Schip Recht door Zee. De octant in de Republiek in de ... - KNAW

Instrumenten 29
teruggekaatste beeld van een hemellichaam op één lijn te brengen met de kim,
mat men in booggraden en minuten de hoogte boven de kim. Als de beelden
van twee hemellichamen met elkaar in bedekking werden gebracht mat men de
hoek tussen de twee. De constructie van het instrument wordt hierna in meer
detail besproken.
Aan het eind van de zeventiende eeuw hielden de Engelse geleerden Robert
Hooke en Isaac Newton zich bezig met de ontwikkeling van een reflectieinstrument
dat nauwkeuriger moest zijn dan de graadstok en het Daviskwadrant.
48 Hooke was sinds 1662 ‘curator of experiments’ van de Royal Society,
een betaalde functie, met onder meer als taak het uitvoeren van proeven. 49 Hij
presenteerde bij de Society zijn eigen ontwerp, een reflectie-instrument met
één spiegel, dat weinig belangstelling trok. Newton’s ontwerp had twee spiegels
maar het is in tegenstelling tot dat van Hooke nooit uitgevoerd. Het kreeg pas
later aandacht, toen Hadley zijn octant al had uitgevonden. 50
John Hadley (1682-1744) was natuurkundige, ‘natural philosopher’ en
wiskundige. In 1717 werd hij fellow van de Royal Society en ten tijde van zijn
uitvinding diende Hadley als vice-president. Tot zijn dood speelde hij bij het
genootschap een centrale rol. Omstreeks 1720 kreeg Hadley bekendheid toen
hij met zijn broers George (1685-1768) en Henry (1697-1771) een verbetering
aan de spiegeltelescoop ontwikkelde waarin anderen, zoals Newton, niet waren
geslaagd. 51 De broers maakten in 1730 naar ontwerp van John Hadley de eerste
octant. John ontwierp twee varianten met als verschil de wijze waarop ze werden
bediend. De tweede variant is in de praktijk gebracht. 52 Dit houten instrument
werd op 13 mei 1731 aan de Royal Society getoond en toegelicht. John
Hadley’s voordracht verscheen nog hetzelfde jaar als ‘Description of a new
instrument for taking angles’ onder nummer 420 in de Philosophical Transactions
of the Royal Society of London. 53 Zijn uitvinding was niet helemaal origineel.
Hadley correspondeerde met Newton over de toepassing van twee spiegels en
kende misschien diens ontwerp uit het archief van de Royal Society. Cotter ziet
het echter als Hadley’s verdienste dat hij als eerste voor de navigatie een bruikbaar
reflectie-instrument ontwikkelde.
48. Voor de ontwerpen van Hooke en Newton zie Cotter, A History of the Navigator’s
Sextant, 104-110.
49. Turner, ‘Apparatus of science in the eighteenth Century’, 6.
50. Het ontwerp van Newton werd in 1742 aangetroffen in de nalatenschap van de sterrenkundige
Edmond Halley, zie Howse, Greenwich Time and the Longitude, 64.
51. Ontleend aan Gloria Clifton, ‘John Hadley’ in The Oxford Dictionary of National
Biography (Oxford University Press, Oxford, in 2004 te verschijnen). Zie voorts, Taylor,
The Mathematical Practitioners, 123-124.
52. Zie Cotter, A History of the Navigator’s Sextant, 111-119 & Stimson, ‘The Influence of
the Royal Observatory’, 125. Van Hadley’s eerste ontwerp is een variant in Teylers Museum,
gemonteerd op een azimutkompas. Zie Turner, ‘Descriptive catalogue of Van Marum’s
scientific instruments’, nr. 88b, 192-193.
53. De Nederlandse vertaling verscheen in 1753 in Smith (red.), Volkomen samenstel der
Optica of Gezichtkunde.