de Moanne

37
albumbled
anneke reitsma
Onlangs publiceerde Ger Groot in NRC Handelsblad een
paginagroot artikel onder de kop ‘Verlos ons van de hoge’. 1
Willem Jan Otten (*1951) lijkt zich van deze atheïstische oproep
weinig aan te trekken. Hij noemt zijn laatste dichtbundel - even
speels als diepzinnig - Op de hoge, welke duikplankgedachte ook
typografisch heel fraai op het voorplat is vormgegeven. Eerder al
had Otten, in Het wonder van de losse olifanten (1999), een
poging ondernomen om ‘de ontwikkelden onder de verachters
van de christelijke religie’ tot inkeer te brengen, maar dat is -
langs de weg van argumentatie - natuurlijk onbegonnen werk.
Dat kan beter via de poëzie, die bij uitstek de talige kunstvorm
van het beeld is.
Geloven, zo heeft Otten ervaren toen hij zich tot het
katholicisme bekeerde, is vooral een kwestie van dúrven duiken,
al is het - op het concrete niveau - natuurlijk wel prettig om
daarbij over de nodige ‘stuurmanskunst’ te beschikken. Maar
Otten zou geen dichter zijn, als dit concrete niveau voor hem geen
springplank zou vormen naar het domein van de verbeelding.
Daarom is bovenstaand gedicht zo riskant, omdat Otten hier de
omgekeerde route volgt. Via de titel immers - Et incarnatus
worden wij onmiddellijk geconfronteerd met een van de centrale
dogma’s uit het christendom: de menswording van Christus. Maar
deze aan het Johannesevangelie ontleende formulering zet ons
tegelijk ook (en die gelijktijdigheid is kenmerkend voor Otten) op
een poëticaal spoor: ‘Het Woord is vlees geworden’. Zo vormen
poëzie en religie het vertrekpunt van dit gedicht.
Aanvankelijk kunnen we nog denken dat hier een ‘normaal’
stervensproces beschreven wordt. Ieder die dit in nabijheid
ervaren heeft, zal zich immers herkennen in de regels ‘Er was geen
tijd, welnee, want buiten ons benul / verstreek niets niemandal en
niets verdween’. Doden blijven bij ons, of ze dat nu willen of niet.
Maar met betrekking tot Christus gaat Otten nog een stapje
verder: ‘dat jij stierf, dat kon alleen in poëzie.’ Eenvoudiger heb ik
nog nooit geformuleerd gezien dat de bijbel poëzie is en Christus
blijvend onder ons. 2
Dat is dan ook de hoge ambitie van Willem Jan Otten:
religieuze poëzie te schrijven die recht doet aan het
de Moanne numer 7 septimber 2003
Op de duikplank met Willem Jan Otten
et incarnatus
Er was geen tijd, welnee, want buiten ons benul
verstreek niets niemandal en niets verdween
of loste op, waar wij niet waren sowieso,
en dat jij stierf, dat kon alleen in poëzie,
alleen omdat jij las, mijn lezer zieleoog,
omdat jij deze regels binnen wilde treden
stond jij in de tijd, zoals de Stille Zuidzee
in de tel kan staan waarin een sterveling
de Stille Zuidzee droomt, en daar stierf jij dus in,
precies als wij, jij stierf de dood van weten
wie je bent als je verstreken bent, jij,
sterver voor mijn angst voor eeuwig wit altijd.
Willem Jan Otten, Op de hoge (2003)
geloofsmysterie én aan de magie van het woord. 3 Dat kan hij niet
helemaal op eigen kracht. Misschien zelfs wel helemaal niet. Daar
heeft hij ‘[zijn] lezer zieleoog’ voor nodig. Deze meest intieme
Lezer heeft op Golgotha misschien wel even van ‘de Stille
Zuidzee’ gedroomd, bij wijze van mentale pijnstiller. Maar hij is
het lijden niet ontvlucht; hij durfde te duiken en maakte daarmee
- voor eeuwig wit altijd - een eind aan de grootste angst van de
schrijver: het lege vel papier, de gestorven verbeelding.
De volgende regels zullen, als ik mij niet vergis, klassiek
worden, zoals sommige verzen van Hooft en Vondel dat nog zijn,
of van Nijhoff en Gerhardt: ‘jij stierf de dood van weten // als je
verstreken bent’. Om kippenvel van te krijgen!
aantekeningen
1. In NRC Handelsblad van 20 juni 2003. De ondertitel - ‘Het intolerante
gelijk van seculier Nederland’ - geeft overigens goed aan dat dit niet de
mening is van Ger Groot, maar eerder die van fervente atheïsten als Rudy
Kousbroek.
2. De lezer moet mij deze zweem van een foutieve samentrekking vergeven.
3. Voor een uitvoerige verantwoording van Otten’s schrijversambities verwijs
ik naar het fascinerende Zomerdagboek. De bedoeling van verbeelding, dat
vrijwel gelijktijdig met Op de hoge verscheen (bij - respectievelijk - de
Prom en Van Oorschot, beiden te Amsterdam).
Trotwaer