de Moanne

49
jant visser-bakker (bron: tresoar)
kear wurdt de klam lein op har suterige uterlik. It famke is in
neikommerke mei fiif susters, twa dêrfan al troud, en ien broer.
Se is tige bedoarn en krijt altyd har sin.
De beskriuwing fan it fermidden fan beide famkes past dêrby.
Yn dat fan Klare steane froulju en manlju ivich mei elkoar te
praten. Sytske har heit fernimme we allinne as er thúskomt fan syn
wurk en har mem is drok yn ’e hûs oan it wurk. Sa ûntstiet in
tsjinstelling tusken it naïve plattelânsfamke Sytske yn har iverich
arbeidzjend en himmel fermidden, en it wrâldwize, mar ek suterige
stedsfamke Klare. Somtiden hat Klare krekt troch dy wrâldwizens
de oerhân. Se leart Sytske allerhanne ferskes en nimt it inisjatyf ta
ûndogense streken. De reaksjes op dy ûndogensheden binne
likegoed ferskillend: op heit syn earm heart Sytske Klare razen, dy’t
bruien krijt. De tsjinstelling krijt klam yn it taalgebrûk. De
wrâldwize Klare ferstiet it Frysk better as Sytske har Stedsk.
De merke is it hichtepunt dêr’t it ferhaal op ta wurket, mar
tagelyk ek it plak foar ôfskie. De slotrigel fan it 63 siden tellende
boekje set nochris it skynljocht op de tsjinstelling tusken de beide
famkes: as Sytske wolfoldien nei iten op bêd fuort yn ’e sliep falt,
‘doarmet (yn ’e bûrren) it merke-famke yet om, de hiele joun.’ Se
krûpt hiel let yn ’e nacht op bêd, mar sliept dan dochs ‘like
rêstich en fredich as Sytske thús by Mem.’
De ferhaalopbou, fral yn it begjin, stipet de tsjinstelling. Yn it
de Moanne numer 7 septimber 2003
earste haadstik stiet Sytske sintraal, yn it twadde Klare en yn de
twa folgjende komme se by elkoar. Dan folgje in tal haadstikken
oer de lytse aventoerkes, mei de merke as ôfsluting. In alwittende
ferteller leveret no en dan kommentaar út de ideeën fan Sytske
har fermidden wei.
It boek waard goed ûntfongen en krige aardich omtinken.
Werprintings en frijwat besprekken tsjutte dêrop. Sadwaande kin
útjouwer Laverman in reklamefolder útjaan mei resinsjesitaten út
ûnderskate kranten, sels út in lanlike krante as de Rotterdammer
Courant. De resinsint, wierskynlik Frysk, te sjen oan de Tj. ûnder
de resinsje en de brûkte Fryske wurden as ‘oerdwealskens’ en
‘neazich’, wiist ek op de tsjinstelling tusken de haadfigueren: ‘kind
van een boerenarbeider (...) en het dochtertje van een orgelman
(...) dat in een woonwagenkamp al heel wat opgestoken heeft.’
De tsjinstelling tusken de beide famkes komt ek fierder gauris
nei foaren. It orgaan fan de ‘Bond van Nederlandse onderwijzers’,
De Bode, neamt Klare en Sytske ‘tegenvoeters’. It Heitelân foeget
dêr oan ta, dat it grif net de bedoeling west hat om it iene bern as
minderwear-dich foar te stellen. Simke Kloosterman wurket dat
noch fierder út as se wiist op de tsjinstelling tusken it
arbeidersfamke út de Wâlden en de stedsjer.
Oaren hawwe it oer de djippe kunde fan de bernesiele en de
fertelkeunst fan de skriuwster (Leeuwarder Nieuwsblad) of ferlykje
it ferhaal mei Ligthart syn Buurkinderen (Volksblad voor Friesland),
neffens de skribint it moaiste komplimint, en mei Ot en Sien.
Neffens Wike Zylstra kin dat lêste ferhaal net tsjin Jant Bakker
har ferhaal út, om’t dy net de ‘frijheidsbeperking’ hie dat bern se
lêze kinne moatte. Dêrmei sil se doeld hawwe op it feit dat de
Ot-en-Sienboekjes as lêsmetoade ornearre wiene. Simke
Kloosterman fynt it ferhaal sa ûnderhâldend skreaun dat sels
grutte minsken har der gjin amerij mei hoege te ferfelen. Sy fynt
it taalgebrûk yn it boekje sa goed as men mar komselden heart. In
oare besprekker tinkt dat de auteur wol in ûnderwizeres wêze
moat, om’t it skreaun is yn de ‘echte kindertoon en kindergeest’,
boppedat ‘zo mooi en innig verteld, dat het verhaal een prachtig
stukje kinderpsychologie is geworden’ (Jouster Courant). By it
besprek fan de tredde printinge wurdt wurdearring útsprutsen
foar de ienfâldige, rêstige trant fan skriuwen sûnder bûtengewoane
konflikten en útwrydskens. De moeting fan Sytske en
Klare is as in simpel, mar libben skilderijke.
Literêre aspekten as opbou en perspektyf wurde net neamd,
wol it suterige uterlik. Ien skribint fynt dat men it mar better as
foarlêsboekje brûke kin en de bern sels net yn hannen jaan.
It taalaspekt, dat yn boekbesprekken út de earste helte fan de
20 ste ieu gauris neamd wurdt, komt hjir krektsa faak nei foaren.
Hoewol’t de stavering goed is, komme neffens guon noch wolris
wat hollannismen foar, en is it Stedfrysk fan de auteur net altyd
goed. Wat dat lêste oangiet fertelt de auteur desennia letter hoe’t
se yn Terherne it Ljouwertersk fan simmergasten leart. Har boekje
yn dat dialekt, Ut winkeltsje (1978), krijt dan ek minder krityk yn
dy rjochting. Wol sizze guon besprekkers sels gjin Ljouwerters te
wêzen, wylst oaren wize op de ferskillen tusken de ûnderskate
parten fan Ljouwert en op it feit dat it winkeltsje yn de Huzumer
Skrâns leit, yn dy tiid net by Ljouwert hearrend.
Trotwaer