Pdf versie - Rhegie

Drukwindharmonium van Kasriel
Een tweede kennismaking
1) ‘Onder de motorkap’
Wat je niet kunt zien, is wat er in het
binnenste van de kast plaatsvindt, of beter
gezegd: zich afspeelt. Een harmonium is niet
zo complex als een groot kerkorgel, maar is
in grote lijnen wel daarmee te vergelijken.
Een ingenieuze constructie is nodig om bij
het indrukken van de juiste toets bij het
opengetrokken juiste register de juiste tong
aan te spreken. Evenals in een orgel is een
windlade aanwezig met voor iedere tong
een cancel, een klein kamertje voor de wind.
Tongen van Alexandre
40
De toon ontstaat in drukwindharmoniums
en physharmonika’s, doordat metalen
tongen tegen een windstroom wrijven.
Een ventiel sluit de cancel winddicht af.
Dit ventiel staat in verbinding met de toets.
Bij het indrukken van de toets drukt het
ventiel de cancel open en de wind kan naar
de tong stromen.
Winddruk bepaalt de sterkte van de toon.
Er kan sprake zijn van overdruk of
onderdruk.
We spreken van zuigwind als buiten de
cancel minder lucht is dan erin en de wind
uit de cancel wordt gezogen.
Constructie van windvoorziening en
cancellen is afgeleid van het principe,
waardoor ook het pijporgel functioneert.
Het harmonium met zijn tongen vraagt
echter toch een eigen opbouw, die
compacter is.
Omdat door het expressieve karakter de
winddruk en de cancellengrootte en meer
factoren van grote invloed zijn op de klank
van het instrument, zijn er op dit gebied
ontzaglijk veel vindingen gedaan.
Ze hebben geleid tot een schier oneindige
reeks patenten.
Iedere harmoniumbouwer zocht in de
negentiende eeuw naar een eigen
klankesthetiek en een constructie, die tot een
kenmerkende, unieke sound zou leiden.
Wanneer je een harmonium van binnen
bekijkt, is het triest te beseffen dat zo’n
complex instrument vaak minder op de
markt waard is dan het hout wat er aanzit.
2) De balgen
De balgen zijn er voor de wind. Er zijn twee
soorten balgen: schepbalgen en
magazijnbalgen. Beiden typen zijn er in
span- en in vouwbalgen.
De schepbalgen worden aan de voorzijde
door de trappers in beweging gebracht.
Terwijl de ene trapper zijn wind aan de
tongen verstrekt en leeg raakt, wordt de
andere gevuld en zo wisselt dat af om een
‘constante’ luchtstroom te verkrijgen. Nou
ja, constant… er is wel degelijk sprake van
een schokkende windvoorziening, wanneer
niet gelijkmatig getrapt wordt. Vandaar de