de Moanne

47
justus
syn
oardiel
***
Resinsje fan It Portret, Wilco Berga. Utjouwerij Fryslân, 2002,
145 siden.
Mmja, mei Wilco fan Bilco, dat jout it wol sa’n bytsje wer, dizze
wiete keunstnersdream.
De skilder de haadpersoan, de rike sakeman dy’t ea syn freon
wie, syn ripe frou dy’t in galery runt, de dochter dy’t de mem nei
de kroan stekke wol. Dan hat men de personaazjes wol byinoar.
De sakeman, ea de freon, no delset as de al te ‘snelle’, al te
opkringerige, eins net yntegere man fan ‘aksje moat der wêze’.
Drinkt tefolle? Fansels! Ferwaarloazet de frou? Fansels!
Sekretaresses - maitresses? Fansels! Ferliest by einsluten de slach?
Fansels! Klisjee? Fansels!
It boek is smûk. It hiele boek troch sit de skilder lekker te
skilderjen, te dreamen, jout syn model in beurt, drinkt whiskey.
Om it nijsgjirrich te meitsjen en dochs noch foar wat aksje te
rieden hat de keunstner in tic, hy moat út en troch bewege, mei
de earms slaan, en lûden imitearje, bygelyks froulike orgasmen.
Hawar, dat mei hinnebruie. It docht net ôf oan de smûkens en it
heech wiete-dream gehalte fan dit boek.
De ein rint lykwols út op in drama dat nei safolle
libbensgeniet, wipperij en wille dan ek folslein ûnecht oandocht.
Drama past Berga net. It flokken fan ’e keunstner is net om ’e
nocht twangmjittich beskaat. Dat fan ’e auteur allyk... It docht
net autentyk oan.
It plot is yn in nutedop de românse tusken de skilder en de
frou fan ’e baas, pardon, de frou fan ’e freon fan ’e skilder. Hy hjit
Teunis Leeuwerik, sy Maaike Vogelzang, mar se is troud mei in ...
Edzard Zonderland. De nammen sizze al wa’t goed, wa’t ferkeard
is. It goede sjongt as in ljurk (‘wat bisto leaflik, rizende
simmermoarn’), it kwea jachtet om jild, hat macht en froulju,
keapet skilderijen. Ymplisyt skûlet yn it boek in beskate oergeunst
fan ’e skilder op de man fan aksje:
‘O ja, Edzard besiet minsken, mei help fan syn rykdom. Hy,
Teunis, wie siik, en syn oandwaning hjitte ûnmacht. Of
oergeunst, dat makke net safolle mear út.’ (129).
In oergeunst dy’t spitigernôch net ta tema makke wurdt. De
sin komt út de loft fallen yn in passaazje dat Skilder krekt net
de Moanne numer 7 septimber 2003
Mei Wilco fan Bilco
Dochter pakte. Miskien hie er dat better wol dwaan kind. Yn alle
gefallen mijt it boek it eksplisyt meitsjen fan konflikten, op syn
heechst wurde se efkes oantsjut. Dêrom is it krekt sa’n smûk, sa’n
libbensgenieterich boek, ôfsjoen fan ’e keunstmjittich
oandwaande dramatyske ein dan.
Ik soe sizze: in typysk Frânske roman, mei in keunstner, in
românse, de klisjee-tsjinstelling fan Keunst = Goed en Jild =
Ferkeard. Wêrom dan dochs trije stjerren? Foarst is yn it boek al
it besef fan sosjale misstannen ôfwêzich: de platte oergeunst fan
Skilder op Sakeman wurdt ferkrongen, mar wurdt teminsten net
ta in nije klassestriid sublimearre lykas by Van der Ploeg wolris it
gefal is. Okay, de tongblier en it romjen fan fee komme efkes op
it aljemint, mar dat is yn minder as twa siden beslikke. Twad
hâlde wy (de samling multiple personalities dy’t jo resinsint Justus
is) wol fan estetyske ‘l’art pour l’art’-achtige boeken mei, tred, in
heech wiete-dream gehalte. Literatuer moat ûnderhâlde en dat
docht in boek oer gefrij mei froulju, gepimel mei skilderijen yn in
moai stedsje oan de Sudersee wol. Boppedat steane der aardige
sitaten, meast út boeken oer skilderjen, boppe alle haadstikken.
Der sit yn ’e relaasje Edzard-Teunis (Sakeman-Skilder) in
ûnderdrukte homo-eroatyske ûndertoan. Mar dat tema wurdt net
rjocht útwurke. It wurdt inkeld mar sublimearre ta in
emansipaasjestriid; de skilder dy’t him fan ’e sakeman
emansipearret: Skilder wegeret it en stean it portret ôf oan
Sakeman, yn ien fan waans huzen hy wennet. No, no, net gekker:
earst de frou naaie, en dan it portret ek noch hâlde wolle? Mar
dat konflikt oertsjûget net, is ek daalks foarby. Drama en konflikt
oertsjûgje net by Berga.
Berga is feroardield ta sereniteit, hoefolle drama oft er ek
besiket te spyljen. Mar wat is der mis mei sereniteit? Skilders? Ik
neam Vermeer. Skriuwers? Ik neam Proust. Fryske skriuwers: ik
neam Haisma.
‘Wat zullen wij schilderen?’ is een vraag die eeuwenlang door
schilders werd beantwoord met ‘wat ons wordt opgedragen.’
(sitaat side 20) En as de maatskippij in skriuwer opdraacht en set
de Sakeman del as Kwea, de Keunst as Goed, alles betelle mei in
beurs fan it ‘Fonds voor de Letteren’ (de Letteren, is dat ek net
Keunst?) ... dan docht de skriuwer dat!
Trotwaer