Pdf versie - Rhegie

Omdat op Amerikaanse en ook Engelse
instrumenten het orgel meer als
‘inspiratiebron’ van toepassing is, treffen we
daar orgelmatige namen aan. Het
hoofdregister op een Angelsaksisch orgel is
de Diapason, de romantische prestant met
een sterke oh-formant, wat donker
hoornachtig in toon. Ook op het
harmonium vinden we daarom de Diapason
als hoofdregister aan in de bas/discantcombinatie
Melodia/Diapason. Sommige
Amerikanen zoals Packard hebben zelfs een
nog wat indrukwekkender variant, de Pipe-
Diapason, overigens zonder ‘pipe’.
Daarnaast komen registers voor, die
refereren aan de esthetiek van de Romantiek
en daarom sterk aan het harmonium doen
denken: het sentiment, de expressie, het –
voor sommigen – zweverige. Dit zijn
registers als Dolce, Aeoline, Seraphone, Vox
Céleste, Vox Angélica, Vox Jubilante, enz..
Ook het register Piano moet hier genoemd
worden; het is geen piano imitatie, maar
staat voor de letterlijke vertaling: zacht en is
daarmee een naamsvariant op de Dolce.
3. De niet-sprekende registers en speelhulpen
Er zijn ook registers, waarmee geen klanken
opgewekt kunnen worden, maar waarmee de
sprekende registers in klank beïnvloed
worden. Dit zijn allereerst de niet-sprekende
registers.
Je hebt er niets aan wanneer er niet een
sprekend register getrokken is. Ze worden
ook wel effectregisters genoemd.
Vignet van Alexandre
Expression
Op drukwindharmoniums is de expression
een register, dat altijd uitgetrokken dient te
zijn om expressief spel mogelijk te maken.
Als het register dicht is, wordt de
aangetrapte wind van de schepbalg naar de
magazijnbalg geleid, waardoor een egale
36
windvoorziening ontstaat en de toon strak
klinkt, zoals op een kerkorgel. Met de
expression speelt men direct op de
schepbalg, waardoor de toon zeer snel sterk
gespeeld kan worden, het sforzato-effect.
Men kan genuanceerd expressief spelen en
elke verandering met trappen is onmiddellijk
waar te nemen. Prachtig, maar alles behalve
eenvoudig. Zeker bij sterke registraties is het
niet gemakkelijk om een egale toonvorming
te houden! Subtiel en kwetsbaar liggen dicht
bij elkaar. In het hoofdstukje over de balgen
wordt hier nader op ingegaan.
Double Expression
De double expression zien we alleen op het
kunstharmonium en de grotere
drukwindharmoniums en is een expressiemiddel,
dat nog meer subtiel spel op levert,
maar door slechts weinige speler met een
optimaal resultaat te gebruiken is.
Schematische voorstelling van de Double-expression
Forte
Dit register, meestal in bas en diskant
verdeeld, opent een luikje, waardoor de
klank meer kan uitstralen.
Percussion
Percussie-instrumenten zijn
slaginstrumenten. Zo is hier ook sprake van
een slag. Wanneer het percussionregister
getrokken wordt, worden bij het
toetsdrukken kleine met vilt of sterk met
doek omwonden hamertjes mild op de
tongen geslagen. De toonaanspraak van de
tong is nu aanmerkelijk sneller. De