de Moanne

9
‘Wellebrêge’ is net it iennige gedicht fan Tamminga oer de
oarloch. Yn De Tsjerne (1965 V, side 161) publisearre er in parody
op it gedicht ‘De Falskermers’ fan R.P. Sybesma (It Heitelân,
augustus 1940 en letter yn de bondel De swetten útlein, 1942). De
ferhearliking fan it nazidom dêryn kaam Sybesma op swiere
krityk te stean, seit Tamminga yn Trochpaden.
‘De Falskermers’ fan Sybesma stie earder yn De Hollandsche Post
(july 1940), dat - neffens de yntroduksje yn It Heitelân - ‘yn
tsjinst stiet fen de ‘Germaanschvolksche Gedachte’. It gedicht is
‘in foarbyld fen aktuele Fryske oarlochspoezije en it besjongt in
ûnderwerp, dat yette nea in Fryske dichter ynspirearre hat!’
Letter dat jier lit D.H. Kiestra (It Heitelân, 1940) witte dat ‘De
Falskermers’ ‘troch in partij folslein misforstien is.’ Dan folget in
bjusterbaarlike útlis, dy’t ik mar folslein oanhelje: ‘Al ha wy de
oarloch forlern, en al binne der ek forskate fen ús jonges troch de
Falskermers fallen, wy moatte dochs forstean kinne, dat de
Dútske Parachutisten hjar libben priis hawn hawwe en faken priis
jown hawwe, for in saek dy’t hjarren heech en hillich west hat.’
Nei noch wat omballingen komt Kiestra ta in einkonklúzje
omtrint it gedicht: ‘Yn dizze skepping fen ien fen de Fryske
soannen, biwiizget dit âlde folk syn libbenskrêft en syn
ûndylgbere libbenswil. Meije de oare Friezen dy ek biwiizgje troch
it alteast to forstean.’
Dat de redaksje fan It Heitelân sokke gedichten en artikels mei
sokke taal opnaam, wie blykber foar skriuwers as Tamminga,
Leiker, Terpstra en oaren gjin reden om harren bydragen te
staken.
Wol mient Tamminga safolle jierren letter yn Trochpaden dat
it ‘sa fout as wat wie om soks op te nimmen [-]’.
‘Wellebrêge’ waard ek ôfprinte yn Wjerlûd en forwar, in
‘karlêzing út de Fryske forsetsliteratuer’, yn 1963 gearstald fan
Jehannes Terpstra en Freark Dam. (Lês de ynliedingen fan beide
skriuwers!) Yn dy bondel trof ik ‘Weitsrop’ fan Tamminga oan.
Dam neamt it ‘in foarbyld fan in útsprutsen fersetsfers.’ Dat mei
de falskermer
Ik, wiffe falskermjager,
lang yn kaserne en lager
opfokt ta oarlochsfé,
hjir stean ik efter de oaren
en moat sadaelk nei foaren
dryst en ta springen ré.
Ik wit my ûnder ‘t fleanen
gjin earn tusken de earnen,
wiet fielt it yn myn krús.
Strak brek ik fêst de poaten,
se sjitte my oan moaten
en ik kom noait wer thús.
De apocalyps fan Dürer
brekt los en foar de Führer
bin ik mar sieddelsied.
Mem, mem, ik wol net stjerre,
net yn it grêf bidjerre
dêr’t hy ús hinneliedt!
Hwerom gean net de folken
ien wei op as de wolken...?
Dêr blaft it hounsk bifel.
Ik flok dy hiele bende
en fal nei ‘t ûnbikende
as manna út de hel.
D.A. Tamminga,
frij nei R.P. Sybesma
de Moanne numer 7 septimber 2003
sa wêze, my fernuveret de trije kear werhelle oprop: ‘Wês
partisaen!’ (sjoch kader). Hoe kin immen feint, faem en folk
oproppe om partisaan te wurden, wylst er sels - sjoch Trochpaden
- gjin grutter weachstik úthelle as it skriuwen fan in gedicht yn in
yllegaal krantsje (wat ek net sûnder gefaar wie)?
weitsrop
Wês wekker, feint, de slavejacht is iepen.
Wês wekker, hark, in stap giet om it hûs.
Al moannet ek de lea ta rêst en sliepen,
Wês wekker, wit dyn boalen to ûntwiken.
It lân strûpt ûnder en it grien gespús
Mei ’t minste rap regearret op ’e diken.
Mar wês net ien fan nimmen en fan jaen:
Wês partisaen!
Wês wekker, faem, it siket om it lêste.
Slacht dy it herte net fan lûd alarm?
Lit fûgelfaeijen oan dyn hurdsté rêste.
Forachtsje boarntsjelappen en lakeijen,
En bliuw in beaken yn de swiere stoarm,
Dy’t teisteret ús kostbere kontrijen.
Mar bûch dy net yn litten en yn dwaen:
Wês partisaen!
Wês wekker, folk, de fijân hat bifluorre
De wei dy’t útrint op dyn ûndergong.
De tarring minderet yn hûs en skuorre,
Mar út ’e kimen komt in fiere tonger,
Wês wekker, sjoch, as ús de dea bisprong
Sil, ûnder lizzende yn need en honger,
De frijdom ús net fan de plicht ûntslaen:
Wês partisaen!
D.A. Tamminga (1945)
Dizze lêstocht neffens de sniebalmetoade einiget hjir foarearst.
Stúdzje fan it hâlden en dragen fan de Fryske skriuwers yn oarlochstiid
smyt al gau wat op. De etyske fragen rûgelje oer de tafel.
Van der Dunk mient dat de warskôgjende wurking fan
betinkingen ûntkrêfte is. Nije ferskrikkingen en fassinaasje troch
geweld binne der net mei opkeard, skriuwt er. Mar is dat net in te
hege eask? Wy skaffe justysje dochs ek net ôf om’t der hyltyd wer
kriminelen opkomme?