van doel naar middel - Index of - Het Financieele Dagblad

INTERVIEW
SEPT 2009
22
pen die langs elkaar leven. Maar is het
hopeloos? Integendeel – als we onze
naïviteit over de islam maar kunnen
afschudden en leren van gemaakte
fouten.
Hij spreekt tegelijk hartstochtelijk
en weloverwogen, in een adembenemend
tempo, alsof hij bang is dat
de tijd tekortschiet om zijn visie en
eruditie te etaleren.
In 1990 kwam u voor het eerst naar
Nederland. U omschreef dat ooit als een
‘verademing’. Waarom?
‘Ik vond Nederland fantastisch. De
vroege jaren negentig zie ik echt als
gouden jaren. Er heerste een enorm
gevoel van vrijheid en tolerantie – om
maar meteen de grote woorden te gebruiken.’
Was dat wel tolerantie? Was het niet
gewoon onverschilligheid?
‘Zo heb ik het niet ervaren. In Marokko
heerst een enorme sociale controle.
Iedereen weet alles van je en geeft het
door, je wordt constant aangesproken
CV FOUAD LAROUI
1960 Geboren in Oujda,
Marokko
1976-79 Studie wis- en
natuurkunde in Parijs
1979-85 Studie bouwtechniek
in Casablanca,
Marokko
1985-90 Ingenieur in Marokko
1990 Onderzoeker econometrie
aan de
Universiteit van
Amsterdam
1994 Cum laude gepromoveerd
in Engeland
1997 Prix Albert Camus
voor debuutroman
Les dents du
topographe (1996)
1998 Prix Méditerranée
voor tweede roman
De quel amour blessé
2002 E. Du Perron-prijs
voor het hele oeuvre
2006 Docent Franse
Taal- en Cultuur
en Arabische Cultuur
aan de Universiteit
van Amsterdam
op wat je doet. Er bestaat geen private
sfeer. In Nederland was dat heel anders.
De gewetensvrijheid die werd
toegestaan in Nederland wordt in veel
Arabische, islamitische landen gezien
als gevaarlijk. Je moet je constant verantwoorden.
De eerste tijd dat ik hier
woonde had ik altijd mijn paspoort op
zak, voor als mij gevraagd zou worden
om me te legitimeren. Totdat een collega
op de universiteit vertelde dat dat
echt niet nodig was.’
Maar u had al in Parijs gewoond, studeerde
daar af aan de prestigieuze École
des Mines. Daar was het toch niet anders?
‘Toch wel. In Parijs voelde ik wel degelijk
de blik van de ander. Wat mij
stak in Frankrijk was dat ik altijd werd
gezien als een buitenlander, terwijl ik
au fond geen buitenlander was, in die
zin: ik begreep de codes heel goed, en
zonder arrogant te doen kende ik de
geschiedenis, de literatuur en de taal
nog beter dan menig geboren Fransman.
En toch zou ik altijd buitenlander
blijven. Daarom bleef ik een
dubbel gevoel houden. Aan de ene
kant bevond ik mij in het centrum
van de intellectuele elite, daar waar
Sartre en Simone de Beauvoir zich
ophielden. Daartegenover stond het
zeurende gevoel dat ik nooit voor vol
zou worden aangezien.’
Wat gaf u dat gevoel?
‘Dat kan ik alleen met een voorbeeld
duidelijk maken. Ik liep eens over de
Boulevard St Germain en werd gepasseerd
door een mondain, goedgekleed
paartje. De vrouw keek naar mij en
zei tegen haar partner, duidelijk hoorbaar
voor mij: “Die Noord-Afrikaan
lijkt zo op een Fransman, je kunt
bijna het verschil niet zien.” Sartre
beschreef hetzelfde fenomeen in zijn
boek Réflexions sur la question juive. Hij
vertelt de anekdote van een jongen
met een prachtige Franse achternaam,
die in toorn ontsteekt als blijkt dat
een Joodse student betere cijfers heeft
voor een examen Franse literatuur.
Hij sputtert woedend iets van “Hoe
zou iemand met de achternaam Levy
in hemelsnaam meer begrijpen van
Racine dan ik?” Met dat essentialisme
– je kunt alleen echt Frans zijn en de
cultuur doorgronden als je een eeu-
wenoude Franse naam draagt – kreeg
ik constant te maken.’
Was dat zo anders in Nederland in
1990?
‘Hier was ik ook buitenlander, maar
zonder een bijbetekenis. Helaas is dat
snel veranderd. Toen ik na drie jaar in
Engeland weer terugkwam, in 1995,
bestond die buitenlander hier niet
meer.’
Wat merkte u dan?
‘Een verharding van de taal. Dat was
voor mij het eerste signaal dat de
samenleving aan het kantelen was.
Toen ik hier voor het eerst kwam,
werd het woord Marokkaan niet gebruikt
– zelfs niet in De Telegraaf.
Bij berichtgeving over criminaliteit
werden verdachten altijd aangeduid
met alleen hun initialen. Maar nu
werd in alle kranten ook de voornaam
vermeld, om aan te duiden uit welk
deel van de bevolking iemand kwam.
Bovendien begon toen de opkomst
van Pim Fortuyn. Ik kende hem al
voordat hij bekend werd, want hij
schreef een column in een universiteitsblad.
Ik vond hem een naar
persoon, buitenissig. Eigenlijk had ik
medelijden met hem; ik beschouwde
hem als mislukte professor met nogal
zonderlinge ideeën. Dat heb ik heel
slecht ingeschat – toen ik terugkwam
in Nederland was hij min of meer op
weg om premier te worden.’
Wat betekende dat voor u persoonlijk?
‘Ik werd steeds minder aangesproken
als individu, en steeds vaker als
vertegenwoordiger van een groep. En
die groep moest ik te pas en te onpas
rechtvaardigen of verdedigen. “Wat
denkt u als Marokkaan?” En na 9/11
natuurlijk: “Wat denkt u als moslim?”
Toen ik in Deventer een lezing gaf
over een van mijn romans, vroeg iemand
uit de zaal wat voor oplossing ik
had voor de Marokkaanse probleemjongeren
in Amsterdam.’
Het was dus niet meer mogelijk om gewoon
een buitenlander te zijn?
‘Nee. En dan ontstaat er een heel gevaarlijk
verschijnsel. Dat is een ander
aspect van het essentialisme. Als je
maar lang genoeg tegen iemand blijft
zeggen: “Je bent een moslim, je bent