de Moanne

33
’t Oorijzer fonkelt bij het licht
Eens lucifers, dien vlak
Voor ’s dichters huis een passagier,
Die rooken wou, ontstak. viii
Ook bij Van Lennep in De Roos van Dekama zijn de Friese schonen
een gespreksthema. De twee hoofdpersonen en pleegbroeders Deodaat
en Reinout, die in dienst van het Hollandse leger zijn, kibbelen
over het nut van oorlog met Friesland. Reinout, de vurigste van de
twee, voelt er weinig voor zich te meten met lompe boeren waar
geen profijt van te halen valt. Deodaat wijst hem op de rijkdom van
Stavoren: ‘‘Stel Friesland zoo laag niet: er is buit genoeg te halen.
Staveren moet oudtijds eene vrij rijkere stad dan Dordrecht of
Haarlem zijn geweest.’ ‘Geweest is lelijk,’ merkte Reinout lagchende
aan.’ Deodaat vervolgt: ‘En er is oude adel in Friesland, dapper
genoeg om den overwinnaar eer aan te doen.[...] En bovendien de
schoonste meisjens, welke op de aarde te vinden zijn.’ Overigens
zegt Reinout niet zo gevoelig voor Friese schoonheid te zijn: ‘Zoo
hoor ik; - doch al die logge, roodwangige, blaauwoogige Noordsche
vrouwen doen mij om watermelk en zoete koek denken, twee zaken
waar ik een onoverwinnelijken afkeer van heb.’ ix Ook Van Lennep
gebruikt dus de mare van de Friese vrouwenschoonheid. Wat de
plotselinge verliefdheid betreft die de dichter van HaverSchmidt
overvalt bij het zien van Frieslands vrouwelijkheid: ook Van Lenneps
helden zullen zich halsoverkop verlieven op een Friese maagd, even
snel als de dichter uit Des zangers min, die slechts een glimp van haar
in een diligence heeft opgevangen.
Een ander punt van overeenkomst is de klacht over de
verbastering van Friesland. Die achteruitgang is de reden voor de
dubbele zelfmoord van ‘de Friesche poëet’ in het gelijknamige
gedicht van Piet Paaltjens. De Friese dichter springt overboord in
de Zuiderzee omdat de Friezen hun eigen taal niet meer spreken,
omdat de Friese adel op sterven ligt én omdat de vrouwen geen
oorijzers meer dragen. Op de bodem van de Zuiderzee treft hij
het weeuwtje van Stavoren aan, die hem redt. Maar ook zij blijkt
geen zuiver Fries meer te spreken en geen oorijzer meer te dragen.
Dat is teveel voor de dichter en hij barst uit:
‘Verbasterd is mijn Friesland
Tot op den bodem der zee.
Ik heb genoeg van het leven.
Drink zelf uw flesch Pommies.’
Zoo galmt de rampzalige dichter
En vliegt de voordeur uit.
Nog een korte strijd, - en de haaien
Verdeelen hun zangrigen buit. x
de Moanne numer 7 septimber 2003
Dit mirakel van een dubbele zelfmoord is dus te wijten aan de
achteruitgang van Friesland, dat zijn eigen verleden vergeet.
En wat lezen we bij Van Lennep in zijn voorwoord over
Friesland? Het gewest heeft van alle Hollandse streken ‘nog het
langst zijne oorspronkelijkheid en zelfstandigheid’ behouden
‘sedert oude tijden en door alle overheerschingen heen’. Maar de
toegenomen uitwisseling met andere gewesten heeft een negatief
gevolg: ‘de zoogenaamde beschaving [heeft] er eene vroeger
ongekende zucht tot navolging [...] ontwikkeld; zoodat men reeds
Friesche boerenmeisjens ziet, die wijde mouwen dragen, en
Friesche burgervrouwtjens, die [...] den gouden diadeem [d.w.z.
het oorijzer] voor een nieuwmodisch mutsje verwisselen.’ xi Ook
bij Van Lennep dus de klacht over de teloorgang van de oorijzers
als teken van ‘ontfriesing’.
Ik geef u nog een voorbeeld van overeenkomst. De twee
pleegbroers uit De Roos van Dekama komen in de loop van de
roman in een minnenijd terecht om de schone Madzy van
Dekama, de Friese freule die ze beiden aanbidden. De eerste keer
De Friese dichter springt overboord in de Zuiderzee omdat de Friezen hun eigen taal niet
meer spreken, omdat de Friese adel op sterven ligt én omdat de vrouwen geen oorijzers
meer dragen.
dat ze kennis met haar maken, gebeurt dat louter auditief. Ze
horen een zó zoetgevooisde stem een Fries lied zingen, dat ze
beide stapelverliefd worden. De inhoud van het Friese lied dat
Madzy zingt, citeert Van Lennep in vertaling:
Zegt mij, vriendinnen!
Gij die het weet,
Baart ons het minnen
Blijdschap of leed?
Is liefde aan ons leven
Tot vreugde gegeven,
Of stort ze ons in zorgen en pijnlijk verdriet? -
- Ik weet het niet.
De laatste regel wordt in de volgende strofen herhaald en het
einde luidt:
Genoegen en smarte
Schenkt liefde aan het harte;
Maar wat weegt nu zwaarder, de vreugde of ’t verdriet? -
- Ik weet het niet. xii
Wie moet daarbij niet denken aan de ‘Immortelle XXV’ van Piet
Paaltjens:
Hoor ik op Sempre een waldhoorn,
Of ook wel een Turksche trom,
Dan moet ik zoo bitter weenen;
En - ik weet zelf niet waarom. xiii
Trotwaer