Schip Recht door Zee. De octant in de Republiek in de ... - KNAW

was. Net als Van Keulen standaardiseerde Cuthbertson zijn formaten. 74 De
octanten hadden een straal van 16 duim (411 mm) en de eenvoudigste soort was
van mahoniehout met een palmhouten transversalennonius. De dure soort was
van ebbenhout met een messing alidade en messing of ivoren schaalverdeling.
75 Cuthbertson verkocht sextanten met zowel messing als houten frames,
beide met een straal van 14 duim (359 mm). Voor zover bekend is van hem geen
enkel octant of sextant bewaard gebleven.
concurrentie en afgunst
Concurrentie en afgunst 127
Levering van stuurmansgereedschappen aan de VOC was lucratief en uit de
Journalen van de opperboekhouder blijkt dat de Compagnie trouw was aan
leveranciers. Kley schreef in zijn Antwoord dat de firma Van Keulen octanten
leverde aan de kamer Amsterdam, terwijl hij dat zelf al jarenlang deed aan de
kamers Rotterdam, Zeeland en Delft. Begin 1762 ontstond er naar aanleiding
van prijsverschillen een discussie tussen de kamers. De kamer Amsterdam
betaalde ƒ 45 voor een grote octant maar de kamer Zeeland gaf te kennen voor
deze prijs niet te kunnen slagen. Daarop vroegen de Heren XVII de andere
kamers hoeveel die betaalden. 76 Hieruit bleek dat Rotterdam, Delft en Zeeland
ƒ 50 (aan Kley) betaalden, terwijl de kamers Hoorn en Enkhuizen ƒ 75 per
octant betaalden, waarschijnlijk aan Van Keulen. 77 Amsterdam was dus het
voordeligst uit en om de kwaliteit te vergelijken zond men de overige kamers
een exemplaar toe. Alvorens tot een conclusie te komen – die vermoedelijk in
het voordeel van de goedkopere Amsterdamse octant zou uitvallen – verzocht
de kamer Rotterdam aan Amsterdam een van haar octanten te willen onderzoeken.
Daarna moest het instrument worden doorgezonden naar Hoorn en Enkhuizen.
78 Als resultaat van de enquête besloten de Heren XVII om de schepen
in het vervolg zowel een octant van ƒ 45 als van ƒ 50 mee te geven en de prijs
voor dit type instrument in het vervolg op maximaal ƒ 50 te stellen. De kamer
Zeeland vond Kley echter bereid ƒ 45 per octant te rekenen. Daarbij merkte
men wat zuur op dat er sprake was van een opmerkelijk kwaliteitsverschil tussen
de instrumenten van Kley en Van Keulen, in het voordeel van de eerste. 79
74. Cuthbertson Verhandeling, 61-62, bevat onder het opschrift Deeze Schryver maakt
en Verkoopt…enz, het assortiment maar vermeldt daarbij helaas geen prijzen.
75. Ebbenhout was duurder dan mahonie. Bij de Londense instrumentmaker George
Adams kostte een exemplaar van de eerste houtsoort een ‘guinea’ (guintje) meer dan van
de tweede soort, zie Taylor & Richey, The Geometrical Seaman, 111.
76. NA, VOC archief, kopie resoluties Heren XVII, inv. nr. 131, 07/05/1762.
77. NA, VOC archief, kopie resoluties Heren XVII, inv. nr. 131, 25/10/1762. Dit was
Van Keulens prijs in 1751, zie NA, VOC archief, Journalen van de opperboekhouder, inv.
nr. 7155, fol. 854.
78. NA, VOC archief, kopie resoluties Heren XVII, inv. nr. 131, 17/03/1763.
79. NA, VOC archief, kopie resoluties kamer Zeeland, inv. nr. 7265, 24/03/1763. Bekend
is dat W.A. Willems uit Middelburg in deze periode octanten onderzocht voor de VOC,
zie Davids, Zeewezen en wetenschap, 187.