de Moanne

35
de jonker Seerp van Adeelen is daarvoor bestemd. De beide jonge
Italianen gooien echter roet in het eten. Nadat ze haar hebben
horen zingen, worden ze verliefd op haar. Het lijkt erop dat
Madzy wel iets ziet in Deodaat. Reinout, de meest vurige van de
twee, wordt zo afgunstig op zijn broer dat hij hem neersteekt en
voor dood achterlaat. Deodaat knapt echter op. Via allerlei
verhaallijnen komen we te weten dat Deodaat een zoon is van een
Friese edelman en een Italiaanse jonkvrouw. Zijn pleegbroer
schijnt een zuivere Italiaan te zijn. Madzy ziet geen beletsel meer
om met Deodaat te trouwen, nadat haar vroegere gedoodverfde
verloofde in de grote slag van de Friezen tegen de Hollanders
omgekomen is.
Als we de thematiek herleiden tot de essentie, komen we op
dezelfde uit als in Snikken en grimlachjes. In beide gevallen begint
het boek met een manuscriptfictie. In het ene geval krijgt
HaverSchmidt een tas met gedichten van Piet Paaltjens; in het
andere geval krijgt Jacob van Lennep een kroniek in handen die
hij mag bewerken.
In beide gevallen bevat de inleiding niet alleen fictie, maar ook
een flinke portie werkelijkheid. In De Roos van Dekama grijpt
Jacob van Lennep terug op een voetreis die hij in werkelijkheid
met zijn toenmalige vriend Dirk van Hogendorp gemaakt heeft.
Hij verwerkt ervaringen van die reis in de roman, zoals na te lezen
valt in het dagboek van die voettocht, dat in 2000 heruitgegeven
is. xvi Ook HaverSchmidts inleiding is niet louter fictie. Hij schrijft
biografische feitelijkheden van de student HaverSchmidt toe aan
Paaltjens. Ook citeert hij uit eigen brieven. De brief over Piet
de Moanne numer 7 septimber 2003
Paaltjens aan Eelco Verwijs, die als fictie in de inleiding verwerkt
wordt, is werkelijk geschreven. Pas onlangs is deze brief in het
familiearchief Telting gevonden. xvii Beide inleidingen bevatten dus
een manuscriptfictie en een mengeling van fictie en werkelijkheid.
Het dubbelgangermotief van Piet Paaltjens komt terug bij Van
Lennep in de twee pleegbroers, die als complementairen van
elkaar dienen, en die in een andere gedaante optreden als de twee
voetreizende studenten van de inleiding. In het begin van het
boek zijn de broers één in doen en denken. Als de liefdesstrijd
ontbrand is, zijn ze gesplitst en verdeeld. Soms lijkt de een te
overwinnen, dan delft de ander het onderspit. Op een gegeven
moment is de strijd voorbij: de felle ridder legt zich neer bij de
overwinning van zijn broer. Hij verdwijnt om pas na vele jaren
weer op te duiken. De broederliefde en het broederverraad bij
Van Lennep zijn te vergelijken met de vriendschap en het verraad
daarvan bij Piet Paaltjens.
De liefde en haar destructieve gevolgen zijn in beide boeken
aanwezig. In De Roos van Dekama volgt bijna-moord op
verliefdheid; in Snikken en grimlachjes is zelfmoord het natuurlijk
gevolg van miskende liefde.
De verwantschap tussen beide boeken ligt verder in de Friese
kwestie. Die heeft met trots te maken. Friesland is in de negentiende
eeuw voor de Nederlanders méér dan een aparte provincie
met zelfstandigheidneigingen en een volksaard die in een paar
clichés samen te vatten is. Goffe Jensma heeft er in Het rode tasje
van Salverda op gewezen, dat het Friesland-beeld voor een groot
deel een constructie van de eliteburgerij was. Het werd als een soort
tegenwicht opgeworpen tegen de voortschrijdende eenwording en
eenvormigheid. In Friesland kon je als het ware terugreizen in de
tijd en het ongeschonden Bataafse oer-ras terugvinden, dat trots,
eenvoudig, onbuigzaam en goudeerlijk zou zijn.
Het gaat hier om een negentiende-eeuws cliché, en toch kan
ik niet ontkennen zelf ook het gevoel te hebben terug te gaan in
de tijd als ik Frieslands bodem betreed. Drie jaar geleden werden
Friesland is in de negentiende eeuw voor de Nederlanders méér dan een aparte provincie
met zelfstandigheidneigingen en een volksaard die in een paar clichés samen te vatten is.
er filmopnames gemaakt voor de t.v.-serie De zomer van 1823.
Geert Mak liep de voetreis van Jacob van Lennep en Dirk van
Hogendorp na. Ik was adviseur voor de negentiende-eeuwse
achtergronden. Tegen de makers van de documentaire had ik
gezegd, dat ik de trekschuit beschouwde als een symbool van het
onvermogen om een voorbije tijd nog werkelijk te kunnen
openbreken. Ik betreurde dat die voor mij een altijd gesloten
onderdeel van de negentiende eeuw zou blijven. De trekschuit
vertegenwoordigde een beeld, een geluid, een tempo die niet meer
op te roepen waren. Ik was stomverbaasd te horen dat er in
Dokkum nog een ware trekschuit met paard bestaat, die
ingehuurd zou worden voor de serie. Ik maakte de afspraak naar
de filmopnames te komen als de schuit zou varen, en dus vertrok
Trotwaer