Pdf versie - Rhegie

we ook in Engeland. De bekende Engelse
orgelmaker Hill heeft bijzondere Vocalions
gebouwd met klankkamers voor
verschillende tongenrijen.
Daarnaast introduceerden enkele
leveranciers nieuwe namen (waarschijnlijk
om zich te onderscheiden). Zoals Mason &
Hamlin die regelmatig spraken van Organ
Harmonium.
Hybride-instrumenten
Al in de negentiende eeuw heeft men veel
geëxperimenteerd met hybrideinstrumenten.
Dat wil zeggen: twee
instrumenten in één behuizing.
Allereerst lag een combinatie van
harmonium en orgel voor de hand.
Dergelijke combinaties zijn regelmatig op
kleine schaal gebouwd.
Het lijkt het ei van Columbus: ook in een
dorpskerk of in een salon kan een groot
orgel staan – naast een normale
pijporgeldispositie komt er nog een
dispositie bij aan tongen, die nauwelijks
ruimte in beslag nemen en bovendien
registers op 16’ of 32’ toonhoogte mogelijk
maken.
In de Romantiek met veel aandacht voor
warme - dus laagklinkende - registers ideaal
en bovendien voor een redelijke meerprijs,
omdat een tong nu eenmaal veel kleiner en
dus goedkoper dan een orgelpijp is. In de
praktijk kwam daar weinig van terecht. Over
de smaak van het al dan niet goed
samensmelten van de verschillende typen
registers dienen we niet te redetwisten, maar
een groot nadeel was het ontstemmen van
het pijpwerk ten opzichte van de tongen, die
heel stemvast zijn.
Wanneer pijpen ontstemmen hoeft dat geen
probleem te zijn wanneer ze dat allemaal
doen, maar wanneer er een referentiepunt is
dat een strakke stemming, biedt, ontstaat er
een probleem.
Mustel had naast het Harmonium d’Art ook
de Celesta op zijn naam gezet en van hem
zijn kunstharmoniums met Celesta bekend.
Dit is een geslaagde combinatie te noemen.
In mindere mate geldt dat ook voor
Amerikaanse harmoniums met zogenaamde
32
Swiss Bells, een iel klokgeluidje, dat minder
fraai aansluit in de klank als de Celesta bij
Mustel, maar wat wel een leuk
effectregistertje is.
Een veel toegepaste combinatie is die van
harmonium met piano. Geen wonder: veel
harmoniumbouwers, met name de
Amerikaanse, leverden ook piano’s en beide
instrumenten zijn een kind van dezelfde tijd.
Ondanks stevige reclame en de hoeveelheid
experimenten is het nooit een succes
geworden.
Op een piano-harmonium als dat van Bent
uit Louisville, Kentucky kun je zowel pianosolo
als harmoniumsolo als gecombineerd
spelen, maar in de praktijk is dit nauwelijks
goed te doen.
Franz Liszt had een heel andere pianoharmonium-combinatie.
Hij had een uitgebreid harmonium van
Alexandre gecombineerd met een Erardpiano.
Deze curiositeit is speciaal voor hem
gemaakt en is een onvoorstelbaar
omvangrijk instrument voor in een salon. De
samenbouw betekende ook een lastige
toegankelijkheid bij storingen.
De Harmonina van Alexandre Debain
uit het midden van de 19 e eeuw