvebSi vxvdebiT:<br />

163


“Sen qristesi xar, qriste Senia, qristes beWdiT dabeWdili xar. mama gacvia, da<br />

Ze gartyia da suli wminda gars gaxvevia”, “mama acvia, Ze artyia, suliwminda<br />

gars avlia. oTxi Tavi saxareba oTxiv kuTxes usvenia _ maTe markoz, luka da<br />

ivane”, “ezos _ jvari, kars _ beWedi! Sen daÁwere Seni jvari! cda Cemi, neba<br />

RvTisa”, “gwyalobdes wminda giorgi, jvari patiosani”, “samni Zmani viyaviT,<br />

gvqonda samebis Zala”, “aruli kudiansa, jvari aqaurobas!”, “ierusalems wirva<br />

iyo”, “es adgili wminda aris, wminda aris, RvTisa aris”, “RmerTi cixea, Siga<br />

zRudea, Sig arian mTavarangelozebi”, “karvis pirs dgas eklesia”, “RmerTo, Sen<br />

daswere Seni wyalobis jvari!”, “jvars daviWer jvariTa, elusamlis<br />

(ierusalimis) ZaliTa”, meti avtoritetisTvis Semlocveli Selocvas<br />

RvTismSobels miawers: “es locva gana Cemi mogonilia, RvTis dedis mariamis<br />

mogonilia”, “zecis kvris xma mesma, angelozi locvad dadga”, “qriste SabrZanda<br />

marjvena mxarsa” (mamis marjveniT) da sxva.<br />

qristinuli teqstebidan wamoRebuli es “inkrustaciebi” ar aris<br />

SemTxveviTi. Selocvebi qristianul wreSia Seqmnili da qristianuli<br />

rwmenis avtoritetiT aris gamagrebuli. magram es qristianoba<br />

paganizebulia. sxvanairad arc SeiZleba iyos. xalxSi potenciurad<br />

arsebobs warmarTuli stiqia da is yovel xelsayrel situaciaSi Tavs<br />

iCens.<br />

literatura<br />

mosuliSvili: gveli movkal uflisaTvis, <strong>qarTuli</strong> Selocvebi,<br />

wignTa da xelnawerTagan gamokriba mixo mosuliSvilma [foliantini,<br />

1991].<br />

petrovi: Петров В. Н. Заговоры (Из истории русской советской фольклористики,<br />

Л., «Наука», 1981).<br />

SioSvili: SioSvili T. <strong>qarTuli</strong> xalxuri Selocvebi, krebuli<br />

Seadgina T. SioSvilma, baTumi, 1994.<br />

WavWavaZe 1987: WavWavaZe i. TxzulebaTa krebuli, t. IV, 1987.<br />

xamurabi: xamurabis kanonebi, “mecniereba”, Tb., 1988,<br />

g) Sromis poezia<br />

164


a aris Sroma, Tu mas mxolod ekonomikuri kuTxiT SevxedavT,<br />

rogorc mxolod aucilebeli saarsebo sazrdos mopovebis iZulebiT<br />

saqmianobas? Tu Sroma adamianis bunebrivi moTxovnilebaa, romlis gareSe<br />

is adamiani ar aris?<br />

moaruli azria: Sromam Seqmna adamiani. Tu asea, vin unda yofiliyo<br />

is Tavdapirveli arseba, romlisganac homo faber-i warmoiSva an ram aiZula<br />

es arseba “iaraRis mkeTebeli” gamxdariyo? saidan modis Sromis unari _<br />

sinamdvilem SesZina mas Tu Tandayolili iyo? ra iyo iseTi am homo-Si,<br />

ramac ase fundamenturad ganasxvava igi danarCen cocxal qmnilebaTagan?<br />

Sromis instinqti? Taxvic Sromobs da gansacvifrebelia misi Sromis<br />

nayofi. magram mas instinqti aSromebs. swored rom aSromebs. adamianis<br />

Sroma ki gaazrebuli qmedebaa, iaraRis keTebidan dawyebuli am iaraRis<br />

gamoyenebiT damTavrebuli. mas ar aSromebenA_ is Sromobs. da am SromaSi<br />

igi acxadebs Tavs, rogorc Tavisufali nebis mqone arseba. Sroma<br />

adamianis moxovnilebaa, janmrTeli, saRi adamianis fundamenturi<br />

moTxovnileba, romlis saSualebiTac is axdens am specifikurad<br />

kacobrivi unaris realizacias. amitomac ewodeba miwaze Sromis Sedegs<br />

ga-kac-riel-eba da uSromel, Sromisgan mitovebul miwas _ u-kac-rieli.<br />

adamians SeuZlia iSromos _ magram es SeuZlia ar aris misTvis<br />

fataluri: mas aseve SeuZlia ar iSromos, magram darCes adamianad, mainc<br />

ekuTvnodes homo faberis modgmas. xolo Taxvs ar SeuZlia ar Sromobdes:<br />

ar agebdes wylisqveSa darbazebs. Tu is amas ar akeTebs, igi aRar aris<br />

Taxvi, aRar ekuTvnis Taxvis modgmas. Taxvi ver ityvis uars Tavis<br />

Taxvobaze, mas ara aqvs imis sawinaaRmdego neba, rac am arsebis Taxvoba<br />

qmnis.<br />

Sromis unari Cadebulia adamianis gvarSi, rogorc is Cadebulia<br />

Taxvis gvarSi, magram Taxvisgan gansxvavebiT, adamianis (adamianuri)<br />

Sroma nebelobiTi aqtia. Taxvisa ki iZulebiTi. nebelobiTobidan<br />

gamomdinare adamianuri Sroma SemoqmedebiTia, Semoqmedebaa, romelsac<br />

adamiani yvela safexurze avlens met-naklebad, TviT monuri Sromidan<br />

dawyebuli da Tavisufali SromiT damTavrebuli.<br />

magram Sroma fizikuri aqtia, is qancavs sxeuls. Tavad Sromasityvis<br />

semantika fizikuri daqanculobis gamomxatvelia: daSvroma,<br />

maSvrali... is autaneli iqneboda, rom mas ar axldes arafizikuri niSani<br />

_ ritmi. da Tu ram instinqturi arsebobs am sferoSi, es aris<br />

ritmuloba, rac cxovelsac axasiaTebs, magram adamianis xelSi<br />

Semoqmedebad aris gardaqmnili. Sromac, amrigad, unda iqces<br />

Semoqmedebad, rom fizikurad asatani iyos.<br />

roca Sromaze, Sromis poeziaze vlaparakobT, Cven viRebT Sromas<br />

rogorc fsiqologiur, ise zneobriv, egzistencialur da SemoqmedebiT<br />

ganzomilebebSi.<br />

vayenebT problemas: marTalia, Sromis mizani saarsebo produqtis<br />

Seqmnaa, magram is ar aris fatalurad dabmuli arsebobisTvis brZolaze,<br />

ar aris imdenad damiwebuli, rom adgili ar rCebodes imisTvis,<br />

risTvisac is SeiZleba iyos saSualeba, romliTac adamiani ikmayofilebs<br />

Tavis arsebiT moTxovnilebas, rac SemoqmedebiT wyurvilSi mdgomareobs.<br />

165


Semodis aseTi Tema _ Sroma da ritmi. es aris karl biuxeris<br />

klasikuri wignis saTauri [biuxeri 1923], sadac pirvelad daukavSirda<br />

erTmaneTs Sromis poeziis genezisis asaxsnelad es ori gansxvavebuli<br />

warmoSobis fenomeni. Sroma _ fizikuri procesi da ritmi, romelic<br />

fizikur Sromas Semoqmedebad aqcevs.<br />

unda iTqvas, rom bevri simRera, romelic Sromis simRerebis<br />

JanrSia moqceuli, mkacrad Tu ganvsjiT ar unda ekuTvnodes am Janrs.<br />

isini ufro drois gasayvanad, mosawyeni erTferovnebis dasaZlevad an,<br />

ubralod, fiqrT gasarTvelad imRereba SromiTi saqmianobis dros.<br />

Sromis simRerad miCnevisTvis aseve ar gamodgeba argumentad misi, ase<br />

vTqvaT, “SromiTi” Sinaarsi. namdvili Sromis simRera, Cveni azriT, is<br />

simReraa, romelic ritmulad asaxavs Sromis ama Tu im saxeobis process.<br />

Sromis simReris ritmi da taqti Sromis ritmiT da taqtiT unda iyos<br />

nakarnaxevi, misi met-naklebad adeqvaturi unda iyos.<br />

Sromis procesSi ritms akustikuri gamoxatuleba aqvs. Sromis<br />

xasiaTi, romelic bunebrivad da aucileblobiT moiTxovs ritmul<br />

moqmedebebs, gamosavals aZlevs Sinagan ritms gamamxnevebeli Tu<br />

wamaqezebeli SeZaxilebiT. maTi ritmuloba, ritmuli Tanamimdevroba,<br />

Sromis poeziis winasaxea, romelic jer kidev ar aris poezia. rac ufro<br />

swrafia Sromis procesi, miT ufro mravlobs glosolaliebi anu<br />

uSinaarso Zaxilebi. arc aris saWiro maTSi raime odesRac arsebuli da<br />

dResdReobiT dakarguli azris Zieba. es aris wmida ritmi, bgerobrivad<br />

gaformebuli. “hek-hok! heka-hoka! // hek-hok! heka-hoka!” gaismis mkis dros.<br />

esec sakmarisi iqneboda fizikuri Sromis dasaZlevad, magram adamiani<br />

metyveli arsebaa da mas ar SeuZlia ar imetyvelos Tundac Sromis<br />

procesSi, radgan Sroma, rogorc gaazrebuli moqmedeba, gazrebul<br />

sityvebsac moiTxovs. mkaSi mRerian:<br />

“namgalo, Cemo rkinao, gasWer, gamiZeR winao!<br />

hep-hop! hep-hop! eka-oka! eka-oka!<br />

avxe-avxe! avxe-avxe! biWo Cemi mkaca naxe!<br />

heepuna-hoopuna! eka-oka! eka-oka!“ [akakis krebuli 1899:35].<br />

rogorc vxedavT, aq ritms emateba riTma, rac imis niSania, rom es<br />

leqs-simRera im epoqis Semoqmedebaa, roca riTmiani leqsi qarTul<br />

sinamdvileSi ukve Camoyalibebuli iyo.<br />

sityvierebis damoukidebel Janrad poeziis (ritmul-riTmuli<br />

metyvelebis) Camoyalibebis epoqaSi saxes icvlis Sromis Tanmxlebi<br />

sityvieri struqtura. igi sasimRero poeziis saxes iRebs. babilonur<br />

teqstebSi dadasturebulia mosavlis simRera alalas saxelwodebiT. erT<br />

poemaSi gaubedurebuli kaci moTqvams, rom mtrebma misi yanebidan<br />

gandevnes alala [lamberti 1960:36,101]. sxvagan naTqvamia, rom urartus<br />

mefem qveynis mitovebul yanebSi keTilxmovani alala amRera Tavis xalxs<br />

[sargoni 1912:str. 107]. Zvelma berZnulma literaturam Semoinaxa<br />

momkelTa, mlewavTa, mexelsafqvaveTa, yurZnis mwuravTa, matylis<br />

damrTvelTa, mqsovelTa, wylis mzidvelTa, Tokis mgrexelTa, mRebavTa,<br />

moyarauleTa, mwyemsTa da, warmoidgineT, meabanoeTa da sxvaTa da sxvaTa<br />

166


simRerebis fragmentebi an maTi ubralo xseneba. a. jambakur-orbeliani<br />

asaxelebs simRerebs, romlebsac asrulebdnen venaxSi, qvevris recxvisas,<br />

yurZnis dawurvisas, saxlis senebisas, miwis xvnisa da dafarcxvisas,<br />

yanis mkisa da namglis lesvisas, Znebis akrefisas, lewvisas, xvavis<br />

ganiavebisas da sxva [Ciqovani 1956:112].<br />

k. biuxers wignSi “Sroma da ritmi” moyavs nasaus xalxuri leqsebis<br />

wignidan cnoba, rom germaniis am mxaris glexebi uSromlad arc erT<br />

samuSaos ar asruleben. simRera Tan axlavs mkas, lewvas, gogonebis mier<br />

tyeSi kenkris Segrovebas, nebismier samuSaos, romelsac qalebi an kacebi<br />

erTad asruleben, Taflis xarSva iqneba Tu cercvis CurCva, selis CeCva<br />

Tu matylis recxva; anTu cxvris parsva, romelSic mTeli sofeli iRebs<br />

monawileobas... soflad mudam gaismis ganuwyveteli mxiaruli simRerebi.<br />

aSkaraa da es yovelma adamianma, visac ki odesme fizikurad<br />

umuSavnia, icis, rom simRera amsubuqebs Sromas, fizikur datvirTvas,<br />

TiTqmis SeumCnevels xdis mas da, rac mTavaria, aCqarebs Sromis process<br />

da zrdis mis nayofierebas. daCqareba zogjer ara mxolod ritmSia<br />

gamoxatuli, aramed sityvieradac aris gamoTqmuli:<br />

“aba, nado, mogvexmare!<br />

da mousviT Toxi Cqara,<br />

napirebi gavitanoT,<br />

Torem mzei gadiara”.<br />

arsebobs koleqtiuri Sroma da arsebobs individualuri Sroma.<br />

Sromis xasiaTis kvalobaze Sromis leqs-simRerebi ori saxisaa: a)<br />

gunduri anu koleqtiuri da b) individualuri. es aris Sromis poeziis<br />

uzogadesi klasifikacia.<br />

gunduri<br />

prioriteti am ori saxidan gundurs eniWeba. aq unda davinaxoT<br />

Sromis poezia Tavisi wmida saxiT. eseni ara mxolod leqsebia, romlebic<br />

Sromis process asaxaven, Sromaze laparakoben, aramed damakavSirebeli<br />

Zafi mSromelsa da im sivrces da im sagans Soris, sadac mimdinareobs<br />

Sroma da riskenac mimarTulia Zalisxmeva. gundur simReraTa umetesoba<br />

samiwaTmoqmedo xasiaTisaa, rac mowmobs imas, rom saqarTvelo imTaviTve<br />

agraruli qveyana iyo, rom misi prioriteti miwaTmoqmedebaa. rogorc<br />

amboben, qarTvelTa qveyanas swored amitom ewoda georgia da qarTvels _<br />

georgos.<br />

samiwaTmoqmedo samuSaoebi _ xvna-TesviT dawyebuli da mosavlis<br />

aRebiT damTavrebuli _ gansazRvravs Sromis leqs-simReraTa fondis<br />

Sedgenilobas. rogorc guTnisdeda miuZRvis win guTneuls, aseve<br />

leqs-simRerebi mouZRvis win samiwaTmoqmedo Sromis leqs-simRerebs.<br />

guTnuris tradiciis Sesaxeb yvelaze Zvel cnobas “istoriaTa da azmaTa”<br />

maRalfardovani teqsti gvawvdis: “yrmani memrowleni ganpebasa Sina<br />

ornatTasa Tamaris qebasa meleqseobdian” [qarTlis cxovreba II:146]. ras<br />

gveubneba es cnoba? _ rom xnulis (SesaZloa, igulisxmebodes pirveli<br />

167


xnuli) gatarebisas mexreebi Tamaris saxotbo lkeqsebs mRerodnen. unda<br />

vigulisxmoT, rom am absolutizmis xanaSi xalxuri guTnurebi<br />

“Tamarianis” msgavsma ideologizirebulma leqsebma Secvales. am cnobaSi<br />

xvna-Tesvis procesis gaxmianebis aucileblobac aris nagulisxmevi.<br />

gansxvavebiT Cveni epoqisgan, mdumared aravin xnavda da arc aravin<br />

Tesavda. simReras religiuri datvirTva hqonda SeZenili, rasac arcTu<br />

xelovnurad SeiZleboda Senacvleboda Tamaris, rogorc ara mxolod<br />

qveynis, aramed, rogorc mis Sesaxeb andrezebi mogviTxrobs, mTeli<br />

qvynierebis demiurgis da patronis qebani. Cven viciT, rom qebani sakmaod<br />

gavrcelebuli Janri iyo im xanis saqarTveloSi (gavixsenoT Tundac<br />

“vTqveni qebani visni me...”).<br />

Cven ar viciT guTnuris repertuari, ra leqs-simRerebs Seicavda<br />

igi Tamaris xanaSi an masze adreul epoqebSi, Tundac mas Semdeg, radgan<br />

rac Cven misi saxiT gvaqvs, XIX saukunes ar scildeba. ar gvgonia, rom<br />

saukuneTa manZilze guTneuls erTi da igive teqsti da sasimRero<br />

melodia gasdevda. yovel SemTxvevaSi, Sromis poeziis daTariRebis<br />

mcdeloba, sanam avTenturi teqsti ar aRmoCenila, amao saqmea. istoriuli<br />

kataklizmebi exeboda ara mxolod socialur da ideologiur sferos<br />

xalxis cxovrebisa, aramed Rrmad iWreboda xalxis yofierebaSi, Tumca<br />

yvelaze konservatuli da tradiciuli es sferoa. SeiZleba vifiqroT,<br />

rom Tamaris qebani, erotizmiT ganiuansebuli (xvna-Tesvis arqauli<br />

poezia erotiulia Tavisi Sinagani sazrisiT), marTlac damkvidrebuliyo<br />

agrarul yofaSi garkveul xanamde, raTa momdevno epoqebSi morigi<br />

kataklizmebis kvaldakval axal-axali teqstebiT Secvliliyo. xolo<br />

dRemde rac SemogvrCa, Tumca SeuZlebelia misi TariRis da plastebis<br />

gansazRvra, sakmaod mravalferovania. guTnuri leqs-simRerebi <strong>qarTuli</strong><br />

samiwaTmoqmedo poeziis wamyvani sferoa. yofaSi amas guTnisdedis didi<br />

avtoriteti mowmobs, romelTanac ver midis verc mwyemsis, verc<br />

monadiris saxeli. qali, rogorc Suamdinareli qalRmerTi inana,<br />

guTnisdedas irCevs Tavis nandaurad:<br />

“qalma Tqva: qmari ar minda, nu gamaTxueb dedao,<br />

nu mimcem mecxvare kacsa, Toro maizrobs fexsao.<br />

nurv mimcem monadiresa, gadmoardeba kldesao.<br />

Tu mimcem, iseTs kacs mimec, rom iyos guTnisdedao...”<br />

guTnuris specifika mis diferencirebul TematikaSi mdgomareobs.<br />

masSi asaxvas hpovebs guTneulis mTeli Semadgenloba. es aris: leqssimRerebi<br />

a) Tavad guTnisdedaze, b) muSa-saqonelze _ xar-kameCze, g)<br />

guTanze da mis nawilebze. vin arian maTi Semsrulebelni? eseni arian<br />

mexreebi, ara erTi da ori, aramed 4-5, romlebic praqtikulad<br />

axorcieleben guTnisdedis nebas _ advili ar iyo aTi-Tormeti uReli<br />

xar-kameCis marTva ornatis gatanis dros, simRera exmareboda maT am<br />

saqmeSi: qeba guTnisdedisa, qeba da gamxneveba pirutyvisa da guTnis<br />

nawilebisa. muSaxeli (mexreebi), saxvneli iaraRi da gamwevi Zala<br />

modgamis saxelwodebiT urRvevi mTlianoba iyo, xolo guTnisdeda<br />

168


Sromis procesis winamZRoli da, albaT, Tavdapirvelad am procesis<br />

Tanmxlebi simReris wamomwyebi. mexreebs uTuod is aZlevda tons.<br />

`Sen Cemo guTnisdedao, xari gibia mtredao,<br />

mexreebs gamoarTmevdi, Seaxtebodi zedao,<br />

simRera kargi gcodnia, dasZaxdi zeda zedao~<br />

[qxp X:#62].<br />

mosimRere pirutyvs alaparakebs:<br />

`xari var, xarTan Semabi, xarulad gamawevine,<br />

SuaSi toli Camide, simarTliT gamawevine”<br />

[qxp X:#133].<br />

aq xari moiTxovs, uRelSi misi Tanabari Zalis pirutyvi Seuban,<br />

rom erTmaneTs ar CamorCen da ornati Tanabrad gaitanon. ise Zlieria<br />

zogierTi xari, rom kameCsac ki ubamen metoled. sxva simReraSi ki<br />

TiTqos mexre etoleba da verc etoleba kameCs:<br />

`ho-tpu kameCo rqiano, Seni meuRle mqviano.<br />

me meuRlobas ver gizam, patara biWi mqviano”.<br />

[qxp X:#150].<br />

xarebs gamxnevebac sWirdebaT, rom fexi ar aiTrion, da mexrec<br />

siyvaruliT, ara kicxviT da mkvaxe sityvebiT, mimarTavs mas:<br />

“gaswie, Cemo lekiav, ficxo da xalisiano,<br />

nurc Sen maiwyen, mindorav, guldinjo, imediano”.<br />

[qxp X:#127].<br />

xari da guTani (xar-guTani) xom ganuyofelia, Tumca xaris Zalaa aq<br />

gadamwyveti, magram vinc am sityvebs warmoTqvams, aRtacebas ver malavs<br />

guTnis gamZleobiT gaocebuli. TiTqos guTani Tavisi ZaliT uZRodes win<br />

xarsa da mexres:<br />

“gamarjvebulma guTanma samocjer Semouara,<br />

neta ra xarma gauZlo, anda ra mexrem iara”.<br />

[qxp X:#31}.<br />

ar iqneba swori, Tu mxolod xvna-Tesvis realiebiT SemovfarglavT<br />

guTnur simRerebs. xSiria xvna-Tesvis dros sxva Janris poeturi<br />

nimuSebis Sesruleba, romelTac araviTari kavSiri ara aqvs arc<br />

sazogadod Sromis, miT naklebad xvna-Tesvis procesTan. SegveZlo xvnis<br />

dros mogvesmina “Tavfaravneli Wabuki” leqsi an Tundac sagmiro leqsi.<br />

didi mindvrebis xvnisas, roca amoiwureba guTnuris repertuari, guneuli<br />

sxva Janris poezias daesesxeba. erTi Janridan meoreSi gadasvla arcTu<br />

uCveulo movlenaa qarTul folklorSi (sawesCveulebo ritualSic ki,<br />

roca gaWirdeba, iWreba saero xasiaTis leqsebi).<br />

169


amdenadac guTnisdedis instituti aRmosavlur-<strong>qarTuli</strong> realiaa,<br />

guTnuri simRerebic mxolod am regionSia gavrcelebuli. dasavleT<br />

saqarTveloSi koleqtiuri Sromis es saxeoba ucnobia. samagierod<br />

dasavlur tradiciaSi myarad aris damkvidrebuli naduri koleqtiuri<br />

Sromis gansxvavebuli tipis nadis Tanmxlebi repertuari, romelic Tavis<br />

arqaulobas gabmuli usityvo SeZaxilebiT da Taviseburi, mxolod<br />

misTvis damaxasiaTebeli melodiiT gvimowmebs. aRmosavleT saqarTveloSi<br />

dasavlur nads, rogorc SromaSi koleqtiuri daxmarebis saxes, mamiTadi<br />

Seesatyviseba, magram gansxvaveba TvalSisacemia: mamiTadisgan gansxvavebiT<br />

nadi ritualizebulia Tavisi dasawyisiT (ymawvilis nadSi mipatiJeba<br />

mowifulobis niSnad) da dasasruliT (nadis bolos nadis patronis<br />

ezoSi ToxebiT xis moWra). naduri Sroma erTgvarad sanaxaobiTia, Tumca<br />

mayurebeli ar hyavs da misi mizani masSivea, ara mis gareT _<br />

sanaxaobisTvis. mas kanonikuri saxe aqvs: simRerebis Sesruleba<br />

damokidebulia dRis monakveTebze, samuSaos periodebze, dasawyisze da<br />

dasasrulze. repertuari sakmaod mdidaria, Seicavs oTxi Janris _<br />

sawesCveulebo, sagmiro (dadasturebulia teqstebi `amiranianidan“ da<br />

xalxuri `vefxistyaosnidan“), sayofacxovrebo da satrfialo _<br />

simRerebs. magram, rac mis specifikas Seadgens, es aris Sesrulebis<br />

manera: orad gayofili mSromelTa gundi monacvleobiT imeorebs<br />

SeZaxilebs, mere mTliani gundi erTsa da imave teqsts erTad<br />

warmoTqvams. aseTia guruli naduri, romelic sruldeba yanaSi muSaobis<br />

dros, iqneba es xvna-Tesva Tu margvla-Toxna (Romis Tu simindis).<br />

jgufebi erTmaneTs uxmoben, iwveven saSromlad, amxneveben. raRac<br />

dionisuri moismis am samxmian SeZaxilebSi:<br />

I xma: hoaa, oaa, ioa, haa, hooa!<br />

II xma: o, io, io, io, io, io, io!<br />

III xma: io, ooooo, io, ooooo!<br />

meore jgufi amasve gasZaxebs da, bolos, mTeli gundi erTxmad<br />

daagugunebs sam xmaze:<br />

I xma: odilei, oida, odilei, oida!<br />

II xma: io, io, io, uo, io, uo!<br />

III xma: io, io, io, io, io, io!<br />

[oqroSiZe:73].<br />

bolos, movusmonoT arqanjelo lambertis, XVII saukunis italiel<br />

misioners, romelic ori aTeuli weli cxovrobda samegreloSi da<br />

koleqtiuri Sromis yvelaze adreuli, rac ki mogvepoveba, aRwera<br />

dagvitova:<br />

„...miwidan Tavs iCens Tu ara Romi, maSinve gamoToxna sWirdeba,<br />

radgan saqme saCqaroa da patroni Tavis kacebiT veRar ereva, mezoblebi<br />

unda moixmaros. vinc ukve dasTesa yana da Toxnas unda Seudges, iwvevs<br />

mosaxmareblad imaT, romelTac jer Toxnis dro ar dasdgomia. Tavis<br />

droze sxvebi amaT moexmarebian. radgan es didi Sroma saSinel sicxeSi<br />

unda aitanos kacma, mis gasaadvileblad iseTi xerxi mougoniaT, rom<br />

170


gegonebaT, mTeli sofeli qeifobso. am xerxs Seadgens sami rame: nadi,<br />

simRera da uxvi saWmeli, romelsac mamulis patroni iZleva. xSirad nadi<br />

Sedgeba ormocdaaTi da samoci Carazmul mToxnelisagan. im dros rom<br />

gaamxnevos igini, patronic TavSi Caudgeba ToxiT da Toxnis, rogorc<br />

danarCenebi. simRera, romelic mohyveba nads, gamougoniaT marto imitom<br />

ki ara, rom mxiaruli kreba gaamxnevos, aramed imisaTvisac, rom imaT<br />

Cqara imuSaon. amisaTvis sagangebo simRera aqvT, romlis xmaze Toxnasac<br />

ise awyoben, rogorc sakravze cekvas: ramdenadac simReras aaCqareben,<br />

imdenad Toxnasac aaCqareben. amisaTvis TavSi dadgeba ori momRerali da<br />

iwyebs simReras. am meTaurebs erTi-orad eZleva ulufa imisaTvis, rom<br />

Toxna daaCqarebinos sxvebs. saWmeli sakmaod uxvi aqvT, radgan igia maTi<br />

Sromis erTaderTi fasi. dRis ganmavlobaSi samjer miutanen saWmels<br />

yanaSi. daRamebisas ki patronis saxlSi umzadeben vaxSams, romelic metad<br />

uxvia. am dros yovelsave dards muSaobis Sesaxeb Tavidan iSoreben,<br />

SuaRamemdis sxedan da dros atareben WamaSi, smaSi da simReraSi. ra<br />

mSvenieri sanaxavia, roca mzis Casvlisas Toxnas gaaTaveben da midian<br />

patronis saxlSi. TiTqos erTi droSis jariskacebiao, gaudviaT mxrebze<br />

Toxebi da eqvs Tu rva wyebad, nel-nela midian, Tan miimRerian da didis<br />

ambiT Sedian patronis ezoSi. aq Semovlen Tu ara, dasxdebian irgvliv da<br />

maSinve moutaneben saWmels“ [lamberti:51-52].<br />

xelxvavi<br />

umTavresad dasavlur-<strong>qarTuli</strong>a, radgan is sagangebod simindis<br />

rCevis dros sruldeba. magram ar unda vifiqroT, rom xelxvavi, rogorc<br />

Sromis simRera, simindis saqarTveloSi Semosvlis Semdeg (XVII<br />

saukunidan) Seqmniliyos. kompozitis meore sityva “xvavi” gvarwmunebs,<br />

rom xelxvavi mosavlis aRebis simRera unda yofiliyo da mxolod<br />

mogvianebiT daisakuTra simindma, roca igi wamyvani kultura gaxda<br />

dasavleT saqarTveloSi Romis Semdeg (da bolos Seenacvla kidec mas).<br />

siminds arCevs RamiT sagangebod mowveuli nadi samezoblodan,<br />

umTavresad dedrovani. ezoSi an kaloze sxdebian, rig-rigobiT yvebian<br />

zRaprebs, amboben leqsebs, mRerian sxvadasxva simRerebs, gansakuTrebiT,<br />

`xelxvavs”, romlis groteskuli, hiperbolaze agebuli Sinaarsi, iribad<br />

adasturebs mosavlis siuxves. <strong>folklori</strong>st Tamar oqroSiZes geguTSi<br />

es teqsti Cauweria, romelsac Tavisi dasasruliT sakulto sferoSi<br />

gadavyavarT:<br />

`xelxvavia, xelxvavia xelbaraqelao,<br />

RmerTo, mome mklavSi Zala, muxlSi Zala, xelbaraqelao.<br />

xelxvavia, xelxvavia xelbaraqelao.<br />

kurdRelsa SeSa moqonda, xelbaraqelao,<br />

asi uremi erTado, xelbaraqelao,<br />

ezoSi ver Camotia, xelbaraqelao,<br />

Robe motexa Sarisa, xelbaraqelao.<br />

miqeli da gabrieli, xelbaraqelao,<br />

yana mogvca xvavrieli, xelbaraqelao”.<br />

[oqroSiZe:79].<br />

171


`xelbaraqela” “xelxvavis” sinonimuri saxesxvaobaa (xvavi-baraqa).<br />

TiTqos moulodnelia miqelisa da gabrielis xseneba simReris<br />

dasasruls _ isini xom sikvdilis angelozebad iTvlebian. maT, rogorc<br />

Cans, hqoniaT monawileoba mosavlis gauxvebaSi, arc martoni arian.<br />

guriaSi Cawerili orstriqoniani teqsti maT wmida giorgisTan erTad<br />

ixsenebs, rogorc mosavlis mauxvebelT:<br />

`miqela da gabriela, kalo gagvixvavriela.<br />

wminda giorgi mobrZanda, Cvens kaloze dabrZandeba”.<br />

[oqroSiZe:80]<br />

samkali.<br />

`hopuna” SeiZleba davarqvaT samkalSi samRerel simRerebs. es<br />

winamZRolis SeZaxilia, mkis dawyebis niSani. maTi ritmi swrafia,<br />

izrdeba da kulminacias aRwevs. ritmis TandaTanobiTi aCqareba mkis<br />

procesSi aSkarad gamowvevisa da gajibrebis niSania. ritmis saCveneblad<br />

nimuSi zemoT moviyvane (`hek-hok! heka-hoka! hek-hok! heka-hoka!” da sxva).<br />

mkaSi centraluri figura namgalia. namgals _ mkis iaraRs, rogorc<br />

cocxal arsebas, ise mimarTaven. pirdaClungebuli namglis lesvas mkis<br />

periodebs Soris Tavisi ritmi aqvs da sxva simReras moiTxovs,<br />

mRerodnen sagmiro leqsebs, romelTac refrenad gasdevda SeZaxili:<br />

`glesav da glesav, namgalo, namgalo Cemo rkinao!” namgali brZolis<br />

iaraRia (`rkina” brZolis simboloa sagmiro poeziaSi). masac TiTqos<br />

gamxneveba sWirdeba:<br />

mka omia:<br />

`Cemo namgalo, rkinao, gasWer, gamiZeR winao,<br />

rada xar daRonebuli, magre ram mogawyinao?<br />

dRe vimuSaoT mindorSi, Rame wavideT Sinao”.<br />

[qxp X:#437].<br />

`yanas unda bagi-bugi, omi gadasavalia”.<br />

[qxp X:#475].<br />

mosamkal yanaSi ise Sedis momkeli, rogorc omSi, oRond usisxlo<br />

omSi, rogorc erT gamocana gveubneba:<br />

`Tem-Temad modis laSqari, mova da moiqcevisa,<br />

yria uwyalod daWrili, sisxli ar daiqcevisa.<br />

RmerTma es mogvca sazrdelad, Tu kaci moiqcevisa”.<br />

[oqroSiZe:85].<br />

Tumca arcTu “usisxlo”, TiTqos “sisxlic” iRvreba:<br />

“mesveuri gagvepara, yanas gamosWra yelia,<br />

gadaugrixa kiseri, daatyo Tavis xelia”.<br />

172


[qxp X:426].<br />

momkeli yovelTvis imarjvebs am omSi, magram arsebobs Tqmulebac<br />

yanaSi _ uzomo samkalSi damarcxebul momkel-meomarze, romlis<br />

miTologemuri fragmenti mkis simRerad qceula:<br />

“oblisa deda Cioda: Svili momikla mzemao.<br />

_ arca me movkal, arc Sena, mindorma mokla grZelmao”.<br />

[oqroSiZe:87]<br />

momkelTa ganTqmul simReras, romelsac dRes xalxuri simRerebis<br />

bevri amsambli asrulebs, ‘Sen biWo anagurelo” realuri safuZveli unda<br />

hqondes. masSi gaxsenebulia mkaSi daRupuli vaJkacis saxeli, Tumca sxva<br />

kuTxeSi gadasvliT, SesaZloa, saxeli icvlebodes. k. biuxers Tavis<br />

wignSi amgvarad aqvs moyvanili es leqsi:<br />

`Sen, biWo, azamburelo,<br />

Seni xma Camodioda,<br />

Seni namglisa wkriali<br />

wyalgaRma gamodioda.<br />

_ azambureli momkali<br />

me movkal uTarelmao.<br />

_ arca Sen mohkal, arca me,<br />

mindorma mohkla gZelmao”.<br />

[biuxeri:???]<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong> Seicavs daRupuli monadiris da mwyemsis<br />

cikls. es leqsi ki SegviZlia, daRupuli momkelis cikls mivaTvaloT,<br />

Tumca mas damuSaveba da farTo gavrceleba ar hqonia.<br />

Cven viciT, rom sasiyvarulo, xSirad erotikaSi gadasuli, motivi<br />

araTu ucxo, niSandoblivia mkis simRerebisTvis. xevsureTSi mkis dros<br />

gansakuTrebiT xmiT natirlebs mRerian, barSi erotikuli Tematika<br />

upiratesobs. Tumca “azamburelis” leqsis sevdiani hangebic ar unda iyos<br />

SemTxveviTi da moulodneli.<br />

mkis procesi uSualod, imave dRes, gadadis agraruli wlis bolo,<br />

damasrulebel etapze _ es aris momkili puris lewva, kalooba Tavisi<br />

kalouriT.<br />

kalouri<br />

erT-erTi yvelaze kolorituli procesi Sromisa, bunebrivad iwvevs<br />

mzis simbolikis asociaciebs. mzis gulze, papanaqebaSi, magrad motkepnil<br />

mrgval moedanze gaSlilia momkili puris Znebi, kevrSi Sebmuli xarebi<br />

gars uvlis moedans mzis mimarTulebiT da lewavs Znas _ ganaridebs<br />

xorbals TavTavisgan. niCbebiT niavdeba galewili bze, romelic qars<br />

miaqvs, xorbali kaloze rCeba, xvavdeba. kaloobis procesis bolo etapi<br />

fSauri warmoSobis Tavad kalour simRerebSia asaxuli:<br />

`Sen, dilis mzeo, lamazo, brwyinvale sxivebiano,<br />

173


kaloze yana gavSale, amo, ar daigviano.<br />

niSa dauvlis nikoras, kevri daiwyebs trialsa,<br />

bze ise unda gavlewo, zecas mihqondes niavsa~<br />

[qxp X:#603]<br />

venaxis simRerebi<br />

saqarTveloSi mevenaxeobis Zveli da maRali kulturis Sesabamisad,<br />

venaxSi Sromis leqs-simRerebic mravalferovania. vazis movlis<br />

periodebs: barva-Toxnas vazis sxvlas, Sewamvlas, krefas (rTvels) _<br />

mevenaxis Sromis kulminacias, romelic sazogado zeimSia gadazrdili, _<br />

qvevrebis recxvas da yurZnis wurvas Tav-Tavisi simRerebi axlavs,<br />

romlebic am diferencirebuli Sromis specifikas asaxaven. magram ar<br />

unda vifiqroT, rom yoveli leqsi, romelic vazsa da yurZens exeba,<br />

usaTuod sruldeboda Sromis procesSi. magaliTisTvis, am SesaniSnav<br />

leqss, romelic maRlari yurZnis Tavgadasavals aRwers, Znelia<br />

moeZebnos adgili savenaxo Sromis periodSi, roca is SeiZleba<br />

Sesrulebuliyo:<br />

“xis wveroSi Citi gWamda, gidliT Camogitaneo,<br />

sawnaxelSi rom Cagyare, fexiT gamogiyvaneo,<br />

qvevrebi rom gagirecxe, CafiT gamogitaneo,<br />

amdeni Sroma gavwie, mainc ar gamitaneo”<br />

[akakis krebuli 1899:35-36].<br />

gavrcelebuli azriT, yurZnis RvTaebad miCneulia aguna, romlis<br />

mxolod saxelia ASemorCenili, isic aqa-iq, sporadulad. aguna rTvelSi<br />

centraluri figura unda yofiliyo, magram misi xseneba saaxalwlo<br />

ritualiT aris Semofargluli. ver vadasturebT raime narativs mis<br />

Sesaxeb da sasimRero teqsts, sadac mevenaxe SesTxovs mas rTvelamde an<br />

sakuTriv rTvelSi yurZnis baraqianobas. magram sagulisxmo is aris, rom<br />

SeZaxilSi, romelic gurul folklorSia SemorCenili, agunas gverdiT<br />

“baxua” ixsenieba, romelic samarTlianad iwvevs baxusis, Rvinis berZnul-<br />

romauli RmerTis asociacias (ar aris gamoricxuli, rom guriis sofel<br />

baxvis saxelwodeba baxusTan iyos dakavSirebuli. aseve dialeqturi<br />

“gabaxeba”). saaxalwlod acxobdnen “agunas purs”, romelic Roris TavTan<br />

erTad gahqondaT venaxSi da agunas xmamaRali xmobiT Semouvlidnen<br />

maRlars: “aguna, aguna, Semeiare! baxuas karebTan geiare! Cvens venaxSi<br />

aseTi mtevani (bavSvs aiyvandnen xelSi), sxvis mamulSi nafoti da<br />

furceli!” amave sityvebs, mcireodeni cvlilebiT, dasZaxebdnen<br />

sawnaxels, Tan xeze najaxis yuiT akakunebdnen, TiTqos agunas uxmobdnen:<br />

“aguna, aguna! Cvensken Cameiare! baxvsa da askanaze geiare! Cvens venaxebs<br />

sikeTe mieci, sxvis venaxSi furceli gaamravle!” raWa-leCxumSi aguna<br />

angurad aris cnobili da kidev ufro gamokveTilia misi, rogorc Rvinis<br />

RvTaebis, saxe da funqcia. aqac axal wels miulocavdnen venaxs<br />

garsSemovliT da maRali SeZaxiliT: “anguram Cameiara iliTa da miliTa,<br />

orSimo da xrikiTa! Cveni mamuli Ceiara, w(v)ivi meitexa, Rvinis Rvari<br />

174


aayena! isxa, isxa, isxa... gamoRma yurZeni, gaRma furceli!” mili, orSimo,<br />

xriki _ meRvineobis inventari _ agunas, Rvinis RvTaebis, atributebia.<br />

amrigad, koleqtiuri samiwaTmoqmedo Sroma sanaxaobiT da sazeimo<br />

saxes iRebs, romelSic CarTulia mTeli mosaxleoba didian-patarianad,<br />

visac ki Sromis unari dakarguli ara aqvs. nadi, xelxvavi, rTveli _<br />

namdvili saxalxo dResaswaulebia, romlebic religiur<br />

dResaswaulebTan erTad SemoqmedebiTi SromiTi sixaruliT da imedebiT<br />

msWvalavs miwis muSakis yofas. MO<br />

Tibvis leqs-simRerebi.<br />

Tibva, rogorc mniSvnelovani sameurneo saqmianoba, gansakuTrebiT<br />

saqarTvelos mTianeTisTvis aris niSandoblivi, igi mesaqonleobasTan<br />

aris dakavSirebuli. magram am saqmianobis dros samReri leqsebi mxolod<br />

aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi iRebs mkacrad Camoyalibebul<br />

kanonikur saxes. Tibvis leqs-simReras aq mTibluri ewodeba, romelsac<br />

aqvs mkveTrad gamoxatuli versifikaciuli saxe. mTibluri, rogorc sxva<br />

adgilzec (ix. qvemoT,YxmiT natirali) aris aRniSnuli, warmoadgens<br />

cxramarcvlian uriTmo leqss, romlis warmoSoba bundovanebiT aris<br />

moculi. is ki cnobilia, rom, vidre mTibveli mTiblur leqss “celze<br />

daamRerebda”, manamde is xmiT natirali iyo, uSualod micvalebulis<br />

cxedris win improvizebulad Seqmnili. amiT aris gamowveuli, rom<br />

mTibluris hangi metad naRvliania, Sesrulebis tempic mdorea, rac<br />

albaT celis monotonur moZraobas asaxavs.<br />

Tibvas rom samgloviaro hangi axlavs, am faqtis pirveli<br />

werilobiTi cnoba XIX saukunidan mogvepoveba. ai, ras mogviTxrobs<br />

xevsurTSi mogzauri [kaxeli:94]:<br />

„Rulis mindvrebs rom gavcdiT da WalaSi gadavuxvieT, gzidan<br />

cota moSorebiT serze mTibav xevsurebis simRera Semogvesma. cxeni<br />

Sevayene, davugde simReras yuri, magram erTobili naRvliani xmis meti<br />

ver gavarCie-ra. samuSao xevsurebis leqsis gageba mindoda, veRar<br />

moviTmine da mTibavebs xma miveci. ramdensame wamSi Cems gverdiT idga<br />

cnobili mindia. salamis umal mindias vsTxove eTqo is leqsi, romelsac<br />

isini mRerodnen. am leqss Cven muSaobis dros vmReriTo, miTxra mindiam<br />

da nela garkveviT sTqva:<br />

„RoraT Sabura ara xaravo, Ãaro nabamo rkinisao,<br />

kedo nagdebo sinisao, gamogorgvlilo rkinis kverao.<br />

xmalo, naWedo safrangesao, qalaq nawdobo erboSiao,<br />

Tofo, naWedo yirimSiao, jaWvo, naqsovo urumSiao.<br />

Satil dediZmaT estumridio, iqiT velobas wagiyvaneno,<br />

aiq urjulo gamogivaTo, Tof hkridi, gaagoridio,<br />

mosWridi xel, wamaiRidio, Tavis qviTkirsa miakridio,<br />

qal-zali gaivl-gamaivliso, Seni nakravi moagondebiso“<br />

[qxp X:#688].<br />

am sityvebs rom naRvlian xmaze mReroda Ruleli xevsuri, gasakviri<br />

ar aris, radgan es leqsi xmiT natiralia vinme RoraT Saburaze.<br />

175


atom sruldeba maincdamainc Tibvis dros xmiT natirali, ar aris<br />

bolomde gamorkveuli. fiqroben, rom raki Tibvis procesi mwvane balaxis<br />

sicocxlis mospobaa, samgloviaro teqsti da melodia sruliad<br />

SesatyvisobaSia masTan. Tibva fSaur poeziaSi sikvdilis moqmedebis<br />

metaforaa:<br />

`sikvdilm Tqva: zRvis gaRmiT viyav, zRva CqefiT gamoviari,<br />

Samovxe fSavis mTazeda, vardni hyvaodes, iani,<br />

Caudeg, ise CavTibe, ro kargma celma Tivani...“<br />

[qxp VII:#158].<br />

asea Tu ise, glovis motivi Tibvas ritualuradac ukavSirdeba.<br />

Tibvis `sezoni~ im wels gardacvlilTa gaxsenebiT iwyeba. mTels<br />

xevsureTSi Tibvas samSabaT dRes iwyeben [oCiauri 2005:113-114, 181]. es aris<br />

`Tibis samSabaTi~, romelsac ganuxrelad icaven. am dRemde Tibvas veravin<br />

gabedavda. am dRes im wlisgardacvlilis Wirisufali awvevda mTel<br />

sofels Tavis saxlSi, patiJic ar sWirdebodaT, Seikribebodnen da im<br />

wlis mkvdris saxelze aryiT dalocavdnen Tibis sezonis gaxsnas.<br />

diacebi gaSlidnen talavars, rogorc damarxvis dRes. jer ZaxiliT<br />

natirals Seasrulebdnen, magaliTad:<br />

`raÃel Tibis SamSabaTi goqv, Zmao,<br />

sxvan saTibad emzadebian, Zmao,<br />

miwa Sens dasa, Zmao....<br />

Sen sworeb TibaSi maiRalebian, Zmao...<br />

Sen mÃar-beWi miwas uWerav, Zmao.....~<br />

[oCiauri 2005:113-114].<br />

mere xmiT motirali gaSlili talavridan gardacvlilis iaraRs aiRebda<br />

da gaimeorebda natirals, romelic am wels gardacvlilis datirebisas<br />

Sesrulda. magaliTad:<br />

`Seni kacoba raÃeliao,<br />

beber mamasa aTibviebo,<br />

dawirul celi-d’ safarcxvelio,<br />

meored ra aaRebieo,<br />

genacvlos seni naTulaio,<br />

Sen xo didxans Zil ar icodio,<br />

gaTenebamdin amazdgidio,<br />

manam mTiblebi maidodeso.<br />

namÃrevn sataves Saxyarnidio,<br />

masulebs mTiblebs daxkivlidio~.<br />

[oCiauri 2005:181].<br />

zedmiwevniT esadageba am dRis _ Tibis samSabaTis suliskveTebas es<br />

natirali, sadac pirvel rigSi mitovebul (`dawirul~) celzea laparaki.<br />

sxva natiralSi ufro reliefurad aris gamoxatuli Tibvis Tema da<br />

ucelod darCenili gaoxrebuli saTibebis suraTi:<br />

176


`Tqveni WirimeT, matiralono,<br />

Cven droJam ar gakvirvebsTaeo?<br />

gaoÃrda celi, safarcxvelio,<br />

mTani daoÃrdes mzispirulnio,<br />

Tormetis mTiblis sayofinnio...~<br />

[oCiauri 2005:114].<br />

amis Semdeg anugeSeben Wirisufals da mTibelni Tav-TavianT saTibebSi<br />

gaiSlebian. amrigad, SeiZleba iTqvas, rom xmiT natirali Tibvis process<br />

udgas saTaveSi da Tavisi naRvliani hangiT warmarTavs mas.<br />

niSandoblivia, rom Tibva gardacvlili mTibelis gaxsenebiT iwyeba.<br />

is aris TiTqos dawyebis iniciatori.<br />

amitomac ar aris SemTxveviTi, rom xmiT natiralSi Tibvis motivi<br />

ganmsazRvrelia. motirali tiris JamianobaSi daxocil dedakacebze,<br />

romlebsac aRar eRirsebaT mTibelTa danaxva:<br />

`qalebo, Jamis naxocebo,<br />

qviSisas ar idineTaeo?<br />

WiSvelsa ara gaxeneTaeo,<br />

WiSvel mTiblebi ar Tibdaeo?<br />

celebi ar unaTobdaeo?<br />

simRerebs ar iZaxdesaeo?”<br />

[qxp V:#72].<br />

SeiZleba gvefiqra, rom mTiblurTa repertuarSi swored im xmiT<br />

natirlebma hpova adgili, romlebic TibvaSi daRupulebs eZRvneba:<br />

`oCiaurni Camosetyvnao,<br />

ex daxkra niniais saxlTao;<br />

iwivla gvelma libuCiao,<br />

ez gatyda, keras gaerekao,<br />

orolni gaixvivna Zmanio,<br />

orniv gadasCes ded-mamanio,<br />

totiT mbRunavni beberanio,<br />

celebi Camayarna zvavmao,<br />

qviSas mamClebi namÃrevCiao~<br />

[qxp V:#194].<br />

motirali ixsenebs gardacvlils, rogorc saukeTeso mTibels,<br />

gamoTqvams sinanuls imis gamo, rom is aRar gamoCndeba Tavisi celiT<br />

saTibebSi. “Svilni wavlalen Tibazedao, Cemi sulai kurdRelaio”; “deda<br />

enacvlos Svils gorgisa, erTi mTa erT namxrevad unda, meore _ Tivis<br />

saTrelada”; “namxrevni sisxliT dagasvrivnao, cel dagrCa namxrevT<br />

saTavesao, namxrevT boloSi salesvelio”.<br />

deda mimarTavs gardacvlil Svils, TiTqos is jer kidev mTibelTa<br />

Sorisaa, ecados celis lazaTiani moqneviT qmrebis mowunari qalebi<br />

moxiblos:<br />

`yana mkev, dedis mSveniero, saxeln ar mkian sklatisani:<br />

177


ubniT bubai gamagxenebso, oblis kaloTa _ Sarindaio.<br />

qalni ornivac lamazniao, ornivac qmrebis mwunobarnio~<br />

[qxp X:#463].<br />

SeniSvna. `gamagxenebso~ _ gamogvxedavso. buba da Sarinda _ qalis saxelebia.<br />

`ubani~ da `oblis kalo~ adgili saxelebia SatilSi.<br />

ise ar unda gavigoT, TiTqos Tibvis leqs-simRerebis repertuars<br />

mxolod da mxolod xmiT natirlebi avsebdes. bunebrivia, rom Tibvas,<br />

rogorc Sromis erT-erT wamyvan saxeobas aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTianeTSi, Tavisi sakuTrivi poeturi gamoxatuleba hqondes. arsebobs<br />

Tibvis leqsebi, romlebSic erTgvarad asaxulia Tibvis procesi,<br />

mTibelis damokidebuleba TibvasTa da, gansakuTrebiT, Sromis iaraRTan<br />

_ celTan. mTibveli TiTqos amxnevebs an anamusebs, an emuqreba,<br />

esiyvaruleba kidec Tavis cels, raTa man ostaturad moaTibinos balaxi<br />

da sircxvili ar aWamos _ mTibvelis naTibi mindori xom Tem-soflis<br />

xelisgulzea, xarvezi aravis gamoepareba.<br />

`celo, gamiWer gzis piria,<br />

jereT mWedelsa dagiwyeven, mere _ mlesavsa, gamgverdavsa,<br />

celo, koWlais nakveravo, usapireo ar iqnebi.<br />

yelRilianis qmaroo, usadilo ar iqnebi~<br />

[qxp X:#614].<br />

`celo, gamoWer, cel oxero, nalevo dolaT qedurisa,<br />

namÃrevT saTaves Samaxdine, Torem wamivlen win mTiblebi...~<br />

[qxp X:#617].<br />

`cel gasWer, Torem gamogamtvrev, Senma mWedelma damibara:<br />

_ ar gasWras, aqve momitane, pirsa mauqcev yuada~.<br />

[qxp X:#618].<br />

zog simReras TiTqos baladis saxe aqvs, sadac rogorc sagmiro<br />

simRereSi Seqebulia moymec da misi iaraRic.<br />

`gamiWer, celo, broliao,<br />

nalevo dolaT qedurisa,<br />

mTiblebi ar gauSva wina,<br />

neTxiCoveli, TaTxeluri.<br />

daikvexneben qalebSia,<br />

gigas vajobeT TibaSia.<br />

gasWra da gasWra broliama,<br />

naTibi darCa did alagi,<br />

giga rom SaÃda namxrevT Tavsa,<br />

sworad xan iyo SuadRisa,<br />

sam namxrevn im dros aitanna,<br />

gigama Coxis kalTaebi<br />

sartyelSi magra Caitana,<br />

celi mxarze gadaidva,<br />

dabrunda vaJi siciliTa,<br />

mTiblebsa gverdze Cauara,<br />

binaSi dajda, daisvena,<br />

178


celi galesa qasuriTa,<br />

meore namxrev aitana,<br />

memr ki dabrunda Siniskeda,<br />

TibiT rom guli maifxana...~<br />

[qxp X:#633].<br />

SeniSvna. mTiblurs, Tumca mas, Cveulebriv, mTibelTa jgufi (jari)<br />

asrulebs, mainc ver CavTvliT pirwmindad koleqtiuri Sesrulebis simRerad,<br />

Tundac iqidan gamomdinare, rom xmiT natirali individualuri warmoSobisaa da<br />

rom misi Sesruleba Tibvis dros aucileblobiT ar moiTxovs mTibelTa gunds.<br />

mTibluri arafers kargavs, piriqiT, swored individualuri Sesrulebis dros<br />

avlens srulyofilad Tavis Zalas. magram verc guTnurs, verc xelxvavs, verc<br />

kalours ver warmovidgenT koleqtivis gareSe individualuri SesrulebiT.<br />

individualuri Sromis leqsebi<br />

mkacrad Tu SevxedavT, Sromis simRera koleqtiuria Tavisi rogorc<br />

warmoSobiT, ise SesrulebiT. igi koleqtivSi ibadeba da koleqtivSive<br />

sruldeba. xom arsebobs individualuri Sromac, magram ver vityviT, rom<br />

am dros ibadeba sagangebod am kerZo Sromis procesis Sesatyvisi<br />

simRera. mTibvels ar Seuqmnia mTibluri, Tumca mas saxeli am saqmianobis<br />

mixedviT ewoda.<br />

individualuri Sromis simRerad iTvleba “urmuli”. magram aris igi<br />

mkacri azriT Sromis simRera? aris meurmis saqmianoba Sroma? ratom ar<br />

uwodeben mas mgzavruls, radgan meurme, pirvel yovlisa, mgzavria.<br />

marTalia, is urems, mis nawilebs mimarTavs simReraSi, magram mas<br />

SeuZlia gaafarTovos da kidec afarTovebs Tavis repertuars sxvadasxva<br />

Janris _ sayofacxovrebo, satrfialo da filosofiur-didaqtikuri _<br />

teqstebiT. misi simRera ar aris aucileblobiT dakavSirebuli urmis<br />

gzasTan. meurmis simRera warmoSva martoobam. is martoa da mas aqvs<br />

simReris moTxovnileba, da is mReris, raTa daZlios martooba. es<br />

simRera dialogia martod darCenil sakuTar TavTan an uremTan. es aris<br />

urmulis funqcia. rogorc mqsovelis (feiqris) simReris funqciaa,<br />

afxizlebdes mas RameebSi.<br />

mqsoveli qalebis Zilis gasafrTxobi simRera:<br />

`Zilo, rasa meZinebi, me sabralosao,<br />

me Zilma ase mibrZana, me sabralosao,<br />

daweq da daiZineo, me sabralosao,<br />

vinc rom guliTa giyvardes, me sabralosao,<br />

isic gverds moiwvineo, me sabralosao,<br />

Zilo, nu dameZinebi, me sabralosao,<br />

daurTav da Seukerav im sabralosao.<br />

. . . . . . . . . .<br />

TiTistaro, kviristavo, me sabralosao,<br />

Cqara dabrundi, dabrundi, me sabralosao.....”<br />

[qxp X:#936].<br />

179


mainc Sromis simRerebs mivaTvliT `urmuls”. uremi tvirTis<br />

gadazidvis saSualebaa, tvirTis zidva ki Sromaa, Tumca aq cxovelebi<br />

(gansakuTrebiT, xar-kameCi) Sromoben. maTac esaWiroebaT gamxneveba, rasac<br />

elian kidec isini: `aqlemebi da xarebi mieCvien, rom maT simReriT<br />

Seuteven xolme da, rac ufro mZimea tvirTi, miT ufro xmamaRalia da<br />

xangrZlivi simRera” [biuxeri 1923:37]. gazeT “iveriaSi” urmiT (uremze)<br />

`Sromis” Tavis droze yvelasTvis cnobili, magram dRes gadavardnili<br />

SromiTi Cveulebaa gadmocemuli: “yvelam kargad icis, rom Cvenma glexkacebma<br />

qaravniT wasvla icodnen erevnisken (yulfSi) marilzed.<br />

Seiyrebodnen erTad, Seabamdnen ass, orass urems da simReriT<br />

gaudgebodnen gzasa...” [oqroSiZe:135]. literaturaSi laparakoben<br />

`urmulze”, mis naRvlian hangze (n. maCabeli, ilia, akaki, S.<br />

aragvispireli, ir. evdoSvili, i. zurabaSvili, g. leoniZe...), magram<br />

romelia es “urmuli”, ucnobi rCeba. ilia leqsad gvixasiaTebs mis<br />

ucnaur Zalas: `RuRuni igi CamrCenia guls, mwuxare aris, viT glovis<br />

zari”, magram ar gveubneba, ra sityvebs mReroda is meurme an Tu axlda<br />

sityvebi am “mwuxare” hangs? an iqneb srulebiT usityvo iyo? ilia<br />

zurabaSvilis cnobiT, urmulis saukeTeso Semsrulebeli sesikaSvili<br />

`araviTar sityvas ar mimarTavda haralo-hari-haralos garda...”<br />

[zurabiSvili:69]. Cveulebriv am TavisTavad brwyinvale leqss miiCneven<br />

`urmulad”, magram ismis kiTxva yvela SemTxvevaSi asruleben mas da ara<br />

mxolod marilze, isic, aRzevanSi siarulisas?<br />

`aRzevans waval marilze, marils movitan brolsao,<br />

jer dedas gadavexvevi, mere Svilsa da colsao”.<br />

[qxp X:#808].<br />

klasikuria es sityvebi, namdvilad gamoxatavs qarTveli kacis eTikur<br />

idealebs, magram saeWvoa, igi urmulis kanonikur teqstad CavTvaloT<br />

(arsebobs ki aseTi ram?) _ yvela meurme xom ar dadis marilze? ufro<br />

adeqvaturi iqneba, Tu kerZod am simReras, marilze siarulis Sromis<br />

simRerad CavTvliT. marilze wasul qaravans uTuod eqneboda Tavisi<br />

repertuari, magram samwuxarod misi Semadgenloba da Sinaarsi CvenTvis<br />

ucnobia. literaturidan cnobilia Sors manZilze `qiraze siarulis”<br />

mTeli SromiTi instituti. SeZlebuli ojaxebi, romelTac hyavdaT sakmao<br />

da Zlieri gamwevi Zala, dadioddnen qalaqidan qalaqSi da gadahqondaT<br />

tvirTi. hqoniaT SeiaraReba, hyoliaT ZaRlebi da mamlebi Ramis<br />

saxmilavTa Sesatyobad. ras mRerodnen isini Rameul gzebze? raime<br />

`kanonikurs”, sagangebod moqiravneTa qaravnis Sesatyviss Tu nebismier<br />

simReras, romelic, SesaZlebelia, kanonikuri gamxdariyo? Cemi fiqriT,<br />

upriani iqneboda urmuli simRerebisTvis martoobis daZlevis,<br />

dausrulebel gzaze mowyenilobis gansaqarvebeli simRerebi gvewodebina.<br />

amaod ar uwodebs i. zurabiSvili urmuls `fiqris simReras”.<br />

urmulSi aerTianeben simRerebs, sadac adamiani mimarTavs Tavad<br />

urems da mis nawilebs. ai zogierTi nimuSi:<br />

`uremo fersomaRalo, ari aralo, daa!<br />

180


xundi gigorams giSrisa, ari aralo, daa!<br />

agebuleba kargi gaqvs, eg erTi ferso giSlisa,<br />

aralo, daa!<br />

Tu kaci TiTon ar ari, ari aralo, daa!<br />

cudia misi cxovreba, ari aralo, daa!”<br />

[qxp X:#835-b].<br />

dasasruli ukve namdvilad “fiqris simReraa”. meurmes sakmarisi<br />

dro aqvs, rom ifiqros qveyanaze, wuTisofelze, adamianze, mis bedsa da<br />

ubedobaze, Rirsebaze... mis repertuars veravin SezRudavs, mas sruli<br />

Tavisufleba aqvs. SesaZloa, saukeTeso <strong>qarTuli</strong> leqsebi wuTisofelze<br />

swored meurmeobisas, roca kaci martoa Tavis TavTan, gzaze martoul<br />

svlaSi Seqmniliyo.<br />

literatura<br />

akakis krebuli 1898: akakis krebuli, 1898, X, II.<br />

biuxeri: Бюхер К. Работа и ритм, 1923.<br />

zurabiSvili: zurabiSvili i. xalxis Semoqmedi genia, `xelovneba~, Tb.,<br />

1949.<br />

kaxeli: i. kaxeli (ioseb ciskariSvili), ori kvira mTaSi (mgzavris<br />

SeniSvnebi), Jurn. `moambe~, 1898, #6, gv. 94.<br />

lamberti: arqanjelo lamberti, samegrelos aRwera, federacia, Tb., 1938.<br />

lamberti 1960: Lambert W.G. Babylonian Wisdom Literature, Oxford, 1960.<br />

sargoni 191:: Thureau-Dangin Fr. Une ralation de la hutième campagne de Sargon (714 av. J.-<br />

C.), Paris, 1912.<br />

qarTlis cxovreba II: qarTlis cxovreba II, `sabW. saqarTvelo~, Tb., 1959.<br />

qxp V: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. V, `mecniereba~, Tb., 1976.<br />

qxp X: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. X, `mecniereba~, Tb., 1983.<br />

d) sagmiro poezia<br />

Tu sagmiro poezias mTeli <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeturi Semoqmedebis<br />

fonze ganvixilavT, aSkarad warmoCindeba misi upiratesi wili sxva<br />

poetur JanrebTan SedarebiT. sakmarisia gadavxedoT “<strong>qarTuli</strong> xalxuri<br />

poeziis” Tormetomeuls, sadac sagmiro Janri or sqel tomSia (III, IV)<br />

ganTavsebuli. da Tu am tomebSi dabeWdili leqsebis warmomavlobiT<br />

davinteresdebiT, gairkveva, rom maTi absoluturi umetesoba aRmosavleT<br />

saqarTvelos mTian mxareebs ekuTvnis. irkveva, rom sagmiro poezia,<br />

ZiriTadad, fSav-xevsuruli, TuSuri, mTiuluri da gudamayruli<br />

warmoSobisaa. es aris am kuTxeebis prioritetuli sfero, sadac maT<br />

namdvilad verc erTi sxva kuTxe ver Seecileba. es ganpirobebulia maTi<br />

istoriul-geografiuli anu, rogorc sxvanairad ityvian, geopolitikuri<br />

garemoTi. istoriulma procesma am kuTxeebSi Camoayaliba meomruli<br />

sazogadoebebi, SegviZlia vTqvaT, saymoebi, romlebic jvarTa Tu<br />

RvTisSvilTa patronobis qveS gaerTiandnen. momxdur, gareSe Tu Sinaur,<br />

mterTan brZolebSi xdeboda mosaxleobis konsolidacia saymoebad,<br />

181


omelmac kulminacias XVII saukunis pirvel naxevarSi miaRwia. es iyo<br />

zurab aragvis erisTavTan brZolebis xana anu, rogorc mexsierebam<br />

Semoinaxa, “sisxlis wvimebis” xana. saymoTa epiuri (sagmiro leqsTa cikli<br />

qmnis “Tavisufal” eposs) xsovna ar scildeba am epoqas; “sisxlis<br />

wvimebis” xana aris is zRurbli, romlis miRma miTologiuri samyaroSi<br />

SevdivarT. brZolebi monawileoben saymoTa genezSi da xels uwyoben<br />

warsulis miTologizacias. RvTisSvilTa brZola devebis winaaRmdeg<br />

saymoTaTvis teritoriis mosapoveblad, rac miTologiuri eposis<br />

dedaazrs Seadgens, Tavis mxriv, “sisxlis wvimebis” eposis arqetipi<br />

xdeba. aqtebi, rac Caidines RvTisSvilebma “mas Jamsa Sina”, meordeba<br />

saymoSi axla da aq, maT Tvalwin. RvTisSvili meomris, “kai ymis” etaloni<br />

xdeba. saymos brZolebi RvTisSvilTa arqetipuli brZolebis<br />

paradigmebia.<br />

simRere anu balada.<br />

sagmiro leqss, rasac misi Sesrulebis wesis mixedviT xevsureTSi<br />

simReres uwodeben, safuZvlad realuri sabrZolo SemTxveva udevs anu<br />

asaxavs realurad momxdar faqts, hyavs mTavar gmirad yovelTvis<br />

realuri piri, romelsac icnobda saymo piradad an gadmocemiT. saymo<br />

agreTve informirebulia momxdari ambis detalebiT. man icis an SeiZleba<br />

icodes imaze meti, ramac leqsSi hpova asaxva. leqsis codnas Tan axlavs<br />

momxdari ambis codna andrezis saxiT, uromlisodac gareSeTaTvis<br />

leqsis Sinaarsi bundovani xdeba da, SeiZleba, simZafresac kargavdes.<br />

sxva kuTxeSi leqsis gavrcelebis SemTxvevaSi ikargeba misi<br />

mikrosamyaros codna, leqsis daRupuli gmiri kargavs realurobas da<br />

mis saxelsac xSirad sxva, ufro gasagebi da kargad nacnobi saxeli<br />

enacvleba. aRar vlaparakobT im soflis metyvelebis Taviseburebebze,<br />

sadac Seiqmna leqsi. cxadia, cudad gagebul sityvas mimgvanebuli sityva<br />

cvlis. anu, am SemTxvevaSi mTeli ZaliT aris amoqmedebuli xzlsuri<br />

Semoqmedebis variantulobis gardauvali kanoni.<br />

sagmiro leqsi, romelsac Cven SegviZlia balada vuwodoT, rogorc<br />

wesi, orTabrZolazea agebuli. vin aris misi mTavari gmiri? mTavari<br />

gmiria is, vinc iRupeba orTabrZolaSi. gmiri iRupeba, kargavs<br />

sicocxles, magram ixveWs saxels. misi da sazogadoebis principia “sjobs<br />

saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa”. sikvdili da saxeli _ sikvdili<br />

is zRvaria, romlis iqiT gmiri gadadis saxelis saufloSi. mxolod<br />

sikvdilSi gamarjvebas SeuZlia moutanos mas saxeli. cocxali gmiri<br />

winaaRmdegobrivi cnebaa da swored amitom aris, rom uklebliv yvela<br />

sagmiro simRere-balada mebrZolis sikvdiliT mTavrdeba da es sikvdili<br />

saxeliania.<br />

amrigad, sagmiro baladaSi gadmocemulia gmiris ukanaskneli Jami,<br />

igi Cayenebulia sikvdil-sicocxlis mijnaze, sazRurblo situaciaSi,<br />

roca unda gadawydes misi bedi, romelsac is qmnis aq da axla, am wamebSi.<br />

am dros, aq gmiri ekuTvnis Tavis Tavs, is batonobs droJamze, marTavs<br />

mas. mas araferi darCenia, garda sakuTari sicocxlisa, romlis marTva<br />

da gawirva mas SeuZlia sxva, ufro maRali (mis da sazogadoebis TvalSi)<br />

RirebulebisTvis. sococxle, romelic mieca, man icis, waerTmeva, magram<br />

182


is, rac man sicocxlis wil moipova, arasodes waerTmeva mas, “romeli<br />

arasada mieRos misgan” (luka 10:42). es is wamebia, roca gmiri srulad<br />

avlens Tavis egzistencias, TiTqos aq jamdeba misi mTeli cxovreba. am<br />

dros gamoricxuli unda iyos SemTxveviToba, rac mas SeuSlida xels<br />

sikvdiliT saxelis mopovebaSi. Cvens winaSea SiSveli adamiani Tavisi<br />

erTaderTiT, rac aris misi sicocxle, da arCevaniT. amitomac simRere<br />

ukiduresad lakonuria da, rac mTavaria, yvelaferi danaxulia ara<br />

gareSe, aramed misi TvaliT.<br />

simRere-baladis agebuleba martivia: eqspozicia _ gmiris Semoyvana<br />

TxrobaSi; Tumca simRere SeiZleba daiwyos mowyvetiT (“fxoveli da<br />

Savaneli”); Sexvedra, SebrZoleba, aRsasruli. SeiZleba mas axldes<br />

“daskvna”, eqstrasiuJeturi monakveTi, sadac gadmocemulia daRupuli<br />

gmiris erTgvari Sefaseba, Seqeba an datireba Tu gamoZaxili mis<br />

sikvdilze. (ix. “ioneuri”). simReres personaJTa minimumi ori piria,<br />

iSviaTad erTi (“baRaTera”), Segvxvdeba samic (“Siola da mTrexeli”).<br />

gavecnoT umokles baladas ara mxolod qarTul, aramed msoflio<br />

baladebs Soris. es aris “fxoveli da Savaneli”, romelsac pirvelad<br />

vxvdebiT Tedo razikaSvilis CanawerebSi (am variantSi igi<br />

Svidstriqoniania):<br />

`erTi vaJkaci fxoveli, Savwyals saomrad dadgao,<br />

adga da Sin wamovida, gzas Savaneli Saxvdao.<br />

CaWres, Cakafes erTurTi, maSveli aRar SaSCao.<br />

ciTa movida yorani, magaT nakvalevs daxyvao.<br />

jera daiTvra sisxliTa, mere leS Wama, gaZRao.<br />

adga da isev wavida, magaT vaglaxi dascao:<br />

„orniv yofilan uWkoni, erTm mainc rad ar dasTmao?!“<br />

[qxp IV: #252]<br />

Canawers axlavs Camweris SeniSvna: “me amaTi vera gavige ra: vin iyo<br />

Savaneli an sadauri...” yvelas, mis wamkiTxvels es sityvebi aRmoxdeba. vin<br />

aris Savaneli? vin aris fxoveli? vis ucdida Savwyalze fxoveli?<br />

Savanels Tu sxva vinmes? risTvis “CaWres-Cakafes erTurTi”? leqsi<br />

bundovania, Tumca bundovaneba ara Tu rames aklebs mas, aramed SeiZleba<br />

aZlierebdes kidec STabeWdilebas. T. razikaSvili sxva rames<br />

gulisxmobs, roca ambobs, “me amaTi vera gavige rao”. Camwers veraviTari<br />

cnoba ver moupovebia simReres personaJebze, andrezi ar SemorCenila im<br />

viTarebis amsaxveli, Tu ra iyo mizezi maTi sabediswero Serkinebisa,<br />

Seurigeblobisa. Cans, imdenad mowyvetila Tavis garemos es simRere, rom<br />

daviwyebas miscemia monawileTa sakuTari saxelebi, maTi vinaobidan<br />

aRmniSvnelad warmomavlobis saxelebiRa SemorCenila (fxoveli<br />

fxovidan, Savaneli Savanidan, qistebis erT-erTi Temidan).<br />

es balada, Tumca is sityvierad Zalze Zunwia, rogorc embrioni,<br />

moicavs sagmiro leqsis yvela elements, rac sxva leqsebSi sxvadasxva<br />

variaciebiT iSleba. es exeba, rogorc mis formalur mxares, ise<br />

arsebiTs, ideur Sinaarss. leqsi gawyobilia erT riTmaze, rogorc<br />

xevsurulad ityvian erT “yuvze”. yovel striqonSi TiTo kadria<br />

183


moqceuli, romlebic erTmaneTs elvis siswrafiT enacvlebian. zogjer<br />

naxevar-naxevari striqonebi gadmogvcems TiTo suraTs: “adga da Sin<br />

wamovida, // gzas Savaneli Saxvdao”. es imitom xdeba, rom dro Wirs,<br />

drois deficits ganicdis gmiri. “adga da Sin wamovida” ara mxolod<br />

erTi kadria, aramed is erT paToss gamoxatavs, imis sruliad<br />

sawinaaRmdegos, rasac gviCvenebs meore kadri: “gzas Savaneli Saxvdao”.<br />

Tu pirvelSi sasowarkveTaa usaxelod (“uerTod”, anu uSedegod, rogorc<br />

kvlav xevsureTSi ityvian) Sin ukuqceulisa, SeiZleba iTqvas, saxlSi<br />

sasikvdilod (“sircxvil as” aseTi aRsasruli!) ganwirulisa, meore<br />

kadrSi mas imedmocemuls, albaT pirquSad gaxalisebuls vxedavT. am<br />

Sexvedris wami, romelmac zRvari unda daudos mis sicocxles, misi<br />

cxovrebis mizania. es aris misi ukanaskneli wami, romelsac TiTqos<br />

xangrZlivoba ara aqvs. erTi ram am bundovanebidan SeiZleba dabejiTebiT<br />

iTqvas, rom es wami namdvilad misi mopovebulia _ “erTi vaJkaci<br />

fxoveli” Tavad marTavs droJams, mis dinebas sakuTar droJamad aqcevs.<br />

es misi monapovaria, misi ganuyofeli sakuTrebaa, is erTaderTi, rac mas<br />

abadia am qveyanaze am wamebSi. yoveli maSvelis gamoCena gaacamtverebda<br />

mis imedebs am sanatreli wamis warTmeviT. am wamisTvis dadga is<br />

“Savwyals” da amis ukvdavsayofad SeiTxza simRerec. am wuTisoflis<br />

momxmarebeli Wkviani yornis gonivruli sityvebic, uneburad, am wamis<br />

gamarTlebas da gandidebas emsaxureba. baladis gmirebi erTmaneTs ar<br />

esityvebian. sityvisgebis Rirsad ar Tvlian erTmaneTs? Tu amis dro ara<br />

aqvT? albaT. erTaderTi, vinc _ es arseba aq namdvilad “vin” kategorias<br />

ganekuTvneba _ sityvas ambobs, es yorania. misi sityvebi savsea cinizmiT,<br />

romelic moymeobis sapirispiro ideologiis gamomxatvelia. magram<br />

simRere yornis, davuSvaT, cinikuri SefasebiT kaiymobis kodeqsis erT<br />

punqts ayalibebs, imas, rac simReres avtors unda Camoeyalibebina. ase<br />

rom, es yorani Tavisda uneburad ganadidebs erTurTis damxocvel<br />

moymeT. fxovel-Savanelis mkicxveli da Wkuismaswavlebeli yorani Rrmad<br />

individualuria, ar hgavs sxvebs, romelTac daRupuli kaiymis mimarT<br />

aRtacebis sityvebi aRmoxdomiaT, rogorc, magaliTad, am striqonebSi:<br />

`yorano, Waris Relesa ar maavlie Tvalia,<br />

velguja ara Rnaxia, xuSaiSvili xaria?<br />

vnaxe da qvec mamewona: did-didn sxdomiyvnes Tvalia...~<br />

[qxp IV #251<br />

Tumca, vikiTxoT, ra moewona yorans velgujas TvalebSi: misi kargi<br />

moymeobis niSani Tu kargi sadili? igi arc im TavianT Tvistomebs hgavs,<br />

vinc maTTvis sadilis gamamzadebels locaven, rogorc am baladismagvar<br />

teqstSi vkiTxulobT:<br />

`WimRis kldeT yefda yorani, erTi uZaxebs sxvasao,<br />

velT midis oCiauri, gavxyveT amagis kvalsao,<br />

Cveni misvlisad gaswiravs yoris wyalaze mkvdarsao.<br />

uSiSa ar dagvaklebda saxraod RilRvlis Zvalsao~<br />

[qxp IV:#8]<br />

184


kaimoymeoba, rac Tavad moymisTvis da mTeli sazogadoebisTvis<br />

upirvelesi zneobrivi Rirebulebaa, yornisTvis pragmatulia: igi<br />

sazrdoobs moymeTa Tavganwiruli aqtebiT, maTi ukandauxevlobiT. isini<br />

locaven moymeebs, romlebis karg sadils gaumzadeben maT:<br />

.`..yomastos yorneb aZraxda, dabla dauSvnes mÃarnia,<br />

jer ki CaiTrvnes sisxliTa, memre coma xres Zvalia.<br />

daloces Tofis damkravi, memr _ mzirTa winamZRvaria~<br />

[qxp IV:#119].<br />

“daloces Tofis damkravi” _ (an Tavad Tofis dalocva, Zvalis<br />

gamWreli xmlis qeba da sxva) es sagmiro baladis daskvnaa. ase rom,<br />

yornebis piridan uneburad gamodis uWko moymeTa qeba-dideba.<br />

is, rac “fxovel da SavanelSi” embrionalurad aris mocemuli,<br />

sxvagan meti sicxadiT aris gaSlili, Tumca mainc rCeba erTgvari<br />

bundovaneba, romlis gafantva mxolod ambis prozaul gadmocemas,<br />

andrezs, SeuZlia. aviRoT “ioneuris” situacia. sityvebi, romliTa iwyeba<br />

variantTa absoluturi umravlesoba, “WimRaSi ivaneuri ras-ras Saatyobs<br />

Tavsao” an ufro garkveviT: “ras-ras ufiqrobs Tavsao”, an momdevno:<br />

“fSaoba gaubedavis” (fSavSi wasvla gaubedavs) gvamcnobs mis<br />

gadawyvetilebas, magram ar gveubneba, ram gamoiwvia igi. wina baladaSi<br />

amis miniSnebac ar aris, imdenad cxadia, rom Savwyalze dadgomas win<br />

uZRvis gadawyvetileba, arCevani, magram es xdeba sadRac baladis<br />

farglebs gareT da amas unda grZnobdes msmeneli. “ioneurSi”<br />

gadawyvetilebis gardauvaloba da, SeiZleba iTqvas, tragizmic,<br />

gamoxatulia mis ojaxis wevrTa qmedebebiT, gansakuTrebiT mamisa,<br />

romelic mas, safSaod gamzadebuls, jRanebs ubandavs, mama _ Svils, rac<br />

gamoricxulia ordinarul pirobebSi, yoveldRiur yofaSi. msmeneli<br />

ukomentarodac igrZnobs, rom raRac uCveulo xdeba.<br />

es uCveuloba, aseve ukomentaro, msWvalavs “fxoveli da Savanelis”<br />

msgavsad umokles leqss, romelsac, ar SevcdebiT, Tu baladis JanrSi<br />

ganvixilavT. es aris usaTauro simRere, romelic ramdenime variantad<br />

aris gavrcelebuli fSavSi:<br />

`Cavalis, Caeubneba, tunkiT ivane saRarsa:<br />

cxenav, getyoba, geSinis, guls me Cagideb, magarsa,<br />

Cagavlev terelozeda, Cagatanineb naRarsa,<br />

Senac iq mogklav, tialo, Tavsac iq davdeb, WaRarsa,<br />

cocxal Sin ver davbrundebi, iq ver gavwirav mamasa,<br />

cixes davungrev isriTa, wverze gadavdeb qamandsa~<br />

[qxp IV:#266].<br />

uCveuloba Cans cxenis SiSSi raRac gamoucnobis winaSe _ mxedars<br />

uxdeba misi gamxneveba, Tumca piriqiT ki SeiZleboda yofiliyo: mxedari<br />

gamxnevebuliyo cxenis TanadgomiT. uCveuloa am sasowarkveTil<br />

laSqrobaSi (“cocxal Sin ver davbrundebi”) muqara cixis isriT<br />

dangrevisa. yvela sityva, rasac mxedari warmoTqvams, intonacia, rogorc<br />

am sityvebs warmoTqvams, baladis tragikul dasasrulze metyvelebs.<br />

185


msmenels ar eeWveba, rom mxedari ver daixsnis mamas da Sin cocxalic ar<br />

dabrundeba... axdeba yvelaferi, rasac mxedari uwinaswarmetyvelebs Tavis<br />

Tavs da cxensac.<br />

aRarafers vambobT am baladis formis araordinalurobaze: mTeli<br />

misi Sinaarsi cxenTan gamarTul dialogSia moqceuli. siuJeturi dro<br />

jer ar amowurula, magram ambavi damTavrebulia, igi virtualur drosa<br />

da sivrceSi mTavrdeba. es ar ukargavs baladas eqspresiulobas.<br />

<strong>qarTuli</strong> balada, gamonaklisis gareSe, gmiris sikvdiliT mTavrdeba,<br />

anu es imas niSnavs, rom baladaSi, rogorc wesi, gmiris cxovrebis<br />

ukanaskneli wamebia gadmocemuli. misi cxovreba xom brZolaa, sicocxlis<br />

ukanaskneli wamebi ki _ brZolis kulminacia. am dros gmiris cxovrebis<br />

TiTqos Sejameba xdeba. es iseTi wamebia, roca misi egzistencia mTlianad<br />

ixsneba, ukanasknel sabrZolo aqtSi _ gmirobaSi poulobs gamosavals.<br />

gmirma icis, rom mokvdavia da is Seguebulia amas, magram gmiri arasodes<br />

Seegueba iseT sikvdils, romelic brZolis velze sisxliT ar aris<br />

kurTxeuli. gmiris apoTeozi velze sisxliT ganaTvlaa. sxvagvari<br />

sikvdili `sircxvil as“, rogoric xevsuri kai yma ityvis.<br />

zemoT ganxilul baladaSi (“Cavalis, Caeubneba”) gmiris egzistencia<br />

jer ar gamonaTebula, is elis amas da msmenelic imis molodinSia, rom<br />

es aucileblad moxdeba, magram gmiris gancda win uswrebs realizacias<br />

_ misi egzistencia ukve gamosxivebulia mis warmosaxvaSi. da am<br />

warmosaxvis intensioba msmenels arwmunebs, imaSi, rom tunkiT ivanes ukan<br />

dabruneba ar uweria da rom swored es iqneba misi gamarjveba da<br />

apoTeozi.<br />

gmirebi sxvadasxvagvarad ecemian orTabrZolaSi, magram aRsasruli<br />

erTia: isini bolomde gaiReben sicocxlis sasyidels, safasurs im<br />

erTaderTi qonebisa, romelic maT gankargulebaSia. Tu hanzeli<br />

zRvaosani vaWrebi misdevdnen devizs “zRvaosnoba aucilebelia,<br />

sicocxle ar aris aucilebeli” (Navigare necesse est, vivere non est necesse), kai<br />

ymaT Tavisi sakuTari devizi aqvT, romelsac Tumca arasodes miuRia<br />

verbaluri gamoxatuleba: brZola aucilebeli, sicocxle ar aris<br />

aucilebeli. masasadame, maTTvis arsebula iseTi ram, rasac sicocxleze<br />

upiratesi Rirebuleba aqvs. iseTi ram, raSic cxaddeba Tavad sicocxlis<br />

fasi da Rirebuleba, misi matareblis Rirseba. ras unda hqondes imaze<br />

meti fasi da Rirebuleba, rac aqvs sicocxles, romelic erTaderTia da<br />

ganumeorebeli? aris adamianSi (ara mis gareT) iseTi ram, risTvisac<br />

iwireba sicocxle. es ram gawirvis gadawyvetilebaSi iCens Tavs: es aris<br />

neba, romliTac adamians SeuZlia marTos Tavisi sicocxle, romlis<br />

wyalobiTac adamiani sicocxleze maRla dgeba. marTavs sicocxles da<br />

droJamsac, es kargad Cans baladaSi.<br />

adamiani icocxlebs ramdenime aTeul wels, magram mas, SesaZloa,<br />

arasodes daudges Tavisi egzistenciis gamosxivebis Jami. es Jami wlebs<br />

ar moaqvs, es Jami SeiZleba dadges kai ymis mowifulobisTanave. Wabuki,<br />

sakargymod gamzadebuli, baRaTera jabuSanuri (amave saxelwodebis<br />

baladis gmiri) dedisZmebisgan moiTxovs mamiseul CaCqans, romelic mamis<br />

sikvdilis Semdeg maT hqondaT mibarebuli. biZebma ar misces CaCqani, ar<br />

CaTvales mowifulad, gajavrebuli gamoistumres baRaTera (“qva-rkinas<br />

186


amtvrevs kbiliTa”). magram sul male baRaTeras SesaZlebloba eZleva<br />

daamtkicos, rom is mowifulia CaCqnis satareblad (“CaCqani” aq<br />

sabrZolod mowifulobis metaforaa). baRaTeram moigeria Casafrebuli<br />

mzirebi, sisxlmdinareni gaaqcia isini, magram arc Tavad gadarCenila<br />

uWrilobod, romelic sasikvdilo gamodga. meleqse Zunwia baRaTeras<br />

gmirobis gamoxatvaSi. rasac is gamoxatavs, isev da isev egzistenciis<br />

gamovlenaa _ aqedan vrwmundebiT, rom es wamebi baRaTeras sicocxlis<br />

ukanaskneli wamebia. aseTi yofila baRaTera, misma dedisZmebma ki ar<br />

icodnen. dafaruli gacxadda aseTi tragikuli aRsasruliT. baRaTeras<br />

gza karkuCidan mamis saxlamde arxotSi Tvisobrivad sxva aris, vidre<br />

gza, romelic man mamis saxlidan karkuCamde gaiara. is gzaSi izrdeba da,<br />

sabolood, ukan itovebs Tavis bavSvobas, igi uReltexilze mTvardeba.<br />

balada Tavis kulminacias am or striqonSi aRwevs, romelTac komentari<br />

namdvilad ar esaWiroebaT:<br />

`martuam baRaTerama mTa gardiara gminiTa,<br />

gadauCinda dedasa gacinebulis piriTa...~<br />

[qxp IV:#275]<br />

namdvilad, arc erTs mis dedisZmaTagan, romelTac Selaxes misi Rirseba,<br />

ar eqneboda Sansi sicocxlis fasad daemtkicebina Tavisi Rirseba, am<br />

gziT moepovebina saxeli.<br />

Tu mxolod sikvdiliT moipoveba saxeli da sxva gza misken<br />

mimavali ar arsebobs, arc Selaxuli saxelisa da Rirsebis aRsadgenad<br />

sxva gza, garda sikvdilisa, ar ipoveba. es aris Tema xevsuruli<br />

baladisa, romlis gmiri, saxelad ivaneuri (var. ioneuri), gvarad gaburi,<br />

sofliT WimRioni, mieSureba fSavisken, raTa yvelaze ganTqmul vaJkacTan<br />

SebrZolebaSi sikvdiliT Camoirecxos sircxvili, razec balada ar<br />

laparakobs, mxolod andrezuli gadmocemiT viciT. ivaneurs raRac<br />

saqcieliT (“Tavisi siamayiT”) jvarisTvis uwyeninebia, jvari gaswyromia<br />

da “gauyrevav wveri”. balada, misTvis damaxasiaTebeli poetikisamebr,<br />

moulodnelad iwyeba, fSavSi wasasvlelad mzadebiT, Sinaurebi (ded-mama)<br />

da mTeli sofeli, jvaric ki (“waRm dahyev, WimRis giorgiv, Sens<br />

patimarsa ymasao”), aseve mamidac (“yinCad daswerda jvarsao”), roca<br />

roSkaSi mis saxls Cauvlis, monawileobas iRebs mis saboloo gzaze<br />

gastumrebaSi. baladis intenciaSi devs misi ukan ardabruneba. ivaneurs<br />

sxva danarCen vaJkacTagan, romlebic sofelSi datova, erTi upiratesoba<br />

aqvs da is sityvis uTqmelad igrZnoba simRereSi: is dro, rac mas<br />

WiRidan cabaurTamde misvlaSi da iq gamorCeul ymasTan Sexvedramde<br />

dasWirdeba, mas ekuTvnis, dro savsea misi egzistenciiT, veraviTari<br />

gareSe Zala ver waarTmevs mas am dros, veravin ukan ver daabrunebs<br />

ivaneurs, romlis suliskveTeba am or striqonSia moqceuli: “RmerTo,<br />

juTuas Samyare, an yartaulas, Ãarsao! maklulsa juTuaisas RmerT aRar<br />

dasdebs bralsao”. es misi arCevania. es arCevani erT fragmentSi,<br />

romelic ar ekuTvnis baladas, amgvarad aris gacxadebuli _<br />

`xmals uTxra ivaneurma: xmalo gamiWer, tialo!<br />

187


mteri mamadga karzeda, iq unda gagaprialo!<br />

an movklav, an me movkvdebi, cocxalm ar unda viaro~<br />

[qxp: #97].<br />

amis mTqmels SeeZlo ase eTqva: “Jami Cemia”. am ukanmouqcevel gzaze raime<br />

Seferxeba iseTive damaRonebeli da sasircxvilo iqneboda misTvis misive<br />

Tavis winaSe, rogorc fxovelisTvis SavwyalTan amaod dgoma im<br />

Svidstriqonian baladaSi. es sanatreli Jamis gaSveba da samrcxvino<br />

xelmocarva iqneboda.<br />

`sircxvil as sikvdil“, ambobs kai yma. magram rogori sikvdili?<br />

saxlSi sarecelze sikvdilia sircxvili. es namdvili tragediaa, imdenad<br />

mZime, rom misi Semcveli simRere sanTliT saZebaria. Tuki ipoveba, misi<br />

gamgrZelebelni cdiloben gamarTleba moupovon amgvar aRsasruls.<br />

sanam am tipis, SeiZleba erTaderT, baladas ganvixilavde, erT<br />

damaxasiaTebel ambavs movitan skandinaviel kaiymaTa cxovrebidan: roca<br />

starkidi daberda da TiTqmis dabrmavda, sulmudam imaze fiqri awuxebda,<br />

rom sawolSi ar momkvdariyo. raki mxolod brZolaSi dacemulTa<br />

xvedria valhala, “Calaze sikvdili” ki _ saZraxisi, sxva ra darCenoda<br />

starkids, Tu ara kiserze Camoekida oqroTi savse qisa, mkvlelis<br />

mizidvis mizniT, da gasuliyo gareT. sabolood man Tavi moakvlevina<br />

paters, romlis mama mas hyavda mokluli [gureviCi:23].<br />

verafers vityvi, momxdara Tu ara aseTi SemTxveva kai ymaTa<br />

cxovrebaSi, magram is perspeqtiva, romelic skandinaviel starkids<br />

eloda, “zen bacaligos” simRereSi faqtia. ai, es umoklesi balada:<br />

`zen bacaligos Tovsa Tovs, qven bacaligos Srebisa,<br />

TinibeqaurT cixesa kuTxi marjvena sqdebisa.<br />

Tavsa zis Savi yorani, libuSi gveli Zvrebisa,<br />

Siga wevs Tinibeqai, gulsuwadinod kvdebisa...~<br />

[qxp IV:#375-g]<br />

ras niSnavs aq “gulsuwadinod”? imas xom ara, rom Tinibeqas<br />

saerTod ar surs sikvdili? ra Tqma unda, ara. gulsuwadinod aq<br />

erTaderT rasme unda niSnavdes: cixeSi, Tavis SinaSi, sikvdili ar surs<br />

Tinibeqas. misi wadili velfze sikvdili iqneboda. magram is sarecelze<br />

kvdeba. erT-erTi variantis “uziareblad kvdebao” Sorsmimaval fiqrs da<br />

varauds aRgviZravs, Tu gavixsenebT fragments e.w. sagmiro-samgloviaro<br />

leqsidan: “omSi moklulsa vaJkacsa rad unda ziarebao“? es asea, magram<br />

Tu Tinibeqa uziareblad kvdeba, iqneb amiT is aris naTqvami, rom igi<br />

brZolis velidan sasikvdilod daWrili ar dabrunebula? radgan<br />

brZolaSi sisxlis gaReba ziarebis tolfasia (gavixsenoT sisxliT<br />

naTlisReba). gana SemTxveviTia, rom ivaneuris aRsasruls baladis erT<br />

variantSi msxverplSewirvis saxe aqvs: “mauqnevs xoSurauli, gaagdebinebs<br />

Tavsao, Tavs masWris batkaniviTa, Sahrevs jvar-jvaris karsao”?<br />

ramdeni wlis sicocxles gaiRebda Tinibeqa, rom Suqiauris<br />

gamouval mdgomareobaSi aRmoCeniliyo. am leqsSi xom Suqiauri Tavisi<br />

amgvari aRsasruliT saxelis saufloSi gadadis:<br />

188


`axiels TeTrsa cixesa Cardaxi Camosdisao,<br />

Siga zis Suqiauri, Tavs cecxli gadasdisao,<br />

Suqiauris Ãirimi gulmwuxrad gamodisao...~<br />

[qxp IV:#233]<br />

aq erTaderTi sityva “gulmwuxrad” yvelafers ambobs.<br />

“zen bacaligos” ori gagrZeleba aqvs. erTSi mocemuli cda<br />

Tinibeqais sikvdilis mizezis garkvevisa, radgan autanelia, rogorc<br />

vTqviT, Sin sikvdili, rasac veraferi gamoasworebs. variantSi cixeSi<br />

momakvdavs kvirika qvia saxelad da igi jixvebis devnas Seuwiravs, rac<br />

SeiZleboda brZolaSi dacemis analogiur aRsasrulad mieCnia romelime<br />

mTqmels. “jixvebs nu Casdev, kvirikav,...” ase iwyeba “bacaligos”<br />

gasagrZeleblad gamoyenebuli leqsi, romlis damoukidebeli warmoSoba<br />

udaoa, magram is kontaminaciurad Seezarda “gulsuwadinod” momakvdavi<br />

Tinibeqas leqss. mas, rogorc daRupuli monadiris ciklis damoukidebel<br />

baladas (ix. “jarji”), umjobesia, adgili samonadiro poeziaSi mivuCinoT.<br />

“zen bacaligos” aqvs meore, ufro bunebrivi gagrZeleba, sadac<br />

gardacvalebuls saTiTaod dastirian axloblebi: ded-mama,<br />

`Tinibeqais dedai, sawyal, sanTlebur dnebisa,<br />

Tinibeqais diaci dedaSi aRar jdebisa,<br />

gaoxrebuli lurjai samburSi aRar dgebisa...~<br />

[qxp IV:#375-g]<br />

axla gavecnoT variants, romelic moicavs moymis sikvdilze<br />

damwuxrebulTa maqsimalur Semadgenlobas:<br />

`deda utiris beCavsa, gulze aRara sTbebao,<br />

dai ki kvirikaisa faragiT ixoSebao,<br />

coli ki kvirikaisi sanTleburada dnebao,<br />

lurjai kvirikaisi samburCi aRar dgebao,<br />

mama ki kvirikaisi Tma-wveriT ixoSebao,<br />

franguli kvirikaisi qarqaSSi aRar dgebao~.<br />

[SaniZe 1931:#516-g].<br />

Tumca es stereotipad qceuli datirebani met-naklebi<br />

saxecvlilebebiT SeiZleba nebismieri sagmiro baladis erTgvar daskvnad<br />

gamodges. klasikuria am mxriv xogais mindis dasasruli, romelic mis<br />

TiTqmis yvela variants axlavs:<br />

`cxeni imisi tiali lurja totebze dgeboda,<br />

coli imisi beCavi sul Savad imoseboda,<br />

dedas imisas sabralos tirils aRara hxdeboda,<br />

mama imisi sabralo Tma-wveriT ixoSeboda~.<br />

[qxp IV:#3].<br />

189


niSandoblivia cxenisa da mxedris (patronis) urTierTobis<br />

(gavixsenoT “Cavalis, Caeubnebis”) gaTvaliswinebiT mgloviareTa Soris<br />

cxenis pirvel rigSi dasaxeleba.<br />

aris tendencia, rom am kanonikur sias gamoeyos da damoukidebeli<br />

leqsis saxe miiRos moymisgan daoblebulTa yvelaze, SeiZleba iTqvas,<br />

mebrZolisTvis intimurma atributebma, romelTagan, Tu gaviTvaliswinebT<br />

xalxur rwmena-warmodgenebs maT nawilianobaze, erTi _ cxeni _ ar<br />

CaiTvleba ugunur arsebad,<br />

`Cava, Cahxvivis lurjai, mTibelav, Seni cxenia:<br />

vervin Samamxvda, mTibelav, mxedari Seni feria,<br />

vercvin mamiyvans omSia, verc vin maWmia qeria” _<br />

[qxp IV:#413]<br />

meore ki _ iaraRi _ usulo nivTad. isini Tumca lakoniuri, magram<br />

Tavisi paTosiT epiuri suraTis personaJebi xdebian:<br />

`mTibelav, Seni franguli, itirebs, gadaiqceva:<br />

avahme, Cemo patrono, Senfrad aravin meqceva.<br />

vervin Samitans omSia, Samitans, gamameqceva”<br />

[qxp III:#102]<br />

ukeTesad da ufro amomwuravad, da meti gulistkeniT verc erTi<br />

axlobeli ver daaxasiaTebda daRupul moymes. isic SeiZleba iTqvas, rom<br />

daoblebulTa Soris yvelaze tragikulni cxeni da franguli Canan.<br />

umxedrod darCenili “lurjas” monologi TiTqos pasuxia tunkiT<br />

ivanes gamamxnevebel sityvebze Tavis Semdrkal “cxenas” mimarT. “guls me<br />

Cagideb magarsa”, ai, aseT, am sityvebis patroni mxedars mistiris cxeni.<br />

`leqsi vefxvisa da moymisa~<br />

Tavdapirveli saxiT es balada, rogorc akaki SaniZem [SaniZe 1931:559]<br />

gamoarkvia adgilobrivi informatorebis gamokiTxvis Sedegad,, aTiode<br />

striqonze meti ar unda yofiliyo. droTa viTarebaSi baladas emateboda<br />

striqonebi, romlebic TiTqos azustebdnen vefxvisa da moymis Sebmis<br />

detalebs da, ase gasinjeT, bunebis suraTsac ki. arada, moymis gmirobis<br />

saCveneblad sruliad sakmarisia is minimumi, romelic aRwers mxolod da<br />

mxolod aucilebels. Sexvedra vefxisa da moymisa, maTi Sebma danaxulia<br />

erT-erTi monawilis, cxadia, moymis TvaliT (“moymem Tqva, pirSiSvelama”),<br />

dinamiuri kadrebi iseTi katastrofuli siswrafiT enacvleba erTmaneTs,<br />

rom statikuri peizaJisTvis dro aRar unda rCebodes. “dro aRar dasCa<br />

moymesa”, naTqvamia leqsSive. drois ukmarisoba, rogorc vnaxeT,<br />

orTabrZolaze agebuli baladis uxilavi fonia, rogorc sasunTqi haeri.<br />

ai, savaraudo Tavdapirveli teqsti:<br />

`moymema pirSiSvelama, Sibn gaiarna kldisani,<br />

jixvsa Tof daxkra, berÃensa, Walas jaxn iqnes rqisani.<br />

190


Sua gzas SamaaRamda, dron iyvnen SuRamisani.<br />

gzas vefxvi Sameeyara, Tvalni arisxna RvTisani,<br />

gaziT gaarTvna kalTani, jaWvisa javSanisani.<br />

moymemac xelSi iyarna vadani Tavis Ãmlisani,<br />

nel-nela gaWra frangulma, dron iyvnes waqcevisani,<br />

vefxvi kldeT gardaekida, CamaawiTlna qviSani,<br />

Taod kldis Tavzed Samowva moyme sulamomdinari.<br />

vin etyvis magis dedasa, kars usxen qadag-misanni,<br />

uerTod ar daixarjnes Cvenis afxazis isarni~.<br />

[SaniZe 1931:#519]<br />

rogorc teqstidan Cans, moyme ar apirebda frangulis moSveliebas<br />

da maSinRa moimarjva igi, roca vefxvma jaWvis perangi SemoafliTa mas.<br />

“maSin gauWra frangulma”, gauWra maSin, roca Tavadac sulamomdinari<br />

iyo. ratom erideboda vefxvis mokvlas moyme? TqmulebiT, vefxvis,<br />

rogorc arwivis, mokvla ikrZaleba. moyme ganwirulia, igi ukanasknel,<br />

zRvrul situaciaSia Cayenebuli, mas sxva gza ara aqvs. arsebobs azri,<br />

rom vefxvi, romelmac “Tvalni arisxna xTisani”, mas damsjelad moevlina<br />

berÃeni jixvis mokvlisaTvis. vefxvi RvTis risxvis gamomxatvelia (g.<br />

jafariZe).<br />

gasuli saukunis dasawyisSi, yovel SemTxvevaSi, ase Cans akaki<br />

SaniZis masalebis mixedviT, baladas gauCnda gagrZeleba, romelmac mas<br />

saxeli gauTqva. mis gareSe, saeWvoa, rom “leqsi vefxvisa da moymisa”<br />

esoden popularuli gamxdariyo. Tumca popularoba yovelTvis<br />

aRmatebuli Rirsebis dasturi ar aris da am kerZo SemTxvevaSi igi<br />

erTgvarad sentimentalur da arcTu xalxuri warmoSobis humanistur<br />

talRaze gamoikveba.<br />

gavixsenoT, rogor mTvardeba xalxuri teqsti:<br />

“vin etyvis magis dedasa, kars usxeds qadag-misanni,<br />

uerTod ar daixarjnes Cvenis afxazis isarni” .<br />

dedis motivi aq Zunwad, TavSekavebulad, xevsuruli tradiciis<br />

erTgulebiT aris gamoxatuli. Tavad balada ki Tavdeba iq, sadac moymem<br />

da vefxvma daasrules sicocxle _ kldis Tavze. aq wertili daesva<br />

dros, Camoicala wamebi, qviSis saaTis amwuTisofluri WurWeli<br />

dacarielda. oriod striqonSi ixsenieba Wirisufali ara glovis<br />

momentSi da moymis ganzogadebuli (amas isris xseneba mowmobs) Rirsebis<br />

da ara misi ukanaskneli gmirobis Sefaseba. es epilogia, sadac gmiri ukve<br />

moxveWili didebisa da saxelis rakursSia danaxuli.<br />

dedis xseneba boloswina striqonSi misi imgvari gagrZelebis biZgi<br />

unda yofiliyo, rogoradac gagrZelda igi. vinc ar unda yofiliyo<br />

baladis “meore karis” Semqmneli, giorgi jabuSanuri, arcTu usaxelo<br />

meleqse, Tu sxva vinme, misi poeturi talanti eWvs ar iwvevs. leqsi,<br />

romelic eqvsgzis ametebs ZiriTad teqsts, TavisTavad didebulia, dedis<br />

motivi brwyinvaled aris damuSavebuli, magram Zneli iqneba misTvis<br />

xalxur, gansakuTrebiT xevsuruli simReres tradiciaSi adgilis moZebna.<br />

darRveulia ara mxolod baladis formaluri mxare _ Secvlilia riTma<br />

191


(yuvi, amaze qvemoT) da droisa da adgilis erTianobis, siuJetis<br />

ganuStoeblobis principi, aramed, rac mTavaria, myari eTnografiuli<br />

tradicia. saqme is aris, rom dedas xevsuruli etiketiT ekrZaleba<br />

Svilze (da qmarze) sajarod tirili (amaze qvemoT, ix. xmiT natirlebi).<br />

“iareboda dedai tiriliT, Tvalcremliani” sruliad warmoudgenelia<br />

xevsurul (fSauri ukve itans) tradiciul sinamdvileSi. amitom vfiqrob,<br />

rom es damateba garRvevaa tradiciaSi, rac SeiZleboda axali tradiciis<br />

dasabami yofiliyo, magram ase ar moxda. dRemde xevsureTSi ar moipoveba<br />

dedis xmiT natirlebi, gansxvavebiT fSavisa, sadac am kdemamosil<br />

tradicias didixnis winaT Seudga wyali.<br />

Tu davukvirdebiT, meore kari baladisa xuTi met-naklebad<br />

dasrulebuli monakveTisgan Sedgeba. Segubebulia TiTqos erTmaneTi<br />

Tanamimdevruli zRurblebiT baladis erTiani sunTqva. pirvel<br />

monakveTSi erTurTis daxocvis faqtia aRniSnuli (“imaT daxoces<br />

erTurTi”), momdevno monakveTebSi avtori miubrundeba Serkinebis<br />

peripetiebs da sxvadasxvagvarad gadmocems maT. pirvelad deda<br />

umisamarTod iambobs ambavs: “Cem Svils gzad vefxvi Sahyria...” meoreSi<br />

deda daWril(?) Svils, jerac cocxals, wylulebis uxvevs (es lapsusia<br />

Tu uCveulo metabole?); mesameSi: wina monakveTSi gacveTili xmali aq<br />

bolos uRebs vefxvs: “xmalma dakuwa Zvalia”, orTabrZola mTavrdeba da<br />

dedac amTavrebs tirils: “magis mets aRar gitireb...” da moulodnelad<br />

yovelgvari tradiciis sawinaaRmdegod gaismis: “Sen ar xar satiralia”.<br />

meoTxeSi kvlav Tavidan iwyeba Serkineba dedis sizmarSi: “xan vefxvi, xan<br />

Tavis Svili elandeboda mZinarsa”; mexuTeSi moymis deda midis vefxvis<br />

dedasTan da, unda movlodebodiT, rom deda kvlav wamoiwyebda Setakebis<br />

ambis moyolas.<br />

rogorc mosalodneli iyo, TiToeuli monakveTi Tavis sakuTar<br />

yuvzea gawyobili ise, rom baladis yuvi arc erTSi ar meordeba. es<br />

bunebrivia, ramdenadac damoukidebeli monakveTi Tavis riTmas moiTxovs.<br />

gagrZeleba mTlianad ar aris mowyvetili xalxur tradicias: aq<br />

gvxvdeba SesaniSnavi striqoni, romelic arcTu Soreulad epaeqreba<br />

yornis yofiT-saRazrovan, uaresic, obivatelur daskvnas. Tu yornisTvis<br />

“orniv yofilan uWkoni”, “vefxisa da moymis” meore mgosani dedis piriT<br />

saqveynod acxadebs moymeTa kodeqsis upirveles WeSmaritebas:<br />

“arc vefxvi iyo jabani, arc Cem Svil Saxvda Wkviani”.<br />

Wkviani aq jabanis sinonimia. amdenad, `Wkviani moyme~<br />

winaaRmdegobrivi cnebaa. saxels da didebas mxolod saRi azris<br />

sawinaaRmdegod mavalni ipoveben. Wkvianni iseve ver miswvdebian didebas<br />

da saxels, rogorc “vefxistyaosnis” saRvTo mijnurobas (“Wkvianni ver<br />

mixvdebian”). analogia, oRond mutatis mutandis, aSkaraa. savsebiT platonuri<br />

mantizmis (siSmagis) konteqstSi, roca dionisuri sawyisi adamianis<br />

aqtivobis gansxvavebul sferoebze vrceldeba.<br />

`Siola da mTrexeli~<br />

192


amdenadme gansxvavebulia sxva sagmiro baladebisgan, Tumca ar<br />

SeiZleba darwmunebuli viyoT, rom igi sagmiro xasiaTisaa, ramdenadac<br />

orTabrZola (Tu am Setakebas orTabrZolad CavTvliT) aq mTavari Tema<br />

ar aris. balada mravalmxriv aris saintereso: pirvel, rigSi, is<br />

istoriuli dokumentia, romelic konkretuli, cocxali SemTxveviT<br />

(xdomilebiT) gvisuraTebs saqarTvelos mTaSi Seqmnil situcias zurab<br />

erisTavis xanaSi. Siola, erTi gabudayebuli gvaris warmomadgeneli,<br />

aragvis erisTavis partikularistuli mcdelobebis dasayrdenia xevSi.<br />

hubrisi, rogorc wesi, tragikulad mTavrdeba da Siolas aRsasrulic<br />

amgvaria. tragediis arsi moulodnelobaSic, mowinaaRmdege Zalis<br />

gauTvaliswineblobaSic mdgomareobs. Siola im mxridan nasroli isris<br />

msxverpli xdeba, saidanac naklebad moeloda. ase iRupeba gabudayebuli<br />

TorRva Zaganic. magram, rogorc iTqva, es motivi aq ar aris mTavari.<br />

mTavari Tema TiTqos im samiode striqonSia gamoxatuli, romlebic<br />

daskvnis, erTgvari eqstrabaladuri sivrcidan gamosrolili SeZaxiliT,<br />

agvirgvinebs baladis teqsts:<br />

`amboben Camaqcevasa axalcixuris kldisasa,<br />

Tan Cayolasa amboben qerbeRelais Zisasa,<br />

ver Seinaxa stumari, vai vas dedas mtrisasa!~<br />

[qxp XI:#27]<br />

magram ara, “Siola da mTrexeli” iseTi kompoziciur-ideuri<br />

mTlianobaa, rom saeWvoa, erTi romelime Tema dominirebdes masSi. aq<br />

dgas, ra Tqma unda, Rirsebis problema _ Seuracxyofili vaJkacis<br />

Rirsebisa, romelsac Tavisi moymeobis ukanasknel (cxeni ukve gaiRo)<br />

atributs arTmeven (“ar daiSala, gadaswvda mxarT nadebs mSvildsa<br />

rqisasa”, aq ar SeiZleba ar mogvagondes yivCaRis moZaladuri moZraoba:<br />

`mozidna nawnavs Tmisasa~), Seuracxyofili maspinZlis Rirsebisa,<br />

romelsac stumari moukles (Tema, romelic vaJas geniam poemad aqcia);<br />

tradiciiT Semagrebul-gamarTlebuli Surisgebis dauokebeli Jini<br />

(“ganrisxebas Rgon xTisasa”); mkvlelis, Tundac sakuTari sicocxlis<br />

aradCamgdebis, pirveli reaqcia, Tavi Seafaros tradiciiT kurTxeul<br />

adgilebSi, eklesia iqneba Tu keria Tundac moklulis dis saxlSi (“dao,<br />

ver Saminaxavdi, cxonebas Seni Zmisasa”?); keriis mfarvelobiTi Zala,<br />

Surisgebis grZnobis mZleveli (“wamodo, Sao da bnelo, Tu suls vaameb<br />

mkvdrisasa”)...<br />

da mainc unda vTqvaT, rom am baladaSi TvalSi sacemia is ganaCeni,<br />

rac gamotanilia hubrisis winaaRmdeg: mas aqvs Tavisi mwvervali, apogea,<br />

romlis Semdeg iwyeba SeumCneveli dacema da uecari kraxi. amasve<br />

gadmogvcems TorRva Zaganis cxovreba, romelsac baladaSi aRzevebisa da<br />

dacemis klasikuri saxe aqvs micemuli.<br />

mainc ra aris mTavari? iqneb mTavari moqmedi aq droa, is droJami,<br />

romelic gadis snoSi im sabediswero isris gasrolidan ukanasknel<br />

TavSesaframde, romelmac mainc ver Seifara mkvleli? es dro, avsili<br />

egzistencialuri substanciiT, sadac erTni arian devnili (”daelnebas<br />

193


Rgav cisasa”) da mdevneli (“ganrisxebas Rgon xTisasa”). dros aqac<br />

iseTive elvis siswrafe aqvs, rogorc sxvagan, sadac baladis gmiri<br />

sikvdil-sicocxlis zRvars Suaa moqceuli.<br />

`TorRva Zagani~<br />

TorRvas tragedia, romelic hubriszea agebuli, erTi baladis<br />

sivrciT ar Semoifargleba. is arc epiur JanrSi ar gadazrdila,<br />

ramdenadac eposi <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>sTvis damaxasiaTebeli ar aris.<br />

aq ar vsaubrobT ToRvas istoriulobaze. am problemas sagangebod<br />

ganixilavs t. maxauri [maxauri:182-230] da, vfiqrob, damajerebel<br />

daskvnebamde midis. yovel SemTxvevaSi, istoriuli TorRvas pirovneba,<br />

rogoradac is werilobiT wyaroebsa da zepirsityvier gadmocemebSi Cans,<br />

savsebiT akmayofilebs am tipis baladis moTxovnebs.<br />

TorRvas Sesaxeb ramdenime baladuri teqstia Semonaxuli. erTi Tu<br />

mis warmoSobas gvamcnobs, meore misi hubrisis (gabudayebis) niSnebs da<br />

gamoxatulebas saqcielSi, mesame _ mis aRsasruls. am sami (Tu meti)<br />

teqstis ganlageba qronologiur xazze SeuZlebelia, radgan aq<br />

CamoTvlili epizodebi TiToeul maTgans msWvalavs. TiTqos TiToeuli<br />

maTgani dasrulebuli damoukidebeli baladaa, sxvadasxva kuTxiT rom<br />

gadmogvcems misi arsebobis tragedias. TiToeuli maRgani mTlianobaSi<br />

gvimxels TorRvas saxels mis bediswerasTan erTad.<br />

TorRvas jer Tavisi warmoSobiT da mere SobiT ori iseTi<br />

fundamenturi niSani aqvs, romelTagan erTic ki sakmarisi iqneboda mis<br />

gasabudayeblad. warmoSobiT is bagrationia, amdenad, nawiliani. mis<br />

beWebze “marjvniv mze werebuliyva, marcxniske _ mTvaris nalio”. mesame<br />

niSania nawilianobis mizeziT mopovebuli jaWvis perangi, “Zmobilis<br />

naCuqari” (es Zmobili xan qajebi arian, xan veSapia), raSic misi<br />

nawilianobaa ganivTebuli da, sanam igi mas axlavs, mtris isrisa Tu<br />

tyviisagan saimedod aris daculi.<br />

SeniSvna: italiel misionerTa gadmocemiT, imereTis mefeebs _ aleqsandre III-s,<br />

bagrats dabadebidanve zurgis orive mxares jvari hqoniaT gamosaxuli [judiCi:<br />

131; kasteli:75,76].<br />

TorRva damatebiT begaras uwesebs fSavlebs (“mSavleb, umateT<br />

begarsa”): TiTo cxvars da TiTo nacrian tomaras (zamTarSi sanadiro<br />

gzebis gasamSraleblad), da kidev “sakargymoT” arwivis frTas (isris<br />

kudisTvis). es TiTqos araferia, magram uaznauro fSavlebis moTminebis<br />

fiala ivseba da TorRva misTvis moulodnelad, naavadari ConTas xeliT<br />

ecema.<br />

_ “vinc Sen eg mogces, TorRvao, mama wauwydes mkvdario!<br />

amaiwvada ConTama isari mWvartlianio:<br />

_ samjer mamixve, TorRvao, sami dagikal cxvario,<br />

meoTxed mosuls dagikal TeTri qorai xario.<br />

gizave d’ ver dagizave, bagrationi xario.<br />

gulsa xkra, suksa uwia, daeca Zagnis gvario...”<br />

[SaniZe 1931:44; qxp IV:#222]<br />

194


es misi daRupvis gare mxarea. Temi Surs iZiebs gabudayebulze,<br />

rogorc Cveulebriv xdeba legendebSi da yofaSi. magram mis aseT<br />

aRsasruls “metafizikuri” planic axlavs: gabudayebis kulminaciaSi<br />

TorRvas stovebs nawili. iorSi “amaCqvefisas” ucxom Tvali mohkra (“vin<br />

uga Tvalio”) mis SiSvel beWebze nawilis niSnebs, romelTa arseboba,<br />

dedis garda, aravis ar unda scodnoda, da “Zmobilis naCuqari”<br />

jadosnuri jaWvis perangic stovebs mas.<br />

_ “jaWvi ra uyav, TorRvao, qajebis naCuqario?<br />

_ ielovanze gavwire, gacurda, rogorc wyalio”.<br />

cocxali gmiri<br />

iTqva, rom cocxali gmiri winaaRmdegobis Semcveli cnebaa im<br />

mizeziT, rom saxeli _ gmirobis niSani, ZiriTadad da rogorc wesi,<br />

brZolaSi sikvdils moaqvs. amitom ambobs ivaneuri: `an movklav, an me<br />

movkvdebi, cocxalm ar unda viaro!~ gadarCenil kaiymas saxelis<br />

mopovebis naklebi Sansi aqvs. magram sagmiro poeziam icis sagmiro<br />

baladisgan gansxvavebuli teqstebi, sadac saxeldebiT Seqebulia<br />

konkretuli moyme. qebani ar aris stereotipuli. moymeobis poezias<br />

moymis sikeTis gadmocema-gamoxatvis mravalferovani saSualebebi aqvs.<br />

gavecnoT zogierT maTgans.<br />

“ar vici xando-WarTali, gudamayari sad ari.<br />

mTiuleTs gamigonia Tormeti cixe magari.<br />

samxreTiT wamogveweva veSagurT cxeni saRari,<br />

zeda zis mameswarai, welze artyia xanjali.<br />

aragvis piras SamoCnda, gaminaxevra laSqari,<br />

dabrunda, wyalze garecxa omSi naxmari far-xmali”<br />

[xalxuri poezia 1992:#89].<br />

erTaderTi, rac mameswara veSaguris saxelovan gamarjvebas gvamcnobs, es<br />

orad-ori sityvaa: `gaminaxevra laSqari~, sxva danarCeni mxolod fons<br />

uqmnis mas. ~Tormeti cixe magari~ mis saxels emsaxureba, rogorc misi<br />

gmirobis Tanadi. cxeni, xanjari, far-xmali _ moymis es aqsesuarebi<br />

inkrustaciebiviT aris Casmuli am umoklesi leqsis mcire sivrceSi.<br />

dasaxeleba `veSagurT cxeni~ ukve mowmobs am cxenis saxelze, romelic<br />

isev da isev misi mxedris saxels emsaxureba, rogorc misi moymeobis<br />

Sesatyvisi. xolo brZolis dasasruli apoTeozis nacvlad sruliad<br />

yofiTi saqmianobiT aris gamoxatuli, rac imis mimaniSnebelia, rom<br />

garecxili far-xmali axali brZolis molodinSi iqneba.<br />

ai, kidev leqsi, romelic fragmentis STabeWdilebas stovebs, magram<br />

aramc da aramc fragmenti ar aris _ igi damoukidebeli samstriqonedia:<br />

`meSvela milxauris Ze, niavo gergetisao,<br />

kivkav darbazis gamtexo, momtano sirmaisao,<br />

Tormetis SurismZebnelo, Ãelad momyvano tyvisao~<br />

[Tsufa 24441].<br />

195


meSvelas saxelisTvis, romelic imsaxurebs epiTets `niavi gergetisa~,<br />

sruliad sakmarisia darbazis (sakulto nageboba) gatexva da iqidan<br />

sirmis, rogorc nadavlis, wamoReba, rac mtruli Temis sruli<br />

ganadgurebis badalia, mere Tormetis Surismgebloba (rogorc viciT,<br />

Tormeti damasrulebeli ricxvia) da, bolos, tyvis moyvana sakuTari<br />

xeliT _ Warbic aris, es saqmeni sagmironi mTlianad gadafaravs mis<br />

momavals.<br />

SeniSvna. gergeti RvTisSvilTa samyofelia, `niavi gergetisa~ ki SeiZleba<br />

miviCnioT mxsnelis figuratul sinonimad. meSvelas qmedebani RvTisSvilTa<br />

mxsnel RvawlTan aris Sedarebuli. `sirma~ _ aq: sakulto Tasis saxelia.<br />

zurab erisTavTan brZolebis epopeaSi varskvlaviviT brwyinavs<br />

xevsuri mamuka qalundauri. man sicocxleSive moipova gmiris statusi,<br />

magram usaxelod daasrula sicocxle. rogorc leqsebi, ise prozauli<br />

gadmocema guroel xevsurs nawilianad (jvar-xatTn wilnayarad) Tvlis.<br />

magram nawiliani iyo ara mxolod Tavad mamuka, aramed misi xmalic.<br />

mosalodneli brZolis win xmali qarqaSidan amoiwevda momavali<br />

gamarjvebis niSnad [gabuuri:158]. sadag dReebSi igi sruliad prozaul<br />

cxovrebas misdevda. magaliTad, yoveldRiuri sakvebis mosapoveblad<br />

xifxolas (erTgvari mcenare) Txrida xolme yanaSi. misi nawilianoba anu<br />

xarizma swored krizisis periodSi iCenda Tavs, ebrael<br />

winaswarmetyvelTa da msajulTa darad uflis suli gadmodioda masze,<br />

ris Semdegac igi sruliad saxecvlili Sedioda brZolaSi. es<br />

sxvebisTvisac TvalsaCino iyo. gadmocemiT, salaSqrod mimaval mamukas<br />

win varskvlavi miuZRoda rogorc naTlis sveti. roca mTaze gadmomdgar<br />

zurab erisTavs mTis ZirSi momavali mamuka daunaxavs, Tavisi laSqari<br />

auyria da ukan gabrunebula [gaburi:159]. ramdenime fragmenti mamukas<br />

eposidan amgvarad gvixasiaTebs mis araordinalur pirovnebas.<br />

`Tan maxyves qalundaursa mamukas Suqni mzisani,<br />

bekengorT Camoewiva, yman CaWrna zurabisani,<br />

amandiT amabrunvilma samann Caxyudna qvisani...~<br />

[qxp XI:#47]<br />

brZola aragvis riyeze moxda da gamarjvebis niSnad mamukam erTi<br />

mozrdili lodi bekengoris Tavze aitana da miwaSi CaarWo. misi es<br />

qmedeba apoTeozis erTgvari niSani iyo, Tumca am dRidan daiwyo misma<br />

varskvlavma Casveneba. saqme is iyo, rom man daarRvia sakraluri wesi,<br />

akrZalva: imaze meti mteri mokla ukanasknel brZolaSi, ramdenis atanac<br />

mis nawilian xmals SeeZlo. am sabediswero epizods amgvarad gadmoscems<br />

besarion gaburi:<br />

`... Tormet erTbaSad mauklav. meTormetisad ro Samaukrav<br />

Ãmali mamuka qalundaurs, maSin es meTormete kac mokluli<br />

TaviT feÃ-aRm dayudebulas wyalSi da RmerTs Saswdomiv<br />

imTven xalxis codvai da Caugav Ãmal mamuka qalundaurs.<br />

196


SauZaxnebav xTisad: RmerTo, Sen nu gamiwyrebiv! mets aRar<br />

mavxklavav. maSin Caugav Ãmal qalundaurs, uTqom damrCal<br />

zurabis jarTad: mSvidobiT, Ãel magimarTasT! RmerTm aRar<br />

mamc metis Ãocis nebai, da amabrunvil~<br />

[gabuuri:159].<br />

amis Semdeg Cauyudebia is samani bekengorze. RmerTma metis xocis<br />

nebac ar misca da arc apatia. mamuqa qalundauri, bekengoris gmiri,<br />

usaxelod iRupeba RvTisgan gawiruli TorRvas msgavsad (ix. zemoT).<br />

magram samani, misi gmirobis niSnad misve xeliT aRmarTuli, darCa<br />

bekengorze. bekengori qalundauris kidev erTi saswaulebrivi siCauqis<br />

mowme iyo, romelic amgvarad gamoxata leqsma:<br />

`bekenTgor qalundauri yornis griloebs xyvebisa~<br />

[qxp III:#50],<br />

SeniSvnebi. mamukas, romlis gvari gogoWuri iyo, metsaxeli `qalundauri~ misi<br />

matareblis askezis gamoxatulebaa: `qal-undauri~ unda miuTiTebdes qalebTan<br />

urTierTobisgan TavSekavebis aRTqmaze (xevs. undauri _ moZule), Tumca es Tema<br />

maincdamainc gaSlili ar aris qalundauris eposSi.<br />

bekengori (an begengori) maRali mTaa gudanis maxloblad. misi ferdobi<br />

TiTqmis Sveulad eSveba aragvis riyeze, saidanac mamukam riyis qva iatana<br />

bekengorze.<br />

samani Cveulebriv niSnavs mijnas, romelic gamoyofs erT nakveTs meorisgan,<br />

amrigad is samaxsovro niSania. qalundaurma aRmarTa igi mizniT: Tavisi<br />

gamarjvebis niSnad da kidev imis niSnad, rom amieridan iwyeboda misi cxovrebis<br />

axali etapi, romelic dekadansiT aRiniSna. mamukas xeliT dayudebuli samani<br />

bolo dromde ixilveboda bekengorze. am striqonebis avtors, bacaligoatabedan<br />

gudanisken mimavals, orgzis mouxilavs igi. amboben, viRac xevsur<br />

herostrates amouZirkvavs igi da aragvis riyisTvis daubrunebia. mamukas ki<br />

anderZad hqonda datovebuli: `vinac Cem sikvdiliTges amaze mgzavr aivl-<br />

Caivlis da vinac am samanTan sam yanws arayians ar daRlocavs, am Cemis Ãmlis<br />

codva ekidas, rac Cem Ãmals codva uqnav da kac mauklav~ [gabuuri:159-160].<br />

`yornis griloebs xyvebisa~ anu mfrinavi yornebis dafenil Crdilebs<br />

misdevdao (grilo _ Crdili).<br />

monadire<br />

monadireoba saomari moqmedebaa, igi xSirad orTabrZolis xasiaTs<br />

iRebs, ris magaliTad "leqsi vefxvisa da moymisa" kmara. gareuli mxeci<br />

ucxoa, rogorc mteri, da nadiroba TiTqos omia maT winaaRmdeg. swored<br />

amitom, rom nadiroba Zaladobaa, misi neitralizaciis mizniT garkveul<br />

sazogadoebebSi igi sagangebo ritualebiT aris garemosili. monadire<br />

sanadirod wasvlis win icavs akrZalvebis mTels wyebas, raTa misi<br />

nadiroba ara mxolod warmatebuli, aramed legitimuric iyos.<br />

nadirobasTan dakavSirebulia gansacdeli, ucnobis samyaros xilva,<br />

Cveulebriobis sazRvrebis gadalaxva, an im zRurblis miRweva, saidanac<br />

iwyeba sxva, aqamde ganucdeli samyaro. es garemoeba ki riskis winaSe<br />

ayenebs monadires. amitomac ar aris paradoqsi, rom warmatebuli<br />

197


monadire isev, rogorc davlaTian-nawiliani meomari (TorRva Zagani,<br />

ioneur TeTrauli, mamuka qalundauri da sxvani) mSvidobianad ar<br />

amTavrebs sicocxles. samonadiro <strong>folklori</strong>sTvis arsebiTia daRupuli<br />

monadiris cikli, romelsac sagangebo monografia mieZRvna [virsalaZe<br />

1964].<br />

monadire, rogorc wesi, isjeba zedmeti nadiri daxocvisTvis.<br />

arsebobs wesi: asi jixvis mokvlis Semdeg Tofi miwaSi imarxeba. es is<br />

Tofia, romelmac azari Seasrula da misi gamoyeneba ekrZaleba<br />

monadires. monadire Corla isjeba imisaTvis, rom man as oci jixvi da<br />

arCvi mokla, mxolod erTi koWli Txa gadaurCa [svanuri poezia:291].<br />

gadametebuli nanadirevi monadiris hubrisis gamoxatulebaa. es ar<br />

epatieba monadires, rogorc qalundaurs ar epatia im meTormetis mokvla.<br />

monadire isjeba ara imdenad zedmeti nadiris mokvlisTvis, aramed<br />

hubrisisTvis, imis daviwyebisTvis, rom nadirobaSi warmateba nadirT<br />

patronzea damokidebuli da ara misi monadireobis xelovnebaze an<br />

davlaTze, romlis wyaro nadirT patronia. warmateba davlaTia, romelic<br />

eZleva monadires da, rogorc eZleva, iseve waerTmeva. zedmeti an<br />

niSandebuli nadiris mokvla qurdobis tolfasia: monadire qurdavs<br />

`nadirT patrons~. amisTvis is unda daisajos.<br />

nadirT patronTan urTierToba, romelic aucilebelia nadirobaSi<br />

warmatebisaTvis, satrfialo kavSiris saxes iRebs. am dros<br />

nadirTpatroni dedria. qarTul folklorSi ori tipi gamoikveTa am<br />

urTierTobisa, erTi svanur zepirsityvierebaSia dadasturebuli, meore _<br />

megrulSi. erTgan dalia, meoregan _ `tyaSmafa~ (tyis mefe Tu dedofali).<br />

rCeuli monadireebi dalis an tyaSmafas sayvarlebi arian. am<br />

pirobiT isini aRweven warmatebas. Tumca monadire, Cveulebriv, gaurbis<br />

nadirT mwyemsis siyvaruls. niSandoblivia: Tu arCevani monadirezea, anu<br />

Tu monadires aqvs alternativa, igi oridan _ dalTan wola Tu cxra<br />

jixvi _ am ukanasknels irCevs. ase iqceva dalis bavSvis gadamrCeni<br />

monadire: warmatebas irCevs, magram dali pasuxs mkacrad agebinebs, Tu man<br />

cxras gadaaWarba an am cxraSi swored imas esrola, romlis mokvla<br />

akrZaluli aqvs. es xSirad oqrosrqiani jixvia da misTvis nasroli tyvia<br />

Tavad msrolels miubrundeba.<br />

ufro xSirad monadires ara aqvs alternativa. igi iZulebulia<br />

dahyves dalis nebas: sayvarlad gauxdes mas da warmatebax<br />

uzrunvelyofilia, magram amieridan monadire mudmivi safrTxis winaSea.<br />

am siyvaruls TiTqos kanonieri saxe aqvs, es erTgvari qorwinebaa,<br />

misi niSani mZivia an beWedi, romelsac monadire saidumlod unda<br />

inaxavdes. am mZivSi Tu beWedSia ganivTebuli monadiris bedi. masze unda<br />

Semowmdes misi erTguleba dalisadmi. magram monadires `Sin~ kanonieri<br />

qali hyavs. amieridan misi cxovreba gaorebulia _ cxovreba `Sin~ da<br />

`gareT~.<br />

dalTan qorwineba Tumca efemerulia, magram misi Sedegi<br />

tragikulia. dali Rupavs, dalive daitirebs.<br />

svanuri samonadireo teqstebi epiuria, sinkretizmis niSniT aris<br />

aRbeWdili _ isini ferxulSi sruldeba, ferxulis dinamikam da ritmma<br />

198


TiTqos unda gadmosces ganwiruli monadiris daRupvis gardauvali<br />

procesi.<br />

`bail yvela dailocos aq myofi, bail, ilba bail.<br />

bail, sabralo beTqil, sacodao beTqil, bail....<br />

bail, beTqil, dalis moRalatev, bail....<br />

bail, mulax-muJali ikribeba, bail...<br />

bail, ferxuliT uvlian JamuSis moedans, bail...<br />

bail, gadmomxtara TeTri Suni, bail...<br />

bail, gaZromia beTqils lajebSi, bail...<br />

bail, es beTqilis wera iqneba, bail...<br />

bail, amis mdevari vin iqneba, bail...<br />

bail, amis mdevari beTqili iqneba, bail...~<br />

[xalxuri poezia 1992:#163]<br />

sofeli grZnobs, rom es TeTri Suni, romelic sinamdvileSi arc<br />

aris Suni, beTqilis bedisweraa. beTqili pasuxismgebelia mis gamoCenaze,<br />

amitomac valdebulia gahyves mis kvals. Sunis saxiT movlenilma CaSala<br />

ferxuli, daarRvia sayovelTao mxiaruleba, zeimi. uaresic moxdeba, Tu<br />

damnaSave ar gaica. amas acxadebs sofeli sityvebiT `amis mdevari<br />

beTqili iqneba~, sxva aravin. dali, romelic Sunis saxiT gamoecxada<br />

sofels, sxvas aravis moiTxovs. sofeli grZnobs, rom es beTqilis<br />

ukanaskneli nadiroba iqneba da aravin ecileba Sunis monadirebaSi. `Cemi<br />

mocemuli mZivi ra uyavi?~ _ kiTxva dasmulia miuval kldeze, sadac<br />

gaityua Sunma beTqili da saidanac Camosvla mas ar uweria. mZivi ara<br />

mxolod sasiyvaruli saCuqaria, aramed saidumlos niSanic aris, romlis<br />

siwmide beTqilma ver Seinaxa, `gaarioSa~ (`garioSeba~ _ desakralizacia).<br />

amitomac igi unda daisajos. da dali mTeli sisastikiT sjis mas. sad<br />

unda daisajos monadire, Tu ara isev da isev im sajixveebSi, sadac mas<br />

warmateba hqonda. rogorc ki dali miatovebs mas _ gauCinardeba, beTqili<br />

ufskrulis Tavze dakidebuli aRmoCndeba. mTeli sofeli mis saSvelad<br />

moemarTeba, magram vidre kldis Zirs miaRwevdes, `manamde beTqili<br />

gadmovardnila, mis mZors daTvi Wams, mis Tvalebs yorani kortnis...~<br />

svani beTqilis dramis tipologiuria raWveli ivane qvacixelis<br />

tragikuli ambavi. oRond qvacixelis TqmulebaSi teqstSi ar Cans nadirT<br />

patronis monawileoba. magram sasjeli aSkaraa da is Zalze sastikia:<br />

kldeze SerCenili qvacixels ukidures gasaWirSi mouxdeba Tavisi<br />

monadireobis atributebze uarisTqma Tu maTi SebRalva: klavs erTgul<br />

ZaRls yurSas da cecxls aCaRebs sanadiro iaraRebiT _ isrebiT,<br />

mSvildiT da kaparWiT [virsalaZe:191]. ufskrulSi gadaCexvamde igi<br />

sruliad gacamtverda rogorc monadire.<br />

TiTqos paradoqsuli kanonzomierebaa: rac ufro saxelovania<br />

monadire, miT ufro gardauvalia misi tragikuli aRsasruli. `jixvebis<br />

muqaraze~ mdgomni iqcevian rogorc ukandauxeveli meomrebi, radgan<br />

nadiroba brZolaa, rasac es samonadiro baladac mowmobs. aq jarji<br />

iziarebs beTqilisisa ivane qvacixelis xvedrs, magram mis monadirul<br />

qcevas sxva niuansic axlavs, rac arsebiTia.<br />

199


`jixvebis ganavali klde ro naxo, gagikvirdeba,<br />

imaT nawolsa, nadgomsa Toli ar maekideba.<br />

fex ro mausxltes tialsa, kldeze rqiT daekideba.<br />

imaT mimyolsa vaJkacsa ra kargi waekideba.<br />

jarjo, Cahxedav jixvebsa, ra mSvenierni wvanano,<br />

rqa rqaze gadauxvevav, angelozebsa Rgvanano.<br />

jarjiv, nu misdev jixvebsa, mogineleben tialni!<br />

ar daijera jarjima, sxvac bevr mamcdara Wkviani.<br />

Camauqadla vaJkacma xirimi spilos Zvliani,<br />

win jixvTa, ukan jarjima kldeze gadiRes griali,<br />

arxalos Walas Cacvivdnen, arxalos perangiani.<br />

Cabanos Walas gavarda moyme fexwriapiani.<br />

amaitanes mamkvdari, tiris qali da zalia.<br />

Samaawvines karzeda kldis dafleTili tania,<br />

gadaglejili Tav-piri, yornis daTxrilni Tvalnia,<br />

saxsovrad jarjis saflavze daakrnes jixvis rqania.<br />

erT gverdze Tofi siaTa, meore gverdze xmalia,<br />

zed daaweres werili: jarji jixvTagan mkvdaria~<br />

[qxp IV:#374].<br />

es namdvili orTabrZolaa da igi namdvilad uTanasworoa. magram ar<br />

arsebobs Zala, romelic uars aTqmevinebs monadires, msgavsad omSi<br />

gasuli moymisa, am SebrZolebaze. ukan daxeva marcxis tolfasia. adamiani<br />

uWko unda iyos (rogorc vefxvTan mebrZoli moyme), rom brZola<br />

gaumarTos jixvs missave `moedanze~ _ pitalo kldeebze. jixvs rom fexi<br />

dausxltes, Tavisi bunebrivi iaraRiT _ rqiT daekideba, magram moymes<br />

gadarCenis sxva saSualeba ara aqvs, garda wriapisa, magram esec ver<br />

uSvelis. ai, xevsuri sindiurisZe FCasafrebuli mebrZoloviT gzas<br />

uRobavs jixvebs WiuxebSi:<br />

`ar eSobian Rurbelni maRlis Wiuxis wversao.<br />

Wiuxis kuWulazeda sindaurisZe wevsao,<br />

jixvebis muqarzeda Rames aTenebs bnelsao.<br />

jiÃvTa rai qnes SamdgarTa, an im vefxvs ra iWersao?<br />

jiÃvni Civian WiuxSi: veRar SeudiT kldesao,<br />

Cven gadasaval sartyelSi vefxvi mwkliani wevsao.<br />

jiÃvn SaSCivian WiuxTa, Wiuxni kalmis wversao,<br />

kalami daswers qaRaldsa, miscems aragvi Ãevsao.<br />

SibuT maua pasuxi, wyali samayris persao,<br />

kacs iklebs sindaurisZe, naxocis CamamTvlelsao.<br />

Teqvsmet jiÃvSiiT narCevsa, kldezeiT Camamwvdelsao~<br />

[qxp VII:#656].<br />

SeniSvna. `kacs iklebs sindaurisZe, naxocis CamamTvlelsao~, anu<br />

sindauriZe moisaklisebs daxocili jixvebis damTvlels; amis nacvlad sxva<br />

azris iZleva varianti: `kacs natrobs monadirei, naÃocis CamamTrelsao~ [qxp<br />

VII:#656-g]. anu monadire natrobs mas, vinc Camoataninebs Wiuxebidan daxocil<br />

jixvebs. orive SemTxvevaSi aSkarad gamoxatulia monadiris siamaye _ hubrisi,<br />

rac misi daRupvis mizezi xdeba.<br />

200


Tqmulebis Tanaxmad, beTqilisa da jarjisgan gansxvavebiT,<br />

sindaurisZe ar gadaCexila ufskrulebSi: misi sxeuli samudamod SerCa<br />

Wiuxebs, risTvisac am adgils `sindauris marali~ daerqva. es iyo misi<br />

sasjelic da didebac. dRemde SesZaxian mas, rogorc adre, roca<br />

afrTxilebdnen:<br />

`Camoxe, sindiurao, klde nu aavse mZoriTa,<br />

gvayruebs monadireTa yefa mag Savis yornisa...~<br />

[qxp VII:#655].<br />

magram warmatebiT gaTamamebulma (hubrisis niSani) ar dastova Wiuxebi.<br />

moyme kidev imitomac ar daixevs ukan, rom, rogorc Tavad ambobs,<br />

`jixvni miyvardes tialni, mec magaT miyves ziani,<br />

xelSiiT damadebies vintoka pirkvamliani~<br />

[qxp IV:#374-e],<br />

jixvebi uyvars moymes, rogorc mebrZols mteri, romlis arseboba<br />

saxelis moxveWis erTaderTi pirobaa. Tumca siyvarulis mizezi is<br />

sanaxaobac aris, romlis erTaderTi mxilveli monadirea _<br />

`jarjo, Cahxedav jixvebsa, ra mSvenierni wvanano,<br />

rqa rqaze gadauxvevav, angelozebsa Rgvanano~.<br />

rogor SeuZlia mas ukan daixios am angelozuri silamazis winaSe?<br />

magram, rogorc sxva, monaTesave baladidan Cans, jixvebis angelozuroba<br />

moCvenebiTia da macTuri, mis ukan sxva Zala imaleba:<br />

`jiÃvTa nu misdev, kvirikav kurdRelaSvilo, kldisaTa!<br />

Tor Cagityuebs jiÃvebi, fxas Cagaglejen kldisaTa.<br />

gagimaRleben eSmaksa, naqars dagcemen mTisas...~<br />

[SaniZe 1931:#516].<br />

SeniSvna. `gagimaRleben eSmaksa~, anu eSmakis xelSi mogaqceveno,<br />

SemTxveviT ar aris naTqvami. amboben: `nadiri eSmakT saqonia da mwyems-patroni<br />

eSmakio~ [baliauri: 112]. aqvs mkveTri negatiuri mxare nadirobas, romelsac<br />

yofiTi azriTi ar Tvlis Wkvianis saqmed. `nu mixol...~ _ mudam Tansdevs<br />

gafrTxileba monadiris gzas. yofiTi TvalsazrisiT, romelic emTxveva epiurs,<br />

monadiris bolo tragikulia: `arc dRiT (bunebrivi sikvdiliT, z.k.) mokvdeba,<br />

kldeze gadmovardeba an zavi moiyolebso~. epiur JanrSic, romelic heroikulia<br />

da Wkuas gamoricxavs, gakrTeba es gafrTxileba `jiÃvTa nu misdev~. gana aseve<br />

ar fiqrobs yorani, roca fxovelisa da Savanelis Tavganwiruli orTabrZolis<br />

Semswre gaxdeba _ `orniv yofilan uWkoni, erTm mainc rad ar dasTmao~? magram<br />

vefxvTan mebrZolis deda sxagvarad fiqrobs siamayiT _ `arc Cem Svil Saxvda<br />

Wkviani~.<br />

svanuri epiuri samonadiro tradicia icnobs `karg monadireebs~<br />

(xoCa meTxvÁar) _ Corlas da qalas [svanuri poezia: #94-a,b,c], romlebic<br />

beTqilis beds gaiziarebdnen, rom wm. giorgi (jgrag) ar gamosarCleboda<br />

maT. dali RalatisTvis ar Ziobs Surs, aramed zedmeti nadiris<br />

201


daxocvisTvis (`as oci ukve mogiklavs, jixvi da arCvi yvela Sereulad,<br />

erTi koWli Txa dagrCa~). Cans, es kargi monadireebi wm. giorgis rCeulebi<br />

arian da wm. giorgive ajildoebs maT nadirobis davlaTiT:<br />

`axla natvrasac mogcem:<br />

dReSi TiTo jixvi gqondes,<br />

wvrili arCvi uaruTqmelad gqondes.<br />

sanam gindodes, ase iyav,<br />

roca Sen sikvdili gerCios,<br />

manamde es natvra gqondes~<br />

[svanuri poezia: #94-c, str. 93-98].<br />

marTalia, jixvTmebrZolni Corla da qala nadirobis davlaTiT<br />

jildovdebian, magram amis mopoveba maT didi riskis fasad uxdebaT. maT<br />

saqmianobas, rogorc yovel sabrZolo Setakebas, mudmivad Tansdevs<br />

xifaTi. aravin icis, sanamdi gastans maTi warmatebuloba, rasac svanuri<br />

leqsi `natvras~ uwodebs. jgragi piroba mtkicea, magram aseTive mtkicea<br />

mokvdavi?<br />

literatura<br />

baliauri: baliauri m., makalaTia n. masalebi aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTielTa sameurneo yofis istoriidan, `mecniereba~, Tb., 1989.<br />

gabuuri: besarion gabuuri, xevsuruli masalebi (<strong>qarTuli</strong> saenaTmecniero<br />

sazogadoebis weliwdeuli I-II, 1923-1924, tfilisi).<br />

gureviCi: Гуревич А.Я. «Эдда и сага», «Наука», М., 1979.<br />

virsalaZe 1964: virsalaZe e. <strong>qarTuli</strong> samonadiro eposi, daRupuli<br />

monadiris cikli, `mecniereba~, Tb., 1964.<br />

Tsufa: Tbilisis saxelmwifo universitetis folkloruli arqivi.<br />

maxauri: <strong>qarTuli</strong> xalxuri sagmiro balada, `lomisi~, Tb., 2003.<br />

svanuri poezia: svanuri poezia I, simRerebi Sekribes da qarTulad<br />

Targmnes a. SaniZem, v. Tofuria, m. gujejianma, Tb., 1939.<br />

qxp III: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. III, `mecniereba~, Tb.,<br />

qxp IV: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. IV, `mecniereba~, Tb., 1975.<br />

qxp VII: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. VII, `mecniereba~, Tb., 1979.<br />

judiCi: don juzepe judiCi milaneli, werilebi saqarTveloze, XVI<br />

saukune, `sabWoTa saarTvelo~, Tb., 1964.<br />

kasteli: qristoforo kasteli, cnobebi da albomi saqarTvelos Sesaxeb,<br />

`mecnierebea~, Tb., 1976.<br />

xalxuri poezia 1992: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia, qrestomaTia Seadgines<br />

zurab kiknaZem da tristan maxaurma, Tsu, 1992.<br />

SaniZe 1931: SaniZe a. <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia I, xevsuruli, saxelmwifo<br />

gamomcemloba, tf., [1931].<br />

satrfialo poezia<br />

202


odesac folkloruli Janrebis yofiTobaze, yofaSi maT metnakleb<br />

Cafesvilobaze, vsaubrobT, ra SegviZlia vTqvaT siyvarulis<br />

grZnobze, romelic uSualo kavSirSia pirovnebis problemasTan,<br />

ramdenadac siyvaruli mxolod da mxolod pirovnebis ganzomilebaSi<br />

arsebobs. igi yvela adamianSi Cabudebulia rogorc SesaZlebloba,<br />

romelic met-naklebi intensivobiT iCens Tavs? ar SevcdebiT, Tu vityviT,<br />

rom es grZnoba, rogorc arc erTi moTxovnileba adamianisa, moicavs<br />

mTel pirovnebas. igi uaRresad adamianuria imdenad, rom adamianis<br />

gansazRvrebis (cnebis) erTi, SesaZloa, yvelaze mniSvnelovani<br />

Semadgenelia. Tu adamiani imdenad aris adamiani, ramdenadac fiqrobs,<br />

azrovnebs, Sromobs, ibrZvis, ocnebobs da sxva, romelTa erTobliobiT<br />

igi fundamenturad gansxvavdeba cxovelisgan, am rigSi gadamwyveti<br />

adgili uWiravs siyvaruls. Tu adamiani iaraRis mkeTebelia, an Tu<br />

adamianze vambobT, rom igi azrovnebs, maSasadame, arsebobs anu rom misi<br />

arsebobis piroba azrovnebaa, aseve SegviZlia vTqvaT: miyvars, maSasadame,<br />

varsebob. Cven vlaparakobT ara instinqtze, romelic maiZulebeli<br />

faqtoria cxovelTa qcevisTvis da mas ar SeuZlia ar daemorCilos mas,<br />

uaryos igi, aramed im grZnobaze, romelic adamians ara mxolod marTavs,<br />

aramed imarTeba kidec adamianis mier; siyvaruli Tu batonobs adamianze,<br />

adamiansac Seswevs Zala, batonobdes masze. cocxal arsebaTa samyaroSi<br />

adamiani erTaderTia, romlis cxovrebaSi siyvaruli problemaa, misi<br />

yofna-aryofnis ganmsazRvrelia, is grZnobaa, romelsac SeuZlia<br />

tragizmiT ganmsWvalos misi arseboba. amitomac, siyvaruli rTuli<br />

fenomenia, Tuki SesaZlebelia igi fenomenad, movlenad, CaiTvalos. Tu<br />

fenomenia, is uTuod metafizikuri raRac realobis gamovlinebaa<br />

adamianur samyaroSi.<br />

folklors mdumared ar auvlia gverdi am grZnobisTvis,<br />

mravalferovnad da mravali kuTxiT moaxdina misi verbalizacia<br />

dawyebuli misi spontanuri gamoxatviT, roca mzera garegnobis aRqmiT<br />

kmayofildeba, damTavrebuli eqspresiis faqiz da rTul niuansebamde,<br />

TviT siyvarulis, rogorc sneulebis, gancdamde. namdvilad, xalxuri<br />

erotikuli lirika amarTlebs `qebaTa qebis~ cnobil sityvebs, rom<br />

siyvaruli sikvdiliviT Zlieria (8:6), swored iseTi, rogorsac<br />

`eTerianSi~ gavecaniT.<br />

im siyvaruls, romelsac satrfialo lirika umReris, araferi aqvs<br />

saerTo saqorwino-sawesCveulebo teqstebTan. qorwili ar aris is arxi,<br />

romelsac SeeZleboda sadinari mieca siyvarulis grZnobisTvis. lirikis<br />

Tema Tavisuflad aRmocenebuli da Tavisuflad gaSvebuli siyvarulia,<br />

romlis mizani masSivea. qal-vaJis saqorwino kavSiri ki ojaxis Seqmnas<br />

da gvaris gagrZelebas emsaxureba. siyvaruli pirovnulia, amdenad<br />

Tavisufali; ojaxi, Tumca is qal-vaJis intimur urTierTobas efuZneba,<br />

sazogadoebrivia, da mas SeuZlia Caklas siyvaruli. tradiciul<br />

sazogadoebaSi colqmruli urTierToba ar aris siyvarulze agebuli,<br />

amitomac satrfialo poeziis Tema arasodes gamxdara colqmruli<br />

urTierToba. saqorwino sawesCveulebo teqstebSi iSviaTi gamonaklisis<br />

siyvarulis xseneba, es poezia ar umReris siyvaruls, aramed Svilianobas,<br />

203


siuxves, bednierebas, simtkices, xangrZliv sicocxles (`RmerTma mag qals<br />

Segaberos, mogces xuTi vaJiSvili, ucvalebeli amyofos, mefeo, Seni<br />

gvirgvini~). es poezia usurvebs mefe-patarZals yovelive amqveyniur<br />

sikeTes, Tanxmobas, yvelafers, rac emsaxureba ojaxis simtkices,<br />

keTildReobas, momavals, magram siyvaruli aravis axsendeba. qorwilSi<br />

mowveuli mestvire amgvarad locavs wyvils:<br />

Cemi stviri gevedrebaT, mismineT damlocvelsao!<br />

batonebo, gaumarjos Tqvens nefe-dedofalsao.<br />

angelozis guli misces ufalman patarZalsao,<br />

eyolos egeTi vaJi, hgavdes natvris Tvalsao.<br />

rom pativiT eqceodes dedamTil-mamamTilsao<br />

da malamod edebodes Tavis qmarsa da Svilsao.<br />

[qxp V:#529].<br />

Tu siyvarulis niSani mainc gamoCndeba saqorwino leqsebSi, igi<br />

Tavs iCens rogorc akrZaluli xili.<br />

karkuCiT wamaiyvanes qali maiko Tmiani,<br />

Svidi mayari gamoyva, Svidive cxenosniani.<br />

wyalT xidTan rom movediT, dadgfa xanjlebis briali.<br />

ar maiSala maikom Savi Tvalebis briali,<br />

zamTris uyvarda buxari, zafxulis grili niavi.<br />

[qxp V:#497].<br />

an es fragmenti<br />

bevri minaxavs Wir-lxini, bevrsac var gadanayari,<br />

es ki ar gamigonia, dedufals xkocnis mayari.<br />

[qxp V:#498].<br />

SesaZloa, paradoqsi iyos, magram faqtia, rom satrfialo poeziis<br />

saukeTeso nimuSebis Tema ganuxorcielebeli siyvarulia, amitomac maT<br />

xSirad ocnebisa da natvris saxe aqvT da msmeneli grZnobs, rom es<br />

ocneba auxdenelia da natvris sagani _ miuRweveli. ormxriv swrafvas<br />

erTurTisadmi raRac uSlis xels, raRac abrkolebs, rogorc is mdinare,<br />

vaJa-fSavelas leqsSi `aqeTken me var, iqiT Sen...~. iSviaTia idiliuri<br />

suraTi, roca siyvarulis Tasi arasodes icleba, sulmudam savsea,<br />

rogorc am leqsSi _<br />

visia mwvane karavi, karvebSi ar ereoda?<br />

visia qali lamazi, qalebSi ar ereoda?<br />

gverds ejda kargi vaJkaci, hkocnis da zed eleoda.<br />

gverds edga saRviniT Rvino, svamda da ar eleoda.<br />

netavi magis dedasa, sxva raRad daeleoda!<br />

[qxp VI:#275]<br />

msmeneli ar moelis, rom am leqsis qal-vaJis erTierToba<br />

saqorwino kavSiriT dasruldeba. aseTi yofa Tavad aris qorwili,<br />

204


omelsac araferi aqvs saerTo yofiT qorwilTan, romelic warmavalia<br />

da mxolod da mxolod gvaris interesebs emsaxureba. arc am vaJis dedas,<br />

romelic aq aris naxsenebi, ara aqvs dedamTilad, uares SemTxvevaSi,<br />

`rZal-dedamTilianis~ personaJad gaxdomis perspeqtiva. aseTi yofa, roca<br />

qali da vaJi mxolod da mxolod erTmaneTs ekuTvnian ganuyoflad da<br />

siyvaruls emsaxurebian, ara ojaxs, realobaSi ganuxorcielebelia. maT<br />

Soris xilulad Tu uxilavad mudam imyofeba `viRac mesame~ `avsuli<br />

bebris~ Tu soflis saxiT. siyvaruli, romelic maradiulobis gancdas<br />

hbadebs, wuTisoflis warmavalobaze imsxvreva. es aris saerTo<br />

mounelebeli naRveli, romelic, miuxedavad, xalisiani striqonebisa,<br />

gamosWvivis am leqsebSi.<br />

amitomac aris, rom siyvaruli dramatizebuli ocnebis JanrSia<br />

gadatanili. siyvarulis gadasarCenad uariyofa saqorwino kavSiri.<br />

didebulia qmris ojaxSi Sesuli qalis ideali, romelic am striqonebSia<br />

gamoxatuli<br />

ase unda patarZali, erxeodes verxviviTa,<br />

mamamTilsa emsaxuros, dedamTilsa RmerTiviTa,<br />

mazl-mulebs moegargaros, Svilebs mihyves RvediviTa.<br />

imas isre Seinaxven, ugunuri trediviTa.<br />

[umikaSvili 1938:185].<br />

magram ojaxSi dabinavebuli da mis artaxebSi moqceuli siyvarulis<br />

wil adamiani irCevs siyvaruls, romelsac veRar miekareba wuTisoflis<br />

yoveldRiurobis xeli, igi iseTive Tavisufali rCeba, rogoric<br />

warmoiSva. am Temas eZRvneba cikli leqsebisa, romlebic xvaramzes<br />

saxeliT aris cnobili. isini arcTu Soreul warsulSia Seqmnili, maTi<br />

avtori, saxelad xvaramze (“samukaT xvaramze”), rogorc Tedo<br />

razikaSvili gvamcnobs, misi dedis “toli da amxanagi” yofila<br />

[razikaSvili:150]. es erTi im iSviaT SemTxvevaTagania, roca xalxuri<br />

leqsebis avtori ar aris daviwyebuli. T. razikaSvilis SeniSvnam,<br />

romelic darTuli aqvs am leqsebs, ixsna maTi avtori anonimurobisgan,<br />

rac folkloruli Semoqmedebis erT-erT fundamentur niSnad iTvleba.<br />

magram es garemoeba ar ukargavs mis leqsebs xalxurobas, Tumca isini<br />

Rrmad pirovnuli gamocdilebis Sedegia iseve, rogorc misi romantikuli<br />

saqcieli, SeniSvnaSive rom aris gacxadebuli: `erT nawvim dReSi, wers T.<br />

razikaSvili, vaJikam cxeniT maT sofelSi gaiara, imaT saxlis gverdze<br />

gzaze. xvaramzem imisi cxenis nafexurebs Robe Turme Semoavlo, rom ar<br />

waiSaloso~. rogorc am ciklis leqsebidan Cans, romelic Tavad<br />

xvaramzes mier aris SeTxzuli, qals uari uTqvams Seyvarebuli<br />

vaJisTvis colobaze. qals gauwbilebia saqmaro vaJika, fSaveli vaJkaci,<br />

nakveTurTa sagvareulodan, SeZlebuli ojaxis Svili. uaris mizezi<br />

TiTqos ar unda arsebuliyo: iyo siyvaruli da iyo momavali<br />

keTildReobis garantiac. iqmneba STabeWdileba, rom qalma Segnebulad<br />

airCia siyvarulis rusTveluri gamoxatuleba _ `SoriT bneda, SoriT<br />

kvdoma, SoriT dagva, SoriT alva~. man daTmo siaxlove SorisTvis, raTa<br />

siyvaruli meti simZafriT ganecada. siyvaruli mis gamocdilebaSi axal<br />

205


safexurs aRwevs, gadaizrdeba siSmageSi `ver mixvdomisa wyeniTa~. am<br />

daTmobam poeziis Sedevrs misca dasabami.<br />

xvaramze<br />

_ vina xar, vin iarebi, laRo mag laRis cxeniTa?<br />

Tavs rad ar Samaibruneb, yanas rad mamkev cremliTa?<br />

vaJika<br />

_ is gegonaa, qalao, guSin rom medidebodi!<br />

Sens dedasa da mamasa saklaviT vexvewebodi,<br />

kac-Suakaceb gigzavne, Txa-waleburad xtebodi.<br />

ise gagaxdev survilsa, nemss yunwiT aegebode.<br />

Cahqonde dilis niavsa, usulod CaelRvebode,<br />

pataras naris Citasa TvalSi fxad Caegdebode.<br />

xvaramze<br />

vercxlis Tasadamc maqcia, ro RviniT agevsebodi.<br />

daferili mqna wiTlada, Samsvamdi, Sagergebodi.<br />

ana mqna vercxlis saTiTe, ro xelze Cagedebodi.<br />

ana mqna oqros burTvai, kalTaSi CageSlebodi.<br />

an vercxlis fulad maqcia, jibeSi Cageyrebodi.<br />

an Seni namglis yana mqna, ro fxaze SageWrebodi.<br />

ana mqna vardi, yoili, ro pirze dageyrebodi.<br />

ana mqna mois perangi, rom gulze dagadnebodi.<br />

an Seni Zma mqna, mewile, arodis gageyrebodi.<br />

an Seni nandauri mqna, guls javrad CageWrebodi.<br />

Zalian dawuxebuli gzazedamc Sageyrebodi.<br />

[qxp VI:#217}<br />

magram xvaramzes arsebaSi erosi ganusazRvrelad ar batonobs, mas<br />

SeuZlia vaJis TvaliT Seafasos Tavisi mijnurobis siSmage, romelmac<br />

SeiZleba TavzexelaRebuli nabiji gadaadgmvinos. Tumca es virtualur<br />

drosa da sivrceSi xdeba:<br />

wuxel moida siskari, manaTobeli Ramisa,<br />

moida, dadga Cem Tana, mwunebel iyo qmarisa.<br />

mexvewna: gadamiyole, cxeni gyav niavqarisa.<br />

arc gavyev, arc gaviyole, _ anderZi monda mamisa _<br />

ver vende _ ra gaigebis gulgavardnili qalisa.<br />

[xvaramze:22]<br />

SeniSvna. Tu qal-vaJis urTierToba, erTi mxriv, saqorwino kavSiris saxes<br />

iRebs, rac ijaxis Seqmnas, sameuneo-ekonomikur interesebs emsaxureba, meore<br />

mxriv, ori sqesis Tavisufal siyvarulsac aseve aqvs Tavisi gamoxatuleba<br />

instituciis saxiT, romelic sworfrobis saxeliT aris cnobili xevsureTSi,<br />

fSavSi ki mas wawloba ewodeba. marTalia, sworfruli siyvaruli mxolod<br />

wyvils exeba, maTi kerZo intimuri saqmea, masze mainc dawesebulia<br />

206


sazogadoebrivi Cumi kontroli im dauwereli wesebis meSveobiT, romlebic<br />

awesrigebs sworfrebs Soris urTierTobas, raTa igi uwesobaSi ar gadaizrdos.<br />

sworfruli urTierTobis kodeqsi ara mxolod xorciel kavSirs gamoricxavs<br />

Sesworferebul qal-vaJs Soris, aramed erTmaneTTan daqorwinebasac krZalavs.<br />

sworfruli siyvaruli, rogorc wesi, wrfel grZnobebzea damyarebuli, rac<br />

colqmruli urTierTobisTvis aucilebeli ar aris. sworfroba ki amis gareSe<br />

SeuZlebelia. `mere ra, rom ar mogwons, _ eubnebian qals, romelsac ar moswons<br />

misTvis SerCeuli saqmro, _ gana sworferia, rom giyvardes. Tu mowoneba da<br />

siyvaruli ginda, adeqi da sworfer gaTxovdio...~ [sworfroba:33]. ras miugebs<br />

qali am ironiul winadadebaze? qalma icis, rom es SeuZlebelia, rom isini<br />

TiTqos erTi sisxlisani arian, erTmaneTis uxvedrelni, rogorc da-Zmani.<br />

sworfroba Tavisi SemzRudveli wesebiT inaxavs siyvaruls, ifaravs mas sqesis<br />

Zalmomreobisagan. `igi sxvaa, siZva sxva...~ advili SesaZlebelia, aq iyos<br />

abesalomisa da eTeris tragikuli urTierTobis saTave. roca xalxuri<br />

Tqmuleba ambobs, `abesalom da eTeri RmerTma Sehyara erTferio~, iqneb es<br />

erTferoba, Tu mas xevsuruli sworfrobis badlad CavTvliT, maT<br />

uxvedrelobas gulisxmobda da maT Soris wuTisoflis wesiT qorwinebas<br />

krZalavda.<br />

SesaZloa, xvaramzes uari sayvarel vaJikasTan daqorwinebaze am<br />

sworfruli motivebiT iyo ganpirobebuli.<br />

sayovelTaod cnobili balada `Semomeyara yivCaRi”, romlis<br />

variantTa rekorduli simravle (36 varianti) Tavmoyrilia <strong>qarTuli</strong><br />

xalxuri poeziis IV tomSi [qxp IV:#197]. sagmirosa da satrfialos<br />

mijnazea. romeli Tematikaa am baladaSi ganmsazRvreli: sagmiro, raki<br />

igi mainc orTabrZoliT mTavrdeba? Tu samijnuro, raki qalia CarTuli<br />

am dramaSi? Tu Selaxuli RirsebisTvis samagieros mizRva? an iqneb<br />

stumar-maspinZlis wesi? arc erTi calke, yvelaferi erTad qmnis mis<br />

substancias. mainc amosavali grZnoba am leqsSi gamijnurebaa, romelmac<br />

sabediswero Sedegi gamoiwvia. mZime da Zneli gamodga akrZaluli<br />

siyvarulis safasuri. meore mxriv, am baladaSi qmars xelaxla uxdeba<br />

erTxel mopovebuli qalis mopoveba. amrigad, baladis ZiriTadi Tema<br />

mainc qalisTvis brZolaa.<br />

es aris tipuri balada, klasikuri ex abrupto dasawyisiT, “Semomeyara<br />

yivCaRi...” vis Semoeyara? vin aris es `me~, muxranis sazRvarTan purad<br />

damjdari? vin aris yivCaRad saxeldebuli es adamiani? ar aris<br />

aucilebeli masSi daviT aRmaSeneblis Camosaxlebuli eTniuri yivCaRi<br />

davinaxoT da amis safuZvelze davaTariRoT balada. yovel SemTxvevaSi,<br />

Zalze gaZneldeba misi daTariReba `yivCaRebis Camosaxlebis pirveli<br />

periodiT~ [Ciqovani 1956:337]. xom aris variantebi, sadac am moZalades<br />

sxva saxeli hqvia? xirCla, xirClas Ze, yibragi, jimSeri, gimSeli, jijibi,<br />

yaCaRi, qoroRli, sameba...<br />

balada gvxiblavs jer imiT, rom misi enobrivi qsovili<br />

warmoadgens saerTo<strong>qarTuli</strong> poeturi enis _ koines brwyinvale<br />

realizacias. kidev dasawyisi striqonebis eTikuri (`mTxova da...~) da<br />

gramatikuli (vaWmie, vasmie) paradigmatulobiT; da kidev moTminebis<br />

zRvarze arcTu msubuqi iumoriT, iqneb sarkazmiTac sakuTari Tavisa Tu<br />

Camovardnili situaciis mimarT _ “coli mTxova da ver mivec, mimyavda<br />

207


sidedrisasa, an ki cols rogor mivcemdi, Svilsa gazrdilsa sxvisasa”.<br />

am sityvebidan gvesmis moymis sicili, misi Savi iumori. skandinaveli<br />

moyme arasodes gaicinebda, magram Tu gaicinebda, misi sicili moTminebis<br />

fialis avsebasaviT iyo. aseTia rogorc Cveni moymec: misi sicili<br />

frangulis gacinebas hgavs. is icinis da misi sicilis sazriss ver<br />

xvdeba yivCaRi. “xeli mohxvia, akoca, mozidna nawnavs Tmisasa” _ Rirs ki<br />

laparaki imaze, rom es adgili misi momdevno striqoniTurT _ “Sestira<br />

sabralo qalma: vai cols cudis ymisasa” _ jer SemTxvevis da mere<br />

baladis kulminaciaa? qalis xma, rogorc kacis sindisis Zaxili, gamodis<br />

scenaze. ra iyo ukanaskneli wveTi, romelmac aavso fiala _ yivCaRis<br />

saqcieli (`xeli moxvia, akoca...~) Tu qalis amoZaxili?<br />

balada namdvilad imsaxurebs, rom mis garSemo didZali<br />

literatura Seqmniliyo, magram yuradReba gansakuTrebiT gamaxvilda mis<br />

daboloebaze. variantebSi baladas sami dasasruli aqvs, imisda mixedviT,<br />

Tu sad midis qali: roca orTabrZolaSi colis patroni (maspinZeli)<br />

imarjvebs: `qali sidedrsa mivgvare, is ki iqa sWams qviSasa~; roca<br />

stumar-maspinZeli Tavs Seaklavs erTmaneTs, `me aqeT movkvdi, iqiT is,<br />

qali wavida Zmisasa~ an `qali wavida sxvisasa~. romelia arqetipuli<br />

dasasruli? sidedrTan miyvana, ZmasTan Tu sxvasTan wasvla?<br />

zepirsityvierebis bunebidan amosvliT, Znelia arqetipze laparaki.<br />

TiToeuli maTgani im tradiciis gamoZaxilia, sadac moxvda es leqsi.<br />

yovel variants TavisTavadi mniSvneloba aqvs: im daboloebasac, sadac<br />

naTqvamia qalis sxvasTan wasvla, rac qarTveli qalisTvis arasakadris<br />

saqcielad CaiTvala, TiTqos am orTabrZolis Semdeg es `wasvla<br />

sxvasTan~ dauyonebliv momxdariyo. magram ramdenad gamarTlebulia<br />

amgvari dasasrulis gatana zneobis samsjavroze da misi gansja im<br />

stereotipiT, romelmac XIX-XX saukuneebSi qarTveli qalis idealuri<br />

saxe daamkvidra, da amis safuZvelze baladis araxalxurobis mtkiceba?<br />

[SatberaSvili:253, 270]. realobaSi rac xdeba, kanonzomieria, maT Soris,<br />

sxvasTan wasvla qvrivi qalisa, romelic mamis saxls ubrundeba, saidanac<br />

man kvlav unda eZebos Tavisi bedi da momavali. kritikas ki mainc da<br />

mainc surs am `sxvaSi~ satrfo, sayvareli dainaxos [SatberaSvili:257].<br />

SeniSvna. `sxvasTan wasvla~ yofiTi metyvelebaSi sxva araferia, Tu ara<br />

sxva qmarTan wasvla da, SesaZloa, terminic meored gaTxovebis gamosaxatavad.<br />

xamurabis kanonebis (Zv. w. XVIII s.) iuridiul enaze `meoris saxlSi Sesvla~<br />

qvrivi qalis meored gaTxovebis badali gamoTqmaa: `ukeTu kaci tyved Cavarda,<br />

saxlSi ki sarCo ar epoveba, mis cols SeuZlia meoris saxlSi Sevides, brali<br />

ar eqneba~ [xamurabi: $134].<br />

qarTul samijnuro poeziaSi baladaTa ricxvi TiTebze<br />

CamosaTvlelia. maT Soris brwyinavs balada Tavfaravneli Wabukisa da<br />

aspaneli qalis siyvarulze. siuJeti martivia: vaJs satrfos sanaxavad<br />

uxdeba tbis (teqstSi: zRvis) meore mxares gadacurva, saidanac qali<br />

sanTliT unaTebs gzas, avsuli beberi ki uqrobs; curvisas qariSxali<br />

movardeba da Zlevs vaJs, romlis wiTel perangs diliT talRa<br />

afrialebs, mis cxedarze ki orbi “xarobs”.<br />

208


dadasturebulia am fabulis uZvelesi damuSaveba jer kidev<br />

antikur xanaSi. igi ipoveba ovidiusis “metamorfozebSi”: leanderi,<br />

abidoseli vaJi, Tavis satrfosTan, afrodites qalqurum herosTan<br />

Sesaxvedrad yoveldRiurad gadalaxavs helespontos abidosidan<br />

festomde; gzis manaTobel CiraRdans qariSxali aqrobs, leanderis<br />

cxedars mebadurebi gamoitanen badiT, hero ki Tavs iklavs (<strong>qarTuli</strong><br />

baladis erT iSviaT variantSic asea). igive siuJeti ipoveba virgiliusis<br />

“georgikaSi”, III. arsebobs germanuli xalxuri balada or ufliswulze<br />

(mefis vaJze da mefis asulze), romelTa Sexvedras aseve boroti beberi<br />

uSlis xels sanTlebis CaqrobiT. es siuJeti fr. Silersac aqvs<br />

damuSavebuli.<br />

balada, rogorc wesi, araviTar damatebiT informacias ar iZleva<br />

qal-vaJis Sesaxeb. unda vifiqroT, amas iribad adasturebs abidosuri<br />

legenda, rom maT siyvarulze tabua dadebuli, rogorc festos<br />

qurumqalisa da abidoseli vaJis siyvarulze. vin aris “avsuli beberi”,<br />

romelic win eRobeba maT siyvaruls? koSkSi datyvevebuli qalis<br />

darajia Tu qariSxlis gansaxiereba? avsuli beberi (qalia Tu kaci?)<br />

kicxavs, krulavs qals, “winadac ega gyvarobdao”, magram arc, qals, arc<br />

vaJs, arc meleqses da arc msmenels, ar ainteresebT, ra iyo guSin, saidan<br />

daiwyo maTi siyvaruli. dRes vaJs “zRva” hqonda gadasalaxi da “qali<br />

anTebda sanTelsa”.<br />

baladaSi erTxel momxdari ambavia gadmocemuli, magram<br />

gamoyenebulia ara istoriuli warsuli an awmyo, aramed uwyveteli<br />

warsuli, anu is gramatikuli forma, romelic, Cveulebriv,<br />

dausrulebeli moqmedebis gadmosacemad gamoiyeneba. Tavfaravneli<br />

Wabukis siyvaruli qalisadmi Seuwyveteli xangrZlivobaa, romelic<br />

sxvagvarad arc ki gamoiTqmoda, vidre am zmnuri formiT “hyvarobda”,<br />

magram balada mogviTxrobs mis ukanasknel wiaRsvlas zRvisa da ara<br />

Cveulebriv ganmeorebad qmedebas, rom namyo uwyvetliT gadmoeca ambavi.<br />

“zRva hqonda winad savali, gasvlas Sig ara zarobda”. ara zarobda anu<br />

ar uSindeboda am erTxel, am jerze, Tu yovelTvis, roca ki Seudgeboda<br />

zRvis gadacurvas? cxadia, vaJi mudam mzad iyo am gansacdelisTvis da<br />

ara zarobda swored am mudmiv mzadyofnas gamoxatavs. aseTia am zmnuri<br />

formis azri da mainc mas erTjeradi moqmedebis gamoxatva daekisra.<br />

iqmneba uwyvetelisa da erTjeradi moqmedebis sinTezi, rasac<br />

sxvadasxva zmnur formaTa monacvleoba gviCvenebs. vaJis qmedeba<br />

ganuwyvetelia, mas TiTqos araferi ar unda abrkolebdes Tvis winsvlaSi<br />

meore napirisken. Tu zmnaTa erTi wyeba `hyvarobda~, `ara zarobda~,<br />

`Cqamobda~, `niavqarobda~, `kelaptarobda~, meore wyeba `avsa lamobda~,<br />

`aqrobda~, `abezarobda~, `hgvanobda~, _ aseve ganuwyvetel qmedebaTa<br />

gamomxatveli, mis winaaRmdeg aris mimarTuli. vaJi da stiqia (mis Tanxmob<br />

avsulTan erTad) erTian dialeqtikur proceSi arian Cabmulni. sadRac<br />

unda gatydes vaJis SemarTeba da es xdeba teqstis im adgilas, sadac<br />

uwyvetlis formas wyvetilis forma enacvleba. am dros gardatexa xdeba,<br />

procesis Seyovneba, romlis Semdeg is veRar gagrZeldeba. ai, es<br />

sabediswero adgili: “dahkarga foni, SeSWirda (stiqia ki ganagrZobda<br />

Tavis Seuwyvetel saqmes), morevi boboqarobda”. da bolos, “gaTenda<br />

209


(kvlav wyvetili!), dila lamazi, keklucis Tvalebs hgvanobda. wyalsa<br />

daeRrCo (wyvetili!) Wabuki, Woroxze egdo (statika!), qanobda (uwyveteli<br />

_ is ukve bunebis dinamikis nawilia)” da ase Semdeg dasasrulamde: “leSs<br />

dasjdomoda zed orbi, guls uglejavda, xarobda”.<br />

variantTa umravlesoba aRar interesdeba qalis bediT. es iqneboda<br />

stilistikis darRveva: balada vaJis niSniT aris warmarTuli da vaJis<br />

aRsasruliTve unda dasruldes. yivCaRis leqsSi qali aqtiuria, mas<br />

ekuTvnis gadamwyveti SeZaxili Tu amonakvnesi “vai cols cudis ymisasa”<br />

da sruliadac ar aris sulerTi, rogor gadawydeba misi bedi baladaSi.<br />

aq ki pasiuria _ misma siyvarulma ver sZlia verc stiqias da verc<br />

avsulis wyevlas, an is veRar anTebs Camqral sanTels, romelic<br />

dasawyisSi kelaptariviT anaTebda. balada iwyeba vaJiT, mTavrdeba<br />

vaJiTve, rac sruliad kanonzomieria. im erTaderT variantSi, romelsac<br />

qalis bedi ainteresebs, vaJis gvamic ki saerTod aRar ixilveba samzeoze,<br />

aq arc movis perangi Cans, misi atributi, arc orbi. varianti amgvarad<br />

mTavrdeba: “moyme CaenTqa morevTa, qvesknelTa boboqarobda. qalmac<br />

daicna danani, sikvdils aRara zarobda” [qxp VI: 608-i].<br />

arsebobs cda baladis ganxilvisa miTologiuri skolis meTodiT<br />

anu masSi, rogorc mTlianobaSi da zogierT realiaSi gansakuTrebuli<br />

miTologiuri simboloebis amocnobisa da identifikaciisa. [kotetiSvili<br />

1961: 329-337] kerZod, yuradReba eqceva ara mxolod movis perangis<br />

siwiTles, romelic bevri xalxis da, maT Soris, qarTvelTa<br />

msoflgancdaSi sikvdilis feria da amdenad ar aris gamoricxuli misi<br />

amgvari konotacia, aramed toponim TavfaravanSic da, rac kuriozulia,<br />

dolabSic, romelic am baladaSi mzis simbolod aris miCneuli. magram<br />

pasuxi kiTxvaze, Tu saidan aqvs Wabuks mzis niSani da ratom miaqvs igi<br />

satrfosTan, ar Cans. rogorc gairkva, dolabi am leqsSi sruliad<br />

realur sagans, xisgan gamoWril sacurao mowyobilobas niSnavs,<br />

romelic wisqvilis qvas mxolod formiT Camohgavs [maisuraZe:211-214] da<br />

araviTari kavSiri mzesTan ara aqvs.<br />

SeniSvna. baladis javaxuri warmomavloba eWvs ar iwvevs _ Tavfaravnis<br />

(igive faravnis) tba xom javaxeTis zeganze mdebareobs. magram JamTa svlaSi<br />

miviwyebas mieca im adgilis saxeli, saiTkenac vaJi miiswrafis. romelia qalis<br />

sofeli? aspana, aspinZa, aSkareTi, CaSka, safara? arc erTi amaTgani (`aSkareTi~<br />

saerTod ar arsebobs). Tavfaravnis tbis erT mxares Tu amave saxelwodebis<br />

sofeli _ vaJis samSoblo mdebareobs, meore, Crdilo mxares asfaraa, qalis<br />

samSoblo. ~Tavfarvneli Wabuki asfaras qalsa yvarobda~ _ asea erT naklebad<br />

cnobil CanawerSi [maisuraZe:209] da es aris erTaderTi swori saxelwodeba<br />

soflisa, romelic dResac arsebobs. kuriozulia variantSi vaJis moxsenieba<br />

`amfaravnelad~, `mTafaravnelad~, `zemoqarTlelad~, `TamaraSnelad~ da qalisa<br />

`aspanas qalad~, `gasparas qalad~`faSkunjis qalad~, `erevnel qalad~. asea,<br />

rogorc ki mowydeba teqsti mSobliur ares, masSi naxsenebi toponimebi<br />

nebismieri cvlilebis msxverpli xdeba.<br />

axla ganvixiloT leqsi `manglisi ro aaSenes”, romlis baladad<br />

miCnevas xels araferi uSlis: yvela niSani baladisa axlavs mas _ erTi<br />

yuvi da sworxazovani, ukanmouqceveli siuJeturi xazi.<br />

210


alada mecxvaris siyvarulze mravalmxriv aris saintereso.<br />

gansxvavebiT “Tavfaravneli Wabukisgan”, aq masalaze Zaladautaneblad<br />

SeiZleba gamovavlinoT miTologiuri motivebi, Tumca baladaSi es ar<br />

aris arsebiTi.<br />

leqss mainc baladebis rigSi ganvixilavT, Tumca SeiZleba<br />

mogveCvenos, rom Seucvleli yuvis garda, romelic bolomde gayveba mas,<br />

baladis sxva niSnebs igi moklebulia. Tu davukvirdebiT Sinaarsis<br />

mdinarebas, Cvens winaSe aRmoCndeba imave tipis teqsti, rogoric aris<br />

Cvens mier baladad miCneuli leqsi “Cavalis, Caeubneba”. ra niSniT<br />

vanaTesavebT am or teqsts erTmaneTTan? erTi saerTo mTavari niSani is<br />

aris, rom orivegan ambavi (fSaur leqsSi mTlianad, manglisis leqsSi<br />

nawilobriv) jer ganuxorcielebel, magram ganxorcielebad momavalSia<br />

gadatanili. meore niSania dialoguroba. Tumca fSaur baladaSi cxenis<br />

laparaki ar gvesmis, magram mxedris mTeli nalaparakevi SeiZleba pasuxi<br />

iyos lurjas mier utyvad gamoTqmul SiSze Zneli gzis gamo, romelic<br />

teqstis gareT aris darCenili da Cven mxolod mxedris pasuxs vismenT.<br />

“manglisis” Sinaarsi dialogzea agebuli: iwyeba vaJis (mecxvaris)<br />

mimarTviT _ siyvarulis gamocxadebiT qalisadmi da mTavrdeba misive<br />

sityvebiT, romlebic virtualurad gvamcnoben misgan uaryofili<br />

siyvarulis bednierad daboloebas.<br />

“manglisi ro aaSenes...” _ balada gulisxmobs ara mTlianad<br />

mangliss. qalaqs Tu dabas, arc eklesias, aramed erT, rogorc Cans,<br />

miudgomel koSks, romelic sagangebod qalisaTvis aSenda. ratom<br />

moaTavses qali am miudgomel koSkSi, sadac “wyaro adines miliTa?”<br />

ra SeiZleba iTqvas koSkze? aq koSki Tu cixe, rac aaSenes, cxadia<br />

realuri nagebobaa, magram mas simboluri ganzomilebac aqvs _ qalis<br />

saxesTan, mis pirovnebasTan, mis arsebasTan aris asocirebuli. CvenTvis<br />

cnobilia ramdenime satrfialo leqsi, sadac koSki (cixe) an qalis<br />

samyofelia, an qalis simboluri saxe, an misi miuwvdomlobis<br />

gamomxatveli. erTgan qali ambobs: “Sen ro ggonivarT, vaJao, arca egeTa<br />

qalni varT, koSkni varT, kiriT nagebni, ekaldamais karni varT”. ra surs<br />

amiT Tqvas qalma? albaT is Tavis (da zogadad qalTa sqesis)<br />

miuwvdomlobas. erTi mxriv, koSki Seuvalia, meore mxriv, koSki Tavisi<br />

moxdenili aRnagobiT da siTeTriT lamazi qalis asociacias iwvevs, sxva<br />

leqsSi sxva adamianis xeliT Seqmnil saganTa (isari, wiTeli movis<br />

perangi) Tu bunebis movlenaTa (varskvlaviani ca, mze, ukvdavebis wyaro)<br />

Soris pirvelia koSki: “Sen, Cemo dido imedo, koSko nagebo kiriTa”.<br />

kiriT nagebi simtkicisa da silamazis, damatebiT, zneobrivi sispetakis,<br />

niSania.<br />

SeniSvna. solomonis `qebaTa qebaSi~, romlis xalxuri warmoSoba<br />

eWvgareSea, Tu erTi mxriv, godoli (koSki) qalis silamaze gamoxatavs: `Seni<br />

yeli spilosZvlis godolia~ (7:5), meore mxriv farebiT da isrebiT aRWurvili<br />

godoli albaT qalis miuwvdomlobis niSani unda iyos: `Seni yeli daviTis<br />

godolia, saWurveltaTvis agebuli, aTasi fari hkidia masze...~ (4:4).<br />

aris koSki, romelic sagangebod qalis Sig mosaTavseblad Sendeba.<br />

amisTvis aaSenes “manglisi”, amisTvis aSeneben cixes erT dialogur<br />

satrfialo leqsSi, sadad vaJi hpirdeba qals:<br />

211


“Caval, Cavageb cixesa, brol-margalitis qvisasa,<br />

zeiT davxurav ficarsa abanozisa xisasa.<br />

Sig davdgam Wiqa-WurWlebsa, savsesa survilisasa,<br />

yaW-abreSumebs Cavkideb, saCrdilobelsa mzisasa.<br />

Sig Cagsvam, Cemo lamazo, niavs ar gaxleb mTisasa...”<br />

aseT cixeSi Casmuli mzeTunaxavia anu is, visac mzis Tvals ara<br />

akareben, is daculi iqneba saimedod “mzis saCrdilobeliT da arc mTis<br />

niavi ar miekareba. sasaxle namdvilad zRaprulia, Zvirfasi masaliT<br />

nagebi, swored iseTi, rogorsac gilgameSze Seyvarebuli iSTari<br />

sTavazobda Tavis satrfos. magram mokvdavma uaryo qalRmerTis<br />

siyvarulic da misi aSenebuli sasaxlec, raki masSi cbiereba da<br />

muxanaToba dainaxa [gilgameSiani:66]. aseve, Cvens leqsSi qali<br />

maincdamainc ndobiT (Tu misi sityvebi SefarviT gamoTqmuli Tanxmoba ar<br />

aris) ar ekideba vaJis SeTavazebas:<br />

“vaJao, dediserTao, gazrdilo mindor-velTao,<br />

oqros Sibais naglejo, wamosartymelo welTao,<br />

maskvlavo, Saravandedo, mTvaris naWero xelTao,<br />

nuras cbierob eniTa, yelze nu maxvev gvelTao”.<br />

asea Tu ise, vaJs qalis datyvevebis survili aqvs _ amisTvis aris<br />

mowodebuli es mSvenieri warmtaci cixe, magram mainc cixe, sapyrobile,<br />

sadac qali sxva nivTebTan erTad iqneba gamomwyvdeuli vaJis siyvarulis<br />

amara, romelic “surviliT savse” WurWlebSia gasimbolurebuli. es is<br />

cixea, saidanac misi gamoxsna gaxdeba aucilebeli, rogorc murmanis<br />

aSenebuli brolis cixe, sadac datyvevebuli qali sulmudam elis Tavis<br />

gamomxsnels.<br />

“manglisSic” aseve mzeTunaxavad Casves qali _ vin? leqsi arafers<br />

gveubneba, Tu vin aaSena cixe da saidan moiyvanes qali. amgvari<br />

anonimuroba mxolod imaze migvaniSnebs, rom myaria qalisa da koSkis li<br />

motivi. “Tma SeuRebes iniTa”, SesaZlebelia, qalis patronTa<br />

warmomavlobaze miuTiTebdes: SeiZleba qali TaTrebis motacebulic<br />

iyos, magram aq es ar aris arsebiTi. mTavari is aris, rom qali<br />

mosatacebelia swored iqidan, sadac Casves. momtaceblis rolSi mecxvare<br />

gamodis, sruliad Seuferebeli am aqtisTvis, mecxvaris mSvidobiani<br />

saqmianoba TiTqos gamoricxavs amgvar moqmedebas. amasTanave, qali<br />

mecxvaris tradiciuli damwunebelia: “nu mimcem mecxvaresao, Tu mimcem,<br />

iseT kacs mimec, rom iyos guTnisdedao”, exveweba gasaTxovari qali<br />

dedas. am striqons miTosSi gadavyavarT, gagvaxsenebs Sumereli inanas<br />

Tavdapirvel arCevans, romelic swored guTnisdedaze SeCerda da ara<br />

mwyemsze, Tumca sabolood mainc mwyemsi dumuzi gaxda misi rCeuli<br />

[Suamd:7-11].<br />

Cvens mecxvares, romelic qals Tavis produqts _ yvels miarTmevda<br />

xolme da qalic xalisiT iRebda saCuqars da RviniT (samiwaTmoqmedo<br />

produqtiT) umaspinZldeboda, Seuyvarda qali da gabeda aseTi sityvebiT<br />

212


miemarTa misTvis: “netavi, qalo lamazo, SenTan gamaZRo ZiliTa”, ramac<br />

qalis guliswyroma gamoiwvia “Sewyevla mecxvare Tavis lamazis piriTa”.<br />

qali iwunebs mecxvares, romelic samagierod iseT perspeqtivas saxavs,<br />

rom mas Tavisi Selaxuli Rirsebis reabilitaciis SesaZlebloba mieces.<br />

misi mimarTva qalisadmi SeiZleba ocnebad miviCnioT, Tumca is iqneb<br />

arcTu ise Sors aRmoCndes realobisgan.<br />

“manglisic amovardeba, qva aRar edos ZiriTa,<br />

Sen, qalo, lekebs mihyavde, vai-vaglaxiT WiriTa,<br />

ukan mogdevdes saqmaro Tavisi dambla viriTa,<br />

me mTidan Camoviaro Cemi cxeniT da biniTa,<br />

dagixsna, wamogiyvano qamanCiTa da stviriTa.<br />

erTad vicxovroT bolomde, dro gavataroT lxiniTa”.<br />

rac aq ocnebad aris warmodgenili, sakmaod gavrcelebuli motivia,<br />

romelic SeiZleba damoukidebel Janradac CaiTvalos. es aris<br />

gatacebuli qalis gamoxsna moymis mier. ganvixiloT ori maTgani.<br />

giglia, TuSi, saxelis maZiebeli moymea, `gulWiriania”, rogorc<br />

leqsSia naTqvami. is eZebs mters. saxlSi ar udgeba guli _ `diklos vin<br />

brunav banzeda?” kaxeT-TuSeTobis Wapnis gamwevia. zafxulidan<br />

Semodgomamde igi cxvars atarebs TuSeTsa da kaxeTs Soris.<br />

giglias sagmiro saqmis Txroba originalurad aris agebuli. mTeli<br />

teqsti SeiZleba pirobiTad eqvs monakveTad davyoT. TiToeuli maTgani<br />

giglias sxvadasxva Rirsebebs avlens. pirvel monakveTSi, romelsac<br />

eqspozicias davarqmevT, simbolurad (swored simbolurad!) aris<br />

miniSnebuli momxdari:<br />

`farsmis Tavs maswyda maskvlavi, girevs deeca Tavzeda”.<br />

baladis konteqstidan gamomdinare es amgvarad unda wavikiTxoT:<br />

farsmis gziT girevs qistebi daesxnen da qali moitaces. gamoCndeba vaJi,<br />

magram jer misi saxeli ar viciT. soflis anonimuri xma gaismis, amave<br />

dros aq vaJis erTgvari portretia daxatuli:<br />

_ `vina xar gulWiriani, diklos vin brunav banzeda?<br />

zafxuls Camahlev WiriTa, sTvels kaxeTs waxval cxvarzeda”.<br />

vxvdebiT, mTavari gmiri dikloelia. imasac vigebT, rom misi<br />

saWiroebis dRe dgeba. mesame monakveTSi giglia misdevs gamtacebelTa<br />

kvals. mas informatori esaWiroeba, magram sabuelebi ar aZleven swor<br />

misamarTs:<br />

`_ hkiTxavdi sabuelebsa: mteri sada dis gzazeda?<br />

sabuelebis Svilebma sityva ar giTxres warzeda”.<br />

meoTxe monakveTSi, rogorc Cans, giglias swor gzaze ayeneben.<br />

mteri lopotis xeobas misdevs:<br />

213


`_ Tu gvkiTxav, vaJo, giambobT, lopots Cauje wyalzeda.<br />

qarTliT maudis tyveebi, qali motiris Zalzeda.<br />

_ qalo, nu stiri, qarTlelo, giglia gizis gzazeda.<br />

Tu lekebs wagayvaninos, wverimc nu sxmia ybazeda.<br />

numc miuSveben saxSia, swornimc nu dahsmen jarzeda!<br />

Tu tyvia gauTavdeba, Rili SaiWer tanzeda!”<br />

vin ambobs am sityvebs `qalo, nu stiri”? es gigliaa. magram misi es<br />

gamxnevebis sityvebi, motacebulisadmi mimarTuli, virtualuria. is jer<br />

ar dasxmia gamtaceblebs, rogorRa mimarTavs qals? iqneb amxnevebs<br />

sakuTar Tavs? poeti amrigad xatavs mis moralur saxes, mis moymeobas. am<br />

monakveTis kulminaciaa sityvebi `Rili SaiWer tanzeda!” raki giglia amas<br />

qals eubneba, visi Rirsebac man unda ixsnas, es ukve imas niSnavs, rom<br />

giglias tyvia ar gauTavdeba da qals ar daWirdeba tanze `Rilebis<br />

SeWra”, rac SeiZleba “Rilebis Sexsnis” badali yofiliyo. magram es ar<br />

moxdeba.<br />

mexuTe monakveTi baladis ZiriTadi epizodia _ winamavalni misi<br />

Semzadeba iyo. aq ukve vxedavT giglias fizikurad, Tavisi ocnebis<br />

aRsrulebaSi, Tavis stiqiaSi.<br />

`lekebs daenToT cecxlebi, ro maskvlavebi cazeda.<br />

giglia Sameetia, rogorc ro mgeli cxvarzeda.<br />

Tofi hkra Zmisa mamklavsa, ali dahxvia tanzeda.<br />

axla xmliT gadaufrinda, mkvdari Sayara mkvdarzeda.<br />

giglia daeca gamtacebelTa banaks, romelTa Soris misi Zmis<br />

mkvlelicaa. `rogorc ro mgeli cxvarzeda” _ gavixsenoT, rom giglia<br />

mecxvarea, mwyemsia, romelic mgels unda ugeriebdes cxvrebs. axla<br />

giglia Tavad aris mgeli, gamtaceblebi ki cxvrebi arian. mgeli moymis,<br />

kai ymis, ara mxolod erT-erTi ZiriTadi epiTetia (`mglis muxli”,<br />

`mglisa fera”), kaiyma Tavad unda iyos mgeli, ara ubralod mgeli,<br />

rogorc magari muxlis patroni, aramed cxvris mWameli:<br />

`cixe zen-uban daiqca, kuTxi gamasqda qvisao,<br />

mamkvdaras oCiauri, mgeli mWameli cxvrisao~<br />

[qxp IV:#109].<br />

@<br />

SeniSvna. am xalxuri kaiymuri idealis sapirispirod, gavixsenoT rogori<br />

epiTetiT amkobs `SuSanikis martvilobis~, avtori varsqen pitiaxSs: `da<br />

Semdgomad orisa dRisa movida mgeli igi varsqen...~ `viTarca kravi mgelsa<br />

gamouRo xelTa misTa~. es kravi SuSanikia, mgeli _ igive varsqeni,<br />

qristianobidan gamdgari. sazogadod, cxvrisa da mglis dapirispireba, pirvelis<br />

upiratesobiT, qrestomaTiulia qristianul literaturaSi. kravi qristes saxea,<br />

xolo mgeli _ satanisa, romelic dadarajebulia qristes farexis dasarbevad.<br />

sabolood ki, kravi Zlevs mgels: qriste-kravma `mgeli igi macTuri ganxada da<br />

kaci igi viTarca cxovari mkvdari aRadgina~ [Satberdis kr. 246,23].<br />

`gamocxadebaSi~ kravi-qriste triumfatoria: `da vixile, aha, kravi igi mdgomare<br />

214


mTasa zeda sionsa~ (gam. 14:1), `eseni kravsa mas ebrZolnes da kravman sZlos maT~<br />

(gam. 17:14).<br />

amasTan dakavSirebiT, sagulisxmoa, rom kaiymobis Rirebulebebze<br />

aRzrdili vaJa-fSavela erT leqsSi acxadebs:<br />

`balaxi viyo, saTibi, ara mwadia celoba,<br />

cxvradve mamyofa iseva, oRond amSordes mgeloba~<br />

rogorc Cans, poetis SegnebaSi kaiymis mglobis xalxur ideals Zlevs<br />

qristianuli kravobis ideali.<br />

meeqvse, damasrulebeli epizodi, amxels baladis sazriss. rogorc<br />

yoveli baladis dasasruli, esec uaRresad lakoniuria. arc qeba-dideba,<br />

arc Sesxma gmirisa, vinc qaliSvili gadaurCina mamas. madlobis sityvebi,<br />

romlebsac mamas spontanurad unda aRmoeTqva gulidan? xom ar unda<br />

vifiqroT, rom misi “aq rad mogyvanda” madlobis gamoxatulebaa? an iqneb<br />

gamocdaa, gansacdels miaxloebuli?<br />

gigliam sufTad, usayvedurod gamoarida Tavi am gansacdels.<br />

“qal ukven gamaabruna, mamas mihgvara karzeda.<br />

_ aq rad mogyvanda, gigliav, rad ar igorve mklavzeda?<br />

_ me magas rogor vigoreb, doba davaswar wamzeda!”<br />

[razikaSvili:#109].<br />

iqneb balada swored am bolo striqonebSi gamoTqmuli pasuxisTvis<br />

SeiTxza? an Rirda, Tu am pasuxisTvis Caifiqra gigliam qalis gamoxsna?<br />

sxvanairi pasuxi, sxvanairi moqceva, fass daukargavda mis namoqmedars.<br />

iqneb giglias arc saxeli unda, rogorc “Txistyavians” sxva, analogiuri,<br />

baladidan, romelic sruli gulwrfelobiT eubneba Tavis gamoxsnil<br />

qals: “Cems naqnar saxels nu ityvi, viynodeT da-Zmobazeda”?<br />

literatura<br />

gilgameSiani: gilgameSiani, ~ganaTleba~, Tb., 1984.<br />

kotetiSvili 1961: kotetiSvili vaxtang, xalxuri poezia, `sabWoTa<br />

mwerali~, Tb., 1961.<br />

maisuraZe: ilia maisuraZe, `Tavfaravneli Wabukis~ zogi sityvis<br />

ganmartebisaTvis, `<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>~ III, `mecniereba~, Tb., 1969.<br />

razikaSvili: xalxuri sityviereba III, xalxuri leqsebi Tedo<br />

razikaSvilis mier Cawerili, mix. Ciqovanis redaqciiT, saqarTvelos ssr<br />

mecn. akad. gamomcemloba, Tb., 1953.<br />

sworfroba: baliaSvili n. sworfroba xevsureTSi, Tsu, 1991.<br />

qxp VI: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, t. VI, `mecniereba~, Tb., 1978.<br />

SatberaSvili: SatberaSvili g. WaSniki, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1964.<br />

Suamd: Zveli Suamdinaruli poezia, `merani~, Tb., 1987.<br />

215


xamurabi: xamurabis kanonebi, aqaduridan Targmna da komentarebi daurTo<br />

zurab kiknaZem, `mecniereba~, Tb., 1988.<br />

xvaramze: xvaramze. vercxlis Tasadamc maqcia, Seadgina i. gogolaurma,<br />

“sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1976.<br />

samgloviaro poezia<br />

samgloviaro poezia, Tu mas funqciuri daniSnulebis mixedviT<br />

ganvixilavT, ori tipisaa: arakanonikuri da saritualo anu<br />

wesCveulebiTi. maTi aRreva da erT rubrikaSi moqceva ar aris<br />

marTebuli.<br />

arakanonikuria, am TvalsazrisiT, cnobili leqsi “xogais mindi<br />

kvdeboda...”, sadac Tumca gmiris sikvdili da masze glovaa aRwerili,<br />

magram is ar aris samgloviaro ritualis nawili, ar aris gamoyenebuli<br />

micvalebulis datirebis teqstad. rac unda Zlieri gancdac ar iyos<br />

masSi gamoxatuli, arc erT damtirebels tradiciul sazogadoebaSi ar<br />

mouva azrad, rom amgvari leqsebi micvalebulis datirebis mizniT<br />

Seasrulos. erTia gancdis gamoxatva, sxvaa am gancdis moqceva ritualSi,<br />

misi qceva datirebis ritualur teqstad. arsebobs ori arxi, romlebic<br />

am mizniT aris gamoyenebuli. Sesabamisad, saritualo samgloviaro<br />

poezia ori tipisaa, romlebic, erTi mxriv, TuSuri “dalais”, meore<br />

mxriv, fSav-xevsuruli (nawilobriv TuSuri) xmiT natirlebis<br />

saxelwodebaSi erTiandebian. maT Soris arsebiTi gansxvavebaa.<br />

dalai<br />

`dalai”, romelic mxolod TuSeTSia gavrcelebuli, warmoadgens<br />

kanonikur teqsts Tavisi mkacri, Seucvleli struqturiT. ganvixilavT<br />

mas am struqturisa da Sesrulebis wesis TvalsazrisiT, rac mas<br />

arsebiTad ganasxvavebs xmiT natirlebisgan. es aris erTi teqsti,<br />

romelsac ara hyavs mxedvelobaSi romelime konkretuli micvalebuli.<br />

amaod daviwyebT masSi raime Taviseburis, ganumeoreblis Zebnas. is<br />

Seexeba yvelas, yvela moymes, vinc ki odnavadac mainc uaxlovdeba an<br />

Tvlian, rom uaxlovdeba (an surT, rom uaxlovdebodes) kaiymis ideals.<br />

dalai sruldeba micvalebulis ara dakrZalvis dRes, rogorc xmiT<br />

natirali, aramed wlisTavze, roca mis pativsacemad imarTeba doRi,<br />

romelSic sagangebod Sekazmul-morTuli misi cxenic monawileobs.<br />

dalais struqtura aseTia: igi eqvsi monakveTisgan Sedgeba:<br />

I. SeZaxili anu mowodeba dalais saTqmelad: `dalai TqviT, dalai,<br />

mxedrebo”.<br />

II. im moymis saxelis gamocxadeba, visTvisac imarTeba `dalaoba~ da<br />

imRereba `dalai”. Tu erT CanawerSi boselaiZea (`brali xar,<br />

216


oselaiZev...~), moxsenebuli, meoreSi iCukaisZea, mesamegan sulakauri da a.<br />

S. erTi Canaweris mixedviT, TiTqos es konkretuli `dalai~ mefe<br />

ereklesadmia miZRvnili: `Cven nuvis SevatyobinebT lomis erekles<br />

sikvdilsa, dalaÁ...~ [qxp V:#60].<br />

III. gaxseneba moymis mier Cadenili aqtebisa da sinanuli, rom isini<br />

aRar ganmeordeba. rogori iyo igi: mterTan mebrZoli (`mterTan<br />

xmalamoRebuli”), `sworSi Tavgamodebuli”, mosamarTle da gamrige,<br />

maspinZeli (`stumarTa dReo mziano”, `pirwyalo TuSeTisao”).<br />

IV. vin glovobs moymes: deda, coli, qal-rZalni da ra mosdis mis<br />

naqons: tanisamoss, cxensa da abjars, mis nawol logins, mis wver-ulvaSs.<br />

rogorc viciT, es CamonaTvali, romelic SeiZleba ivsebodes variantidan<br />

variantSi, axlavs zogierT sagmiro baladas an leqss, romelic, rogorc<br />

wesi, gmiris daRupviT mTavrdeba (klasikuri magaliTi `xogais mindi<br />

kvdeboda”, `zen bacaligos” da sxva). zogierTi motivi, rogoric aris,<br />

`ulvaSis mwvaned amosvla” gansakuTrebuli saxis glovis leqsebis<br />

Semadgeneli nawilia.<br />

V. ra saxiT Sedis saiqioSi da rogor egebebian (vercxlis WurWliT<br />

gawyobili sufra, meRvineebi, xuc-diakvnebi). `netav Sen, saiqiosa, Sig<br />

Sexval mtredis ferado” efuZneba micvalebulis sulis mtredis saxiT<br />

warmodgenas, rasac xucobis enaze (`jvarT-enaze”) suliwmida ewodeba.<br />

`netav Sen” xom ar gulisxmobs, rom mtredis ferad anu suliwmidis<br />

saxiT saiqioSi mxolod kai ymebi Sedian. zogadad unda iTqvas, rom<br />

wuTisofelSi `dagrovili” Rirsebebi saiqioSi sagzlad mihyveba adamians<br />

da gansazRvravs mis mdgomareobas.<br />

VI. Sendoba saxeldebiT.<br />

SairiT (Teqvsmetmarcvliani sazomiT) Sesrulebuli yoveli fraza<br />

am eqvsmonakveTiani teqstisa mTavrdeba SeZaxiliT _ dalai!<br />

ras niSnavs dalai? fiqroben, rom igi vainaxuri warmoSobisaa da<br />

niSnavs RmerTs, Tumca Zneli dasaSvebia, rom doRis dros mxedrebi<br />

RmerTs mimarTavdnen (romel RmerTs, romel RvTaebas?). es termini,<br />

SesaZloa, marTlac vainaxuri warmoSobis iyos, glovis semantikas unda<br />

Seicavdes da mxolod fonetikurad emTxveva sityvas dal (RmerTi).<br />

qistebis samgloviaro moZaxili amgvarad JRers: `dalaÁ, dalaÁ, vaÁ<br />

dalaÁ, dalaÁ...~ [kotetiSvili 1961:414]. yovel SemTxvevaSi, TuSuri<br />

dalaoba amJamad mTeli am ceremonialis _ Semamzadebeli ritualiT,<br />

doRiTa da simReriTurT _ saxelwodebaa.<br />

dalaoba mxolod TuSeTis sazogadoebis kuTvnilebaa da igi ar<br />

gascilebia mis farglebs.<br />

xmiT natirali<br />

am tipis samgloviaro teqstebi mxolod aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTianeTSia gavrcelebuli, gansakuTrebiT fSav-xevsureTSi. TuSeTSi xmiT<br />

natirlis saxeliT cnobili leqsebi arsebiTad (rogorc formiT, ise<br />

tradiciuli tropizmiT) gansxvavdeba fSav-xevsurulisgan. Tavis mxriv,<br />

ara arsebiTad, magram mainc sxvaoben erTmaneTisgan xevsuruli da<br />

fSauri warmoSobis teqstebi.<br />

217


terminSi xmiT tirili TiTqos sxvas arafers niSnavs, Tu ara<br />

sityviT tirils. TiTqos sityva `xma” aq sityvis sinonimia, rogorc<br />

gamoTqmebSi: `xma gasca~, `xma amoiRo~, anu sagloviaro Janris am<br />

saxeobaSi igulisxmeba ara carieli bgeris gamoReba, aramed sityvis<br />

warmoTqma. radgan arsebobs sityviT tirili da arsebobs usityvo<br />

tirili, rogoric aris svanuri zari da raWuli zruni. SesaZlebelia,<br />

`xma~ xmiT natiralSi melodias niSnavdes, ramdenadac arsebobs sxvagvari<br />

tirilic: ZaxiliT tirili, romelic reCitativiT sruldeba, anu<br />

melodiis gareSe, `ZaxiliT~ warmoiTqmis.<br />

xmiT natirali uriTmo, cxramarcvliani leqsia, romlis yoveli<br />

striqoni, rogorc wesi, sxvaTa sityvis o-Ti bolovdeba. motirali<br />

amgvarad aboloebs striqonebs (ToTo bavSvze natirali):<br />

“gagordi, oqros akavanoo,<br />

me gxedav _ daixare pirqvao,<br />

gafrindi qoris wiwilaoo,<br />

cixeSi SaiWuWken mÃarnio...”<br />

[qxp V:#136].<br />

SeniSvna. sityvebSi akavan-o-o, wiwila-o-o pirveli o wodebiTisaa, meore sxvaTa<br />

sityvis.<br />

am tipis leqsi mTibluris saxelwodebiT aris cnobili. es<br />

saxelwodeba dakavSirebulia imasTan, rom erTaderTi adgili, sadac,<br />

micvalebulis cxedris garda, kidev (xelmeored) SeiZleba Sesruldes da<br />

sruldeba xmiT natirali, es saTibia, anu igi Tibvis simRerebis<br />

repertuarSi Sedis, ufro sworad, misi repertuaris erTaderTi<br />

Semadgenelia. sxva warmoSobis Tibvis leqsebs, garda xmiT natirlebisa,<br />

Sromis poezia ar icnobs.<br />

xmiT natirlis avtori da Semsrulebeli erTi da igive piria, da<br />

igi, uiSviaTesi gamonaklisis garda, dedakacia. anu mTibluri mTlianad<br />

qalTa Semoqmedebaa. ukve warmoTqmuli xmiT natirlis teqstis ganmeoreba<br />

sxva micvalebulis dasatireblad yovlad warmoudgenelia. Tu moxda da<br />

erTxel warmoTqmuli teqsti sxva micvalebulis datirebis ceremonialze<br />

ganmeorda, es imis niSania, rom tradicias bzari gauCnda, xmiT natirlis<br />

Semoqmedeba Sewyda. es imis niSania, rom sazogadoebaSi axali xmiT<br />

natirali, am konkretuli micvalebulis dasatireblad, veRar iqmneba,<br />

qalTa Soris xmiT motirali aRar moiZebneba.<br />

yovel xmiT natirals Tavisi konkretuli adresati hyavs<br />

gardacvlilis pirovnebis saxiT anu, piruku, yovel gardacvlils Tavisi<br />

sakuTari xmiT natirali aqvs, romelSic sxva gardacvlili ver<br />

Seeziareba. amitomac, dalais teqstisgan gansxvavebiT, xmiT natirali<br />

Rrmad individualuria, mxolod ama da am micvalebulzea Seqmnili. es<br />

teqsti misia samaradJamod, mis ukvdavyofas emsaxureba. anu, SeiZleba<br />

iTqvas, rom ramdeni micvalebulic yofila, imdeni xmiT natirali unda<br />

arsebobdes (cxadia, Tu uklebliv yvela iqna datirebuli).<br />

Semoqmedebis xasiaTi. xmiT natirali improvizaciulia. misi<br />

SeTxzvis da warmoTqmis pirobebi sxvagan ver Seiqmneba, Tu ara<br />

218


micvalebulis win. STagonebis wyaro, impulsi, micvalebulis pirovnebaa<br />

_ misi Rirsebebi da adamianuri Tvisebebi da is mwuxarebisa da sinanulis<br />

atmosfero, romelic aq da am adgilas sufevs. micvalebulis garSemo<br />

Sekrebili dedrovani, romelic qviTiniT (ara sityviT: `ihio, hio, hio!~)<br />

exmaureba xmiT motiralis warmoTqmul yovel fraza-striqons, am<br />

Semoqmedebis monawilea. saeWvoa, Sesruldeboda Tu ara xmiT natirali<br />

WirisufalTa da damswreTa gareSe. rogorc yoveli folkloruli<br />

teqsti Sesrulebisas, isic moiTxovs msmenels, am SemTxvevaSi metsac,<br />

gulSematkivars.<br />

motirlis Semoqmedeba dionisuria, eqstaturi, is imave bunebisaa,<br />

razec platoni wers “ionSi”. miuxedavad am Semoqmedebis spontanuri<br />

xasiaTisa, sadac aracnobieri unda Zlevdes cnobiers, Tavad motirali am<br />

garemoebas acnobierebs da arcTu iumoris gareSe Tavad natiralSive<br />

acxadebs:<br />

“ra kan rani-m varT matirlebio,<br />

davsxdebiT, davimwuxavT TvalTao,<br />

daviwyebT tanCi cxroobasao,<br />

ielnaWamsa vRgivarT Txasao...”<br />

[qxp V:#114].<br />

aq motirali laparakobs im SemoqmedebiT siSmageze, romelic eufleba<br />

mTels mis arsebas. Tvalis `dawuxva~ (daxuWva) ar aris SemTxveviTi:<br />

cnobilia, rom berZeni aedebi da rafsodebi usinaTloni iyven da swored<br />

am fizikuri sibrmavis wyalobiT maT gaxsnili hqondaT Sinagani Tvali.<br />

platonis azriT, es aris `RvTiuri siSmage~, romelic WeSmariti poeziis<br />

pirobas warmoadgens: `didi epikosi poetebi sakuTari xelovnebis ki ara,<br />

zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT Txzaven TavianT mSvenier<br />

poemebs. igive iTqmis lirikis poetTa mimarT: RvTiuri siSmagiT<br />

cnobamixdilni...qmnian TavianT momxiblav leqsebs, roca maT euflebaT<br />

harmonia da ritmi... mas [poets] ar ZaluZs raime Seqmnas manam, sanam<br />

zeSTagoneba Tu RvTiuri siSmage cnobas ar mixdis da gons ar dauxSobs~<br />

[platoni: 271-272].<br />

xmiT tirilis SemoqmedebiTi Sinagani mxare ar aris sakmarisad<br />

Seswavlili, magram uSualo mxilvel-msmenelis dakvirvebidanac Cans misi<br />

buneba. Tu berZen mgosanTa STamagonebelni muzebi iyvnen, xmiT motirali<br />

dedakacis STamagonebeli Tavad micvalebulia. `xmiT tirili yvelas ae<br />

SeeZlo. qals rom xmiT tirili daewyo, unda `aetexa~ tirili ise, rom<br />

viTom mas Zalauneburad mkvdarni atirebdnen... visac xmiT tirilis<br />

`atexa~ undoda, daiwyebda caxcax-kankals, Tavs iqiT-aqeT aqnevda, iwyebda<br />

barbacs, xelebis fSvnetas, kbilebis RrWenas; viTom sityvebs ver ambobda,<br />

ar undoda, xan moqanculi miesveneboda roca motirali alebi amas<br />

SeamCndevdnen, yvelani gaCumdebodnen da elodnen, Tu ras aTqmevinebda<br />

motirals micvalebulis suli... [bolos] qali amoiRebda xmas. pirvelad<br />

micvalebulis eniT daiwyebda laparaks. magaliTad: `aZraxdi, Cemo meeneo,<br />

nu damaRone suleTCiao, Camidev wili tirilCiao, me Sen mindixar<br />

meenedao~ [masalebi 1940:39]. @<br />

219


struqtura<br />

miuxedavad spontanurobisa (an iqneb swored am mizeziT), xmiT<br />

natirals ara aqvs mkacri, kanonikuri struqtura. misi arqiteqtonikis<br />

agebaSi xmiT motirali sruliad Tavisufalia. mas SeuZlia daiwyos<br />

micvalebulis pirovnebis dasaxelebiT, misi sikvdilis garemoebis<br />

xsenebiT, sikvdilisadmi (`sikvdilo, Svili gagizarde”) an<br />

micvalebulisadmi mimarTviT (`gorgi, Sen xara TveleqaTio, mTaCi<br />

mxoceli jixvebisao”), dagvianebuli gafrTxilebiT (`geuben, guros nu<br />

mixolao”) an sayveduriT (`xomizurao, Sagenacvleo, me imas raad<br />

matyuebdio: magiol giorgiobasao”), momklavTa wyevla-krulviT da ex<br />

abrupto baladiseburad da sxva. igi arafriT ar aris SezRuduli. zogi<br />

xmiT natirali mTlianad eZRvneba sikvdilis garemoebis Tavisebur<br />

aRweras da SeiZleba baladadac ki miviCnioT. am mxriv, xmiT natirali<br />

Tavisufali Semoqmedebis nayofia. magram es ar niSnavs individualizmis<br />

srul gaqanebas am SemoqmedebiT procesSi.<br />

tradiciuli mxatvruli arsenali.<br />

bunebrivia, xmiT motirali, rogorc xalxuri poeti, iyenebdes<br />

tradiciul gamomsaxvelobiT xerxebs _ epiTetebs, Sedarebebs,<br />

alegoriebs, metonimiebs, gapirovnebebs, metaforebs, hiperbolebs,<br />

romlebic mogzauroben maTi wyalobiT xmiT natirlis teqstebidan<br />

teqstebamde da qmnian xmiT natirlis, rogorc Janris, erTian mxatvrul<br />

marags. SeiZleba imazec saubari, rom es maragi inarCunebs avtonomias<br />

saerTo-saxalxo poeziis konteqstSi.<br />

Cven mainc yuradRebas mivaqcevT mxolod natirlebisTvis<br />

damaxasiaTebel tropebs, romelTagan bevri mxatvruli azrovnebis<br />

Seudarebeli nimuSia. sazogadoebas ismenda, Cven ki SegviZlia wavikiTxoT<br />

amgvari tropebi: “xirimis bartyi” (tyvia), “miwis logini” (saflavi), “miwis<br />

samoseli” (saflavi), “cremlis Rilebi”, “cremlis Zafebi” (“samares piri<br />

gaukereT Cemi cremlebis ZafebiTa”). motirali mimarTavs Rames, romelic<br />

masaviT cremls Rvris, oRond misi cremlebi varskvlavebia (“varskvlavni<br />

cremlad dagiRvravis”), mimarTavs gaTenebas, romlis cremlebi cvar-namia<br />

(“cvar-nami cremlad dagiRvravis”)...<br />

datirebis wesi<br />

ras vgulisxmobT wesSi? vgulisxmobT imas, rom mkacrad aris<br />

reglamentirebuli, Tu vin visi xmiT motirali SeiZleba iyos. rogori<br />

wesia am mxriv xevsureTSi? deda ar SeiZleba iyos Svilis xmiT<br />

motirali, arc coli _ qmrisa. `Cveuleba sastikad ukrZalavs col-qmars,<br />

Svilebi anda erTi-erTmaneTi itiron~ [xizaniSvili::80]. ra Tqma unda,<br />

dedas an cols ar ASeiZleba ase kategoriulad aekrZalos Svilze an<br />

qmarze tirili _ es misi kerZo, intimuri saqmea, magram is mainc<br />

moerideba xmiT anu sityvebiT sajarod, yvelas gasagonad uaxloesi<br />

adamianis datirebas. principi aseTia: rac ufro axlobelia<br />

gardacvlili, miT ufro meti TavSekaveba marTebs Wirisufals. RviZli<br />

Svili da intimuri qmari (romlis saxelis xsenebac ki ekrZaleba cols)<br />

220


axloblobis iseTi kategoriaa, romelTa sajarod xmiT datireba<br />

dauSvebelia. Tu moxda da mainc daitires, datirebas wesis<br />

darRvevisTvis win mobodiSeba uZRvis.<br />

`gitireb, damianis mzemao, agre miwas gasarevao,<br />

Sen SamaCvene sruyvelasao, diacma qmari dagitireo~<br />

[qxp V:#190].<br />

aseve bodiSobs qmari, romelic, raRac garemoebaTa gamo, iZulebuli<br />

xdeba, daitiros coli. maS, vin tiris vinmes Svils da vinmes qmars?<br />

yvela naTesavi, garda dedisa da qmrisa, da aranaTesavi profesionali<br />

xmiT motirali? qali tiris Tavis Zmaze da daze, siZeze, mamaze, biZebze,<br />

biZaSvilebze, nebismier naTesavze, oRond aramc da aramc Tavis Svilze<br />

da qmarze? TiTqos es Seuvali wesia xevsureTSi, magram tradicia mainc<br />

aseTi kategoriuli ar aris. Tu qmris datireba iSviaTi gamonaklisia,<br />

fSavSi da xevsureTSic mravlad SevxvdebiT dedisgan Svilis datirebas.<br />

xmiT natirlis saukeTeso nimuSebi swored Svilis datirebebia.<br />

gavecnobiT fSaur da xevsurul nimuSebs (fragmentebs).<br />

fSauri<br />

xevsuruli<br />

`...Cem Svils rad unda samoselnio,<br />

Coxa gaxadeT gadaugdeTo.<br />

miwis samoseli SeukereTo,<br />

sarCulad tiril daudeviTo.<br />

Rilad cremlebi daukereTo,<br />

samares pirio gaukereTo<br />

Cemi cremlebis ZafebiTao...~<br />

[qxp V:#64].<br />

`mzeo, dadeg da dagviandio, mze dgexar ukenobisao,<br />

viyrebiT dedaSvilobiTao, mamSvidobeben berdiasao~<br />

[qxp V:#184].<br />

`deda genacvlos, dedis qalao,<br />

axal talavar Caicvidio,<br />

e Tmani xuTad daiwnidio,<br />

suleT bibiniT iaridio,<br />

oblis oboli gazardidio,<br />

dedo, kalTaCi Caisvidio,<br />

ToxolCaT qal or, ikvexnidio~<br />

[qxp V:#222].<br />

`deda genacvlos, baWyurao, dedis ferao, tuntulao,<br />

uenarao, uTavgziao...<br />

sikvdilo, qrTamsamc aitandio, Tu aitandi, mogcem qrTamsao:<br />

ÃarT mogcem, qora jorelaTao, niSasa Sagikazmav cxensao,<br />

Ãmals mogcem CiqorTaulasao, qalT mogcem Zilasa, naTelasao,<br />

lelasa dagiyeneb winao, diacsa baWyuraisasao,<br />

221


ka mowonebiT moyvanilsao, siskarsa gadabrZanebulsao,<br />

Tu gamauSob baWyurasao...~<br />

[qxp V:#195].<br />

SeniSvnebi. `tuntulas~ ToTo bavSvze ityvian, `uenaras~ _ uTqmelze,<br />

`uTavgzia~ umweos unda niSnavdes [WinWarauli]; Cans, xmiT natirlis obieqti<br />

Cvil bavSvia. Tumca amboben, Cvil bavSvebze ar tiriano. `qora xari~ _ TeTri<br />

xari, `jorela` xaris sakuTari saxelia. `CiqorTaula~ _ xmlis sakuTari<br />

saxeli. Svilmkvdari deda mzad aris yvelaferi saukeTeso gasces qrTamad<br />

Svilis sanacvlod, ara mxolod nivTebi, ojaxis wevrebsac ki ar imetebs, arc<br />

qaliSvilebs _ Zilas da naTelas, arc daqvrivebul rZals _ lelas,<br />

siyvaruliT moyvanils, romelsac dedamtili ciskars adarebs, oRond<br />

Casvenebuls (`gadabrZanebuls~).<br />

Tu qmars ver daitirebs coli, sacoles SeuZlia saqmros datireba<br />

_ mas ar ekrZaleba Tavisi grZnobebis (gardacvlilisadmi sinanulis,<br />

siyvarulis, erTgulebis) sajarod gamoxatva:<br />

`davberdi Sensa malodinsao, qali lamazi beqaurio.<br />

gadamiyole, gadmagyvebio, mamis imedo, wiklauroo.<br />

arada, sxvas vis gadavxyvebio, vaJi bevia gigaurio.<br />

guSinac kaci momilalao \TamariSvilma Tangulamao...~<br />

[qxp V:#161].<br />

sxva daniSnuli sxvagvarad gamoTqvams Tavis sinanuls da<br />

guliswuxils. gardacvlilis sacole ase mimarTavs mis mamas _<br />

samamamTilos _ qals TiTqos saCuqrebi moaqvs, saqmaro ki karSic ar<br />

gamodis sacolis misagebeblad:<br />

`Cemo mamao, mamamTiloo, Cemi aq mosvla rad gewyinao?<br />

Sen Svils miqebdes samefodao, wamovel imis sacnobladao,<br />

eg karCi aRar gamoCindao. aRar ikadra Cem naxvanio...<br />

Coxa movarTvi, orSianio, TaTi, baWiWi yaWisaio,<br />

ar iRebs gajavrebuliao...~<br />

[qxp V:#179].<br />

datirebulis zneobrivi saxe<br />

aris Tu ara gatarebuli samgloviaro poeziaSi laTinTa principi:<br />

`mkvdrebze an kargi, an araferi”? rogorc Cans, es universalur principia<br />

da mas aSkarad misdeven Cveni xmiT motiralni. Tu mkvdari datirebulia,<br />

masze mxolod kargi, saukeTeso, moymeobis optimumi, heroikulia naTqvami<br />

da mis cxedris garSemo SemokrebilTa Soris aravin iqneba iseTi, vinc<br />

eWvs qveS daayenebda natiralSi Tqmulis WeSmaritebas. saiqio sxvagvari<br />

SuqiT anaTebs suliwmidas (mkvdars), misi sikvdili sicocxlis<br />

apoTeozad Cans. maradisobis cecxli adnobs mis yofiTobas, mis yovel<br />

nakls, is araTu kai ymad, aramed moymeobis idealad warmodgeba<br />

cocxalTa TvalSi. msmeneli ismens motirlisgan imas, risi gagonebis<br />

mowadinec aris, rac surs mas gardacvlilSi dainaxos; ismens im<br />

222


Soreuli molodiniT, rom Tavad maszec msgavs sityvebs mosmenen. axlac<br />

ki, roca natirals ismens, axdens Tavis ganyenebas “dRiuri prozidan” da<br />

moymeobis idealiT imoseba Tavis TvalSi.<br />

samarTlianoba moiTxovs iTqvas, rom natirlebSi imaze met Seqebas<br />

ver movismenT, ramdenic baladis gmirs xvdeba wilad. Seqebis, Rvawlis<br />

gadmocemis, adamianis fizikur-sulieri portretis xatvis ena<br />

konvenciuria, masSi aravin gadaWarbebas ar xedavs. yvelaferi, rac maszea<br />

naTqvami, swored ase, am eniT, unda Tqmuliyo. rac unda dacilebuli iyos<br />

obieqtur realobas natiralSi CamoTvlili Rirsebebi, gardacvlili<br />

Tavis simarTleSi sufevs, is natiralis gmiria. `gitireb, agremc<br />

genacvlebio, Rirxar vaSkaci satirladao~ [qxp V:#228], _ aRmoxdeba<br />

motirals. magram mainc natirali ar warmogvidgens glovis iseT<br />

grandiozul, TiTqos qveynis daqcevis, suraTs, rogorsac “xogais mindi<br />

kvdebodaSi” vxedavT. Tu mindis sikvdilze arwivebi frTebs iglejen,<br />

natirlis gmiri Tavad aris arwivi, oRond frTadalewili. is vefxvic<br />

aris, jixvic da iremic _ yovel maTgans ganasaxierebs igi, radgan kai yma<br />

iTavsebs Tavis TavSi yvela arsebisgan saukeTesos, sicocxleSic da<br />

sikvdilSic igi maTi sadarebelia:<br />

“vefxvo, daxyare iaraRio, arwivma daiWuWken mÃarnio,<br />

jixvo, sawoliT gadmoRvardio, iremo, dainayen rqanio”.<br />

[qxp V:#158].<br />

aq ganzogadebulad da xatovnad aris aRniSnuli daRupvis faqti,<br />

araviTari konkretuli garemoeba, risi gadmocemac arcTu iSviaTia<br />

natirlebSi. zogierTi maTgani mTlianad tragikuli SemTxvevis (swored<br />

asea warmodgenili natiralSi gmiris daRupvis viTareba) aRweras<br />

eZRvneba da natirali TiTqos novelad gardaiqmneba. aRwerilia ambavi,<br />

natirlebisaTvis specifikuri sinanulis (dananebis) kiloTi,<br />

TanamimdevrobiT misi dawyebidan dasasrulamde. aseTia erTi sakmaod<br />

vrceli, oraTeulze metstriqoniani xevsuruli teqsti (dis natirali<br />

Zmaze), romelic im SemTxvevis gaxsenebiT iwyeba, rac adreve<br />

gadawyvetili, ramdenadac saqme sisxlis aRebas exeba, kanonieri<br />

mkvlelobis uSualo sababi gaxda:<br />

“fasioraTamc daRlevs RmerTio,<br />

misces dvarbini imedasao,<br />

akuSos ReliT gamaxenao,<br />

Zmis maklav icna axosTavsao...”<br />

[qxp V:#154].<br />

SeniSvnebi: fasiorani _ xevsurTa erT-erTi sagvareulos saxelia; akuSo _<br />

sofeli liqokis xeobaSi; axosTavi _ adgili mis mopirdapired aragvs gaRmiT.<br />

gamaxenao _ gaxedao.<br />

miviCnioT es oTxi striqoni eqspoziciad, romlis Semdeg viTardeba<br />

sisxliani ambavi. sagulisxmo is aris, rom mkvlelobis saqmeSi, romelic<br />

am “dvarbinis” micemas mohyva, misi gadamcemi fasiornic<br />

223


dadanaSaulebulni arian, rogorc monawileni. aseTi iyo sazogadoebrivi<br />

azri, amitomac durbindis gadacemis aqti imTaviTve motirlis fiqrebis<br />

binadari Seiqna da is wyevlas uTvlis maT tirilis dawyebisTanave.<br />

is, rac durbindSi gaxedvas mohyveba, anu Tofis gasrola akuSos<br />

Reledan, rogorc gadmoscems mas motirali diaci, Tavisi Tumca<br />

mTibluris saleqso sazomiT Senelebuli, mdore da, amrigad SinaganSi<br />

gadanacvlebuli eqspresiiTac ki ar CamorCeba, Tu ar Zlevs kidec<br />

baladis aCqarebul temps:<br />

.<br />

`maSin ra xqeni, da genacvalao,<br />

buCaseulm rom Camagxvivlao,<br />

namxrevT saTaves nayudebio,<br />

gaRvardi namxrevT boloSiao,<br />

dagawyvetivna kafianio,<br />

namxrevni sisxliT dagasvrivnao,<br />

cel dagrCa namxrevT saTavesao,<br />

namxrevT boloSi _ salesvelio...”<br />

[masalebi:95]<br />

SeniSvnebi: buCa _ erTgvari Tofia, SesaZloa, Tofis sakuTari saxelic<br />

iyos; namxrevi _ moTibuli nawili saTibSi; kafiani _ mTibluri simRera<br />

(motirali sinanuliT ambobs, rom Tofis gasrolam simRera Segawyvetinao).<br />

motirali ganagrZobs da erTxel kidev gaaxsenebs imas, rac<br />

sazogadoebam kargad icis _ rogor mouRes bolo saTibSi mSvidobian<br />

mosaqmes, mTibels, Tumca yvelam kargad icis, rom Surisgebis<br />

aRsrulebas Sromis procesi ver daabrkolebda:<br />

“axuraT sanaTisZiasao Svilnimc xyon Senis davlaTisnio! _<br />

Senze ÃmliT masvla rad undodao, buCaseulic geyofodao...”<br />

[qxp V:#154].<br />

SeniSvna: motirali wyevlas uTvlis sanaTisZes, romelmac TofiT<br />

daWrils xmliT mouRo bolo: misi xeliT moklulis davlaTs _ beds usurvebs<br />

mis Svilebs anu maTac imgvarsave sikvdilso.<br />

motirali mihyveba movlenaTa ganviTarebas: rogorc Surisgebis<br />

gareSe ar Caivlida es ambavi, isic ar gamotovebda mas Tavis natiralSi:<br />

“aca, ver waxol, guroeloo, aparekai gamagidgao,<br />

buCaseuls qve ras gvakvexebTo, xirimis bartyi Cvenic naxeTo...”<br />

[qxp V:#154].<br />

SeniSvnebi: guroeli _ an Tofis msrolelia an xmliT mimsvleli; apareka<br />

_ romelic Tavs idebs sisxlis aRebis saqmes; xirimis bartyi _ tyviis metafora,<br />

gvxvdeba mxolod am teqstSi, sxvagan arsad. skaldur poeziaSi kenigis saxeliT<br />

cnobili tropis es saxe yovel striqonSi gvxvdeba.<br />

aris natirlebi, sadac adamianis aRsasrulis garemoeba mxolod<br />

dasaxelebulia, motirali ar misdevs brZolis aRweras, is ufro<br />

224


moklulis pirovnebiT aris dakavebuli. aris natirlebi, sadac verc<br />

sikvdilis mizezs vgebulobT (sazogadoebisTvis ki cnobilia), mxolod<br />

pirovnebis daxasiaTebas vismenT. am tipis natiralTa klasikuri nimuSia<br />

erTi Zveli xmiT natirali, romelic zurab erisTavis droindel<br />

gudamayrel vinme mixas sikvdilzea Sesrulebuli dis mier, rogorc<br />

gadmocemiT amboben:<br />

“Sarmanaulo, Savardenoo,<br />

mTibel-mamkalni gixarianRaeo?<br />

mTibel-mamklisa sanayrodao<br />

dumas ziscvarSi xarSavRaeo?<br />

bevrais jiÃvis gamgoresao<br />

Tofsa Ãirimsa zidavRaeo?<br />

mtrisa bevrais gamjavresao<br />

welze frangulsa ibamRaeo?<br />

stumris bevrisa masaxursao<br />

tyavsa qemxiTa xkeravRaeo?<br />

bevraisa mtrisa gamrigesao<br />

enasa bWeCi zidavRaeo?<br />

[qxp V:#149].<br />

SeniSvnebi: ziscvari _ rZe; masaxuri _ mosaxurebeli (sabani); qemxa _<br />

`Zvirfasi da magari abreSumis Zafi~ [WinWarauli 2005]. qemxiT gadakerilia<br />

erTmaneTze cxvris tyavebi, rom adamians eyos sabnad. bevrais mtrisa _ aq<br />

mtrebSi Sina moSuRarni, ara gareSe mtrebi igulisxmebian. bWe _ Temis<br />

sasamarTlo.<br />

es iSviaTi nimuSi xmiT natirlisa, sadac mwyobrad da<br />

ganzogadebulad, ara konkretuli saxiT, aris CamoTvlili mamakacis<br />

mravlamxrivi funqciebi sazogadoebaSi, rogorc sazogadoebis, saymos,<br />

wevrisa. teqsti iZleva moymis srulyofil saxes yovelgvari winaswari<br />

Seqebis gareSe. erTaderTi qebis sityvaa _ “Savardeni”, rogorc kai ymis<br />

epiTeti, romelic am kerZo SemTxvevaSi aliteraciulad eTanadeba Tavad<br />

datirebulis saxels Sarmanauls. es SemTxveviTi ar unda iyos: Savardeni<br />

_ amgvari bgerweris sityva _ epiTetad, eWvi ar aris, saxelis<br />

gamoxmobilia (ara arwivi, aramed swored Savardenia Sarmanauli), Tumca<br />

misi moxmoba ar aris moulodneli kai ymis Sesamkobad, rogorc erT<br />

natiralSia: `TeTrisa qoris naSoboo, Savardnisagan naqnaroo...” moymis<br />

funqciebis CamoTvla gvxvdeba sxvaganac, kerZod, dalaiSi, magram ara<br />

aqvs iseTi mwyobri saxe, rogorc Sarmanaulis datirebaSi, Tumca piruku<br />

iyo mosalodneli, ramdenadac `dalai~ kanonikuria da ganzogadebuli.<br />

magram Cven vxedavT, rom Sarmanaulis teqsts ganzogadebis meti xarisxi<br />

aqvs. aq warmodgenilia saqmianobis xuTi sfero, sadac moymes uxdeba<br />

Tavisi sazogadoebrivi saxis gamovlena, Tavisi unarebis da funqciebis<br />

realizacia. sabolood, Cvens winaSea moymeobis srulyofili kodeqsi:<br />

1. Sroma, _ igi yvelas TavSia dayenebuli; Tumca ver vityviT, rom am<br />

sazogadoebaSi RirsebiT sxvebze upiratesad iyos miCneuli.<br />

araSemTxveviT, pirvel rigSi Tibva, mere mka. `mTibelni gixarianRaoe”?<br />

225


mTiblebis danaxva Sens saTibebSi kidev gixariao? ekiTxeba motirali<br />

da am SekiTxviT surs msmenelTa (SekiTxva ufro maT mimarT aris)<br />

warmodgenaSi gaaRviZos cocxali Sarmanauli, `mTibel-mamklis”<br />

xilviT gaxarebuli, maTi Sromis damfasebeli, saukeTeso kerZiT _<br />

rZeSi moxarSuli dumiT rom umaspinZldeba, da aravis daunayrebels<br />

ar gauSvebs. Sromas eTmoba ori striqoni.<br />

2. nadiroba, erT-erTi mniSvnelovani da sasaxelo saqmianoba am<br />

sazogadoebaSi, SesaZloa, is ar iyos mainc da mainc Tavis gamosakvebi<br />

saqmianoba, magram is aris moymeTa sporti, uromlisodac moymeobis<br />

kodeqsi nakluli iqneboda. Tu brZolaSi xmalia moymis iaraRi,<br />

sanadiroSi _ Tofi xirimi. Tumca orivegan orive iaraRis xmareba<br />

uwevs moymes: xirimi brZolaSi gasagebia, magram xmalic ar aris<br />

gamousadegari nadirobaSi, Tu iseTi nadiri Sexvdeba mas, rogoric<br />

vefxvia (“maSinRa gaWra frangulma...”). nadirobas erTi taepi eTmoba.<br />

3. brZola. brZola, nadirobasTan Sewyvilebuli, xSiria natirlebSi:<br />

`gorgi, Sen xara TveleqaTio, mTaCi mxoceli jixvebisao, Walas<br />

miTxoelT vaJebisao...” moyme mudam mzadyofnaSia mtris<br />

`gasajavreblad”, erT striqonSi dawnexilad aris gamoxatuli misi<br />

mzaoba erTaderTi JestiT: `welze frangulsa ibamRaeo”? amiT<br />

yvelaferia Tqmuli. motirali ar Tvlis saWirod frangulis<br />

moymurad gamoyenebis magaliTi dausaxelos msmenelebs. yvelam icis,<br />

rom igi amaod, `uerTod” ar Seibamda franguls. `dalaiSi~<br />

mebrZoloba prioritetulia, mas yvelaze pirvelad Seaxseneben<br />

mzegadasuls: `laSqars gikiTxven sworebi, win aRar gauZRvebia, dalai,<br />

mterTan xmalamoRebuli”, mtrisaTvis risxvis mimcemi, dalai...”<br />

4. maspinZloba. Tu raime mSvidobiani saqmianoba fasdeba am<br />

sazogadoebaSi, es stumar-maspinZlobis wesia. igi aucilebeli muxlia<br />

moymeobis dauwerel rjulSi. Rrmad aris amokveTili ara qvis, aramed<br />

gulis ficarze. motiralma miagno erTaderT detals, romliTac<br />

SeZlo cocxlad daexata mravalstumriani maspinZlis saxe. vgrZnobT<br />

siTbos da siyvaruls (ara mxolod movaleobas), romliTac is<br />

stumrebisTvis gudanurebs (erTmaneTze gadabmul cxvris tyavebs)<br />

keravs Tavisi sakuTari xeliT. msmeneli imasac igrZnobs, rom es kaci<br />

mzad aris, Tu saWiro gaxda, Tavi gawiros stumrisTvis, romelsac<br />

RamiT mis saxlSi, misi xeliT gadakerili tyavebi exureba. `dalais~<br />

teqsti ar gamotovebs am tradiciul atributs: `karze gidgenan<br />

stumrebi, Sinam ar SeuZRvebia, dalai...” da aqac motirali erTi<br />

striqoniT kmayofildeba. natiralSi maspinZloba mis dasawyisSivea<br />

naxsenebi, oRond SromasTan dakavSirebiT, mTibelTa da momkelTa<br />

dapurebis konteqstSi: `dumas ziscvarSi xarSavRaeo”? orgzis<br />

stumarTmoyvareobis aRniSvna ar unda iyos SemTxveviTi: xalxuri<br />

yofis zneobriv kodeqsSi stumris rigianad gamaspinZleba omSi<br />

mamacobaze upiratesia, rasac es striqoni mowmobs: `puradi kaci<br />

mamacze samis gafreniT metia”. am upiratesobas analogia SeiZleba<br />

eZebnebodes xatobaSi saRvTo sufris saxiT, sadac maspinZeli jvaria,<br />

stumrebi ki _ mTeli misi saymo. sxvaganac, erT `SemRernebaSi~, aseve<br />

226


dawyvilebulia es ori saqmianoba da maTi harmoniuli SeTavseba<br />

ojaxis farglebSi, da pirvelad aq swored maspinZlobaa xsenebuli:<br />

`es saxli SaCveulia Sasmasa, SamRernebasa,<br />

am saxlis diasaxlisi _ stumarTa maspinZlobasa,<br />

am saxlis mamasaxlisi _ laSqarTa winamZRrobasa”.<br />

sagulisxmoa, rom xmiT natiralSi stumarmaspinZlobis nimuSad aRebulia<br />

es komponenti _ stumris mSvidi Zilis uzrunvelyofa _ da ara sufris<br />

gaSla, `Sasma da SamRerneba~.<br />

5. gamrigeoba. gzianoba, sxvisi dajerebis unari ganasrulebs moymeobis<br />

rjuls. `dalaiSi~ mkvidrad, mravalferovani gamoxatulebiT, zis<br />

moymis es aspeqti: `Wkviano, saqcivliano, dalai, gamWrelo<br />

mosamarTleo, dalai, ...gamrigev TuSeTisao, dalai...” rac frangulia<br />

moymisaTvis brZolaSi da xirimi nadirobaSi, is aris misTvis ena<br />

safixvnoze. amitom _ `enasa bWeCi zidavRaeo?” franguli omis iaraRia,<br />

ena _ mSvidobisa. rkina Wabukobis atributia, sityva _ sibrZnisa,<br />

xandazmulobisa. ZvelTaganve orive Tanabrad fasobda sazogadoebaSi:<br />

uruqSi (SumerSi), rogorc gilgameSis eposidan da misi ciklis<br />

Sumeruli simRerebidan Cans [gilgameSiani:], es ori unari, rom<br />

davakonkretoT, Zala da azri, erTmaneTs epaeqreboda mniSvnelovan<br />

gadawyvetilebaTa gamotanisas. iyo krebuli moymeTa (guruS), romelic<br />

sabrZolo Zalas ganasaxierebda, da iyo krebuli uxucesTa (abba),<br />

romelic azris, gonivruli rCevis wyaros warmoadgenda. is, rac<br />

klasikur sazogadoebebSi instituciurad iyo gamijnuli<br />

erTmaneTisgan, Cvens safixvnoze erTi moymis arsebaSia SeerTebuli.<br />

amis dadasturebaa aluda qeTelauris ormxrivi daxasiaTeba:<br />

`safixvnos Tavze dajdebis, sityva maudis gziani, bevr qists maaWra<br />

marjvena, scada franguli fxiani”. fxiani sityva da fxiani franguli<br />

amSvenebes mas da ganasrulebs mis moymeobas. magram mainc asaki,<br />

romelic atarebs sibrZnes, upiratesobs siymeze, romelsac xmali<br />

upyria da mis imedzea. amas ambobs es fragmenti:<br />

`gudan ageben beRelsa, libod udeben sinasa.<br />

hkiTxvides geldiaursa andrezsa wina-winasa,<br />

urCevdis geldiauri jer Wkvasa, memre rkinasa~.<br />

rogorc wesi, laTinuri Tqmis Tanaxmad _ de mortuis aut bene, aut nihil _<br />

xmiT natiralSi dasatirebeli adamianis mxolod saukeTeso Tvisebebia<br />

gaxsenebuli, an, motirali ar amaxvilebs yuradRebas mis sikeTeebze,<br />

mxolod zogadad gamoxatavs guliswuxils, an mxolod misi<br />

gardacvalebis viTarebas axsenebs WirisufalT. magram mainc xmiT<br />

motirali Tavisufalia da, SesaZloa, ar dagidevdeT am mdumare<br />

TanxmobiT miRebul sayovelTao wess. adamians gardacvaleba erTgvari<br />

SaravandiT mosavs, risi ZaliTac sicocxleSi arafriT gamorCeuli,<br />

227


metic, ubiri, yvelas yuradRebis centrSi eqceva da sikvdili TiTqos<br />

misi gamakeTilSobilebeli sigelia.<br />

`kaci mamkvdari gakargdebao: ZmaT ubirasa geZaxdiano,<br />

aStaRuai geqvinisao, sakvmis sateni dusTuraio...<br />

eexla gadaCinebulxaro, kacTan damdgarxar kacuradao,<br />

CoÃa Cagcvam sklatisaio, CoÃa sadidod dakerulio.<br />

wamogixurav maSTagurio, ZmaT uarias, beCavasao~<br />

[qxp V:#227].<br />

SeniSvnebi. `aStaRuai~ _ dacinviT Serqmeuli saxeli; `dusTarai~ _<br />

Serqmeuli saxeli sityvidan `dusTi~ _ Zvelmani samosi, Cvari, riTac boselSi<br />

RriWoebs tenian; `sklati~ _ maudi; `maSTaguri~ _ qurqi; ~ZmaT uaria~ _ Zmebs<br />

Soris uaresi, uvargisi [WinWarauli 2005].<br />

TuSuri xmiT natirali<br />

TuSebSic igive terminologiaa, rac fSav-xevsureTSi: “xmiT<br />

tirili”, “xmiT motirali”. sainteresoa, rom `xma” aq niSnavs melodias<br />

sityvasTan erTad, magram arsebobs `sityvebiT” tirilic, romelsac<br />

melodia ar axlavs [azikuri:8].<br />

TuSuri natirlebic improvizaciulia, isinic, rogorc fSavxevsurulni,<br />

dedakacebis Semoqmedebaa, magram isini sagrZnoblad<br />

gansxvavdebian fSav-xevsuruli natirlebisgan rogorc formiT, ise<br />

SinaarsiT, tropuli sistemiT. es aris uriTmo Tormetmarcvliani leqsi,<br />

striqonSi zogjer 13 an 14 marcvalia, `oRond am SemTxvevaSi motirali<br />

teqsts ise warmoTqvams, rom Tormet marcvalze gaangariSebul<br />

melodiaSi Catios. gvxvdeba aTmarcvliani striqonic, am dros motirali<br />

melodias daqviTinebiT an amooxvriT avsebs” [azikuri:7]. natirlis<br />

teqstebis ganmeoreba arsad ar xdeba, TiTqos akrZalulic aris: `ar Ãam”.<br />

aqac coli ar tiris qmars; Tu itira, natiralSive Tamamad acxadebs:<br />

`qmariav, magramev me aras mcxvenisav”). xevsuruli Cveulebisgan<br />

gansxvavebiT, dedas ar ekrZaleba Svilis datireba, mxolod<br />

mcirewlovani Svilis datirebaa saZraxisi. gansakuTrebiT tirian uZeod<br />

gadagebul vaJkacs (visac `Ze-bolo” ar darCa). natiralSi ixseneben<br />

micvalebulis `mgebrebs”, maT, vinc saiqioSi egebebian mas. eseni, rogorc<br />

wesi, misi dedisZmebi arian.<br />

aRsaniSnavia TuSuri natirlebis gamomsaxvelobiTi mxare, is<br />

gansakuTrebiT mdidaria tropuli mravalferovnebiT. mas aqvs sakuTari<br />

leqsika, romelic SeiZleba SevadaroT xevsurul “jvarTenas”, romlis<br />

leqsika mxolod sakulto gamoyenebisaa da arc yoveldRiur saubarSi,<br />

arc saero poeziaSi ar ixmareba. aseve TuSuri natirlebis metaforuli<br />

ena mxolod natirlebis sakuTrebaa. am mxriv, TuSuri natirlebi<br />

mkveTrad gansxvavdeba fSav-xevsuruli natirlebisgan.<br />

tradiciulia da meordeba natirlidan natiralSi tropuli<br />

gamoTqma `mzes velodebiTav, RrubliT (var. `budiT”) momavalsav _ am<br />

sityvebiT motirali deda axsenebs daRupuli vaJis naSiers, romelsac<br />

misi fexmZime coli atarebs. `gvirgvin-daSaulni” ki isini arian,<br />

228


omlebic uqorwineblad gardaicvalnen. `mamis oÃer” an `oÃris saxli”<br />

upatrono, gardacvlilisgan mitovebuli saxlia; `mindvris jeilebi” _<br />

sasaflaoze damarxulni, “`miwis kedeli” damarxulsac niSnavs da Tavad<br />

saflavs; `wilis amoTraÁ” _ wilis amoReba, anu gardacvaleba, sikvdilis<br />

wilxvdoma (`wil amasTareaav”? _ mokvdi?), `aludis stumrebi” _ Wiris<br />

sufraze msxdomni; darTlos sasaflaoze `Zvali RorRad xyriav, ulvaSs<br />

_ mwvaniladav”, `sabnad gadavxurev qvai da qviSaiv”, `qalo, dakargulo,<br />

dilis namsaviTa”, `dedis Tavmoklulo”, `qaris moRebulo fuTulov,<br />

mteris waRebulov”, `saxls gikeTeben kar-usarkmlosa” (anu bnel<br />

saflavs), `soflis galavano, klite dadebulo”, `miwisferdebulni” _<br />

damarxuli micvalebulni...<br />

literatura<br />

azikuri: n. azikuri, mgosanni glovisani, `mecniereba~, Tb., 1986<br />

gilgameSiani: gilgameSiani. Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~, Tb.,<br />

1984.<br />

kotetiSvili 1961: v. kotetiSvili, <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia, 1961.<br />

masalebi: `masalebi saqarTvelos eTnografiisaTvis III, Tbilisi, 1940.<br />

platoni 1997: platoni, adreuli dialogebi, Zveli berZnulidan Targmna,<br />

winaTqmebi da komentarebi daurTo baCana bregvaZem, `nekeri~, 1997.<br />

WinWarauli 2000: WinWarauli al. xevsuruli leqsikoni, `<strong>qarTuli</strong> ena~,<br />

Tb., 2005.<br />

xizaniSvili: n. xizaniSvili, eTnografiuli nawerebi, Tb., 1940.<br />

sibrZnis poezia _ andaza<br />

andaza wmida folkloruli Janria. literaturaSi mas analogi ara<br />

aqvs. Tu kidev SesaZlebelia xalxuri leqsis Seqmnis Tu asparezze<br />

gamoCenis drois dadgena, andazis SemTxvevaSi amas ver SevZlebT, imdenad<br />

Cawnulia igi enis wiaRSi. igi enasTan erTad arsebobs, masTan aris<br />

sisxlxorceulad dakavSirebuli. yvela niSani <strong>folklori</strong>sa, romelic ki<br />

CamovTvaleT, Tavisi wmida saxiT axasiaTebs mas _ absoluturi<br />

koleqtiuroba, romelic araviTar adgils ar utovebs individualurs,<br />

absoluturi anonimuroba, romelic principulad gamoricxavs avtoris<br />

arsebobas, variantuloba, romlis diapazoni scildeba erovnul da,<br />

Sesabamisad, enobriv sazRvrebs... Tumca is enisa da <strong>folklori</strong>s zRvarzea<br />

da, amdenad, mxolod erovnul (eTnikur) niadagze arsebobs. is ibadeba da<br />

cocxlobs yoveldRiur yofaSi enis, rogorc metyvelebis,<br />

aqtualizaciasTan erTad.<br />

ra aris andaza? iqneb misi arsis gansazRvraSi Tavad es sityva<br />

andaza dagvexmaros. mivmarTod, rogorc yovelTvis aseT SemTxvevebSi,<br />

sabas. leqsikografi gvagzavnis sityvasTan magaliTi. E<br />

229


`ese magaliTi ganiyofebian orad: magaliTad da andazad.<br />

magaliTi ars ukve, romlisa saxe genebos, gina qmnuleba<br />

saxlisa da karavTa, xatTa da yvavilTa da egeviTarTa.<br />

xolo andaza samoselTa da sabuxarTa da xamlTa da<br />

raodeni gamoikveTebian egeviTarni”. saba calke<br />

ganmartavs: “saandazo _ andazad dasadebeli, samagaliTo _<br />

saandazo”.<br />

rogorc vxedavT, andazas Tavdapirvelad Targis mniSvneloba hqonia.<br />

xolo ra aris Targi, Tu ara arqetipi, romlis mixedviT iqmneba<br />

yvelaferi, iqneba es materialuri sagani ram Tu swavleba gina saqcieli?<br />

andaza nivTieri Targis mniSvnelobidan adis sityvier-azrobrivi Targis<br />

mniSvnelobamde. andaza, amrigad, misi Zveli semantikidan gamomdinare,<br />

aris arqetipuli Tqma, erT winadadebaSi dawnexili codna (sibrZne).<br />

sagulisxmoa, rom zogjer andaza anderZTan aris gaigivebuli.<br />

magaliTad, akaki `baSi-aCukSi wers~: `aRar gaxsovT Zveli anderZi:<br />

sircxvils sikvdili sjobs da orive erTad ki _ jojoxeTiao?” Uufro<br />

adre arCil mefesTan vxvdebiT am gaigivebas: `asre daxvden orni Zmani,<br />

viT mamisgan eandaza” (nacvlad mosalodneli eanderZa-si). anderZi<br />

akakisTan andazis mniSvnelobiT da andaza arCilTan anderZis<br />

mniSvnelobiT. Amas unda daematos samagaliTo striqoni<br />

`didmouravianidan~:<br />

“Cemi saqme dReis ukan andazad da xidad deviT”.<br />

am striqonis mniSvneloba ufro metia, vidre is konteqsti, sadac<br />

naTqvamia igi. Tavad striqoni gvauwyebs, Tu rogor ibadeba andaza, ufro<br />

sworad, andrezi pirvelsaqcielidan, rogorc xidi, romlis wiaR<br />

erTmaneTSi gadadian Taobebi. “andaza-xidi” mowodebulia warsulsa da<br />

awmyos Soris kavSiris Sesakvrelad.<br />

andaza unda Seicavdes iseT codnas, gamocdilebas, romelic<br />

eRireba Sesanaxad da TaobebSi gadasacemad. aseTi Rirebulia swored<br />

yoveli andazis Sinaarsi, am Rirebulebis ZaliT mimodis igi bagidan<br />

bagemde, Taobidan Taobamde, xalxidan xalxamde, ganfenilia rogorc<br />

qseli mTel kacobriobaSi. andazas narTaulad, Sefarulad,<br />

igavurad moaqvs Cvenamde Tavisi saTqmeli. Tu anderZTan mas<br />

tradiciuloba anaTesavebs, igavi gamoTqmis saSualebaze, xerxze<br />

miuTiTebs. amitomac ar aris SemTxveviTi, rom igavebi ewodeba solomonis<br />

mier Sekrebil gamonaTqvamebs, romlebic sxva araferia, Tu ara andazebi<br />

(da asec aris Targmnili sxva enebze. Proverbs of Solomon, Die Sprüche Salomos,<br />

Притчи Соломоновы da sxva).<br />

andazis iseve, rogorc yoveli folkloruli teqstis, Seswavlas<br />

sami mxare aqvs 1) formaluri anu morfologiur-struqturuli, 2)<br />

Sinaarsobrivi da 3) funqciuri. Aamgvarad, andaza SeiZleba ganvixiloT<br />

sam doneze: 1) teqstis doneze, 2) mniSvnelobis doneze, 3) gamoyenebis<br />

doneze.<br />

230


ogorc enaSi arsebobs sinonimebi (Tumca ara absoluturi), aseve<br />

arsebobs sinonimuri andazebi, romlebic erTsa da imave Sinaarss,<br />

mniSvnelobas sxvadasxva saSualebebiT gamoxataven. amrigad, andazis<br />

gulisguli, riTac is Tavis funqcias asrulebs, mis meore doneze anu<br />

mis mniSvnelobaSia saZiebeli. magaliTad, formalurad, teqstis doneze<br />

es ori andaza erTmaneTisgan ar gansxvavdeba: 1) “Tu mRvdeli mwyalobs,<br />

diakvani veras damaklebso” da 2) “Tu guli gulobs, qada ori xeliT<br />

iWmevao”, magram maTi mniSvnelobebi da, aqedan gamomdinare, gamoyeneba<br />

gansxvavebulia. Mmeore mxriv, sinonimuria andazebi, Tumca isini yofis<br />

gansxvavebuli sferoebidan aris aRebuli: “umoaxlo qveyanaSi virs<br />

pirmTvarisa daarqveso” da “uZaRlo qveyanaSi katas ayefebeno”.<br />

ras warmoadgens andaza Tavisi formiT, rogorc sityvieri teqsti?<br />

frazeologiuri erTeulisgan (gamoTqmisgan) gansxvavebiT, andaza erTi<br />

dasrulebuli winadadebaa. mTeli misi Sinaarsi erT winadadebaSia<br />

moqceuli. andazis winadadeba SeiZleba iyos rogorc proza, ise leqsi.<br />

magram igi mainc poetur Janrs miekuTvneba, radgan misi Sinagani forma<br />

poeturia. ritmi da riTma, rac arcTu iSviaTad axlavs mas, Sinagani<br />

poeturobis mxolod garegani gamoxatulebaa. ritmisa da riTmis garda,<br />

andazas aqvs kidev sxva arqauli saSualeba misTvis poeturi formis<br />

misacemad, es aris e.w. wevrTa paralelizmi (parallelismus membrorum), rac<br />

safuZvlad udevs andazaTa umravlesobas. es uZvelesi xerxi, SeiZleba<br />

iTqvas, mTavari struqturuli RerZia andazisa. es struqtura ar aris<br />

mxolod formaluri xasiaTisa _ igi andazis mTavari konceptualuri<br />

momentia.<br />

amrigad, andaza, rogorc wesi, ritmulad mowesrigebuli striqonia,<br />

amiT gansxvavdeba igi Cveulebrivi winadadebisgan. rogorc garkveulia,<br />

TiToeuli andaza calke saleqso striqons warmoadgens da zustad<br />

Seesatyviseba qarTul xalxur poeziaSi gavrcelebul saleqso sazomebs<br />

[bardaveliZe]. upiratesobs Teqvsmetmarcvliani taepi, magram Segvxvdeba 9<br />

da 10 marcvlianic.<br />

Sairis sazomzea gawyobili Semdegi andazebi:<br />

`sxvisTvis uReli nura gSurs, Sen rom yevari gyavdeso”; `aseTma<br />

furma damwixlos, Cemze mets iwvelideso”;<br />

`zogisa bambac Cxrialebs, zogis kakalic arao”.<br />

Teqvsmetmarcvliani Sinagani riTmiT:<br />

`kata ver Seswvda Zexvsao, paraskevia dResao”;<br />

`naadri Svili patronsa, nagvianebi _ batonsa”;<br />

`aafrine alaliao, rac ar ari, ar ario”;<br />

`rac mogiva daviTao, yvela Seni TaviTao” da sxva.<br />

Sairis naxevartaepia: “erTi dro Citsac ki aqvso”; “sxva sxvis omSi<br />

brZeniao”...<br />

aTmarcvliani Sinagani riTmiT: `viri sxvisao, saxre tyisao”.<br />

12-marcvliani aseve Sinagani riTmiT: `iaffasisao _ wveni ZaRlisao”.<br />

andazebis korpusis zerele gadaxedvac gviCvenebs, rom riTma ar<br />

aris andazis arsebiTi da aucilebeli niSani, magram sadac igi Cndeba,<br />

damatebiT eqspresiulobas aniWebs teqsts. igive iTqmis aliteraciaze,<br />

fonetikurad msgavsi sityvebis erTmaneTTan Sepirispirebaze, rac arcTu<br />

231


iSviaTia andazebSi _ `madli matlad iqcao”, `aznauri Wadsac ar Wams,<br />

moSivdeba _ Wirsac momWams”, `kaci kaciTao, Robe qacviTao”, `roca xorci<br />

gavao, gavac dumad gavao” (var. `visic gava gavao, kanWic gavad gavao”),<br />

`rac ar mergeba, ar Semergeba” da sxva mravali.<br />

paralelizmi andazis arsebiTi niSania. andazis sazrisi swored<br />

cnebaTa Tu realiaTa harmoniul an kontrastul paralelizmSi<br />

mdgomareobs. andazaSi `ramac gagaCina, iman dagarCina” gamCenisa da<br />

mfarvelis paralelizmia. `kaci Tu gonieria, sofeli Ronieria”<br />

(kaci_sofeli, goniereba_Roniereba), `kaci zRvas gadaurCa da cvarma<br />

daaRrCoo” (zRva_cvari, gadarCena_daRupva), `mTisa mecxvares hkiTxe,<br />

barisa _ guTnisdedasao”, “momxvdurs damxvduric undao”, `rac ginaxavs,<br />

veRar naxav” (warsuli_momavali), `rkinas mWedeli sWeds, ara uroo”<br />

(iaraRi_mkeTebeli), ~kaci bWobda, RmerTi icinodao” (kaci_RmerTi,<br />

bWoba_sicili) da mravali sxva.<br />

moyvanil magaliTebSi paralelizmi da dapirispirebuli wyvilebi<br />

zedapirze Cans. magram arsebobs mTeli wyeba andazebisa, sadac es<br />

aSkarad ar Cans, Sefarul-SeniRbulia, siRrmisken aris wasuli, andazis<br />

qvemo SreSi Zevs _ iq aris saZiebel-aRmosaCeni. bevri andazis Zala<br />

swored am aRmoCenis efeqtzea damyarebuli. rac ufro Rrmad Zevs da<br />

Sefarulia dapirispireba, miT ufro metia andazis Zala da efeqti.<br />

amrigad, SeiZleba iTqvas, rom andazis Tviseba da Zala mis<br />

SefarulobaSia, andaza cdilobs Sefarulad gamoTqvas azri. andaza<br />

igavuria, amdenad igi amarTlebs im ganmartebas, sabas leqsikonSi rom<br />

aris mocemuli.<br />

andaza, klasikuri gansazRvrebiT, Seicavs sibrZnes _ bunebaze,<br />

cxovrebaze, samyaroze dakvirvebis Sedegad miRebul codnas, yvelafers,<br />

rasac adamiani, sazogadoeba gamocdilebis Sedegad ganazogadebs. magram<br />

es ar aris sakmarisi. aucilebelia, magram arasakmarisi. andazaSi mTavari<br />

da gadamwyvetia, Tu rogor aris daculi da miwodebuli es sibrZne.<br />

andaza sibrZnes igavurad, metaforulad, CaSifrulad inaxavs. teqsti,<br />

romelic zedapirulad atarebs codnas da pirdapir, deklaraciulad<br />

gadascems mas, ver iandazebs.<br />

magram codnac aris da codnac. andaziseul codnas safuZvlad<br />

udevs siRrmiseuli, arqetipuli codna. anu andazaSi aSkarad mocemuli<br />

dapirispirebis safuZveli arqetipuli dapirispirebaa. arqetipuli,<br />

fundamenturi opozicia zurgs umagrebs saaSkaraoze gamotanil<br />

fenomenur da yofiT dapirispirebebs [ruseiSvili]. yoveli andaza avlens<br />

romelime fundamentur, safuZvlismier, universalur opozicias. “andazis<br />

Tema aris ara sityva an raime azri an, Tundac adamianis moRvaweobis<br />

romelime sfero, aramed dapirispirebul kategoriaTa invariantuli<br />

(ucvleli) wyvili” [permiakovi:105]. amaSi SegviZlia davrwmundeT<br />

nebismieri andazis magaliTze.<br />

es dapirispirebebia: kargi-cudi, boroti-keTili, zemo-qvemo,<br />

axlobeli-Soreuli, Cveni-sxvisi, sasargeblo-usargeblo, simarTletyuili,<br />

SeCveuli-SeuCveveli, mTeli-nawili, Tavi-bolo, didi-mcire,<br />

maRali-dabali, Zlieri-susti, axali-Zveli, naTeli-bneli, savse-carieli,<br />

swrafi-neli, bevri-cota, sityva(Tqma)-saqme(moqmedeba), cocxali-mkvdari,<br />

232


moyvare-mteri, cxadi-dafaruli, Seneba-ngreva da a.S. nebismieri andaza,<br />

Tu is namdvilad andazaa, Tavis safuZvelSi am wyvilTagan romelimes<br />

usaTuod unda Seicavdes.M<br />

magaliTad, Zlier-sustis dapirispirebazea agebuli andazebi:<br />

`dedakacma gaiwia da cxra uRelma xarma ver Seamagrao”; `marTali<br />

kaci qvaze magariao~;<br />

wyvilze “Cveni-sxvisi” agebuli andazebi:<br />

`sadac mixvide, iqauri qudi daixureo”;<br />

`zogisa bambac Cxrialebs, zogis kakalic arao”. `kargi-cudi”:<br />

`erTi mglisken, meore Txiskeno”;<br />

`sasargeblo-usargeblo (fuWi)”:<br />

`kodalav, Sen sul egre akakuneb, magram Seni gakeTebuli<br />

xaratulebi vera vnaxeo”.<br />

`mosalodneli-moulodneli”:<br />

`mWle Waki lamaz kvics igebso”.<br />

`SesaZlebeli-SeuZlebeli”:<br />

`erTi wixliskvriT cixe ver daingrevao”.<br />

`namdvili-moCvenebiTi”:<br />

`erTi mercxlis WikWiki gazafxuls ver moiyvanso”. M<br />

`mizezi-Sedegi”:<br />

`moxuci imas moimkis, rac siyrmiT dauTesiao”,<br />

`mama naxe, deda naxe, Svili ise gamonaxe”.<br />

`cxadi-dafaruli”:<br />

`mRvdeli WilofSi icnobao”. “xanmokle-xangrZlivi”:<br />

`niorma Tavis simyrale Svid wels Seinaxao”.<br />

`drouli-gviani”:<br />

`sanam pavle movidoda, petres tyavi gaaZvreso”,<br />

`sanam Tone cxelia, lavaSi Caakario”.<br />

`absoluturi-relatiuri”:<br />

`TagvisTvis katac lomiao”.<br />

realuri-ararealuri:<br />

`zecas wero mifrinavda, Zirs Samfursa Tlidneno”,<br />

`bavSvi ar dabadebula da abrams arqmevdeneno” da sxva.<br />

es fundamenturi dapirispirebebi andazaSi xorcSesxmulia<br />

mravalgvarad, Tavad samyaros mravalferovnebis kvalobaze. marTalia,<br />

andazas safuZvlad udevs samyaros Sinagani (siRrmiseuli) zogadi<br />

kanonzomierebani, arqetipuli azrobrivi struqturebi, magram isini<br />

andazebSi xatovnad, adamianuri yofis enazea gadaTargmnili. andaza aris<br />

arqetipul dapirispirebaTa verbaluri gamoxatulebis forma<br />

[ruseiSvili:, an imave avtoris ganmartebiT, `andaza gamoxatavs<br />

siRrmiseul arqetipul sibrZnes, romelic, Tavis mxriv, opoziciuri<br />

azrobrivi struqturis saxiT gamoixateba~. aqve unda SeiniSnos, rom<br />

Tavad samyaroa opoziciuri struqturis, ramac religiur sistemaSic<br />

hpova gamoZaxili (magaliTad, zoroastrizmi keTilisa da borotisa,<br />

kargisa da cudis, fundamentur opoziciaze dafuZnebuli).<br />

andaza, Tundac erTi winanadeba, erTi taepi, mxatvruli nawarmoebia.<br />

rogor arsebobs is, sad aris misi realizaciis sfero? sxvagan arsad, Tu<br />

233


ara ama Tu im Seqmnil situaciaSi, romelic adamianisgan moiTxovs<br />

pasuxs. situacia, raime kolizia, iwvevs andazas, romelic adamianis<br />

mexsierebaSia daculi. igi zustad da logikurad pasuxobs situacias, ar<br />

eqvemdebareba mtkicebas, radgan Tavad aris raRacis mtkiceba. is aqsiomaa,<br />

mza logikuri daskvnaa da, SeiZleba iTqvas, rom daskvna imdenia, ramdeni<br />

situaciis warmodgenac SeiZleba. TiToeul yofiT situacias Tavisi<br />

andaza aqvs momarjvebuli da yoveli andaza potenciurad Tavis<br />

Sesatyvis situacias gulisxmobs. situacias Tavisi Sesatyvisi andazis<br />

molodini aqvs.<br />

roca <strong>folklori</strong>s arsebiT niSnebze vlaparakobdiT, davasaxeleT<br />

yofiToba, rogorc literaturisgan <strong>folklori</strong>s ganmasxvavebeli niSani.<br />

<strong>folklori</strong> yofaSi da yofisTvis Seiqmna. Sromis poezia Seiqmna SromiT<br />

yofaSi da sxvagan arsad sruldeba, Tu ara isev Sromis procesSi. andaza,<br />

romelic atarebs raRac sibrZnes, gamocdilebas, situaciam warmoSva da<br />

mxolod analogiur situaciaSi amotivtivdeba, raTa misi Sefasebis,<br />

verdiqtis dasmis, mxilebis Semdeg kvlav mexsierebis gamoucnob<br />

xveulebSi daibudos. da `sZinavs~ mas, vidre Sesaferi situacia kvlav ar<br />

gamoixmobs.<br />

literatura<br />

bardaveliZe: bardaveliZe j. andazebis ritmuli wyoba (<strong>folklori</strong>s<br />

Teoria da istoria, <strong>qarTuli</strong> foklori VIII, 1979).<br />

permiakovi: Пермяков Г.Л. О смысловой структуре и соответствующей классификации<br />

пословичных изречений (Паремиологический сборник, «Наука», М., 1978).<br />

ruseiSvili: ruseiSvili m. andazis zogadi semantikuri modeli<br />

(saenaTmecniero Ziebani, Tb., 1999).<br />

<strong>folklori</strong>stikis istoriidan<br />

Znelia, <strong>folklori</strong>s Semswavleli disciplinis _ <strong>folklori</strong>stikis<br />

warmoSobis zusti TariRis dadgena. ras davukavSiroT igi? am terminis _<br />

<strong>folklori</strong>s Seqmnas (1846 w.)? Tu ufro adreul xanas, roca<br />

Sotlandielma poetma, skolis maswavlebelma jeims makfersonma (1736-<br />

1796), 1765 wels gamoaqveyna leqsebi, romlebic III s-is irlandiel bards<br />

(mgosans) osians miawera? makfersoni irwmuneboda, rom es simRerebi man<br />

geluridan (kelturi jgufis ena, irlandiuris monaTesave) Targmna.<br />

teqstebma, romlebic xalxuri Semoqmedebis saxeliT iyo mowodebuli,<br />

didi STabeWdileba datova inglisurenovan auditoriaze did britaneTsa<br />

da amerikaSi. osianis saxeli xalxuri poeziis simbolo Seiqmna. mas<br />

gatacebiT kiTxulobdnen da Targmnidnen evropul enebze. goeTem imdenad<br />

gaiTavisa osianis simRerebi, rom germanul enaze Targmna isini da<br />

`axalgazrda verTeris vnebanSi~ CarTo. ruseTSi osians Targmnidnen da<br />

mis Temebze originalur leqs-simRerebs qmnidnen karamzini, Jukovski,<br />

234


puSkini. osianis italiuri Targmani napoleonis erT-eri sayvareli wigni<br />

iyo, romelsac igi laSqrobebSi Tan datarebda.<br />

osianis simRerebis gamoCena daemTxva evropaSi romatizmis<br />

aRmocenebis xanas. da Tumca maTi namdviloba makfersonis sicocxleSive<br />

eWvis qveS dadga, momdevno saukuneSi ki mistifikacia sabolood<br />

dadasturda, maT mniSvnelovani roli Seasrules xalxuri<br />

Semoqmedebisadmi interesis gaRvivebaSi: swored am mistifikaciam misca<br />

impulsi folkloruli teqstebis Sekrebas mTeli evropis masStabiT,<br />

ramac Tavis mxriv safuZveli daudo axal disciplinas _<br />

<strong>folklori</strong>stikas, romelic Tavdapirvelad `xalxur siZveleebad~ (Popular<br />

antiquities) iwodeboda. miCneuli iyo, rom xalxuri leqsebi, Tqmulebebi,<br />

zRaprebi da sxva uxsovar warsulSi Seiqmna da xalxis xsovnam<br />

Tanamedroveobamde Semoinaxa. romantizmma, romelic im epoqaSi fexs<br />

idgamda, xalxur SemoqmedebaSi noyieri sakvebi hpova. warsulis<br />

idealizacia, bunebrivoba, civilizaciisgan Seuxebeli adamianis ideali _<br />

romantizmis am moTxovnebs savsebiT akmayofilebda xalxuri Semoqmedeba,<br />

romelic Tavisufali sulis gamovlinebad iqna aRqmuli. XVIII-XIX<br />

saukuneTa mijnis SemoqmedTa TvalSi zepirsityviereba Tavisi<br />

SeuzRudveli TavisuflebiT samwerlo (literaturul) Semoqmdebas<br />

daupirispirda, ufro metic: zepirsityviereba poeziis etaloni gaxda.<br />

germanel romantikosTa TvalsazrisiT, xalxuri poezia<br />

RvTivSTagonebulia. iakob grimi (1785-1863), <strong>folklori</strong>stikis mamamTavari,<br />

wers: `xalxuri poezia ara mxolod anonimuria, aramed RvTaebrivi<br />

warmoSobis aris, rogorc ena da miTologia~. isini imowmebdnen<br />

homerosis poemebis dasawyis striqonebs, sadac rafsodi (Zveli berZeni<br />

mgosani) STagonebisTvis muzas mimarTavs (`im kacze miambe, muzav...~;<br />

`mimRere, qalRmerTo...~). maTi azriT, xalxuri poezia ibadeba<br />

aracnobierad, riTac igi mistiur gamocxadebas uaxlovdeba; igi aris<br />

RvTaebrivis gamovlena adamianSi. iakob grimi werda romantikos poets<br />

arnims: `Tu Sen gwams CemsaviT, rom religia RvTebrivi gamocxadebis<br />

Sedegia da rom enis warmoSobac iseTive saswaulia da rom igi ar<br />

warmoadgens adamianis gamonagons, isic unda iwamo da igrZno, rom Zvel<br />

poeziac msgavsi warmoSobisaa~ [kokiara:241]. maT TvalSi siZvele xalxuri<br />

poeziis erT-erTi ganmsazRvreli da prioritetuli niSania<br />

anonimurobasTan erTad: is, rac anonimuria, mas wyarod RvTiuri<br />

STagoneba aqvs. yvelaze mniSvnelovani iqmneba ara axla,<br />

TanamedroveobaSi, aramed Seiqmna uSores warsulSi, kacobriobis<br />

siWabukeSi; warsulSia srulyofileba, iq aris samoTxe, edemis baRi,<br />

SeubRalavi buneba. germanel romantikos filosofoss iohan herders<br />

(1749-1803) xiblavda yvelaferi, rac iwyeboda prefiqsiT Ur (`winare~).<br />

xalxurSi igi xedavda yvelafers mSveniers da gulwrfels, yvelafers<br />

`qalwulebrivs da WeSmarits~. xalxuri poezia bunebis Svilia;<br />

romantikosebi garbodnen bunebisken da da ewafebodnen xalxur poezias,<br />

rogorc daviwyebul da usamarTlod mitovebul wyarosTTvals. folkis<br />

arseboba warsulSia nagulvebi. herderis rwmeniT, `xalxi (Volk) aris<br />

bunebrivi da Seuryvneli nawili erisa, amitomac igi mowodebulia<br />

235


erovnuli sulis gamosaxatavad~. xalxuri poezia iseve bunebrivad, raime<br />

Zaldatanebis gareSe amoizrdeba xalxis wiaRidan rogorc,<br />

magaliTisTvis, askili, romelic vardisgan gansxvavebiT ar saWiroebs<br />

movla-patronobas, adamianis Carevas. xalxur leqss isini udarebdnen<br />

frinvels, romelic TavisuflebisTvis da ara galiisTvis aris Sobili.<br />

literatura tyvea, xalxuri Semoqmedeba Tavisufalia, yvaviliviT<br />

Tavisuflad ifuCqneba. iakob grimi xalxur simRerebs `Citebis simReras~<br />

adarebs. xalxuri poezia aris bunebis xma da, raki buneba erTia, amiT<br />

aixsneba xalxuri Semoqmedebis principuli erTgvaroba yvela xalxSi.<br />

iakobis Zma vilhelm grimi (1787-1859) werda: `poeziis RvTiuri suli<br />

erTnairia yvela xalxSi da erTi wyaro aqvs yvelgan. amitomac aris, rom<br />

Cven yvelgan vawydebiT msgavsebas... idumali naTesaoba, romlis saerTo<br />

sawyisi dakargulia, gvafiqrebinebs maT saerTo warmomavlobaze...~<br />

germaneli romantikosebi maT TanamedroveobaSi daqucmacebuli<br />

germaniis erTianobas, saerTo germanul suls, xalxur SemoqmedebaSi<br />

eZebdnen da poulobdnen. amitomac xalxuri leqs-simRerebis, Tqmulebebis<br />

(sagebis), miTebisa Tu zRaprebis Segroveba mTeli germaniis masStabiT<br />

erovnul movaleobad iqca. germanelma fokloristebma xalxuri<br />

sityvierebis saxiT aRmoaCines saerTogermanuli `CaZiruli~ kultura,<br />

romelsac fesvebi yvela germanuli tomis saerTo warsulSi hqonda.<br />

germanuli tomebi, garda sakuTriv germanelebisa (die Deutschen), mTel<br />

skandinavias (norvegielebi, danielebi, Svedebi) moicavs. germaneli<br />

<strong>folklori</strong>stebis ideam am erTianobis Sesaxeb gamoZaxili pova<br />

skandinavur samyaroSi, sadac mniSvnelovani <strong>folklori</strong>stuli skola<br />

Camoyalibda, romelic gansakuTrebiT zRapris SeswavliT iyo dakavebuli.<br />

am procesSi Caeba fineTic, romelmac aRmoaCina fineli sazogadoebisTvis<br />

eposi `kalevala~. `kalevalam~ fineli xalxi finuri sulisken miaxeda, am<br />

eposis didebulebam win wamoswia finuri ena, romelsac ukiduresi<br />

daknineba emuqreboda; Tu manamde ganaTlebisa da kulturis ena Sveduri<br />

iyo, `kalevalas~ gamoqveynebis Semdeg finurma ena saerTosaxalxo<br />

statusi moipova. amrigad, evropis mTel rig qveynebSi xalxuri<br />

kulturisadmi interesi erovnul interesebs gadaejaWva. ara mxolod<br />

fineli xalxisTvis, romelic man, SeiZleba iTqvas, xalxuri eposi<br />

`kalevala~ ZRvnad miiRo eqim elias lenrotisgan, aramed kulturulad<br />

iseTi dawinaurebuli xalxisTvisac, rogornic germanelebi arian,<br />

xalxuri sityvierebis Zeglebis gamoqveyneba udidesi erovnuli<br />

mniSvnelobis movlena iyo. Zmebma grimebma TavianTi publikaciebiT<br />

magaliTi misces mTels evropas, SesZines ra xalxuri Semoqmedebis<br />

Rirseba, manamde rom ugulebelyofili iyo. ai maTi publikaciebi:<br />

_ sabavSvo da saojaxo zRaprebi (1812);<br />

_ germanuli Tqmulebebi (1816);<br />

_ germanuli sagmiro Tqmulebebi (1829);<br />

_ germanuli miTologiis 2 tomi (1835, 1844).<br />

amave epoqaSi aRmoCnda, rom germanul samyaro monaTesavea induri<br />

samyarosi. indogermanulma Teoriam, romelsac mxedvelobaSi hqonda<br />

germanuli da Zveli induri (sanskriti, vedebis ena) enebis geneturi<br />

naTesaoba, axali horizonti gadaSala fokloristikis winaSe. iseve,<br />

236


ogorc erTi saerTo fuZe-enidan warmoiSvnen da gantotdnen dedamiwis<br />

zurgze indogermanuli (Semdgom indoevropulis saxelwodebiT)<br />

dialeqtebi, aseve erTiani <strong>folklori</strong>dan warmoiSva am enebze molaparake<br />

xalxebis sityviereba. dadgenili iqna bevri saerTo warmomavlobis<br />

siuJeti, motivi Tu miTologema. kerZod, Zmebi grimebi da sxva<br />

romantikosi <strong>folklori</strong>stebi fiqrobdnen, rom sxvadasxva indogermaneli<br />

xalxebis <strong>folklori</strong> _ zRaprebi Tu Tqmulebebi _ erTiani miTosis<br />

daSlis Sedegad warmoiSva. Tumca es Teoria dRes gaziarebuli aRar<br />

aris (zRapari zRaparia, miTosi _ miTosi da, Tumca maT saerTo motivebi<br />

aqvT, maTi warmoSoba da funqcia diametralurad gansxvavebulia). mainc<br />

man stimuli misca zRapris, miTosisa da sxva epiuri Janrebis Seswavlas.<br />

SeniSvna. amomwurav cnobebs evropuli <strong>folklori</strong>stikis istoriidan<br />

mkiTxveli ipovis kokiaras wignSi [kokiara 1960].<br />

mivxedoT saqarTvelos, ra mdgomareoba iyo am mxriv im qveyanaSi,<br />

romelic Zvelis nangrevebze axal kulturas aSenebda: axali ena, axali<br />

literatura da, bolos, axali eri. gansxvavebiT, dasavleT evropisa,<br />

saqarTveloSi xalxuri SemoqmedebiT daintereseba romantizms an<br />

romantikul ganwyobilebebs ar dakavSirebia. verc aleqsandre WasvWavaZis,<br />

verc grigol orbelianis, verc nikoloz baraTaSvilis SemoqmedebaSi ver<br />

aRmovaCenT raime kvals, romelic migvaniSnebda folklorTan kavSirze an<br />

mis interesze. SemkreblobiT saqmianobaze maTi mxriv xom zedmetia<br />

laparaki. arc erovnuli idea yofila stimuli imisaTvis, rom XIX s-is<br />

pirveli naxevris moRvaweebs xalxuri kulturisken gaexedaT, raTa<br />

sazrdo miecaT TavianTi SemoqmedebisTvis. qarTulma romantizmma gverdi<br />

auara xalxur stiqias, veraviTari gemo ver hpova masSi. am anomaliis (Tu<br />

es anomaliaa) axsnas aq ar SevudgebiT _ es Cveni kulturuli `politikis~<br />

Taviseburebaa.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>stikis saTaveebTan dganan ara romantikosebi,<br />

arc poetebi da mwerlebi, rogorc dasavleTSi, aramed iseTi eruditi<br />

(filosofosi, meistorie, RvTismetyveli, eTnografi...), rogoric iyo<br />

platon ioseliani (1809-1875), mravalmxrivi interesebis mecnieri, ruseTis<br />

akademiis wevri Teimuraz batoniSvili (1782-1846), mwerali Tu publicisti<br />

aleqsandre jambakur–orbeliani (1802-1869) _ maTi ricxvi, vinc sagangebod<br />

interesdeboda xalxuri SemoqmedebiT, Zalze SezRudulia., arc maTi<br />

<strong>folklori</strong>stuli memkvidreobaa uxvi. Teimuraz bagrationis arqivSi<br />

daculia `imeruli zRapari~ da `saero leqsebi~ (`saero~ aq, rogorc Cans,<br />

xalxurs niSnavs). es aris da es. platon ioselians darCa xelnawerebad<br />

`gamocanebi qarTulni~ da ~andazebi da gamocanebi~. rac Seexeba,<br />

aleqsandre orbelians, mas ekuTvnis pirveli cda xalxuri leqssimRerebis<br />

Janruli klasifikaciisa, rasac sagangebo narkvevi miuZRvna<br />

saTauriT `iverianelebis galoba, simRera, RiRini~, romelic T.<br />

jagodniSvilis TvalsazrisiT `<strong>qarTuli</strong> romantikuli <strong>folklori</strong>stikis<br />

yvelaze mniSvnelovani samecniero gamokvlevaa~ [jagodniSvili:326]. es<br />

marTlac asea, Tumca eWvs iwvevs sityva `yvelaze~, ramdenadac<br />

romantikosTa sxva gamokvleva, Tundac masze nakleb mniSvnelovanic ki<br />

CvenTvis ucnobia. magram namdvilad romantikulia al. orbelianis erTi<br />

fraza, romelis dRes gansakuTrebiT aqtualuria: `im uwindels Cvens<br />

237


atonymobas... axlandeli evropiuli sruli ganaTleba zed rom daerTos<br />

da erTs zneobad gakeTdes, maSin ityvian: ai, zeciuri cxovreba qveyanaze<br />

gadmovlenilio~. am sityvebis qveS dRevandel ideologs xelis mowera<br />

ar gauWirdeboda.<br />

momdevno epoqaSi <strong>folklori</strong>sadmi interesi da <strong>folklori</strong>stuli<br />

saqmianobis nayofierebac da tempic sagrZnoblad momatebulia. iwyeba<br />

gaazrebuli intensiuri SemkreblobiTi saqmianoba, Sekrebili masalebi<br />

ibeWdeba periodul gamocemebSi, romelTa saTaveSi dgas Jurnali<br />

`ciskari~ (1852-1853, 1857-1875) da rusulenovani Jurnali «Кавказ» (1846-1918),<br />

sadac, sxvaTa Soris, gamoqveynda amiranis eposis pirveli Canaweri.<br />

fasdaudebeli samsaxuri gauwia <strong>folklori</strong>stikas gazeTebma `iveriam~<br />

(1877-1885), `droebam (1866-1885), `mwyemsma~ (1883-1910), romlebic sistematurad<br />

beWdavdnen mopovebul xalxur teqstebs da propagandasac uwevdnen am<br />

saqmianobas. akaki wereTlis daarsebul `akakis krebulSi~ (1897-1900)<br />

sagangebo rubrika iyo daTmobili zepirsityvieri teqstebisTvis. XIX s-is<br />

TiTqmis yvela Jurnali Tu gazeTi Tavis adgils uTmobda<br />

zepirsityvierebis nimuSebs. arsebobs maTi anotirebuli bibliografia<br />

[virsalaZe 1973]. yvela Janris uxvi folkloruli masala dagrovda<br />

wlebis ganmavlobaSi СПОМПК-is («Сборник материалов для описания местностей<br />

и племен Кавказа», Тифлис, 1881-1915) furclebze. Tu raoden mdidar da<br />

unikalur masalas Seicavs es krebulebi, kargad Cans anotirebul<br />

bibliografiaSi [arjevaniZe].<br />

miuxedavad publikaciebis siuxvisa, XIX s-is bolosTvis xalxuri<br />

poeziis erTaderTi krebuli (xizaniSvili 1889) arsebobda. iseT<br />

daucxromel moRvawes da profesionals folkoris sferoSi, rogoric<br />

petre umikaSvili (1838-1804) iyo, arc ki ucdia im zRva masalis calke<br />

wignad gamoqveyneba, romelsac igi krebda mTeli saqarTvelos masStabiT,<br />

zogs Tavisi xeliT, zogs korespondentebis meSveobiT (erT-erTi maTgani<br />

Tavad ilia WavWavaZe iyo). umikaSvilis <strong>folklori</strong>stuli memkvidreoba,<br />

isic mxolod poeturi nawili, misi sikvdilidan 35 wlis Semdeg<br />

gamoaqveyna misma umcrosma megobarma filipe gogiCaiSvilma [umikaSvili<br />

1938]. 1964 wels m. Ciqovanma oTx wignad gamosca ukve prozaul teqstebTan<br />

da mis folkoristul nawrebTan erTad [umikaSvili 1964]. rac p.<br />

umikaSvilma Tavis sicocxleSi gamoaqveyna, es aris `eTeriani~, `arsenas<br />

leqsi~ da `andazebi~ (1876). rogorc Tavis adgilze aRiniSna, im xanad p.<br />

umikaSvili erTaderTi iyo, romelic flobda folkloruli masalis<br />

Caweris teqnikas da, amave dros, gaazrebuli hqonda xalxuri sityvierebis<br />

specifika, rac kargad Cans misi am sityvebidan:<br />

`poezia ukvdavia, Tumca imisi nawarmoebi dRes erTi ferisaa, xval<br />

meore feris; dro scvlis am fers da amitom ramdenadac male<br />

moeswreba Sekreba poeziis nawarmoebisa, imdenad Zvirfasi iqneba es<br />

masala mecnierebisa da mwerlobisaTvis, magram moswreba imas ki ara<br />

niSnavs, rom viTomda sul rac xalxSi poeziis nawarmoebia, imisi<br />

erTxel Sekreba SeiZlebodes damTavrebiT da gasaTaveblad, rom<br />

imaze metis Sekreba aRar SeiZlebodes. ara, moswrebas is<br />

238


mniSvneloba aqvs, rom rac dRes xalxSi trialbs, dResve sisruliT<br />

iyos Sekrebili, amitom, rom xval an Seicvleba, an sxva axali<br />

gamoCndeba da Zveli gadavardeba, daviwyebuli iqneba~ [umikaSvili<br />

IV:236].<br />

nayofieri iyo Tedo razikaSvilis SemkreblobiTi aqtivoba, igi<br />

folklorul teqstebs ZiriTadad krebda qarTl-kaxeTSi, TuSeTSi da<br />

fSav-xevsureTSi. mis mier mopovebuli poeturi teqstebis didi nawili<br />

(1306 erTeuli) krebul ~Zvel saqarTveloSi~ (1914) daibeWda, ganmeorebiT<br />

1953 wels [razikaSvili 1953], oRond mxolod fSauri leqsebi, xevsuruli<br />

poeturi masala akaki SaniZem Tavis krebulSi dabeWda [SaniZe 1931].<br />

samwuxarod, mis Canawerebs ar axlavs pasporti (Camweris vinaoba, adgili,<br />

dro), samagierod aRWurvilia metad mniSvnelovani leqsikuri da<br />

eTnografiuli xasiaTis komentarebiT. Tavis sicocxleSi 1909 wels<br />

razikaSvilma zRaprebis ori tomi gamosca, romelic 1951-1952 wlebSi<br />

meored gamoica.<br />

maT Soris, visac XIX s-Si, roca <strong>folklori</strong>stika axalfexadgmuli<br />

iyo, <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>s Sesaxeb Teoriuli azri gamouTqvams, iyo<br />

literaturis istoriis cnobili mkvlevari aleqsandre xaxanaSvili,<br />

romelmac Tavis wignSi `<strong>qarTuli</strong> sityvierebis istoria~ [xaxanaSvili<br />

1904] didi adgili dauTmo xalxuri sityvierebis mimoxilvas da analizs.<br />

pirveli, vinc scada Seeqmna xalxuri sityvierebis kursi, vasil<br />

barnovi iyo. 1919 wels man calke wignad gamoaqveyna `<strong>qarTuli</strong><br />

sityvierebis istoriis gakveTilebi~, romelic mogvianebiT mis<br />

aTtomeulSi daibeWda [barnovi X:168-278]. mas mkafiod da lakoniurad aqvs<br />

Camoyalibebuli fokloruli Semoqmedebis dedaarsi:<br />

`zepirgadmocemul ubir nawarmoebSi mTeli xalxi iRebs<br />

monawileobas: eris gulisnadebs pirvelad warmoTqvams romelime<br />

niWieri Svili erisa, naTqvami aRibeWdeba msmenelTa mexsierebaSi da<br />

gavrceldeba erTi adgilidan meore adgils, erTi Temidan meore<br />

TemSi, moefineba mTel xalxs da SemdegSi gadadis erTi Taobidan<br />

meore Taobaze. pirvelad naTqvams Semdeg mTqmelTagan TandaTan<br />

emateba axali sityva, axali saxe Tu ambavi, adgilisa da<br />

garemoebaTa mixedviT fers icvlis da ifurCqneba. dedaazri da<br />

umTavresi saxeebi ki winandelebive rCebian. amnairad, saxalxo<br />

nawarmoebi mTeli eris RvawliT aris Seqmnili. pirveli mTqmelis<br />

pirovneba aRara sCans imaSi, is SeerTebulia xalxis pirovnebasTan,<br />

STanTqmulia imaSi~ [barnovi X:169].<br />

XX s-is 30-ian wlebSi vaxtang kotetiSvilis (1893-1938) meoxebiT<br />

<strong>folklori</strong>s Semswavleli mecniereba axal doneze adis. Tumca mas ar<br />

dascalda Tavisi Semoqmedebis gaSla am dargSi, mis mier Sedgenilma<br />

masStaburma programam ver miiRo xorcSesxma, magram mis Semdeg<br />

sauniversiteto ganaTlebaSi xalxuri sityviereba myar adgils iWers. v.<br />

kotetiSvilis gamokvlevebi, romlebic misi cxovrebis xanmokle manZilze<br />

Seiqmna, <strong>folklori</strong>s bevr sferos moicavs (poezia, dReobebi, eposi,<br />

Teatraluri sanaxaobebi, mwerloba da <strong>folklori</strong>...). tragikul<br />

239


daRupvamde samiode wliT adre man gamosca xalxuri poeziis krebuli<br />

eqskursebiTa da saZieblebiTurT [kotetiSvili 1934]. iyo imedi, rom es<br />

`eqskursebi~ monografiebSi gadaizrdeboda, magram es ar moxda. misma<br />

<strong>folklori</strong>stulma memkvidreobam mzis sinaTle ocdaaTi wlis Semdeg<br />

ixila [kotetiSvili 1967].<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiisa da universitetis sistemaSi<br />

xelsayreli pirobebi Seiqmna <strong>folklori</strong>stikis Semdgomi<br />

ganviTarebisTvis. SemkreblobiT saqmianobasTan SexamebiT, romelic<br />

tradiciulad prioritetuli iyo CvenSi, mimdinareobda intensiuri<br />

kvleviTi muSaoba fokloristikis sxvadasxva ubanze da sxvadasxva<br />

problemebze, monografiulad Seiswavleboda calkeuli folkloruli<br />

Janrebi. mixeil Ciqovanma (1909-1983), romlis kvleva-ZiebiTi diapazoni<br />

Zalze farTo iyo, mTavar Temad xalxuri epiuri Zeglebi airCia: mas<br />

ekuTvnis `amiranianis~ [Ciqovani 1947], `eTerianis~ [eTeriani 1954],<br />

`tarielianis~ [Ciqovani 1937] CanawerTa korpusis gamocemebi. elene<br />

virsalaZis (1911-1977) mravalwliani kvleva samonadireo <strong>folklori</strong>s<br />

sferoSi monografiiT dagvirgvinda [virsalaZe 1964]. qsenia sixaruliZem<br />

(1909-1976) Tavisi folkoristuli kvleva-Ziebis prioritetad sagmiro da<br />

saistorio poezia gaixada [sixaruliZe 1949, sixaruliZe 1961]. Tamar<br />

oqroSiZem (1909-1979) _ Sromis poezia [oqroSiZe 1963]., aleqsandre<br />

Rlontma (1912-1999) _ xalxuri novela [Rlonti 1989].<br />

<strong>folklori</strong>stTa am da momdevno Taobis monawileobiT gasuli<br />

saukunis 60-iani wlebidan gamodis Tematuri Jurnali `<strong>qarTuli</strong><br />

<strong>folklori</strong>~ (bolo, me-17 tomi, 2002 wels daibeWda). maTive saerTo<br />

ZalisxmeviT SesaZlebeli gaxda gamocemuliyo xalxuri poeziis<br />

Tormettomeuli [qxp], romelmac poeturi folkloruli memkvidreobis<br />

mniSvnelovani nawili moicva.<br />

literatura<br />

arjevaniZe: arjevaniZe e. anotirebuli bibliografia `СПОМПК~-Si<br />

gamoqveynebuli <strong>qarTuli</strong> xalxuri sityvierebis masalisa, `mecniereba~, Tb.,<br />

1971.<br />

barnovi X: barnovi v. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, t. 10,<br />

`literatura da xelovneba~, Tb., 1964.<br />

eTeriani 1954: eTeriani, xalxuri sityviereba IV, meore seria, redaqcia,<br />

Sesavali statia da SeniSvnebi m. Ciqovanisa, saqarTvelos ssr mecn.<br />

akademiis gamomc., Tb. 1954.<br />

virsalaZe 1964: virsalaZe el. <strong>qarTuli</strong> samonadiro eposi, `mecniereba~,<br />

Tb., 1964.<br />

virsalaZe 1973: virsalaZe el., zandukeli f., gogiCaiSvili m. <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>folklori</strong>s mokled anotirebuli bibliografia (1829-1901), wigni 1,<br />

`mecniereba~, 1973.<br />

240


kokiara 1960: Коккьяра Дж. История фольклористики в Европе,<br />

Издательство иностранной литературы, Москва, 1960.<br />

kotetiSvili 1934: kotetiSvili v. xalxuri poezia, quTaisi, 1934; me-2<br />

gamocema: Tbilisi, 1961.<br />

kotetiSvili 1967: kotetiSvili v. rCeuli nawerebi, `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

Tb., 1967.<br />

oqroSiZe: oqroSiZe T. <strong>qarTuli</strong> xalxuri Sromis poezia, saarTvelos sr<br />

mecn. akademiis gamomc., Tb, 1963.<br />

razikaSvili: xalxuri sityviereba III, pirveli seria II, xalxuri leqsebi<br />

Tedo razikaSvilis mier Cawerili, mix. Ciqovanis redaqciiT, saarTvelos<br />

ssr mecn. akademiis gamomc., Tb., 1953.<br />

sixaruliZe 1949: sixaruliZe qs. <strong>qarTuli</strong> xalxuri sagmiro-saistorio<br />

sityviereba, Tsu, Tb., 1949.<br />

sixaruliZe 1961: <strong>qarTuli</strong> xalxuri saistorio sityviereba, teqstebis<br />

momzadeba, redaqcia, Sesavali da SeniSvnebi qsenia sixaruliZisa, t. I-III,<br />

1961-1964.<br />

umikaSvili 1937: umikaSvili p. xalxuri sityviereba, nawili pirveli,<br />

leqsebi, andazebi, gamocanebi, redaqcia, biografia, winasityvaoba da<br />

SeniSvnebi f. gogiCiSvilisa, federacia, 1937.<br />

umikaSvili 1964: umikaSvili p. xalxuri sityviereba I-IV, `literatura da<br />

xelovneba~, Tb., 1964.<br />

umikaSvili IV: umikaSvili p. xalxuri sityviereba IV, `literatura da<br />

xelovneba~, Tb., 1964.<br />

Rlonti 1989: Rlonti al. <strong>qarTuli</strong> xalxuri novela, Tsu, Tb., 1989.<br />

qxp: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 12 tomad, `mecniereba~,<br />

SaniZe 1931: SaniZe a. <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia I, xevsuruli, `saxelmwifo<br />

gamomcemloba~, tfilisi [1931].<br />

Ciqovani 1937: Ciqovani m. xalxuri vefxis tyaosani, Tb., 1937.<br />

Ciqovani 1947: Ciqovani m. mijaWvuli amirani, Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis gamocema, 1947<br />

jagodniSvili: jagodniSvili T. <strong>qarTuli</strong> <strong>folklori</strong>stikis istoria,<br />

Tsu, Tb., 2004.<br />

xaxanaSvili: xaxanaSvili a. <strong>qarTuli</strong> sityvierebis istoria (uZvelesi<br />

droidgan me-XVII saukunis gasvlamde), tfilisi, 1904; ufro vrclad<br />

xalxuri masalis anlizi warmodgenilia am wignis rusul dedanSi:<br />

Хаханов А. Очерки по истории грузинской словестности, вып. 1, Москва, 1895.<br />

xizaniSvili 1889: xizaniSvili d. fSauri leqsebi, `iveriis~ redaqciis<br />

gamocema, 1889.<br />

<strong>folklori</strong>s bedi TanamedroveobaSi<br />

rac unda vilaparakoT xalxuri Semoqmedebis calkeul<br />

RirsSesaniSnav nimuSebze, romlebic Cvens droSi Cvens Tvalwin Seqmnila<br />

da iqmneba, es ar gvaZlevs imis uflebas, rom imedianad SevxedoT<br />

xalxuri Semoqmedebis momavals. `calkeuli nimuSebi~ _ ras niSnavs es?<br />

sityvasityviT imas, rasac Tavad es sityva `calkeuli~ niSnavs. misi<br />

Sinaarsi sruliad ewinaRmdegeba folkloruli Semoqmedebis im gagebas,<br />

241


azec zemoT iyo laparaki. poeziis (ara mxolod xalxuris) mkiTxvel da<br />

damfasebel sazogadoebas kargad axsovs, rogori aRfrTovaneba gamoiwvia<br />

ivane wiklauris leqsis `ram damaberas~ gamoCenam estradaze da beWdurad.<br />

es leqsi iyo da aris didi niWis dasturi, romelic yovelTvis<br />

arsebobda, arsebobs da iarsebebs xalxSi. magram ramdenad aris igi im<br />

xalxuri, `folkuri~ wiaRidan gamomavali, saidanac yvela epoqaSi<br />

ikvebeboda xalxuri poezia? yvelaferi am leqsTan dakavSirebiT<br />

uflebas gvaZlevs vamtkicoT, rom is individualuri Semoqmedebis<br />

nayofia. is rCeba calkeul nimuSad. magram folkloruli Semoqmedeba ar<br />

Sedgeba calkeul nimuSTagan, is erTiania da mTliani, is mTeli sistemaa.<br />

zemoT vaxseneT zepirsityvierebis niSnebs Soris yofiToba, romelic<br />

gulisxmobs fokloris wiaRad xalxis integralur yofas, saidanac<br />

amoizrdeba yoveli saxe da sfero misi Semoqmedebisa _ saxlis Senebidan<br />

dawyebuli leqsis warmoTqmamde. am yofis Sesusteba da, bevr kuTxeSi,<br />

saerTod ararseboba, eWvis qveS ayenebs folklorul Semoqmedebas, Tumca<br />

calkeuli gamovlinebebi calkeul (am SemTxvevaSi, poeziis) sferoSi<br />

yovelTvis iqneba. leqsi Tu sxva ram, unda trialebdes integralur<br />

yofaSi, sadac Seiqmna. am trials, rogorc wesi, variantebi moyveba.<br />

saeWvoa, iseTi individualobiT aRbeWdil leqss, TiTqmis poemas,<br />

rafsodias, rogoric aris `ram damabera~, variantebi gauCndes da im<br />

zomamde gaxalxurdes, rom misi avtoris saxeli daviwyebas mieces. es<br />

saxeli ukve qaRaldzea saimedod dabeWdili.<br />

ra niSnebia folkloruli Semoqmedebis rRvevis mauwyebeli?<br />

pirvel rigSi, tradiciuli yofis moSla, roca sulieri<br />

moTxovnilebebis dakmayofileba xdeba ara naturaluri meurneobis<br />

principiT anu adgilze sakuTari SesaZleblobebiT, `soflidan~<br />

gausvlelad, aramed soflis mimarT heterogenuli wyaros meSveobiT<br />

(presa, radio, televizia). sofelSi ara mxolod mWedlis (roca<br />

mWedlobis produqtebi garedan Semodis), aramed mTqmelis arsebobac<br />

zedmeti xdeba. struqturis erTi romelime elementis gauqmebas meoris<br />

gauqmeba mosdevs, radgan xalxur tradiciul yofaSi yvela elementi<br />

erTmaneTTan organul kavSirSia; roca soflis Sesakrebeli adgilebi<br />

(safixvno, sanaxSo) `birJebad~ aris gadaqceuli da aRar xdeba<br />

tradiciuli codnis (sibrZnis lore-is) `lesva~, generireba da gadacema...<br />

roca gauqmebulia Tavad cneba tradiciuli codnisa, romelic Seadgens<br />

<strong>folklori</strong>s Sinaarss... roca mTlianoba gafermkrTalebulia, misi<br />

nawilebis sisxlsavseobas aRar unda movelodeT.<br />

tradiciuli <strong>folklori</strong> JanrTa sistemis saxiT arsebobs, romelic<br />

ukve Camoyalibebuli iyo im droisTvis, roca daiwyo misiT daintereseba<br />

da Cawera. da roca folklorze vlaparakobT, swored am sistemur<br />

erTianobas vgulisxmobT. ismis kiTxva: inaxavs Tu ara dRes an SeuZlia<br />

Tu ara Seinaxos koleqtiur mexsierebas tradiciuli <strong>folklori</strong> mTeli<br />

misi Janruli mTlianobiT? <strong>folklori</strong>s funqcionaluri poziciidan<br />

dRevandeli zepirsityvierebis matrica sakmaod gaRaribebuli da, metic,<br />

alag-alag `gadRabnili~ Cans, bevri ujredi (Sromis, saqorwino poezia,<br />

xalxuri sanaxaobebi) carielia da arc aris imis molodini, rom odesme<br />

Seivseba isini, an, axlebi gaCndeba. aris Tu ara amis SemZle xalxis yofa<br />

242


da mentaliteti? <strong>folklori</strong>s arsebobisTvis ar aris sakmarisi xalxis<br />

wiaRidan gamosuli niWieri adamianebi, aucilebelia xalxis iseTi wiaRi<br />

(auditoria), romelsac SeeZleba mosmena, mosmenilis aRqma, misi<br />

ganmeoreba da gadacema Taobidan Taobamde. sxvagvarad, sxva SemTxvevaSi,<br />

rasac `niWieri Svili xalxisa~ (vasil barnovi) gamoTqvams, rogorc<br />

individualur Semoqmedi, es misi eqskluziuri sakuTreba iqneba, es<br />

naTqvami ganuyofeli iqneba misi pirovnebisgan, romelic rCeba mis<br />

samudamo da erTaderT avtorad. avtoroba da avtorobis Segneba ki,<br />

SeuTavsebelia folkloruli Semoqmedebis principebTan.<br />

SeniSvna. niSandoblivia, rom `vaxuSti kotetiSvilis folkloruli<br />

rveulebis~ pirveli krebulis avtori ioseb baiaSvili, romelic xalxis<br />

wiaRidan gamosul araprofesional poetad aris CaTvlili, Tavis Semoqmedebas<br />

swored profesionali individualuri Semoqmedis poziciebidan aRiqvams da<br />

afasebs. ai, ras wers igi Tavis mokle avtobiografiaSi: `gavida dro. mere<br />

TandaTan fanqari da qaRaldi viSove da daviwye sakuTari leqsebis wera, magram<br />

esec CemTvis saxifaTo gamodga. erTxel Zaan magrad mcemes leqsis gamoTqmis<br />

gamo. erTxelac miCivles, leqsiT cili dagvwamao. winaaRmdegoba leqsebis gamo<br />

imTavidan amTavamdis Zalian bevri Semxvedria, magram Cemi erTad-erTi<br />

sisxlxorceuli saqme mainc leqsia~ [baiaSvili:20]. folkloruli teqstis erTerTi<br />

gadamwyveti niSani sayovelTao mowoneba da aRiarebaa, es amonaweri ki<br />

sawinaaRmdegos mowmobs. amas garda, baiaSvili ara mxolod Tavisi xeliT wers<br />

Tavis leqsebs, aramed saguldagulod aTariRebs TiToeul maTgans,<br />

gulmodgined asrulebs ra poetis devizs: `dro, dro aRniSne, moawere leqss, es<br />

weliwadi, dRe da saaTi!~<br />

literatura<br />

baiaSvili: vaxuSti kotetiSvilis folkloruli rveulebi, krebuli I,<br />

ioseb baiaSvili, `marixi~, Tb., 1991.<br />

243


sarCevi<br />

Sesavali<br />

folkloruli Semoqmedebis specifika 7<br />

zepirsityvieri Janrebi 15<br />

miTosi 20<br />

kosmogoniuri miTosi 23<br />

maradiuli gazafxulis miTosi 24<br />

farnavazis sizmari 27<br />

kultis daarsebis miTosi 29<br />

RvTisSvilTa da dev-kerpTa brZolebi 30<br />

eposi 31<br />

esqatologiuri eposi _ zRapari 33<br />

cxovelTa eposi 43<br />

tragikuli eposi _ `amiraniani” 50<br />

samijnuro eposi _ `eTeriani” 59<br />

socialur-egzistencialuri eposi _ `arsenas leqsi” 66<br />

poezia 79<br />

sakulto poezia 79<br />

magiuri pozia _ Selocva 87<br />

Sromis poezia 101<br />

sagmiro poezia 114<br />

satrfialo poezia 132<br />

samgloviaro poezia 134<br />

sibrZnis poezia _ andaza 144<br />

244

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!