de Moanne

51
allinne yn har uterlik, mar ek yn har dwaan en litten. Yn dat ramt
is it logysk dat Jeltsje in soad thús boartet en de twadde mem foar
har lytse broerke Hâns is. De jonges belibje fierder fan hûs har
aventoeren.
In oare tsjinstelling is dy tusken de fleurige húshâlding mei
trije, en letter fjouwer bern, foar menear en mefrou op it slot
sûnder bern oer. Mefrou hâldt fan bern en mist eigen. Sy soarget
derfoar dat de doarpsbern feestfiere kinne, hat aardichheid oan de
Pôllebern en leafde foar de sike Arnold. It kontrast yn taalgebrûk
slút dêrby oan: mefrou praat Hollânsk en har selskipsjuffer Line
Frysk. Húsfeint Thomas, ek in personielslid, nimt mei syn
Hollânsk in tuskenposysje yn.
De alwittende ferteller wol him noch wolris mei de gong fan
saken bemuoie en praat gauris skôgjend oer de ûnderskate
ferhaalfigueren. Heit Ruerd en syn jonges sit it jeien yn it bloed
bygelyks. In blik yn ’e takomst, dy fan Sjoerd ûnder oare, leit yn
’e reden mei sa’n boppe it ferhaal steande ferteller.
Dat Jant Visser-Bakker in soad belangstelling foar folkloare
hie, komt goed út yn har sammelwurk, dat al yn de tritiger jierren
begjint en letter in publikaasje as de bondel folkslietsjes Hop hop
hynke (1977) opleveret. Har eigen poëzij is dêrtroch beynfloede.
Mar ek yn har ferhalen falt dy belangstelling op. Yn dit ferhaal
wurde in soad âlde lietsjes songen, mei heit op de harmoanika, en
yn it slot by de piano. Manlju en grutte jonges keatsje by teiwaar.
Yn in noat fertelt de auteur dat yn Akkrum elk dat spul ken; sy
hat it hjir dus nei de Wâlden oerbrocht. Tongbrekkers en it
tekenteltsje oer Doetsjemuoi en Tryntsjemuoi, dat Jeltsje oan
Hâns fertelt en foar him tekenet, hearre ek by dy folkskundige
trekjes. Dat teltsje ferskynt letter as in apart boekje (1978), mei
trije jier letter in Nederlânske oersetting (Van Trientjemoei en
Doetjemoei).
Dea en libben kinne minsken sa midden yn de natuer fansels
net foar wei. Al yn it earste haadstik rekket Jeltsje har knyntsje
dea troch Rinse syn tadwaan. Nei in fermoanning foar Rinse
begrave se it bistke meiinoar. Jeltsje fynt it slim dat houtdowen
delsketten wurde. Mar oer guozzejacht en aaisykjen binne gjin
krityske lûden te fernimmen. Libben en dea fan minsken binne
motiven yn de twadde helte fan it ferhaal. Fan berte witte de bern
net folle; dy fan it lytse broerke komt sels de âldste, Sjoerd, ‘suver
oer ’t mad’. En dan mem ek noch siik op bêd! Oan it slot lit
Arnold even it fertriet om it ferstjerren fan syn mem en de langst
nei syn heit blike. En by it feest fan de fyftich jier troude pake en
beppe fan alle doarpsbern komt troch in portretsje út, dat har
iennichst bern al mei fiif jier weirekke is.
Fan dit boek ferskine safolle resinsjes net as fan it ferhaal Fen
twa lytse famkes. De ferwachtings, mei dat boekje oproppen,
binne neffens Sljucht en Rjucht net bedragen útkommen. Dy
ferliket it ferhaal mei Afke’s Tiental fan Nynke fan Hichtum. De
memmen út beide boeken lykje op elkoar mei har soarch foar de
húshâlding. Aventoer en spanning is der genôch, mar gjin wylde
yndiane-aventoeren. De skribint freget him ôf, oft de tekener de
tekst wol goed opnommen hat. Sjoerd hat neffens it ferhaal
swarte krollen en rint meastentiids mei de bleate holle. Op in
print stiet er mei it hier slûk ûnder de pet wei.
de Moanne numer 7 septimber 2003
terherne
Nei Appelskea ferhuzet de húshâlding Visser nei Snits en letter
nei Akkrum. Yn it lêste doarp wurdt Jant opfolger fan har
ferstoarne mem as bibleteekdirektrise. De túnkerij fan har man op
’e Jouwer rint troch sykte op ’e non en se ferhúzje op ’e nij, no
nei Terherne. Dêr komt JVB oan de skoalle fan Roel Bergsma,
dy’t yn 1956 twatalich wurdt. No jout se har hielendal oan it
Frysk en oan it twatalich ûnderwiis. Foar dat ûnderwiis hat se
lêsmetoaden en allerhanne lêsmateriaal skreaun, lykas Fan Syp en
Sip (1949), Fan Kokke, Kike en Kekke (1952), Fan Hanneman
(1957) en hiel wat lêsmateriaal yn de saneamde proefstavering,
dêr’t se har sterk foar makket.
Dêrneist giet it skriuwen fan gruttere wurken troch. In boek
dat wol wat oerienkomsten mei De Pôllebern hat, ek oer in
húshâlding, is Op en om Rûch-Herne (1951). Yllustrearre troch
‘Juf. T. Keuning’ komt it út yn de A-rige fan Us Frysk Berneboek.
De famylje Hemminga ferhuzet nei de oarloch, nei de heit syn
ûnderdûktiid, fan Amsterdam nei in wenwein yn ’e bosk by in
Drintsk doarp. De húshâlding helpt mei om de doarpsmienskip
wer op gong te krijen. Bern yn ’e nederklits wurde holpen. As Jan
en syn maten brân feroarsaakje op ’e droege heide, leart heit
harren, mei ien fan de masters, hoe’t se kampeare moatte en goed
mei de natuer omgean. As alternatyf foar de famkes rjochtet mem
in sjong- en dûnsklubke op. Yn in neiwurd wurdt ferteld hoe’t de
sitewaasje nei trije jier is: alle probleemgefallen binne goed telâne
kommen.
By dit húshâldingferhaal komme alle leden fan de húshâlding,
ynklusyf de folwoeksenen, oan bar. Yn feite is de húshâlding sels
haadpersoan. Fan dy mienskip strielet in hieljende wurking út nei
oaren yn mindere omstannichheden. Streuper Post syn
húshâlding tsjinnet dêrby as kontrast. Dochs ha de Hemminga’s
wol it ien en oar meimakke. Om mem en it jongste famke
Lineke, beide syklik, ferhúzje se fan de grutte stêd nei it plattelân
mei wer de tsjinstelling stêd – plattelân lykas yn it debút fan JVB.
Opfallend is dat mear klam lein wurdt op de syklikens as op it
oarlochsleed. Heit skynt gjin inkeld mankemint, lichaamlik of
geastlik, oprûn te hawwen, mar nimt daliks syn plak yn de
húshâlding wer yn. De bern akseptearje him fuort, hoewol’t
Lineke wol even raar opsjocht fan dy frjemde man. Weimoffeljen
fan oarlochsleed komt ek boppe by it joadske famke yn de
húshâlding fan master en frou De Jong. Der wurdt mar krekt
even referearre oan it wêrom: ‘Har heit en mem binne beide
stoarn, en sadwaende is Pauly hjir foar altyd bleaun’. It hoe en
het wurdt fierder net oer praat.
De Hemminga’s ‘sitte midden yn it mearke’ en skansearre
minsken wurde binnen dat mearke lutsen. De karakters fan de
famkes passe dêr alhiel by: tear en dreamerich, spontaan en
leaf foar oaren. Jonges binne hiel oars, dat binne rosbeiers,
lykas Jan: in selde tsjinstelling as yn De Pôllebern. De heidebrân
is lykwols in ûngelok; mei klam wurdt sein dat de jonges dat
net mei opsetsin dien hawwe. De skieding tusken de seksen
komt ek út by de kampearderij fan de jonges en de sjong-
en dûnsklub fan de famkes. Even klinkt in protest fan de
famkes, dy’t ek wol te kampearjen wolle, mar de woarst fan
Trotwaer