Pdf versie - Rhegie

Hoofdstuk 2
De geschiedenis en ontwikkeling van
verschillende tongeninstrumenten
Op weg naar een expressievere kunstwereld
Rond ca. 1750 ontstonden er nieuwe
kunststijlen. De muziek werd evenals andere
kunstvormen expressiever. De mens zocht
zijn muzikale weg in de empfindsame Stil, in
Sturm und Drang en in bewegingen terug naar
de natuur.
Het barokke kerkorgel en het klavecimbel
pasten niet in die nieuwe klankwereld. Ze
waren te star en te scherp.
Het hammerklavier, de voorloper van de
piano, werd ontwikkeld en zette
componisten als Mozart en Haydn aan tot
muziek, waar hard en zacht elkaar
afwisselden.
Met Beethoven stappen we de Romantiek
van de 19 e eeuw binnen. De piano werd al
snel het meest geliefde instrument in
kunstenaarskringen. Ook andere
barokinstrumenten moesten het tegen de
nieuwe romantische uitvindingen afleggen.
De stugge en scherpe kromhoorn, de
dulciaan en dergelijke, moesten hun plaats
afstaan aan klarinet en waldhoorn. Er
kwamen blazers met kleppenmechanieken.
De saxofoon werd door de Belg Alphonse
Sax ontwikkeld. Er waren grote
ontwikkelingen in de breedte van de
strijkersklanken, waarbij de cello de viola da
gamba definitief verdrongen werd.
Bijna gelijktijdig werden ook pogingen
ondernomen nieuwe expressieve
orgelregisters te maken. In de late 18 e eeuw
stelde Abbé Vogler nieuwe normen op,
waaraan volgens hem een modern,
expressief orgel zou moeten voldoen. Hij
ontdekte in Petersburg de doorslaande tong.
Het was niet zijn eigen uitvinding en ook de
toepassing ervan doorgrondde hij nog niet,
maar hij stond met zijn ontdekking wel aan
18
het begin van een belangrijke ontwikkeling
in de orgelbouw.
Tot dan waren alle tongwerken op
kerkorgels, zoals de registers trompet,
dulciaan, regaal, fagot enz. opslaand geweest
en brachten als gevolg daarvan een wat
‘snaterend tot mekkerend’ geluid voort.
Voor veel kerkorgels zou dat ook zo blijven,
omdat dit soort tongwerken briljant en
krachtig kunnen klinken, maar met de
doorslaande tongwerken werden nu ook
weke, milde, zoemende geluiden als Clarinet,
Cor Anglais en andere zachte klanken aan
het instrument toegevoegd.
Het is moeilijk te zeggen wie de 'uitvinder'
van de doorslaande tongwerken is.
Het is heel goed mogelijk dat de eerste
doorslaande tongwerkregisters afgeleid zijn
van uitvindingen van Christian Gottlieb
Kratzenstein (1723 - ca.1795). We moeten
dan aan het jaar 1780 of daaromtrent
denken. De uitvinding zou grote gevolgen
voor de orgelbouw hebben en kwam met
Aristide Cavaillé-Coll omstreeks1840 tot
volle ontplooiing. Gedurende de hele
negentiende en de eerste dertig jaar van de
twintigste eeuw zijn doorslaande tongwerken
op kerkorgels gedisponeerd. Daarna
verdwenen ze van het toneel, omdat de
Orgelbeweging zich sterk maakte voor een
strakke, zakelijke klank. Nadat de scherpe
kanten letterlijk van deze zo genoemde Neo-
Barok waren gehaald, kwamen meer en meer
historische instrumenten in de belangstelling.
In het verlengde daarvan is opnieuw
aandacht voor de Romantiek ontstaan.
Tegenwoordig worden weer regelmatig
doorslaande tongwerken in nieuwe orgels,
geïnspireerd op instrumenten van
bijvoorbeeld Cavaillé-Coll, opgenomen.