de Moanne

11
Ruim dertig jaar geleden wisten de sceptici het al: die actie van
het Friesch Dagblad, dat een nieuw, modern kantoorpand wilde
openen, zou een fiasco worden. Men wilde een renteloze lening
van een miljoen gulden uitschrijven? Nou, ze mochten blij zijn als
ze een paar ton binnenkregen! Binnen drie maanden was dat
miljoen er. Nee, zelfs nog 60.000 gulden meer. Bijeengebracht
door al die abonnees en sympathisanten, die soms maar een paar
tientjes konden missen. Toen het bedrag werd bekendgemaakt, in
een zaaltje ergens in Leeuwarden, stond een oudere man op die de
aanwezigen opriep: ‘Prijst den Heer met blijde galmen.’ Deze
actie was geen groot succes, nee, het bestuur van de Provinciale
Persvereniging, de uitgeefster van de krant, sprak liever
bescheiden van ‘een grote zegen.’ De geschiedenis van ‘it deiblêd’
is er een van ‘zorg en zegen’. Steeds is er zorg over voldoende
abonnees, over voldoende middelen, voldoende advertenties.
Maar steeds weer weet de krant het hoofd boven water te houden,
door bijdragen uit het Bedrijfsfonds voor de Pers, dankzij
onvermoeid bijspringende lezers, donateursacties die
tienduizenden guldens opleveren en nieuwe, opmerkelijke
initiatieven die nieuwe abonnees (moeten) trekken.
anachronisme
Toch is het Friesch Dagblad in feite een anachronisme. Dat geven
ze zelf ook grif toe. Het kan eigenlijk niet dat een krant met
20.000 abonnees levensvatbaar is. Dagbladconcerns roepen dat
een economisch gezond bedrijf minstens het dubbele aantal nodig
heeft. En sommigen reppen al van een ondergrens van 100.000.
Maar het FD is geen gewone krant. Er zijn geen aandeelhouders,
die rendementen verwachten en winsten opstrijken. Winst vloeit
terug in het bedrijf. De krant is van de lezers en niet van een NV.
Het doel van de uitgeefster is eenvoudigweg een christelijke krant
uitgeven. Punt. Commercialisering en schaalvergroting zijn niet
aan de orde aan de Voltaweg.
Het was in 1899 dat die Provinciale Persvereniging werd
opgericht. De zoon van Abraham Kuyper, de predikant H.H.
Kuyper, leidde de oprichtingsvergadering in een zaal van de
gereformeerde Noorderkerk in Leeuwarden. Zijn vader wilde met
de door hem in 1872 opgezette krant De Standaard het antirevolutionaire
volksdeel bereiken. Maar daarnaast moesten ook
regionale kranten het anti-revolutionaire gedachtegoed gaan
verspreiden als tegenhanger van de liberale pers. In 1900 gaf de
Provinciale Persvereniging de Provinciale Friesche Courant uit, die
geen succes werd. Drie jaar later werd die opgeheven, maar in
datzelfde jaar, op 1 juni 1903, verscheen het eerste Friesch
Dagblad. Een hoofdredacteur kwam er niet, wel een commissie
van de redactie. Het liep niet best, die eerste jaren, maar dankzij
de inzet en creativiteit van bestuurslid mr. H. Okma – bij een
tekort regelde hij dat er een intekenlijst kwam - ging het beter.
De plotselinge dood van deze geestelijk vader van het Friesch
de Moanne numer 7 septimber 2003
Dagblad in 1907 was zowel een persoonlijk als zakelijk drama
voor de jonge krant.
Een abonnement op het FD kostte in die tijd 1,50 gulden per
kwartaal. Het abonnementenaantal lag op 3500, maar de krant
werd in meer dan 13.000 Friese gezinnen gelezen. ‘Dat
medelezerschap is een bijna onuitroeibaar kwaad en een zware
handicap voor de krant geweest,’ zo meldt het jubileumboek van
het Friesch Dagblad uit 1979. In 1911 werd de eerste
hoofdredacteur benoemd, P. Brouwer, een gemoedelijke en
geestige man, die zowel over politiek als literatuur schreef en zelfs
een eigen feuilleton bedacht en schreef. Maar na de Eerste
Wereldoorlog liepen de inkomsten terug. Tot overmaat van ramp
overleed Brouwer in 1926 na een slepende ziekte. Zijn opvolger
was D. van der Meulen, hoofd van de lagere school in Wijnjeterp,
een strijdbaar en politiek actief man, die soms te ongenuanceerd
was, vonden critici. Het geringe aantal abonnees was een bron
van zorg, ook in die tijd. Bij het 25-jarig bestaan van de krant
opperde het nieuwe bestuurslid C. van Raaij dat een jubileumgift
op zijn plaats was. Een intekenlijst leverde 760 gulden op en een
lezersactie zelfs 10.454,86 gulden. Van Raaij ging na welke
verenigingen wel in de Leeuwarder Courant en niet in het FD
adverteerden. En men was onverbiddelijk: als er niet geadverteerd
werd, dan stuurde het FD ook geen verslaggever voor een verslag
in de krant. In 1934 was het echt crisis. De advertenties daalden
zo snel, dat opheffing van de krant een optie was, als er niet snel
De geschiedenis van ‘it deiblêd’ is er een van ‘zorg en zegen’.
iets zou veranderen. Er was een tekort van 5.000 gulden. Op de
redactie bezuinigen kon niet, die bestond maar uit drie man. Het
bestuur bedacht een opmerkelijke kostenbesparing en benaderde
hiervoor zelfs AR-premier Colijn. Als die Van der Meulen nou
eens zou laten benoemen als burgemeester, dan kon deze die
functie mooi combineren met een hoofdredacteurschap van de
krant. In 1935 overlijdt Van der Meulen echter, 46 jaar oud. De
mens wikt en God beschikt in Zijn ondoorgrondelijkheid. Wat
nu? Het bestuur besloot H. Algra, leraar aan de christelijke
kweekschool in Leeuwarden, te vragen om dagelijks een
hoofdcommentaar te schrijven.
de periode algra
Algra was bekend om zijn artikelen in de Gereformeerde
Gezinsbode. De periode-Algra zou maar liefst 42 jaar duren, want
tot 1977 bleef hij hoofdredacteur.
Het Friesch Dagblad zou vlak na de oorlog zijn hoogste
abonnementenaantal hebben: 26.000. Op 17 mei 1941 staakte
het bestuur de uitgave en verscheen het laatste nummer tijdens de
bezetting. De journalisten weigerden lid te worden van het door
de bezetter opgerichte Verbond van Journalisten, waarvan joodse
collega’s waren uitgesloten. Daarvoor hadden de
hoofdredactionele commentaren de nazi’s al tot razernij gedreven.
Die principiële houding leverde het FD veel nieuwe abonnees op.