de Moanne

mearkes oer, wylst har oersetting fan It spoekje fan Ottfried
Preussler ek yn dy kategory thúsheart.
Mei De frjemde reis nei Kleurestêd (1974) komt de auteur mei
in langer, mearke-eftich ferhaal. Dat in jier nei It spûk by de mole
al wer in aardich omfangryk boek útkomme koe, hat te krijen mei
deselde ûntsteansskiednis as by dy jeugddetektive: it ferhaal
ferskynde as ferfolchferhaal yn de LC-bernerubryk, al yn 1964,
nei’t de auteur it earst oan har skoallebern yn Terherne ferteld hie.
Dit ferhaal like dus ek wol in ‘winkelknecht’ te wêzen dy’t no
oprûme waard. Om’t it sa lang duorre, is it yn it Nederlânsk
oerset. Blykber is dy oersetting net ferskynd. Sels seit se dêroer,
dat in Nederlânske útjouwer belangstelling toand hie, ‘mar doe
kaam de KU’, dêr’t it Fryske orizjineel dus ferskynd is. Mei dit
ferhaal komt se op it mêd dêr’t se har sa graach mei dwaande
hâldt, en dan net beheind yn leeftydsgroep, mar ornearre foar
bern fan 8-80 jier, in echo fan Nynke fan Hichtum har motto.
It begjin jout wer in ynliedende beskriuwing en de lêzer wurdt
wiidweidich oansprutsen. Fierderop yn it ferhaal kipet dy
alwittende ferteller inkeldris om it hoekje, mar minder yrritant as
by eardere ferhalen. Der sitte werkenbere motiven yn. Alderearst
it Pinokkio-motyf fan de ta libben kommen poppen fan in
poppemakkersechtpear. Fierder is de reinbôge in motyf dat faker
yn mearkes te finen is. Kleur en tiid binne belangrike eleminten
fan it ferhaal. De libbene poppen dy’t ynearsten troch in
izertriedsje oan elkoar fêstsitte, dêr’t har reis ek oan te tankjen is,
reitsje by de Berch Ferjit los. Dat is yn de opbou fan it ferhaal te
fernimmen. Fan dat punt ôf giet de lêzer noris mei
Rûtskeprûtske, de jonkje-poppe, op reis en is er dan wer by
Foddeboskje, it famke. Beide binne it spegelbyld fan twa
minsklike figueren, prinsesse Roaske, dy’t op in bepaald stuit
deselde klean oankrijt as Foddeboskje, en har leafste, Mûlgau. It
ferhaal komt wat oerladen oer troch de ferskillende ‘lannen’ dy’t
de poppen oandogge. Restanten fan it ferfolchferhaal binne de
‘cliffhangers’ oan it slot fan eins elk haadstik.
De nammen binne karakteristyk foar personaazjes en lannen.
‘It lân sûnder tiid’, de ‘Flústerbosk’, útrinnend op de
‘Swijmuorre’, en ‘it lân fan de Tipen’ jouwe neidruklik oan wêr’t
it om giet, al binne se foar it ferhaal sels net altyd funksjoneel.
Oer it algemien is it ferhaal frij tiidleas te neamen; allinne in
kachelslaad sille hjoeddeiske bern net mear kenne.
De resinsjes fan dit ferhaal binne frij posityf. It FD neamt as
sterk punt fan JVB, dat se bern daliks yn de sfear fan it ferhaal
fiert. De resinsint neamt it in geef fantasyferhaal mei
oansprekkende taal en identifikaasjemooglikheid. De LC komt ek
op tekoarten: it ferhaal, benammen it earste stik, is te lang en hat
gjin bining mei de twadde helte. Faaks dat dêr it yn ôfleveringen
skriuwen him wreekt. In boek moat ien gehiel wêze, en de
persoanen moatte in logyske funksje ha. De auteur wurket de
oarspronklike ynfallen net yn de djipte út. Dêrtroch is it ferhaal
wat brokkelich. Frysk en Frij fynt dat de auteur hjir leart, sûnder
skoaljufferich-belearend te wêzen, hoe’t de wrâld al of net yn
elkoar sit. De resinsint makket grut beswier tsjin it omslach mei
syn nayf-breklike yllustraasjes. Dit treflik skreaune boek hat net
de kommersjele fersoarging krige dy’t it fertsjinne. De besprekker
fan de RONO komt dêr ek op. Dy fynt it omslach tige
ûnoantreklik en de pintekeningen ûnbeholpen en min fan
ferhâlding. It besprek is oars, nei in lange beskriuwing fan de
ynhâld, wol posityf oer it ferhaal sels. It is ‘uitstekend geschreven,
en zit qua opbouw prima in elkaar.’ De nammen hawwe in
dúdlike, soms boartlike betsjutting.
konkluzje
De natuer spilet yn it wurk fan Jant Visser-Bakker in belangrike
rol. Dat kin ek hast net oars by immen dy’t har hiele libben
begien wie mei wat dêr allegear mei bart. Meastentiids befêstiget
dy natuer it feilige en waarme sa’t dat benammen yn de
húshâldingferhalen funksjonearret. Tradisjonele rolpatroanen
passe dêrby: minsken hawwe har eigen, dúdlik bepaald plak, ek
by de folwoeksenen: heit fertsjinnet de kost en mem soarget foar
de húshâlding. Dat fernuveret jin fan in auteur dy’t sels it grutste
part fan har libben neist de húshâlding oar, betelle wurk hie.
Faaks krekt sa’n skuldgefoel as Nynke fan Hichtum yndertiid foar
‘Afke’ en har eigen bern oer hie?
Húshâlding en famyljelibben binne tige wichtige faktoaren yn
har langere ferhalen. Allinne it fantasyferhaal De frjemde reis nei
Kleurestêd hat wat in oar dekor, al komt dêr ek de – keninklike –
húshâlding oan ’e ein yn byld. Yn dat ferhaal komt ek de foarkar
fan de auteur foar it mearke en it âlde erfgoed oan ferhalen en
ferskes goed út.
Har driuwfear om berneboeken te skriuwen wie, dat der Frysk
lêzen wurde moast. Dat doel hat se berikt, lykas de werprintings
fan har boeken oantoane. Likegoed hie har wurk in bettere
redaksje fan útjouwers fertsjinne. Dêrmei hie dat oan literêre krêft
winne kind. Benammen de ‘Muoike Jant’-toan en de nochal
gauris yngripende ferteller is steurend. Yn besprekken wurdt dat
ek gauris neamd. De literêre opbou is frij tradisjoneel en by it
gruttere wurk beynfloede troch de wize fan ûntstean, it
ferfolchferhaal. Sels hat se dy manko’s ek field. Yn in ynterview
(1988) seit se: ‘Mei it skriuwen ha ’k faaks wat te min lieding
hân, ik ha fierstentemin krityk hân, wat dat oanbelanget.’
Jant Visser-Bakker hat in soad skreaun, net allinne fiksje, mar
ek skôgings oer hoe’t in goed berneboek der útsjen moatte soe.
Boppedat gie se nochal gauris fuort te sprekken en wie se in
ferwoeden ynstjoerde-stikkeskriuwer. Aktuele saken dêr’t se it net
mei iens wie, naam se op it harspit. Taal en literatuer hiene har
hert en dêr woe se har foar ynsette. Net allinne troch te skriuwen,
mar ek troch de saken te bekritisearjen dy’t dy taal en literatuer
neffens har ûnderstek diene. Al mei al ferfollet se in wichtich, mar
faak wat te min achtslein plak yn de Fryske (berne)literatuer.
54