Schip Recht door Zee. De octant in de Republiek in de ... - KNAW

112 De fabricage van octanten en sextanten in de Republiek
Signatuur van Benjamin Ayres op een octant van vóór 1749 (bijlage 2, nr. 2).
Collectie Museum für Kunst und Kulturgeschichte, Dortmund
van Oranje-Nassau’ graveerde dateren uit de periode 1749-1752. De twee
waarop deze inscriptie niet voorkomt, moeten vóór de benoeming zijn
gemaakt, aangezien Ayres spoedig na zijn ontslag uit Amsterdam vertrok. 16
Van de omvang van Ayres’ productie is niets bekend, slechts één van zijn
bewaarde octanten heeft een vermoedelijk productienummer (bijlage 2, nr. 4).
Van Ayres is een messing octant in Teylers Museum die niet voor breedtebepaling
diende en daarom niet in bijlage 2 is opgenomen. Hij is op een azimutkompas
gemonteerd voor het nemen van peilingen van sterren. 17
Ayres gebruikte op een van zijn octanten een stelschroef die vermoedelijk
was ontwikkeld door zijn leermeester Sisson (bijlage 2, nr. 5). Hierbij is de
onderrand van de schaalverdeling voorzien van een tandreep en de stelschroef
heeft een rondsel. Door aan de schroef te draaien beweegt de alidade gelijkelijk
langs de schaalverdeling. De eerste toepassing van dit principe is te vinden op
landmeetkundige instrumenten van Sisson en verder op de genoemde octant
van diens zoon. 18 Bij dezelfde octant van Ayres is aan de achterzijde een waterpas
gemonteerd als kunstmatige horizon, om het instrument bij waarneming
loodrecht te kunnen houden.
16. Leopold, ‘Some notes on Benjamin Ayres’, 400.
17. Turner, ‘Descriptive catalogue of Van Marum’s scientific instruments’, nr. 88b, 192-193,
zie hierover tevens in hoofdstuk 2.
18. Een universaal kwadrant uit ca. 1730 en een theodoliet uit 1737, beide in het National
Maritime Museum Greenwich, inv. nrs. N80-11 & 37-161c. Deze stelschroef is van andere
instrumentmakers alleen van later datum bekend.